MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Jasińska
Określanie konstrukcyjnych i technologicznych
właściwości obuwia 744[02].O1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Smerda
mgr inż. Leszek Świdziński
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Jasińska
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].O1.02
 Określanie konstrukcyjnych i technologicznych właściwości obuwia , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Rozwój produkcji obuwia na przestrzeni wieków 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Elementy składowe obuwia 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 22
4.3. Charakterystyka i klasyfikacja obuwia, struktura KTM 23
4.3.1. Materiał nauczania 23
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.3.3. Ćwiczenia 33
4.3.4. Sprawdzian postępów 35
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu nazewnictwa elementów
składowych cholewki, charakterystyki typów i krojów cholewek, systemów montażu,
podziału obuwia.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane przed przystąpieniem do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, jakie powinieneś osiągnąć w czasie zajęć edukacyjnych tej jednostki
modułowej,
- materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych
celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści z materiału
nauczania,
- ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- kartÄ™ odpowiedzi,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jednostka modułowa  Określanie konstrukcyjnych i technologicznych właściwości
obuwia , której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 744[02].O1, którego
struktura jest zilustrowana na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
744[02].O1
Podstawy zawodu
744[02].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
744[02].O1.03
744[02].O1.02
Posługiwanie się dokumentacją
Określanie konstrukcyjnych
technicznÄ…
i technologicznych właściwości
obuwia
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 pracować indywidualnie i w grupie,
 prezentować wyniki pracy własnej i zespołowej,
 posługiwać się instrukcją przy wykonywaniu ćwiczeń,
 organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
 scharakteryzować zagrożenia związane z wykonywaną pracą i udzielać pierwszej
pomocy osobom poszkodowanym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić użytkowe funkcje obuwia,
 scharakteryzować rozwój rzemiosła i przemysłu obuwniczego,
 dokonać podziału obuwia ze względu na rodzaj, przeznaczenie, sezonowość oraz wiek
użytkowników,
 określić rodzaje i zasady oznaczania wielkościowych grup obuwia,
 scharakteryzować typy i kroje cholewek,
 scharakteryzować systemy montażu obuwia,
 odczytać oznaczenia i symbole obuwia oraz jego elementów,
 scharakteryzować elementy obuwia oraz wymagania technologiczne,
 sporządzić zestawienie części składowych różnych typów i rodzajów obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rozwój produkcji obuwia na przestrzeni wieków
4.1.1. Materiał nauczania
W tym rozdziale zostanie przedstawiona historia rozwoju form i produkcji obuwia na
przestrzeni wieków w Polsce i na świecie. Informacje te pozwolą zrozumieć skalę przemian
jakie zaszły w technice wytwarzania obuwia od najwcześniejszych czasów po dzień
dzisiejszy.
Rys historyczny rozwoju form obuwia
Obuwie w życiu człowieka spełnia wiele różnych funkcji: chroni stopę przed wpływem
czynników atmosferycznych, przed różnego rodzaju urazami, ułatwia wykonywanie pracy,
stanowi element ubioru. Wytwarzane jest od wielu tysięcy lat. Świadczą o tym malowidła
znalezione na ścianach jaskini w miejscowości Cogul w Hiszpanii pochodzące sprzed 15000
lat p.n.e.
Do najwcześniejszych dokumentów ilustrujących kształty i rodzaje obuwia
w starożytności można zaliczyć malowidła na ścianach świątyń egipskich pochodzące sprzed
około 1500 lat p.n.e.
Podstawowym obuwiem w starożytnym Egipcie były sandały, które początkowo
wyplatano z trzciny i innych roślin włóknistych, na podeszwie z drewna korkowego.
W póz
niejszym okresie wykonywano je ze skóry zdobionej tłoczeniem (rys.1, 2).
Rys. 2. Sandały znalezione w piramidzie
Rys. 1. Sandały plecione z papirusu [1, s. 10]
Tutanchamona [1, s. 10]
Duże znaczenie dla rozwoju form obuwia miały czasy antyczne (Grecy, Rzymianie) oraz
średniowiecze.
W starożytnej Grecji noszono sandały skórzane
o formie lekkiej i przewiewnej. Były one mocowane
rzemieniami, z których główny przechodził obok dużego
palca i łączył się z pozostałymi wychodzącymi z boku i tyłu
podeszwy (rys. 3).
Żołnierze i myśliwi nosili wysokie buty, sięgające do
połowy łydek, a w miejscu palców pozostawiano swobodną
Rys. 3. Sandał grecki [1, s. 10].
odkrytą przestrzeń.
W starożytnym Rzymie początkowo dominowały sandały, a póz
niej wprowadzono inne
formy obuwia uzależnione od funkcji pełnionej w państwie. W zależności od zajmowanego
stanowiska i stanu rzymskie prawo zezwalało na noszenie obuwia określonego koloru,
konstrukcji (np. konsul miał wyłączne prawo do noszenia obuwia w kolorze czerwonym,
senator w czarnym). Cechą charakterystyczną czasów antycznych (bardzo ważną w produkcji
obuwia) jest dostosowanie konstrukcji obuwia do prawej i lewej stopy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
W okresie wczesnego średniowiecza pojawiły się nowe formy obuwia,
w przeciwieństwie do poprzednich zatraciły charakter ochronny stopy, przestały być
podporządkowane naturalnej funkcji stopy, nabrały znaczenia towarzyskiego. W tym okresie
wytwarzano obuwie przeważnie ze skóry, wyszywano barwnymi nićmi, farbowano, zdobiono
aplikacjami. Miało formę trzewików sięgających do kostek lub powyżej nich. Obuwie
ograniczało swobodę ruchów stopy, utrudniało chodzenie i powodowało wady
i zniekształcenia stóp.
W póz
niejszych okresach (gotyk, renesans, barok, rokoko) obuwie swoim kształtem
nawiązywało do panującego w danym czasie stylu w architekturze i sztuce.
Obuwie w okresie gotyku (XII ÷ XV w.) miaÅ‚o ksztaÅ‚ty ostre i wydÅ‚użone, cholewkÄ™
sięgającą do kostki lub powyżej, czasem było zapinane na guziki lub paski. Niekiedy czubki
były przedłużane do tego stopnia, że należało przywiązywać je do goleni. Wierzch zdobiono
nacięciami, haftem, a do długich czubków mocowano dzwoneczki lub klejnoty (rys. 4).
Rys. 4. Obuwie z wydłużonym czubkiem [1, s. 13]. Rys. 5. Obuwie ze spodami drewnianymi [1, s. 13].
W okresie renesansu (XV ÷ XVI w.) nastÄ…piÅ‚a zmiana stylu obuwia. Zniknęły wydÅ‚użone
czubki, a pojawiły się formy o szerokiej przedniej części. W zależności od kształtu nadawano
im różne nazwy: pysk krowy, łapy niedz
wiedzia (rys. 6a). Innym charakterystycznym typem
obuwia tego okresu było tzw. Chopine. Obuwie posiadało podeszwę przypominającą
szczudło, wykonaną z lekkiego drewna lub korka, obciągniętą skórą (rys. 6b) lub niską do
6 cm (rys. 5).
a) b)
Rys. 6. Obuwie z okresu renesansu: a) Å‚apy niedz
wiedzia, b) Chopine [7, s. 12].
W XVII w.  okres baroku rozpowszechniły się buty z cholewkami bardzo bogato
zdobionymi w górnej części (rys. 7).
Rys. 7. Obuwie z okresu baroku [7, s. 3].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
XVIII wiek stanowi przełom w rozwoju form obuwia, szczególnie damskiego. Cholewki
wykonywano z tkaniny haftowanej jedwabiem, były długie i przylegające ściśle do łydki,
stosowano cienkie podeszwy, wysokie obcasy, metalowe ozdoby.
Na przestrzeni XIX wieku pojawiło się wiele stylów i kierunków kulturowych, które
w istotny sposób wpływały na formy noszonego obuwia. W okresie rewolucji francuskiej
pojawiły się drewniane trzewiki, w Anglii obuwie na drewnianych spodach z żelaznym
brzegiem, natomiast w okresie wojen napoleońskich rozpowszechnił się typ obuwia
wysokiego ze sztywnÄ… cholewkÄ….
W okresie romantyzmu nastąpił chwilowy nawrót do mody średniowiecznej. W obuwiu
przejawiało się to stosowaniem ostrych czubków. Obuwie dla kobiet wykonywano z atłasu
ufarbowanego na kolor noszonej odzieży, obuwie męskie natomiast z gładkiego sukna,
z zastosowanie guzików lub gumy.
Wiek XX stanowi okres najbardziej dynamiczny w rozwoju obuwnictwa. Nastąpiła
zmiana nie tylko form obuwia, ale także technik wytwarzania. Było to związane
z pojawieniem się maszyn obuwniczych, wytwarzaniem nowych materiałów obuwniczych,
tworzeniem nowych systemów montażu.
