Demarginalizacja wsi polskiej
drogą samodzielnego rozwoju,
urbanizacji, skansenizacji.
Plan
" Wielofunkcyjny rozwój wsi i zrównoważony
rozwój obszarów wiejskich  programy i
rzeczywistość
" Odnowa wsi jako koncepcja rozwoju
obszarów wiejskich
Cechy koncepcji  odnowa wsi , geneza
Możliwości zastosowania w Polsce (bariery)
koncepcji  odnowy wsi
Rozwój lokalnego kapitału- poprzez odnowę
wsi
" Demarginalizacja wsi poprzez urbanizację
1
Marginalizacja, marginalność wsi
(za koncepcją Mahlera  peryferium-centrum )
Bycie na poboczu życia społecznego,
zajmowanie pozycji społecznie  peryferyjnych 
mniejsze uprawnienia, większe obowiązki,
mniejsze możliwości decyzyjne i wyboru, gorsza
sytuacja ekonomiczna, niższe możliwości
edukacyjne, zawodowe, ochrony zdrowia itd
pomimo normatywnej gwarancji praw i obowiązków
uczestniczenia w życiu społecznym mają niekorzystne
warunki życia w porównaniu z  nieupośledzoną częścią
społeczeństwa.
Wieś to
" Wielopłaszczyznowa struktura społeczno-
przestrzenna o różnorodnych funkcjach,
wymaga ujęcia kompleksowego
" Demarginalizacja możliwa jest
 poprzez wielostronny rozwój obszarów
wiejskich, przez przeobrażenia prowadzące
do wyższej jakości życia na wsi
-Jest pochodną aktywizacji i rozwoju obszarów
wiejskich
2
Koncepcje rozwoju obszarów
wiejskich nawiązują do teorii:
Rozwoju społecznego
Rozwoju lokalnego
- Modernizacji
- Aktywizacji i rozwoju
- Rozwoju zależnego
społeczności lokalnych
- Ekorozwoju
- Inicjatyw społecznych
- Rewitalizacji
- Strategii rozwoju lokalnego
- Rozwoju
- Rozwoju endogennego
zrównoważonego
- Wielofunkcyjnego rozwoju
- Rozwoju kapitału
obszarów wiejskich
społecznego
-odrębny nurt  odnowa wsi
Zrównoważony rozwój obszarów
wiejskich i
Wielofunkcyjny rozwój rolnictwa i wsi
Podejmowane w literaturze
naukowej
i obecne w dokumentach
rządowych (także w kontekście
wykorzystania środków UE)
3
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich
na lata 2004-2006
" Cel strategiczny 2: Zrównoważony rozwój
obszarów wiejskich
 dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju
obszarów wiejskich niezbędne jest zapewnienie
wielofunkcyjności rolnictwa i wsi, zwiększenie
funkcji gospodarczych i społecznych wsi,
ochrony środowiska na obszarach wiejskich,
ograniczenie bezrobocia oraz poprawa
warunków życia ludności wiejskiej
Większość programów dla realizacji celu 2
PROW zrównoważony rozwój obszarów
wiejskich (i sektorowych programów
operacyjnych) dotyczy głównie
wielofunkcyjności rolnictwa, dywersyfikacji
gospodarstw
a nie wsi jako układu lokalnego
(niedosyt programów ograniczających biedę
podniesienia na wyższy poziom edukacji na
wsi (szeroko rozumianej)
4
Rozwiązywanie najważniejszych
problemów społecznych wsi leży w
gestii samorządów i społeczności
lokalnych.
Skuteczność zależy od ich
aktywności, przedsiębiorczości i
sprawności
Aktywność społeczna i
uczestnictwo w rozwiązywaniu
problemów lokalnych
podstawą programów jak np.
 Odnowa wsi
5
Możliwości dofinansowania
projektów odnowy wsi
" SOP Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich
(priorytet: Zrównoważony rozwój obszarów
wiejskich, działanie: Odnowa wsi oraz zachowanie i
ochrona dziedzictwa kulturowego)
" Pomoc finansowa z Europejskiego Funduszy
Gwarancji i Orientacji w rolnictwie- sekcja orientacji
 EAGGF (80% całkowitego kwalifikującego się
kosztu)
Odnowa wsi rozważana jest jako:
1. Ruch społeczny o podbudowie ideologicznej,
broniący tradycyjnych wartości wsi;
2. Trwały proces kształtowania warunków życia
wsi (tradycje +nowoczesność)
3. Metoda wielofunkcyjnego rozwoju obszarów
wiejskich (na bazie subsydiarności- pomoc dla
samopomocy);
