Funkcje wykonawcze
Za co odpowiadają?
" Pośredniczą pomiędzy funkcjami percepcyjnymi a
motorycznymi, czyli pomiędzy percepcją, myśleniem a
działaniem;
" Na podstawowym poziomie polegają na zdolności
opracowania nowych wzorców zachowania i sposobów
myślenia oraz zdolności do introspekcji wobec tych
nowych wzorców
" Odnoszą się do różnych zdolności adaptacyjnych (np.
myślenia twórczego i abstrakcyjnego, introspekcji,
procesów umożliwiających człowiekowi analizę
własnych potrzeb, pragnień i marzeń, a także
sposobów, dzięki którym może to osiągnąć)
Czym są?
" Zdolności zaliczane do funkcji wykonawczych wg teorii
Malloy i DeNatale:
" Wyznaczenie celów z uwzględnieniem długofalowych
następstw
" Tworzenie kilku alternatyw możliwych reakcji
" Wybieranie i inicjowanie zachowań ukierunkowanych na
cel
" Kontrola adekwatności i prawidłowości własnego
zachowania
" Korygowanie i modyfikowanie zachowań przy
zmieniających się warunkach
" Tworzenie kategorii, myślenie abstrakcyjne
" Trwanie przy zamiarach pomimo dystrakcji
W skrócie...
" 3-S
" Starting  rozpoczynanie działania
" Stopping  zatrzymywanie działania
" Shifting  zmiana działania w toku
Problemy terminologiczne
" Termin funkcje wykonawcze bywa często traktowany
zamiennie z określeniem funkcje płatów czołowych
" Zaburzenia funkcji wykonawczych bywają zaś błędnie
nazywane zespołem czołowym
" Badacze podkreślają fakt, że nie należy utożsamiać funkcji
wykonawczych z funkcjami płata czołowego, bo jest to
ogromnym uproszczeniem i nie należy także traktować tych
pojęć jako zupełnie różnych
" Obserwacje Duncana i Owena wskazują na fakt, że nie
każdy pacjent z zaburzeniami funkcji wykonawczych ma
uszkodzone płaty czołowe, i nie każdy pacjent z
uszkodzeniem płatów czołowych ma wyraz
ne zaburzenia
funkcji wykonawczych
Podział funkcji wykonawczych
" wykonawcze funkcje poznawcze
" funkcje metapoznawcze
" samoregulacyjne funkcje behawioralno-
emocjonalne
Wykonawcze funkcje poznawcze
" pełnią funkcje nadzorcze względem innych
procesów poznawczych
" związane są m.in. z procesami uwagi, pamięci
operacyjnej
" mogą dotyczyć
" kreatywności w rozwiązywaniu problemów
" stosowania strategii zapamiętywania i odtwarzania
informacji
" planowania złożonych działań celowych
" elastycznego przełączania reakcji w odpowiedzi na
zmieniające się warunki
Funkcje metapoznawcze
" samoświadomość
" samokontrola
" społeczne poznanie i teoria umysłu
Samoregulacyjne funkcje
behawioralno-emocjonalne
" inicjowanie i podtrzymywanie celowej
aktywności
" hamowanie reakcji i zachowań
stereotypowych, popędowych oraz
nieakceptowanych/niedostosowanych
społecznie
" kontrola afektu
Objawy zaburzeń funkcji wykonawczych u
pacjentów po urazach mózgu
" Rozproszenie uwagi
" Podejmowanie nieprawidłowych decyzji
" Impulsywność
" Apatia
" Nieprawidłowe rozkładanie czynności w czasie
" Brak wglądu
" Perseweracje
" Trudności z abstrakcyjnym myśleniem
" Zaburzone planowanie
" Brak kontroli i korekty podjętego działania
Objawy zaburzeń funkcji wykonawczych u
pacjentów po urazach mózgu
" Euforia, nieadekwatność reakcji
" Płytkość afektu
" Dysocjacja wiedzy z praktyką
" Zmienność (lub brak) motywacji
" Nieprzestrzeganie reguł życia społecznego
" Drażliwość
" Brak zahamowań w zachowaniu
" Niefrasobliwość
" Konfabulacje
Zaburzenia funkcji wykonawczych
" Nie można mówić o tzw. zespole zaburzeń funkcji
wykonawczych, ponieważ objawy mogą występować
pojedynczo lub w dowolnej kombinacji, co nie zgadza
się z definicją zespołu
" Objawy powodują problemy w życiu codziennym.