Technika wytwarzania obuwia na przestrzeni wieków
Od czasów starożytnych przez średniowiecze i czasy nowożytne, do połowy XIX wieku
obuwie wykonywano ręcznie.
Początek mechanizacji w produkcji obuwia przypada na drugą połowę XIX wieku,
chociaż pierwszą maszynę szyjącą wynalazł i opatentował Saint już w 1770 roku. Nie
odegrała jednak poważniejszej roli w rozwoju przemysłu obuwniczego.
Duży postęp w dziedzinie konstrukcji maszyn szyjących poczynił Amerykanin Hove,
który w 1845 skonstruował model maszyny do szycia o sposobie działania podobnym do
dzisiejszego. ProdukcjÄ™ seryjnÄ… tych maszyn rozpoczÄ…Å‚ Singer. PierwszÄ… w Europie maszynÄ™
do szycia wyprodukowała firma Pfaff w 1862 roku.
Obecnie konstrukcje podstawowych mechanizmów maszyn szyjących są na tyle już
udoskonalone, że trudne byłoby ich dalsze ulepszanie. Dlatego uwaga konstruktorów jest
zwrócona na wyposażanie maszyn szyjących w dodatkowe mechanizmy, które ułatwiają ich
obsługę (np. urządzenia do obcinania nici).
Odrębny kierunek w unowocześnianiu maszynowej produkcji obuwia, to rozwój maszyn
do montażu obuwia. Pierwszą maszynę do przeszywania spodów  przeszywarkę zbudował
Amerykanin Reed-Blake. Szyła ściegiem łańcuszkowym osiągając dużą wydajność. Można
było szyć na niej boki, natomiast w czubku czynność wykonywano ręcznie. W 1858 roku
Mac-Kay skonstruował maszynę, którą można było wykorzystać do przeszywania obuwia
w czubku (tzw. róg bawołu).
Pierwszą ćwiekarkę skonstruował w 1883 roku Maetzliger. Przegięcie cholewki przez
grań kopyta odbywało się mechanicznie, a wbijanie teksów ręcznie.
Również prowadzone były prace nad ulepszeniem produkcji obuwia systemem pasowym
i kołkowanym. W latach 1860-1870 Eppler skonstruował wszywarkę pasa i dublerkę, w 1852
roku Biegelow ulepszył kołkowarkę, a w 1875 roku Goddu śrubowarkę.
Ogromne znaczenie w produkcji obuwia miało wynalezienie i zastosowanie kleju
nitrocelulozowego  Ago (otrzymany z azotanu celulozy). A
ączono nim zaćwiekowane
cholewki skórzane ze skórzanym spodem. Były to narodziny klejonego systemu montażu,
który jest obecnie jednym z podstawowych systemów łączenia wierzchu ze spodem.
Właściwy rozwój klejonego systemu montażu rozpoczął się po wyprodukowaniu w latach
trzydziestych syntetycznego kauczuku polichloroprenowego.
Ważnym osiągnięciem jest wyprodukowanie i zastosowanie w obuwnictwie klejów
topliwych (termoplastycznych), które w dużym stopniu zrewolucjonizowały technologię
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
ćwiekowania oraz inne operacje technologiczne oparte na procesie klejenia (zawijanie
brzegów).
Największy postęp w konstrukcji różnego rodzaju maszyn obuwniczych i rozwoju
nowych technologii przypada na drugą połowę XX wieku. Powstało wtedy wiele
nowoczesnych maszyn, opartych na układach pneumatycznych, hydraulicznych,
elektronicznych, działających półautomatycznie lub automatycznie. Rozwój ten trwa nadal.
Prowadzone sÄ… prace badawcze w zakresie opracowania nowych konstrukcji maszyn,
wytworzenia nowych materiałów.
Rozwój produkcji obuwia w Polsce
Pierwsze wzmianki o istnieniu cechów szewskich w Polsce pochodzą z połowy XIII
wieku (Toruń, Kraków, Poznań). Około 1850 roku w królestwie Polskim liczbę szewców
oceniano na 14 tysięcy, szczególnie liczne warsztaty szewskie skupiały się w stolicy. Tam
jeden szewc obsługiwał około 144 mieszkańców, a w tym samym czasie w Paryżu jeden
szewc obsługiwał 93 mieszkańców. Praca szewca zajmującego się wyrobem obuwia
przebiegała w podobnych warunkach od wczesnego średniowiecza prawie do początku XX
wieku. Właściciel samodzielnie nabywał materiały, produkował, sprzedawał wyroby
i prowadził kalkulację produkcji.
Chałupnictwo szewskie i pierwsze fabryki obuwia w Polsce powstały w Warszawie. Do
najbardziej znanych i największych fabryk obuwia należał zakład braci Kipper założony
w 1871 roku. Początkowo zatrudniali 100 robotników, a w 1908 roku już 250. Produkcja
wynosiła około 1500 par obuwia dziennie.
W okresie międzywojennym produkcja obuwia w Polsce była oparta w dalszym ciągu na
pracy rzemieślniczej.
Na początku lat trzydziestych czeski przemysłowiec Bata wybudował fabrykę obuwia
w Chełmku (1932). Fabryka zdominowała przemysłową produkcję obuwia w Polsce w tym
okresie. W roku 1939 około 80% obuwia produkowanego metodami przemysłowymi
pochodziło z fabryki Baty.
Rozwój przemysłu obuwniczego po wojnie był bardzo utrudniony ze względu na
niedobory surowcowo-materiałowe oraz bardzo duże zniszczenia wojenne. Wzrost produkcji
nastąpił dopiero w latach 1955-1960, uzyskano niewielkie przekroczenie statystycznej pary
obuwia na jednego mieszkańca Polski. O pewnej dynamice w rozwoju przemysłu
obuwniczego można mówić w latach 1970-1986. Modernizowano wtedy zakłady garbarskie,
uruchomiono produkcję tworzyw skóropodobnych i klejów. Nie można jednak zapomnieć
o załamaniu gospodarczym kraju, co wpłynęło na regres w przemyśle skórzanym i obniżenie
produkcji.
Zmiany społeczno-polityczne i gospodarcze zachodzące w Polsce po 1990 roku,
spowodowały powstanie wielu małych prywatnych przedsiębiorstw, które skutecznie
wypełniły lukę po bankrutujących zakładach państwowych. Obecnie w Polsce i na świecie
w produkcji obuwia dominują małe i średniej wielkości zakłady. Ich rozwój jest w znacznej
mierze utrudniony przez sprzedaż obuwia z Chin i krajów azjatyckich. Pomimo tych
trudności firmy rozwijają się inwestując w nowe maszyny i technologie, również korzystając
z funduszy Unii Europejskiej.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie funkcje w życiu człowieka spełnia obuwie?
2. W jaki sposób przebiegał rozwój form obuwia na przestrzeni wieków?
3. Jakie materiały stosowano do wytwarzania obuwia w czasach starożytnych
i nowożytnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4. JakÄ… maszynÄ™ zastosowano jako pierwszÄ… w produkcji obuwniczej?
5. Jaki wpływ na rozwój produkcji obuwia miało zastosowanie kleju?
6. Jak przebiegał rozwój polskiego przemysłu obuwniczego na przestrzeni wieków?
7. Jakie czynniki wpływają na rozwój przemysłu obuwniczego we współczesnej Polsce?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj rysunek formy obuwia wytwarzanego w dowolnie wybranym przez Ciebie
okresie historycznym. Rysunek opracuj kolorystycznie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) wybrać okres historyczny i charakterystyczną dla niego formę obuwia,
4) wykonać rysunek formy obuwia z wybranego okresu historycznego w opracowaniu
kolorystycznym,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze, katalogi, przezrocza lub film obrazujące różne formy obuwia wytwarzanego na
przestrzeni wieków,
- przybory rysunkowe, kredki, farby,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wybierz spośród szkiców przedstawiających różne formy obuwia wytwarzanego na
przestrzeni wieków te, które powstały w okresie historycznym wskazanym przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) obejrzeć film, przezrocza, rysunki przedstawiające formy obuwia wytwarzanego
w różnych epokach historycznych,
4) spośród udostępnionych szkiców wybrać te, które przedstawiają formy obuwia
wytwarzanego w okresie historycznym wskazanym przez nauczyciela,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film, przezrocza obrazujące różne formy obuwia wytwarzanego na przestrzeni wieków,
szkice różnych form obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 3
Wyszukaj w Internecie zakłady obuwnicze wytwarzające obuwie na terenie naszego
kraju. Narysuj kontur mapy Polski zaznaczając w jego obrębie wyszukane zakłady.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) wyszukać zakłady wytwarzające obuwie na terenie naszego kraju,
4) sporządzić wykaz wyszukanych zakładów, oznaczając miejsce lokalizacji,
5) zaznaczyć położenie wyszukanych zakładów w obrębie konturu mapy Polski,
6) dokonać samooceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować funkcje obuwia w życiu człowieka?
ðð ðð
2) opisać formy obuwia wytwarzanego na przestrzeni wieków?
ðð ðð
3) określić materiały z jakich wytwarzano obuwie na przestrzeni
wieków?