4. Program zintegrowany i uniwersalny.
6
Koncepcja  Odnowa wsi
" Odwołanie się do wartości życia i dziedzictwa kultury wiejskiej (do
zachowania tożsamości)
" Podkreślenie potrzeby rozwoju cywilizacyjnego wsi (warunki materialne i
niematerialne, duchowe)
" Uspołecznienie działań, (aktywność społeczna - wspólne planowanie i
realizacja celów)
" Zasada subsydiarności (poprzez rozwój endogenny przy wykorzystaniu
mechanizmów rozwoju subwencjonowanego)
" Kompleksowy charakter (obejmuje wszystkie sfery : przestrzeń i architektura,
rolnictwo, kultura i duchowość, życie społeczne, polityka lokalna, edukacja,
środowisko naturalne, gospodarka)
" Podstawą realizacji -zasada zrównoważonego rozwoju
" Międzynarodowy zasięg- tworzenie sieci współpracy regionów
Model odnowy wsi
obejmuje sferę centralną zsl i zewnętrzną wgrs
Zaangażowanie
Społeczności lokalnej
Wsparcie gminy
Regionu, specjalistów
Wsparcie krajowe,
zagraniczne(wykorzystanie
funduszy strukturalnych UE)
Odnowa wsi ma dwa plany
Lokalny (SL+ gmina)
Regionalny (kształtowanie polity
wobec obszarów wiejskich)
7
Geneza ruchu odnowy wsi
( Dorferneuerung )
Formowanie idei i koncepcji programów OW:
Niemcy: (Bawaria, Badenia-Wirtembergia, Nadrenia- Palatynat, Hesja) od 1965
drogą odgórną- system wdrażania oparty o struktury rządu krajowego,
administracji landu, samorządu  powiatów i gmin
nacisk na standard życia i rozwój społ-gospodarczy
Dolna Austria od 1977
drogą oddolną  działania odnowy inicjowane przez społeczności lokalne, rola
organizacji pozarządowych; gmina- akceptacja propozycji sl, ustalanie
procedur finansowania przedsięwzięć
nacisk na jakość życia, wartości humanist. współdziałanie, zachowanie
tożsamości wsi
Cel wspólny: poprawa warunków życia i wywołanie zaangażowania mieszkańców
w rozwój ich wsi
Etapy  odnowy wsi
Zmiany w celach
" 1. Modernizacja rolnictwa i odnowa urbanistyczna wsi
(element odgórnego federalnego programu komasacji gruntów- Niemcy)
" Skutki modernizacji (utrata tożsamości, degradacja środowiska,
bezrobocie, wyludnianie wsi, kryzys obszarów wiejskich) uświadomiły że
wieś to nie tylko rolnictwo. Wieś wymaga odbudowy z zachowaniem
elementów wystroju przestrzeni, krajobrazu, budownictwa
" 2. Odnowa  fasadowości , wizerunku wsi  rozwój usług i produkcji
związanej z renowacją budynków i infrastruktury wiejskiej (miejsca pracy)
" 3. Odnowa społeczności i duchowości (Austria)- odnowa myślenia
i motywacji do współdziałania i samoorganizacji  wspólna wizja wsi, plan
odnowy budowany przez zaangażowaną społeczność wiejską
" 4. Programy odnowy wsi wg reguł zrównoważonego
rozwoju (Agenda 21  ustalone na Szczycie Ziemi w 1992 r) i zasad
 koncepcji rozwoju terenów wiejskich i odnowy wsi w Europie
opracowane przez EWR ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi
" Wyrazem stosowania w/w reguł  program  Wsie tematyczne 
budowanie wizji wokół  produktu , wyznaczającego unikalność wsi
8
Rozwój ruchu Odnowy wsi
" 1965-81  formowanie idei i koncepcji programów
" 1982-90-programy regionalne w Niemczech i Austrii
" 1984  ECOVAST- Europejski Ruch Odnowy Wsi i Małych Miast
" 1987- I Europejski Kongres Odnowy Wsi
" 1988-Europejska Wspólnota Robocza ds. Rozwoju Terenów Wiejskich
i Odnowy Wsi (ARGE)
" 1990- I Konkurs o Europejską Nagrodę Odnowy Wsi
" 1994-  Strategia dla Wiejskiej Europy  przyjęta przez ECOVAST
" 1994  program OW Komisja Europejska podporządkowała Dyrekcji VI ds.
Rolnictwa  korzystanie ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i
Gwarancji Rolnictwa
" 1996-  Przewodnia Koncepcja Rozwoju Terenów Wiejskich i Odnowy Wsi w
Europie
" 2000- rozpoczyna się ruch tworzenia wsi tematycznych
" 2002  I Polski Kongres Odnowy Wsi
Możliwości dla  odnowy wsi
w Polsce
" Baza dla odnowy  fasadowości - krajobraz
kulturowy wsi, układy tradycyjnej zabudowy o lokalnym, regionalnym
charakterze (kościoły, kaplice, młyny, wiatraki, spichlerze, zespoły
folwarczne i pałacowo-ogrodowe), elementy kultury ludowej-
(rzemiosło, obrzędowość, muzyka, gwary), urozmaicony krajobraz
środowiska naturalnego, bioróżnorodność, różnorodność siedlisk 
walory pozaprodukcyjne wsi i rolnictwa. Różnorodność kulturowa i
przyrodnicza wsi  wartością godną pielęgnacji.