Wiele objawów zaburzeń funkcji wykonawczych
naśladuje w nieco przesadzonej postaci zachowania
spotykane czasami u ludzi zdrowych (np. ekstrawersja
vs rozhamowanie), co powoduje, że czasem trudno je
jednoznacznie wyodrębnić
Zespoły czołowe
" Istnieją pewne kontrowersje odnośnie
posługiwania się tym terminem
" W ramach  zespołu czołowego wyodrębnione
zostały następujące jego formy:
" Zespół wypukłości czołowej (grzbietowo  boczny)
" Zespół oczodołowy (przypodstawny)
" Zespół przyśrodkowy
 Zaburzenia w zespole grzbietowo 
bocznym
" Zaburzenia przypominania
" Utrata uczuć społecznych i patriotycznych
" Trudności w dostosowaniu się do zmieniających się warunków
" Upośledzone tworzenie strategii w rozwiązywaniu problemów
" Zanik inicjatywy
" Zanik zainteresowań
" Upośledzone abstrahowanie
" Zmniejszona kontrola umysłowa
" Zaburzone planowanie
" Zaburzenia napędu ruchowego
" Perseweracje
" Umiejętność powtórzenia instrukcji/nieumiejętność wykonania zadania
Zespół grzbietowo  boczny: przykłady
" Osoby z tym zespołem dobrze sobie radzą w
warunkach szpitalnych  wykonują polecenia,
zaplanowane przez personel, dużo gorzej radzą
sobie w domu, gdzie nie wykazują inicjatywy i
często zmieniają zdanie
" Powtarzanie jednego twierdzenia - perseweracje,
nieumiejętność rozwinięcia wypowiedzi
" Chorzy rozumieją instrukcję, potrafią ją
powtórzyć, ale nie umieją wykonać zadania
Zaburzenia w zespole oczodołowym
(przypodstawnym)
" Odhamowanie i zmniejszenie samokontroli
" Zmiany osobowości
" Impulsywność
" Brak taktu i utrata wrażliwości w kontaktach międzyludzkich
" Obniżony krytycyzm wobec zjawisk społecznych
" Ograniczony wgląd
" Drażliwość
" Wahania nastroju (od euforii do rozdrażnienia)
" Hipomania, depresja
" Wzmożona ekspresja słowna
" Zaniedbywanie higieny oraz potrzeb emocjonalnych
" Konfabulacje
" Dezorganizacja w zachowaniu
Zespół oczodołowy: przykłady
" W mowie pacjentów pojawiają się przeciwstawne
twierdzenia
" Chorzy charakteryzują się bardzo dużą labilnością
nastroju  szybko przechodzą od płaczu do śmiechu
" Chorzy nie kontrolują własnych działań (gdy opuszczają
szpital,  zamiast do rodzinnej górskiej miejscowości,
trafiają nad morze, gdyż wsiadają w pierwszy pociąg,
jaki pojawił się na stacji )
" Dotychczas spokojny człowiek, staje się drażliwy,
wybuchowy, nieodpowiedzialny, wybucha śmiechem
bez powodu, ciągle zmienia plany, obraża się z byle
powodu
Zaburzenia w zespole przyśrodkowo -
czołowym
" Zaburzenia świadomości
" Utrata orientacji w miejscu, czasie i otoczeniu; objawy
splątania
" Tendencja do pojawiania się stanów akinetycznych
" Spadek zainteresowań
" Uboga motywacja
" Zaburzona inicjacja
" Zmniejszona aktywność
" Upośledzenie dbałości o środki życiowe
" Upośledzone zainteresowanie związkami emocjonalnymi
Zespół przyśrodkowo  czołowy:
przykłady
" Chory, zapytany o datę, odpowiada, ze jest rok
1946
" Chora odpowiedziała  Dzień dobry lekarzowi
dopiero gdy ten wychodził z sali (odroczenie
reakcji, spowolnienie)
Terapia funkcji wykonawczych
" Rehabilitacja neuropsychologiczna pacjentów z zaburzeniami funkcji
wykonawczych jest bardzo trudna, ze względu na to, że:
" Zaburzenia funkcji wykonawczych manifestują się w różny sposób i
dotyczą poznania, nastroju i zachowania
" Trudno jest zakwalifikować te problemy do ściśle zdefiniowanych
kategorii, jak to ma miejsce w przypadku zaburzeń innych funkcji
poznawczych
" Brak jest powszechnie przyjętego podejścia do diagnostyki i terapii
tych zaburzeń
" W wielu przypadkach pacjenci nie mają świadomości obecności
deficytów i są one odnotowywane jedynie przez ich otoczenie  co
może budzić sprzeciw odnośnie podjęcia terapii
Spontaniczna poprawa
" Wspierana jest przez następujące czynniki:
" Uraz mózgu doznany w wieku dorosłym, gdy te funkcje
są już w pełni wykształcone
" Jednorazowy uraz mózgu, bez komplikacji
" Ogniskowe, a nie rozproszone zmiany a korze mózgowej
" Wysoka motywacja do pracy nad sobą
" Świadomość pacjenta odnośnie własnych problemów w
myśleniu i osobowości
" Brak skrajnych zaburzeń zachowania
" Brak nadużycia alkoholu czy narkotyków w wywiadzie
" Brak w wywiadzie leczenia psychiatrycznego przed
urazem mózgu
" Wsparcie ze strony rodziny i społeczeństwa
Model terapii funkcji wykonawczych
" Budowa schematu działania- formułowanie intencji działania,
wyznaczanie celu, formułowanie oczekiwań oraz planowanie
" Aktywizacja schematu działania- inicjowanie działania,
układanie czynności w kolejności, stymulacja pamięci
prospektywnej w tym przypominanie sobie intencji w celu
działania
" Kontrola schematu działania- hamowanie(odrzucanie)
niepożądanych zachowań, skupianie się nad zadaniem,
formułowanie osądów i ocen sytuacji, podjęcie decyzji
(odnośnie do kontynuacji, czy zmian w schemacie działania)
oraz rozwiązanie problemu (czyli utrzymanie, bądz
zmiana
schematu działania)
Strategie ukierunkowane na
odbudowę funkcji wykonawczych
" Modyfikacja środowiska (zmiana kontekstu fizycznego czy
społecznego np. zmiana układu mebli w pokoju,
korzystanie z notesu itp.
" Modyfikowanie uwarunkowań: nagród i kar
" Techniki interwencji poznawczej (utrwalenie konkretnego
zadania poprzez kilkakrotne powtarzanie)
" Trenowanie specyficznych umiejętności lub zadań (szereg
metod pochodzących z psychologii poznawczej i
behawioralnej, przeznaczonych do uczenia się, jak wykonać
specyficzne czynności życia codziennego; techniki te
powinny obejmować metaprocesy poznawcze:
metapamięć, metauwagę, metaemocje)