ðð ðð
4) określić wpływ architektury i sztuki na rozwój form obuwia?
ðð ðð
5) podać ważniejsze daty związane z rozwojem techniki wytwarzania
obuwia?
ðð ðð
6) określić wpływ jaki miało zastosowanie kleju na rozwój technologii
wytwarzania obuwia?
ðð ðð
7) wskazać z jakiego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o istnieniu
cechów szewskich w Polsce?
ðð ðð
8) scharakteryzować rozwój przemysłu obuwniczego w Polsce?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Elementy składowe obuwia
4.2.1. Materiał nauczania
Obuwie niezależnie od typu, przeznaczenia, sezonowości, rodzaju materiału, z jakiego
zostało wykonane dzieli się na dwa zespoły części: cholewkę i spód.
Elementy składowe cholewki i spodu są zdefiniowane w PN-85/O-9100 Obuwie
Terminologia oraz w nowej normie PN-EN ISO 19952 Obuwie Terminologia.
Elementy składowe cholewki, wymagania technologiczne
Cholewka jest to zespół elementów obuwia okrywających górną powierzchnię stopy do
wysokości kostki lub powyżej, pełniący funkcję ochronną. W zależności od rodzaju i typu
obuwia cholewka może być wykonana z podszewką lub bez podszewki, może być
wzmocniona lub ocieplona, może mieć krój derbowy (obłożyny są naszyte na przyszwę
rys. 8a) lub przyszewkowy (przyszwa jest naszyta na obłożyny rys. 8b).
Rys. 8. Krój cholewki: a) derbowy, b) przyszewkowy (okładowy) [4, s. 38].
Ponadto cholewka może posiadać odkrytą piętę lub (i) czubek, odkryte śródstopie,
składać się z pasków.
W przypadku, gdy wierzch obuwia okrywa podudzie lub udo, cholewka obłożyny jest
przedłużana i tworzy tzw. cholewę. Ze zmianą wysokości cholewki wiąże się podział obuwia
na określone typy. Ten temat będzie poruszony w następnym punkcie.
Elementy składowe cholewki, w zależności od rodzaju obuwia, funkcji oraz miejsca
umieszczenia w cholewce można podzielić na: wierzchnie, podszewkowe, usztywniające lub
wzmacniajÄ…ce.
Do najczęściej spotykanych wierzchnich elementów składowych cholewki należą (rys.9):
- przyszwa  przednia część cholewki, okrywająca palce, przedstopie i częściowo
śródstopie, może być dzielona, otwarta, mokasynowa, obłożynowa z wydłużonymi
bokami, całkowita; pełni funkcję ochronną,
- nosek  przednia część przyszwy okrywająca czubek obuwia, może być prosty lub
skrzydełkowy; pełni funkcję ochronną,
- obłożyna  część cholewki okrywająca boki stopy w pięcie, śródstopiu i częściowo
przedstopiu; pełni funkcję ochronną,
- pasek tylny  część cholewki naszyta na zewnątrz na szwie łączącym elementy w miejscu
pięty; wzmacnia połączenie,
- tylnik  element cholewki naszyty na boki i tył pięty lub przedłużający obłożyny, czasem
obejmujący część śródstopia; w zależności od sposobu naszycia pełni funkcję
wzmacniajÄ…cÄ… lub ochronnÄ…,
- półtylnik- połowa dwuczęściowego tylnika zszytego na tylnej linii,
- język  element cholewki o różnej szerokości przymocowany do górnego brzegu
przyszwy lub (i) do przednich brzegów obłożyn, może być miechowy i półmiechowy;
uszczelnia obuwie i chroni stopę przed uciskiem sznurowadeł i krążków,
- podkrążek zewnętrzny  element przymocowany do zewnętrznych krawędzi obłożyny
z otworami do sznurowania; pełni funkcję wzmacniającą,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- nadstawka  część stanowiąca przedłużenie innej części składowej cholewki; jej funkcja
zależy od elementu, do którego jest przyszyta,
- kołnierz  wykończenie górnej krawędzi cholewki; może pełnić funkcję ochronną,
ocieplajÄ…cÄ… lub ozdobnÄ…,
- lamówka  wąski element w kształcie paska, stanowiący wykończenie krawędzi
cholewki, służy jako wzmocnienie lub ozdoba,
- biza (wypustka)  element w kształcie paska umieszczony między łączonymi brzegami
dwóch części cholewki w celu ich wzmocnienia, może też pełnić funkcję ozdobną,
- wstawka mokasynowa  górna (środkowa) część przyszwy w kształcie owalnym, często
wydłużonym, zszyta z przyszwą mokasynową lub przyszwą typu mokasyn; pełni funkcję
ochronnÄ…,
- pasek  podłużny element przyszyty do cholewki, pełniący rolę wzmocnienia, ozdoby,
czasem stanowiący cholewkę lub jej część.
Rys. 9. Części wierzchnie cholewki: 1  przyszwa całkowita, 2  nosek, 3  nosek skrzydełkowy, 4  przyszwa
beznoskowa, 5  przyszwa okładowa (dzielona), 6  wstawka mokasyna, 7  przyszwa dzielona wzdłużnie,
8  paski przyszwy, 9  język, 10  obłożyna półbuta, 11  pasek tylny, 12  tylnik (półtylnik), 13  nadstawka
obłożyny przednia, 14  podkrążek zewnętrzny, 15  obłożyna trzewika, 16  tylnik (półtylnik) obłożyny
trzewika, 17  cholewa, 18  przyszwa z obłożyną zewnętrzną, 19  obłożyna przyśrodkowa [4, s. 40 41].
Najbardziej obciążonymi w procesie produkcji i użytkowania elementami cholewki są
przyszwa i nosek. Poddawane są wielokrotnym naprężeniom wywołującym odkształcenia
liniowe i powierzchniowe dochodzÄ…ce nawet do 30%.
Aby zapobiec trwałym odkształceniom lub uszkodzeniom cholewki elementy bardziej
obciążone należy wycinać z kruponu, który stanowi najbardziej ścisłą część topograficzną
skóry. Elementy, które są w mniejszym stopniu narażone na obciążenia można wycinać
z pozostałych miejsc topograficznych skóry: boki, karki, łapy.
W procesie produkcji i użytkowania obuwia bardzo ważne jest przestrzeganie
dopuszczalnych kierunków ciągliwości elementów. Więcej informacji na temat
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
dopuszczalnych kierunków ciągliwości elementów wierzchu i podszewki znajdziesz
w literaturze oznaczonej pozycjÄ… 4, s. 42.
Podszewka jest to element cholewki, przymocowany do niej od strony wewnętrznej,
stykający się bezpośrednio ze stopą. Elementy podszewkowe spełniają w obuwiu kilka
różnych funkcji. Muszą mieć zdolność pochłaniania wydzielanego potu i odporność na
działanie jego składników, odporność na tarcie, w niektórych rodzajach obuwia (głównie
zimowego) służą jako izolacja cieplna. Elementy podszewkowe dzięki odpowiedniemu
doborowi kolorystyki i rodzaju zastosowanego materiału wpływają na wygląd estetyczny
obuwia.
Nazewnictwo elementów składowych podszewek wywodzi się od nazewnictwa
elementów wierzchnich cholewek, pod którymi są ułożone. Do najczęściej spotykanych
należą (rys.10):
- podszewka przyszwy,
- podszewka obłożyny,
- jednolita podszewka całej cholewki,
- zapiętek (podszewka tylnika)  działa jako element przeciwpoślizgowy utrudniający
wyzuwanie stopy z obuwia podczas chodzenia,
- podkrążek wewnętrzny  element przymocowany do wewnętrznych krawędzi obłożyny,
stosowany jako wzmocnienie obłożyny lub podkrążka zewnętrznego,
- pasek tylny wewnętrzny  element naszyty od wewnątrz jako wzmocnienie elementów
cholewki w miejscu pięty i powyżej,
- ramka  element przymocowany do górnej krawędzi cholewki w celu jej wzmocnienia
lub wykończenia,
- podszewka pasków zapinkowych lub sprzączkowych,
- podszewka ozdób,
- podszewka cholewy.
Rys. 10. Części składowe podszewek: 1  podszewka przyszwy, 2  podkrążek, 3  pasek tylny wewnętrzny,
4  ramka górna 5  ramka wzmacniająca brzegi obłożyny z tkaniny (podkrążek), 6  podszewka obłożyny,
7  pasek wzmacniający brzeg podszewki (kołnierzyk), 8  zapiętek dwustronny [4, s. 45].
Kolejną grupę elementów stanowią elementy wewnętrzne, które spełniają funkcję
wzmocnienia lub usztywnienia cholewki. Należą do nich (rys. 11):
- podnosek  element usztywniający czubek przyszwy. Najlepsze parametry przetwórcze
mają podnoski termoplastyczne. Są odporne na działanie wilgoci, nie miękną
w temperaturze nawet 500, zapewniają trwałe zachowanie kształtu, mogą być również
formowane przez bezpośrednie nanoszenie na przednią część cholewki tworzywa
termoplastycznego.