" Odnowa społeczności i duchowości  niski kapitał
ludzki i społeczny
" Walory polskiego rolnictwa  nie przekroczony
krytyczny punkt równowagi ekologicznej w rolnictwie z uwagi na
tradycyjne metody produkcji  szansa na produkcję  żywności
wysokiej jakości , lokalne odmiany roślin i zwierząt gospodarskich.
Warunki dla rozwoju agroturystyki, turystyki kulturowej,
edukacyjnej, adaptacja zabytków na cele pozaprodukcyjne (hotele,
muzea, telechaty)
9
Ograniczoność aplikacji europejskich
programów odnowy wsi w Polsce
" Centralistyczny model
gminy polskiej
Organy samorządowe
 władza
-przywództwo gminnej władzy
zorientowanej na utrzymanie
władzy
Administracja
(bufor)
-realizacje własnych interesów
-bierność, roszczeniowość
społeczności lokalnych,
będących na marginesie
Społeczność lokalna
spraw publicznych
(bierna)
Możliwość wdrażania Odnowy wsi
Partycypacyjny model gminy
-demokratyzacja życia-fundamentem rozwoju lokalnego
Społeczność lokalna
(aktywna, zorientowana na
współpracę)
o
o
o
Organizacje pozarządowe-
r r r
(rozw. problemów)
Rady sołeckie -
(samoorganizacja)
Organy
Administracja
samorządowe
(obsługa)
 służba
(realizacja celów strategicznych)
(zaspakajanie potrzeb, rozwój)
10
I Regionalny program odnowy wsi
w Polsce- woj. opolskie 1997 r.
drogą odgórną
" Gminy zgłaszały uczestnictwo swoje i sołectw do
Sejmiku Samorządowego woj. (stawiały na
wzrost aktywności społeczności lokalnych)
" Uchwała rad sołeckich o przystąpieniu do
programu-wskazanie lidera wsi
" Uchwała gminy ze wskazaniem sołectw- z
urzędu gminy koordynator realizacji programu
" Akceptacja przez Sejmik  przyjęcie do
programu
Odnowa wsi  szansą rozwoju kapitału
lokalnego
co prowadzi do lepszego standardu i jakości życia wsi
" Glokalizacja -Przyszłością wsi jest umiejętność korzystania z globalnych
wartości cywilizacyjnych i zachowania tożsamości wsi  unikalność
wyznacza miejsce w systemie globalnym
" Kapitał informacyjny -zasoby dostępnej wiedzy i informacji umiejętnie
wykorzystywanej
" Kapitał kulturowy  pielęgnowane dziedzictwo kulturowe
" Kapitał ludzki (wykształcenie, wiedza, zdolności, kultura, zdrowie,
bogactwo)
" Kapitał społeczny (zaufanie, odpowiedzialność, współpraca  podstawa
stowarzyszeń, zespołów współdziałania)
" Kapitał przyrodniczy
" Kapitał finansowy
" Kapitał fizyczny (infrastruktura-z zachowaniem walorów środowiska i
kondycji społecznej wsi)
" Przy zachowanej zasadzie zrównoważonego rozwoju poprawiają się
warunki życia
11
Odnowa wsi  szansą rozwoju kapitału
lokalnego
co prowadzi do lepszego standardu i jakości życia wsi
glokalizacja
K .informacyjny K. kulturowy
Kapitał
Kapitał przyrod
ludzki
niczy
Kapitał Kapitał finansowy
społeczny
Warunki życia
Kapitał fizyczny
Na wsi
Zrównoważony rozwój
Najpowszechniejszą drogą do
demarginalizacji wsi- rozwój
endogenny (w oparciu o kapitał lokalny)
przy wsparciu instytucji krajowych i
europejskich programów)
" Demarginalizacja wsi poprzez urbanizacje
dotyczy wsi podmiejskich, w
aglomeracjach
" Skansenizacja wsi jest możliwa jedynie w
wąskim wymiarze ( wieś jako regionalne
muzeum etnograficzne )
12
Odnowa wsi wg programów
niemieckich-austriackich dotyczy
" Przestrzeni wsi-protekcja tradycyjnego krajobrazu i zabudowy wsi
 udział mieszk. w budowie planów zagospodar.
" Architektury wsi- zachowanie wzorów regionalnych, ekolog.
Budownictwo, adaptacja starych budynków do nowych funkcji
" Rolnictwa- ekologiczne, produkcja biomasy, specjalne uprawy i
hodowle, sprzedaż bezpośrednia, grupy producenckie, promocja
" Kultury i duchowości  obrona tożsamości, kultura, tradycja-kreatywn
" Życia społ.- stowarzyszenia, grupy samopomocowe,obyczaj
" Polityki lokalnej-uspołecznienie polityki, uczestnictwo w rozwoju
" Edukacji-nowoczesne nauczanie, funkcje środowiskowe
" Środowiska naturalnego-zasady ochrona środowiska, ekologizacja
rolnictwa, naturalne z
ródła energii
" Gospodarki-nowe formy zarobkowania, promocja, produkt lokalny
Dziękuję Państwu
za uwagę
13