Geneza i kompozycja "Dziadów"










Geneza i kompozycja
"Dziadów".

 

Struktura i historia
"Dziadów" Mickiewicza jest bardzo zawikłana, ponieważ nie jest to
seria utworów, które powstały po kolei (1-4), bo nie było to zamierzeniem
autora; poza tym struktura każdej części jest inna, inna jest też geneza każdej
części oraz jej znaczenie;

Chronologicznie rzecz
biorąc, najpierw powstała II część, która stanowiła zapis ginących obrzędów
ludowych, ich zasad moralnych i prezentację romantycznej wizji świata; na
początku utworu dołączony jest wiersz "Upiór", który opisuje
umarłego, poszukującego na ziemi swej ukochanej (ma to stanowić łącznik miedzy
tą i innymi częściami tego utworu, a spowodowane jest miłością do Maryli -
patrz niżej); podobna postać pojawia się na końcu obrzędu dziadów; kompozycja
opiera się na powtarzającym się schemacie wzywania kolejnych duchów, próby
pomocy im, otrzymania od nich porady moralnej i wygnania ducha; jednak za
czwartym razem pojawia się upiór, który nie odzywa się, ani nie reaguje na
rozkazy Guślarza;

W tym samym czasie powstaje
IV część "Dziadów"; ten utwór wiąże się z głęboka przemianą duchową
Mickiewicza, pod wpływem zawiedzionej miłości do Maryli Wereszczakówny, oraz
rozłąki z przyjaciółmi z towarzystw; to spowodowało rozwinięcie jego
wrażliwości i talentu oraz przyczyniło się do kreacji nowego, tragicznego i
romantycznego bohatera, jakim był Gustaw; Kompozycja opiera się również na
trzykrotnie powtórzonym schemacie; tym razem są trzy kolejne tematyczne godziny
(miłości - opowieść o tragicznej miłości Gustawa, opartej na książkach
romantycznych; przestrogi - wspomnienia szczęśliwości życia: matki, żony;
rozpaczy - tu jest polemika z racjonalizmem księdza), oddzielone tym samym
tajemniczym zjawiskiem (pianiem kura i gaśnięciem świec); całość jest dość
tajemnicza i nieprawdopodobna (wchodzi do księdza jakiś pustelnik-wariat, gada,
po godzinie okazuje się, że jest to uczeń Księdza - Gustaw, potem przebija się
sztyletem, ale nie umiera; wreszcie Ksiądz orientuje się, że ma do czynienia z
upiorem i trochę się przeraża; ostatecznie Gustaw znika); w czasie tej akcji
poruszane jest wiele ważnych (dla romantyków) problemów; m.in. problem miłości
opartej na książkach zbójeckich, takich jak "Cierpienia młodego
Wertera"; pojawia się również problem poznania świata poprzez odrzucenia
metod rozumowych i przejścia na metafizykę, skupienia się na uczuciach i
świecie duchowym; także wspomniany jest obrzęd dziadów i podkreślone jego
znaczenia dla zmarłych;

Jako ostatnia powstała III
część; powstanie umotywowane było niemożnością dostania się w szeregi
walczących i chęcią zadośćuczynienia; kompozycja jest dość złożona i składa się
na nią szereg scen, czasami nie mających ze sobą większego związku poza chęcią
pokazania jakiegoś faktu; najważniejsza jest oczywiście sprawa więzionego
Konrada i jego nieudana prometejska próba poświęcenia się za naród Polski;
pokazane są również: krytyka polskiego społeczeństwa, martyrologia narodu
polskiego, okrucieństwo zaborcy rosyjskiego;