- zakładka  element usztywniający obłożynę w miejscu pięty. Materiał zakładkowy nie
powinien wykazywać pęknięć przy zginaniu do 800 na walcu o średnicy trzykrotnie
większej od grubości materiału, aktywacja chemiczna nie może wywołać spęcznienia
przekraczającego 50% jego grubości,
- międzypodszewka  element umieszczony między wierzchem i podszewką,
wzmacniajÄ…cy luz
ne, cienkie i ciągliwe materiały lub ocieplający cholewkę,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- wzmacniacz podkrążka  element umieszczony między podkrążkiem zewnętrznym lub
wewnętrznym w celu ich wzmocnienia,
- bezpiecznik  element wzmacniający wszelkie połączenia cholewki, przede wszystkim
górne krawędzie obłożyn,
- wzmocnienia (główki obłożyn, boków, środkowej części obłożyn)  wzmacniają
elementy cholewki.
Rys. 11. Części wzmacniające cholewkę: 1  podnosek, 2  wzmocnienie podkrążka, 3  wzmocnienie główki
obłożyny, 4  wzmocnienie boków, 5  bezpiecznik obłożyny, 6  międzypodszewki przyszwy,
7  międzypodszewki obłożyny, 8  wzmocnienie boku obłożyny, 9  zakładki : a) standardowa, b) do obuwia
typu czółenko, c) do obuwia ortopedycznego, d) do obuwia z otwartym śródstopiem, e) do obuwia typu
galanterka) [4, s.46, 47].
W cholewce należy jeszcze wyodrębnić grupę elementów zdobniczych, które oprócz
dekoracji obuwia mogą spełniać inne funkcje. Rodzaj zastosowanego materiału i kształt
zdobiny zależą od inwencji twórczej projektanta i możliwości zakładu. Należą do nich:
- ozdobne krążki, haki i uchwyty do sznurowania,
- ozdobne sprzączki i klamerki do zapinania pasków,
- guziki, nity, pukle,
- zamki błyskawiczne, zatrzaski, itp.
Elementy składowe spodu, wymagania technologiczne
Spód obuwia to zespół wszystkich elementów składowych obuwia znajdujących się pod
stopą i połączonych trwale z dolnym brzegiem cholewki (rys. 12). Połączenie to może być
wykonane pośrednio lub bezpośrednio za pomocą różnych systemów montażu.
Rys. 12. Schemat rozmieszczenia części składowych spodu obuwia: 1  podpodeszwa, 2  wyłożenie,
3  podsuwka, 4  podeszwa, 5  zelówka, 6  usztywniacz stalowy, 7  wzmocnienie podpodeszwy,
8  obcas, 9  wierzchnik [4, s. 39].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Spód chroni stopę przed nierównościami podłoża oraz wpływem czynników
atmosferycznych i środowiskowych. Jego konstrukcja, w zależności od systemu montażu,
typu i rodzaju obuwia, składa się z różnej liczby elementów, na które w czasie użytkowania
działają zarówno czynniki mechaniczne (zginanie, tarcie, rozciąganie), jak również
fizykochemiczne (pył, pot, wilgoć, substancje chemiczne, niskie i wysokie temperatury).
Zakres działania tych czynników jest różny, w zależności od tego, jakie jest usytuowanie
poszczególnych elementów w całkowitej konstrukcji spodu.
Elementy składowe spodu można podzielić na trzy grupy. Do pierwszej zaliczamy
elementy nośne:
- podpodeszwa  element spodu obuwia, do którego są przymocowane brzegi cholewki.
Bezpośrednio lub za pośrednictwem wyściółki przylega do strony podeszwowej stopy.
Podpodeszwa powinna być dostatecznie trwała, wytrzymała na wielokrotne zginanie, zdolna
do wchłaniana i wydzielania wilgoci, przepuszczania pary wodnej i powietrza. W zależności
od sposobu łączenia brzegu cholewki z podpodeszwą, rozróżnia się podpodeszwy zwykłe
typu standard (rys. 13) i do obuwia pasowego (posiadajÄ…ce charakterystycznÄ… wargÄ™),
Rys. 13. Części składowe podpodeszwy typu standard: 1  podpodeszwa, 2  wzmocnienie podpodeszwy,
3  usztywniacz stalowy [4, s. 50].
- wyściółka  element zbliżony w kształcie do podpodeszwa, umieszczony wewnątrz
obuwia, przymocowany do podpodeszwa lub nie, stykający się bezpośrednio ze stopą.
Może pokrywać podpodeszwę tylko w części pięty i śródstopia i wtedy nosi nazwę
półwyściółki. Wyściółka powinna posiadać estetyczny wygląd, własności higieniczne,
odporność na tarcie i wielokrotne zginanie,
- podpiętek  element przymocowany wewnątrz obuwia do spodu w miejscu pięty,
ochrania stopę przed nierównościami powstałymi po przymocowaniu obcasa, podnosi
walory estetyczne gotowego obuwia.
Drugą grupę stanowią elementy wewnętrzne:
- wzmocnienie podpodeszwy  element wzmacniający podpodeszwę w całości lub
w miejscu pięty i śródstopia (rys. 13),
- wyłożenie  element wypełniający i wyrównujący wgłębienie powstałe na podpodeszwie
po zaćwiekowaniu dolnego brzegu cholewki. Element powinien charakteryzować się
mała masą właściwą, trwałością kształtu, elastycznością, zdolnością sorpcji i desorpcji,
- wypełnienie obuwia paskowego (jaszczurka)  element w kształcie podpodeszwy, mający
wcięcia na umieszczenie dolnych części pasków cholewki typu sandałowego w czasie
ćwiekowania,
- usztywniacz  podłużny element wykonany ze stali lub innego sprężystego materiału,
wyprofilowany zgodnie ze skłonem kopyta, wzmacniający i usztywniający spód obuwia
w śródstopiu. Powinien posiadać dużą wytrzymałość mechaniczną i sprężystość,
odporność na działanie kwasów, zasad i soli (rys. 13).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Trzecią grupę stanowią elementy stykające się bezpośrednio lub pośrednio z podłożem.
Ich powierzchnia lub krawędzie są widoczne na zewnętrznej stronie obuwia. Należą do nich:
- podeszwa  zewnętrzna część składowa spodu stykająca się bezpośrednio z podłożem,
z wyjątkiem miejsca przymocowania obcasa (rys. 14). Element powinien mieć
odpowiednią wytrzymałość na tarcie, wielokrotne zginanie, elastyczność, mały poślizg,
małą masę właściwą, odporność na działanie środków chemicznych, małą nasiąkliwość,
Rys. 14. Rodzaje podeszew: 1  pełna (całkowita), 2  dzielona, 3  z obcasem monolitowa, 4  do obcasa
karczkowego, 5  do obcasa słupkowego, 6  montowana i poddana obróbce w dziale opracowania [4, s. 52].
- zelówka  element przymocowany na zewnątrz do podeszwy w miejscu czubka
i przedstopia, posiada kształt tej części podeszwy,
- podsuwka  element o kształcie podeszwy umieszczony między podpodeszwą
a podeszwą, stosowana do cięższych typów obuwia w celu wzmocnienia spodu.
W przypadku, gdy element ma kształt zelówki, nazywany jest półpodsuwką,
- obcas  element podwyższający obuwie w części pięty, przymocowany do podeszwy lub
stanowiący z nią jedną całość (rys. 15). Powinien charakteryzować się małym
poślizgiem, małą masa właściwą, wytrzymałością na ścinanie i ścieranie,
Rys. 15. Rodzaje obcasów: 1  słupkowy niski, 2  karczkowy, 3  słupkowy wysoki, 4  klinowy [4, s. 52].
- wierzchnik  element w kształcie śladu obcasa przymocowany na zewnątrz do jego
podstawy. Powinien charakteryzować się dużą wytrzymałością na ścieranie,
- podwierzchnik  składka obcasa umieszczona bezpośrednio pod wierzchnikiem,
- składka obcasa  jeden z elementów, z których wykonany jest obcas składkowy, posiada
kształt poziomego przekroju obcasa,
- podsadka  profilowany element obcasa umożliwiający dopasowanie górnej części
obcasa do podeszwy lub zaćwiekowanej części piętowej,
- obciągnięcie obcasa  element wykonany z materiału wierzchniego, wycięty w kształcie
rozwiniętej powierzchni bocznej obcasa z naddatkami do zawinięcia pod wierzchnik
i górną część obcasa, służy do wykończenia obcasów,
- pas  element, za pośrednictwem którego łączy się cholewkę ze spodem obuwia
w systemie pasowym,
- otok  element w kształcie paska umieszczony między cholewką i podeszwą lub
podsuwką, wzdłuż obwodu spodu. Uszczelnia połączenie wierzchu ze spodem i pełni
funkcjÄ™ ozdobnÄ…,
- otoczek  element w kształcie paska służący jako wzmocnienie brzegu cholewki przy
połączeniu jej ze spodem w systemie sandałowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Oznaczanie wielkości elementów obuwia
Obuwie jest jednocześnie produkowane w różnych numerach wielkościowych, składa się
z wielu elementów składowych, dlatego każdy element w parze powinien być oznaczony
jednakowym i czytelnym znakiem.
Oznaczanie może odbywać się za pomocą ząbków, kolorowych kresek lub przez
numerowanie.
Do oznaczania długości stosuje się trzy kształty ząbków:
trójkÄ…tny - = 1 półokrÄ…gÅ‚y - = 3 kwadratowy - = ½
Do oznaczania tęgości stosuje się następujące znaki:
trójkątny tęgość D dwa trójkątne tęgość E
półokrągły tęgość F dwa półokrągłe tęgość G
kwadratowy tęgość H dwa kwadratowe tęgość I
Ząbki oznaczające tęgość obuwia powinny być umieszczone na brzegach części
składowych obuwia przed ząbkami określającymi długość. Odległość oznaczeń tęgości od
oznaczeÅ„ dÅ‚ugoÅ›ci powinna wynosić 10÷15 mm. WyjÄ…tek stanowiÄ… maÅ‚e elementy. ZÄ…bki
oznaczające tęgość i długość mogą być umieszczone oddzielnie. W celu odróżnienia strony
zewnętrznej od przyśrodkowej umieszcza się dodatkowo na brzegu elementu przyśrodkowego
wycięcie w kształcie półkola.
W zależności od rodzaju użytego materiału i wielkości elementów składowych rozróżnia
się trzy rodzaje ząbków (tabela 1):
- duże - stosowane do oznaczenia długości i tęgości wierzchnich i spodowych elementów
składowych obuwia z tkanin i filców,
- średnie - stosowane do oznaczenia długości i tęgości wierzchnich i spodowych
elementów składowych obuwia ze skóry, materiałów skóropodobnych, gumy i tworzyw
sztucznych,
- małe - stosowane do oznaczenia długości i tęgości małych elementów składowych
wierzchu obuwia ze skór lub tkanin (paski do zapinania, paski tylne).
Tabela 1 Wymiary ząbków do oznaczania elementów obuwia [4, s. 57].
Kształty Wielkości
duże średnie małe
Trójkątne
Półokrągłe
Kwadratowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób można zdefiniować cholewkę?
2. W jaki sposób można dokonać podziału elementów składowych cholewki?
3. Jakie znasz elementy wierzchnie cholewki?
4. Jakie znasz elementy podszewkowe cholewki?
5. Jakie znasz elementy wewnętrzne cholewki?
6. Jakie elementy zdobnicze mogą wystąpić w cholewce?
7. Jaki krój może mieć cholewka?
8. Gdzie się znajduje w cholewce i jaką pełni funkcję: przyszwa, nosek, obłożyna, pasek
tylny, tylnik, język, podkrążek zewnętrzny, zapiętek, podkrążek wewnętrzny, ramka,
pasek wewnętrzny, podnosek, zakładka, międzypodszewka?
9. Czym charakteryzuje się spód obuwia?
10. Jakie znasz elementy spodu i w jaki sposób można je podzielić?
11. Gdzie się znajduje w obuwiu i jaką pełni funkcję: podpodeszwa, wyściółka, podpiętek,
wzmocnienie podpodeszwy, wyłożenie, wypełnienie, usztywniacz, podsuwka, podeszwa,
obcas, wierzchnik, pas, otok, otoczek, podsadka?
12. W jaki sposób można oznaczać wielkość i tęgość obuwia?
13. Jakie kształty ząbków stosuje się do oznaczania długości obuwia i co one oznaczają?
14. Jakie kształty ząbków stosuje się do oznaczania tęgości obuwia i co one oznaczają?
15. Jakie wymiary mają ząbki do oznaczania elementów obuwia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz spośród zestawu elementów cholewki otrzymanych od nauczyciela te, które są
zaliczane do elementów wierzchnich. Nazwij je i określ jaką pełnią funkcję w gotowym
obuwiu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) wybrać elementy wierzchnie cholewki,
4) nazwać wybrane elementy i określić jaką pełnią funkcję w gotowym obuwiu,
5) sporządzić wykaz wybranych elementów,
6) dokonać samooceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw elementów składowych cholewki, wzory cholewek, wzory obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wybierz i scharakteryzuj spośród zbioru elementów spodu obuwia te, które wskaże Ci
nauczyciel.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) wybrać elementy wskazane przez nauczyciela, scharakteryzować pisemnie wybrane
elementy,
4) dokonać samooceny wykonanej pracy,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zbiór elementów spodu obuwia, plansze ilustrujące elementy spodu obuwia, przekroje
obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
wykaz elementów wierzchu i spodu na podstawie otrzymanego od nauczyciela
wzoru obuwia. Określ, gdzie we wzorze znajdują się poszczególne elementy i jaką pełnią
funkcjÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) nazwać i zlokalizować elementy wierzchu znajdujące się we wzorze otrzymanym od
nauczyciela,
4) nazwać i zlokalizować elementy spodu znajdujące się we wzorze otrzymanym od
nauczyciela,
5) sporządzić wykaz elementów wierzchu i spodu otrzymanego wzoru, określić ich funkcję,
6) dokonać samooceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wzory obuwia, plansze obrazujące poszczególne elementy wierzchu i spodu, przekroje
obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj i nazwij elementy spodu na podstawie schematów poprzecznych i podłużnych
przekrojów obuwia zamieszczonych na planszy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) rozpoznać elementy, oznaczyć symbolami na schematach, nazwać je,
4) dokonać samooceny wykonanej pracy,
5) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze ze schematami przekrojów poprzecznych i podłużnych obuwia, plansze
obrazujÄ…ce elementy spodu obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wybierz spośród zestawu elementów wierzchu i spodu te, które Twoim zdaniem mogą
znalez
ć zastosowanie w obuwiu męskim wizytowym. Oznacz elementy ząbkową numeracją
wielkości i tęgości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) wybrać elementy wierzchu i spodu, które mogą znalez
ć zastosowanie w obuwiu męskim
wizytowym,
4) sporządzić wykaz wybranych elementów wierzchu i spodu, uzasadnić ich wybór,
5) dokonać oznaczenia za pomocą ząbków wielkości i tęgości obuwia,
6) dokonać samooceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze ze schematami przekrojów poprzecznych i podłużnych obuwia męskiego, plansze
obrazujące elementy wierzchu i spodu obuwia, wzory obuwia męskiego wizytowego,
oznaczenie za pomocą ząbków wielkości i tęgości,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować derbowy i okładowy krój cholewki?
ðð ðð
2) dokonać podziału elementów składowych cholewki?
ðð ðð
3) nazwać elementy składowe cholewki?
ðð ðð
4) scharakteryzować elementy wierzchnie, podszewkowe, wewnętrzne
cholewki?
ðð ðð
5) określić funkcję jaką spełniają poszczególne elementy cholewki?
ðð ðð
6) zdefiniować pojęcie  spód obuwia ?
ðð ðð
7) dokonać podziału elementów spodu obuwia?
ðð ðð
8) nazwać elementy spodu obuwia?
ðð ðð
9) scharakteryzować elementy spodu obuwia?
ðð ðð
10) określić jaką funkcję spełniają w obuwiu poszczególne elementy spodu?
ðð ðð
11) wskazać elementy spodu narażone na intensywne ścieranie?
ðð ðð
12) wymienić rodzaje ząbków, podać ich zastosowanie?
ðð ðð
13) oznaczyć elementy obuwia za pomocą ząbków?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3. Charakterystyka i klasyfikacja obuwia, struktura KTM
4.3.1. Materiał nauczania
Podział obuwia
W praktyce obuwie można podzielić na grupy rodzajowe:
- obuwie powszechnego użytku,
- obuwie chroniÄ…ce przed urazami,
- obuwie sportowe.
Obuwie powszechnego użytku stanowi największą grupę rodzajową obuwia, jest
przeznaczone do użytkowania przez liczne rzesze społeczeństwa w różnych porach dnia, roku
i okolicznościach. Do tej grupy należy obuwie: wyjściowe, domowe, do użytku w pracy,
turystyczne, profilaktyczne.
Obuwie wyjściowe, ze względu na przeznaczenie jest użytkowane w różnych porach
roku, a co się z tym wiąże w różnych temperaturach. W zależności od sezonowości można
dokonać podziału na:
- obuwie całoroczne  posiadające cholewkę pełną na całym obwodzie, nadające się do
użytkowania w ciągu całego roku,
- obuwie jesienno  zimowe  posiadające cholewkę pełną na całym obwodzie, niekiedy
ocieplaną, nadającą się do użytkowania w okresie jesieni i zimy,
- obuwie wiosenno  letnie  posiadające cholewkę niepełną (np. paskową), pełną
perforowaną lub z otwartym czubkiem, piętą czy śródstopiem, nadające się do
użytkowania w okresie wiosny i lata.
Obuwie domowe przeznaczone jest do użytkowania w pomieszczeniach zamkniętych.
Obuwie do użytku w pracy przeznaczone jest do użytkowania przez osoby zatrudnione
w zawodach nie wymagajÄ…cych obuwia ochronnego.
Obuwie turystyczne posiada konstrukcję i materiały dostosowane do wymagań
obowiÄ…zujÄ…cych w masowej turystyce.
Obuwie profilaktyczne posiada konstrukcjÄ™ cholewki i spodu zabezpieczajÄ…cÄ… stopÄ™
przed deformacjÄ… i schorzeniami.
Obuwie chroniące przed urazami posiada konstrukcję cholewki i sposób montażu
dostosowane do specyfiki zawodu osób zatrudnionych w różnych gałęziach przemysłu.
Obuwie takie chroni stopę przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych,
a jednocześnie zapewnia jej wygodę i swobodę ruchu przy pracy.
Do najbardziej znanych rodzajów obuwia ochronnego zalicza się buty: garbarskie,
górnicze, kanalizacyjne, rybackie, hutnicze itp.
Obuwie sportowe posiada konstrukcję i materiały dostosowane do wymagań
poszczególnych dyscyplin sportowych. Zdarza się, że w ramach jednej dyscypliny stosuje się
kilka odmian obuwia ( np. z powodu różnej masy ciała sportowców).
Przykłady obuwia sportowego:
- buty łyżwiarskie  wzorowane na klasycznych trzewikach sznurowanych, silnie
dopasowane,
- buty narciarskie  kształt dostosowany do pozycji jaką zajmuje noga podczas zjazdu,
- buty do jazdy konnej  wysokie, wciÄ…gane, na spodach formowanych,
- buty do uprawiania sportu motorowego  wysoka, trójwarstwowa cholewka, , podeszwy
gładkie, bez faktury,
- buty typu adidas  przeznaczone do różnych dyscyplin sportowych w zależności od
konstrukcji cholewki i sposobu wykończenia spodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Dokonując podziału obuwia można zastosować dodatkowo kryterium związane
z rodzajem materiału przeznaczonego na wierzch i spód. Grupę rodzajową obuwia oznacza
się w postaci ułamka, w którym licznik oznacza rodzaj użytego materiału na wierzch,
a mianownik rodzaj użytego materiału na spód:
- skóra / skóra,
- skóra / inne,
- materiały włókiennicze / skóra,
- materiały włókiennicze / inne,
- tworzywa / skóra,
- tworzywa / inne.
Typy i odmiany obuwia
Typ obuwia jest to zróżnicowanie formy obuwia wynikające ze specyficznych cech
konstrukcyjnych i przeznaczenia. Typy obuwia są szczegółowo określone w normach
przedmiotowych z zakresu terminologii obuwniczej: PN-85/O-91000 oraz normie
europejskiej PN-EN ISO 19952.
Do podstawowych typów obuwia zalicza się: półbuty, półtrzewiki, trzewiki, botki,
czółenka, sandały, pantofle.
Półbuty  obuwie wyjściowe, robocze, turystyczne, sportowe, posiadające cholewkę
sięgającą poniżej kostki, okrywającą całą stopę; może być wzuwane, sznurowane lub
zapinane (rys. 16a). W półbutach stosuje się najczęściej dwa podstawowe kroje cholewek:
derbowy i okładowy (zostały opisane w punkcie 4.2).
a) b) c)
Rys. 16. Typy obuwia: a) półbut, b) półtrzewik, c) trzewik [6, s. 44].
Półtrzewiki  obuwie wyjściowe i robocze, posiadające cholewkę okrywającą całą stopę
i sięgającą do połowy kostek lub lekko poniżej; mogą być sznurowane lub zapinane,
cholewka może mieć krój derbowy lub okładowy (rys. 16b).
Trzewiki  obuwie wyjściowe, robocze, ochronne lub sportowe z cholewką okrywającą
całą stopę i obejmującą kostki; mogą być sznurowane lub zapinane, cholewka może mieć krój
derbowy lub okładowy (rys. 16c).
Botki  obuwie wyjściowe lub robocze z cholewką sięgającą powyżej kostek do połowy
podudzia; mogą być wzuwane, sznurowane lub zapinane (rys. 17b).
Buty  obuwie wyjściowe, robocze, ochronne lub sportowe posiadające cholewkę
sięgającą do kolan lun powyżej; mogą być wzuwane, sznurowane lub zapinane. W tej grupie
najczęściej występującą odmianę stanowią kozaki. Różnią się one między sobą krojem,
wysokością cholewki, kształtem czubka i pięty, wysokością obcasa (rys. 17a).
Czółenka  obuwie damskie wyjściowe, posiadające cholewkę niską, nie okrywającą
podbicia. Cholewka czółenek może być pełna (czółenko całoroczne rys. 17c), może posiadać
odkryte palce, piętę, śródstopie lub występować w postaci pasków (czółenko letnie).
Sandały  obuwie letnie posiadające cholewkę sięgającą poniżej kostek, jedno lub
wieloczęściową, paskową, czasami perforowaną; mogą być zapinane lub sznurowane
(rys. 17 d).
Pantofle- obuwie domowe, lekkie, o miękkim wierzchu i elastycznym spodzie,
z zamkniętym lub otwartym śródstopiem, czubkiem lub piętą, najczęściej wzuwane (rys. 17e).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
a) b) c)
d) e)
Rys. 17. Typy obuwia: a) but, b) botek, c) czółenko d) sandał, e) pantofel [6, s. 44].
Wśród typów obuwia można wyróżnić jeszcze takie, które posiadają specjalne
przeznaczenie:
- buty wewnętrzne  przeznaczone do wkładania do butów skorupowych, wykonane
z miękkiego materiału, z cholewką sięgającą powyżej kostek (rys. 18b),
- buty skorupowe  wykonane z tworzyw sztucznych, z cholewką sięgającą powyżej
kostek, zapinane lub wzuwane, wkładane na buty wewnętrzne (rys. 18a),
a) b)
Rys. 18. Typy obuwia: a) buty skorupowe, b) buty wewnętrzne [6,s. 45].
- kalosze  obuwie przeciwdeszczowe, gumowe lub z tworzyw sztucznych, posiadajÄ…ce
cholewkę krótką, przeznaczone do noszenia na buty skórzane lub inne (rys. 19b),
- śniegowce - obuwie przeciwdeszczowe, gumowe lub z tworzyw sztucznych, z cholewką
różnej długości, najczęściej z ocieplającą podszewką (rys. 19a),
- welingtony  obuwie przeciwdeszczowe, gumowe lub z tworzyw sztucznych, z cholewkÄ…
poszerzaną, do kolan, wzuwane. Półwelingtony posiadają cholewkę do połowy łydki
(rys. 19c),
- tenisówki  półbuty sportowe lub turystyczne, z cholewką z materiałów włókienniczych
(najczęściej tkanina) na spodzie gumowym lub z tworzyw sztucznych (rys. 19d),
- trampki  trzewiki sportowe lub turystyczne z cholewką tkaninową sięgającą powyżej
kostek, sznurowanÄ…, na spodzie z gumy lub z tworzyw sztucznych (rys. 19e).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
a) b) c)
d) e)
Rys. 19. Typy obuwia: a) śniegowiec, b) kalosz, c) welington d) tenisówek, e) trampek [6, s. 45].
Grupy wielkościowe obuwia
Stopy ludzkie w zależności od wieku i płci wykazują różnice w wymiarach, budowie,
kształcie. Stopy osobników płci żeńskiej, we wszystkich kategoriach wieku osiągają mniejsze
wymiary niż stopy osobników płci męskiej. Różnice te zaznaczają się już u dzieci
i młodzieży, a pogłębiają u osób dorosłych. Stopy kobiet cechuje większe nachylenie palucha,
a stopy mężczyzn większe nachylenie piątego palca w kierunku osi podłużnej. Nachylenie
palców w kierunku osi powiększa się wraz z wiekiem, dlatego nie można konstruować
obuwia o jednakowym kształcie czubka dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych.
Zróżnicowanie dotyczy również wysokości obcasa. Obuwie dla dzieci oraz mężczyzn cechuje
obcas niski, natomiast w obuwiu damskim jest on podwyższony lub wysoki.
Wymienione wyżej względy uzasadniają konieczność wyodrębnienia grup
wielkościowych obuwia.
Obowiązujący aktualnie podział na grupy wielkościowe obuwia przedstawia tabela 2.
Tabela 2 Grupy wielkościowe kopyt i obuwia [4, s. 30].
Grupa wielkościowa
symbol nazwa przeznaczenie
1 niemowlęca i poniemowlęca dla dzieci obojga płci w wieku do 2 lat
2 wczesnodziecięca dla dzieci obojga płci w wieku od 3 do 4 lat
3 przedszkolna dla dzieci obojga płci w wieku od 5 do 6 lat
4 szkolna dla dzieci obojga płci w wieku od 7 do 10 lat
5 dziewczęca dla dziewcząt w wieku od 11 do 15 lat
6 chłopięca dla chłopców w wieku od 11 do 15 lat
7 młodzieżowo dziewczęca dla dziewcząt w wieku od 16 do 18 lat
8 damska dla kobiet powyżej 18 lat
9 młodzieżowo chłopięca i męska dla chłopców i mężczyzn powyżej 15 lat
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Tabela 3 Rozpiętość numerów długości obuwia i kopyt w grupach wielkościowych [4, s. 30].
Grupa wielkościowa Wielkość
Tabela numeracji metrycznej podstawowa
Symbol Nazwa
w grupie
1 niemowlÄ™ca 9½, 10, 10½, 11, 11½, 12, 12½, 10G
i poniemowlÄ™ca 13,13½, 14, 14½ 13G
2 wczesnodzieciÄ™ca 15, 15½, 16, 16½, 17 16G
3 przedszkolna 17, 17½, 18, 18½, 19, 19½ 18½G
4 szkolna 20, 20½, 21, 21½, 22 21G
5 dziewczÄ™ca 22, 22½, 23, 23½, 24, 24½, 25 23½G
6 chÅ‚opiÄ™ca 22½, 23, 23½, 24, 24½, 25, 24G
25½, 26
7 mÅ‚odzieżowo- dziewczÄ™ca 22, 22½, 23, 23½, 24, 24½, 23½
damska 25, 25½, 26
8 21½, 22, 22½, 23, 23½, 24, 23½
mÅ‚odzieżowo- chÅ‚opiÄ™ca i 24½, 25, 25½, 26, 26½, 27
9 mÄ™ska 23½, 24, 24½, 25, 25½, 26, 26½,27, 27G
27½, 28, 28½,29, 29½, 30, 30½, 31
Systemy montażu obuwia
Zgodnie z normą PN-85/O-91000 Obuwie Terminologia system montażu jest to sposób
połączenia cholewki obuwia ze spodem i poszczególnych części spodu ze sobą. A
Ä…czenie to
może odbywać się za pomocą: szycia, kołkowania, gwoz
dziowania, śrubowania, klejenia,
wulkanizowania, bezpośredniego wtrysku lub nalewania tworzywa na zaćwiekowany brzeg
cholewki. W produkcji obuwia można stosować jedno z wyżej wymienionych połączeń,
tworzące określony system montażu, wykorzystać kilka rodzajów połączeń lub połączenie
jednego typu w różnym ujęciu technologicznym (tzw. wielosystemy).
System klejony polega na tym, że dolny brzeg cholewki jest zaćwiekowany na
podpodeszwę za pomocą kleju lub teksów. Podeszwa jest przyklejona do zaćwiekowanego
brzegu cholewki i wyłożenia (rys. 20).
Rys. 21. System przeszywany: 1  wierzch ,
Rys. 20. System klejony: 1  wierzch, 2  podszewka,
2  podszewka, 3  podpodeszwa, 4  wyłożenie,
3  podpodeszwa, 4  podeszwa, 5  wyłożenie
5  szew, 6  podeszwa [6, s. 49].
[6, s. 48]
System przeszywany polega na tym, że dolny brzeg cholewki jest zaćwiekowany na
podpodeszwę za pomocą teksów lub kleju. Podeszwa jest połączona przez zaćwiekowany
brzeg cholewki z podpodeszwą jednonitkowym ściegiem łańcuszkowym. Obuwie przeszywa
się po wyjęciu kopyta zasadniczego. Od strony zewnętrznej szew jest umieszczony w rowku
wykonanym w podeszwie (rys. 21).
System kołkowany polega na tym, że dolny brzeg cholewki jest zaćwiekowany na
podpodeszwę za pomocą teksów lub kleju. Podeszwa jest połączona przez zaćwiekowany
brzeg cholewki z podpodeszwą za pomocą kołków drewnianych. Technologia montażu tym
systemem wymaga stosowania grubych i ścisłych podpodeszew oraz podeszew skórzanych,
wskutek czego obuwie staje się sztywne, a koszty jego wytarzania wyższe (rys. 22).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 22. System kołkowany: 1  wierzch,
Rys. 23. System pasowy: 1  wierzch, 2  podszewka,
2  podszewka, 3  podpodeszwa, 4  wyłożenie,
3  podpodeszwa, 4  wyłożenie, 5  pas, 6  szew,
5  teks, 6  podeszwa, 7  kołki, 8  otok [2, s. 61].
7  warga, 8  podeszwa [6,s.48].
System pasowy polega na tym, że dolny brzeg cholewki z podeszwą połączony jest za
pośrednictwem specjalnego pasa. Podpodeszwa tego typu obuwia ma na brzegu naciętą
i ustawioną pionowo krawędz
zwanÄ… wargÄ…. Do wargi przyszyty jest dolny brzeg cholewki
i jeden podłużny brzeg pasa. Do drugiego podłużnego brzegu pasa przyszyta jest podeszwa.
Obuwie pasowe cechuje się elastycznością spodu i gładkością podpodeszwy (rys. 23).
System sandałowy polega na bezpośrednim przymocowaniu cholewki do podeszwy za
pomocą szycia. Rozróżnia się dwie odmiany tego systemu montażu: bez podpodeszwy
i z podpodeszwÄ…. W odmianie bez podpodeszwy (rys.24) dolny brzeg cholewki (wierzch
i podszewka) jest wywinięty na zewnątrz podeszwy i przyklejony do niej lub przymocowany
klamrami. Następnie obydwa brzegi wraz z zabezpieczającym je otoczkiem są zszyte
dwunitkowym szwem dublowanym. W odmianie z podpodeszwÄ… podszewka cholewki jest
zaćwiekowana na podpodeszwę, wierzch natomiast jest wywinięty na zewnątrz podeszwy
i złączony z nią przez otoczek szwem dublowanym (rys.25).
Rys. 25. System sandałowy z podpodeszwą:
Rys. 24. System sandałowy bez podpodeszwy:
1  wierzch, 2  podszewka, 3  podpodeszwa,
1  wierzch, 2  podszewka, 3  wyściółka,
4  wyłożenie, 5  podeszwa, 6  szew, 7  otoczek,
4  podeszwa, 5  szew, 6  otoczek, 7  rysa
8  rysa [6, s. 50].
[6, s. 50].
System opankowy polega na tym, że dolny brzeg cholewki jest przyszyty ręcznie szwem
okrętkowym do podwiniętych do góry brzegów podeszwy. Do zszywania stosuję się wąskie pasy
skóry  rzemyki, nici, żyłki. Obuwie charakteryzuje się dużą elastycznością i lekkością (rys. 26).
System wywrotkowy polega na połączeniu brzegu podeszwy z brzegiem wierzchu po
ułożeniu elementów stronami zewnętrznymi do środka. Po połączeniu elementów szwem
zszywanym lub okrętkowym odwraca się je na stronę zewnętrzną. Na podeszwy i wierzchy
stosuje się miękkie skóry lub elastyczne tworzywa, dające się odwracać po zszyciu (rys. 27).
Rys. 27. System wywrotkowy: 1  wierzch,
Rys. 26. System opankowy: 1  wierzch,
2  podszewka, 3  wyściółka, 4  podeszwa, 5  szew
2  podszewka, 3  wyściółka imitująca podpodeszwę,
[2, s. 62].
4  podeszwa, 5  plecionka, 6  dziurki [4, s. 77].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
System gdynkowy posiada kilka odmian, spośród których najczęściej stosowane są:
 California i  Astra . W systemie  California dolny brzeg cholewki jest zszyty z brzegami
wyściółki i obciągnięcia. Do brzegu obciągnięcia przegiętego na wyłożenie jest przyklejona
podeszwa. Obuwie gdynkowe jest bardzo elastyczne i lekkie, ponieważ jest pozbawione
podpodeszwy, a na wyłożenie stosuje się najczęściej masę korkową lub filc. Ujemną cechą
tego systemu jest nietrwałość połączenia cholewki z wyściółką (rys. 28).
W systemie  Astra występuje pas wygięty w kształcie litery L. Do górnego brzegu pasa
jest przyszyty dolny brzeg cholewki wraz z wyściółką, a do dolnego brzegu pasa jest
przyszyta podsuwka. Do podsuwki przykleja siÄ™ podeszwÄ™. W przypadku, gdy w obuwiu nie
występuje podsuwka, podeszwę przyszywa się bezpośrednio do dolnego brzegu pasa (rys.29).
Rys. 28. System gdynkowy  California : 1  wierzch,
Rys. 29. System gdynkowy  Astra : 1  wierzch,
2  wyściółka, 3  wyłożenie, 4  nici,
2  podszewka, 3  wyściółka, 4  wyłożenie, 5  pas,
5  obciągnięcie, 6  podeszwa [6, s. 51].
6,7  szwy, 8  podeszwa, 9  podsuwka [2, s. 62].
System wtryskowy polega na tym, że do odpowiednich form wtryskiwane jest płynne
tworzywo (PCW lub mieszanka kauczuków termoplastycznych), które oblewa zaćwiekowaną
i umieszczoną w tej formie cholewkę, tworząc odpowiedniej grubości podeszwę wraz
z obcasem (rys. 30). W tym systemie cholewka może być połączona z podpodeszwą przez:
- klasyczne ćwiekowanie,
- ćwiekowanie za pomocą sznurka,
- zszycie według technologii Owerflex, z zastosowaniem szwu okrętkowego,
- zszycie szwem zszywanym lub kratkowanym.
Rys. 31. System wulkanizowany: 1  wierzch,
Rys. 30. System wtryskowy: 1  wierzch,
2  wyściółka, 3  podeszwa, 4  szew [6, s. 50].
2  podszewka, 3  podpodeszwa, 4  wyłożenie,
5  podeszwa [6, s. 49].
System wulkanizowany polega na tym, że podeszwa z gumy litej lub mikroporowatej
jest przywulkanizowana do brzegów cholewki (rys. 31). W tym systemie cholewka może być
połączona z podpodeszwą przez:
- klasyczne ćwiekowanie,
- zszycie z brzegiem wyściółki, jak w systemie gdynkowym.
Przykłady wielosystemów:
System przeszywano-dublowany polega na tym, że cholewka jest zaćwiekowana na
podpodeszwę za pomocą teksów lub kleju. Podsuwka połączona jest za pomocą szycia
z zaćwiekowanym brzegiem cholewki i podpodeszwą (w obuwiu może wystąpić otok). Do
brzegu podsuwki przyszyta jest (szwem dwunitkowym dublowanym) podeszwa (rys. 32).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 System przeszywano-klejony polega na tym, że cholewka jest zaćwiekowana na
podpodeszwę za pomocą teksów lub kleju. Podsuwka połączona jest za pomocą szycia
z zaćwiekowanym brzegiem cholewki i podpodeszwą (może wystąpić otok). Do brzegu
podsuwki przyklejona jest podeszwa (rys. 33).
System pasowo-klejony polega na tym, że cholewkę przyszywa się do wargi
podpodeszwy i jednego podłużnego boku pasa. Zewnętrzny podłużny bok pasa jest przyszyty
do podsuwki, do której na całej powierzchni przyklejona jest też podeszwa (rys. 34).
System sandałowo-klejony polega na tym, że dolny brzeg cholewki jest wywinięty na
zewnÄ…trz i przyszyty szwem dwunitkowym do podsuwki (wraz z otoczkiem). Do podsuwki
przyklejona jest podeszwa. W systemie tym może wystąpić podpodeszwa, wtedy podszewka
jest zaćwiekowana na podpodeszwę, a wierzch wywinięty na zewnątrz i zszyty z podsuwką
i otoczkiem (rys. 35).
Rys. 32. System Rys. 33. System Rys. 35. System
Rys. 34. System pasowo- sandałowo-klejony:
przszywano-dublowany: przeszywano-klejony:
klejony: 1  wierzch,
1  wierzch, 1  wierzch, 1- wierzch,
2  podszewka,
2  podszewka, 2  podszewka, 2  podszewka,
3  podpodeszwa,
3  podpodeszwa, 3  podpodeszwa, 3  podpodeszwa,
4  wyłożenie,
4  wyłożenie, 4  wyłożenie, 4  wyłożenie,
5  podeszwa,
5  podsuwka, 5  teks, 5  podsuwka,
6  podsuwka, 7  pas,
6  podeszwa, 7  szwy, 6  podsuwka, 6  podeszwa,
8  szwy [6, s. 51].
8  rysa [6, s. 51]. 7  podeszwa, 7  szew [6, s. 51].
8  szew, 9  otok
[6, s. 51].
Znakowanie obuwia, symbole, zasady
KTM jest to zbiór symboli identyfikujących towary występujące w obrocie lub materiały
występujące w ewidencji, obowiązujące jednolicie w kontaktach między dostawcami
i odbiorcami, korespondencji oraz dokumentach obrotu towarowego.
W strukturze KTM wyróżnia się część klasyfikacyjną  K , składającą się z siedmiu
wyróżników odpowiadających Systematycznemu Wykazowi Wyrobów (SWW):
- 1 resort,
- 2  gałąz
(przemysł skórzany),
- 3  branża (obuwie, bez gumowego),
- 4  rodzaj obuwia,
- 5  sezonowość,
- 6  grupa wielkościowa, zgodna z podziałem wielkościowym kopyt,
- 7  typ obuwia.
Według SWW resort, gałąz
, branża oznaczone są liczbą 2, a więc trzy pierwsze
wyróżniki bÄ™dÄ… zawsze oznaczone 222. Dopiero na dalszych pozycjach (4 ÷ 7) nastÄ™pujÄ…
zmiany w zależności od rodzaju, sezonowości, grupy wielkościowej i typu obuwia.
Drugą część określa się jako identyfikacyjną  I , składającą się z pięciu wyróżników
(8 ÷ 12). Za częściÄ… identyfikacyjnÄ… umieszcza siÄ™ liczbÄ™ kontrolnÄ… (13).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
W celu lepszej charakterystyki wyrobu wprowadzono dodatkowa symbolikÄ™:
Uzupełniającą Klasyfikację Wyrobów (UKW), zamieszczoną w dokumentach obrotu
wewnętrznego. Dla obuwia (z wyjątkiem gumowego) na UKW przeznacza się trzy miejsca
(14÷16) dotyczÄ…ce systemu montażu, rodzaju podeszwy i rodzaju wierzchu.
Do niedawna podstawą do znakowania obuwia był właśnie system oparty na Kodzie
Towarowo Materiałowym (KTM) oraz norma PN-86/0-91013 Obuwie-Znakowanie, która od
1 kwietnia 1999 roku została zastąpiona nową normą. Nowa norma dodatkowo uwzględniała
oznaczanie obuwia gumowego, wprowadzała część postanowień Dyrektywy Unii
Europejskiej 94/11/EC i aktualnych przepisów krajowych.
W normie podano wymagania dotyczÄ…ce znakowania wszelkiego rodzaju obuwia i jego
opakowań, z wyjątkiem obuwia ochronnego i sportowego. Obowiązujące znaki cyfrowe,
literowe lub inne należy umieszczać bezpośrednio na obuwiu i jego opakowaniach
(indywidualnych i zbiorowych), etykietach, tasiemkach przymocowanych do obuwia lub
opakowań. Znaki mogą być wykonane metodą wytłaczania, drukowania, a w przypadku ceny
można stosować etykietkę samoprzylepną. Znaki te powinny być trwałe, czytelne, estetyczne,
nie brudzące, nie powodujące uszkodzenia obuwia i przedmiotów stykających się z nim.
Minimalna wysokość znaków wynosi 3 mm, a między grupami znaków powinien być
zachowany odstęp wielkości jednego znaku. Etykiety i tasiemki powinny być przymocowane
w sposób trwały, aby w transporcie i obrocie nie odczepiły się od obuwia lub opakowania.
Tabela 4 Rodzaje znaków stosowanych przy cechowaniu obuwia i opakowań oraz miejsca ich występowania
według PN-0-91013:1999
Występowanie znaku
Lp. Rodzaj znaku na na opakowaniu na opakowaniu
obuwiu jednostkowym zbiorczym
1 2 3 4 5
1 Nazwa lub znak firmowy producenta (lub X1) X X
dostawcy)
2 Pełna nazwa i adres producenta (lub X X
dostawcy)
3 Długość, tęgość lub szerokość X1) X X
4 Materiały użyte do wykonania wierzchu, X
podszewki i elementów spodu stykających
siÄ™ ze stopÄ… oraz podeszwy
5 Symbol wzoru X1) X X
6 Oznaczenie gatunku X X X
7 Znak jakości lub inny znak (jeżeli obuwie X X X
posiada)
8 Kolor wierzchu X X
9 Liczba zapakowanych par lub sortyment X
wielkościowy
10 MiesiÄ…c i rok produkcji X X
11 Informacje dotyczące warunków X
użytkowania i konserwacji
12 Cena detaliczna X2)
1) Znak występuje na obu półparach.
2) Cenę oznacza podmiot gospodarczy prowadzący detaliczny obrót handlowy.
Na obuwiu i jego opakowaniu dopuszcza się umieszczenie innych dodatkowych znaków
według uznania producenta lub dystrybutora.
Znaki zawarte w tabeli 4 przedstawiane są w następujący sposób:
1. podaje się według zatwierdzonego oficjalnie wzoru,
2. podaje się słownie,
3. podaje się według normy PN-80/0-91010 lub ISO 9407:1991,
4. podaje siÄ™ stosujÄ…c piktogramy lub oznaczenia opisowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Oznaczenie elementu obuwia Oznaczenie materiału, z którego wykonano element obuwia
piktogram opisowo piktogram opisowo piktogram opisowo
wierzch
podszewka materiał
z elementem skóra tekstylny
spodu
stykajÄ…cego
siÄ™ ze stopÄ…
podeszwa skóra pokryta inny materiał
Rys. 36. Sposoby oznaczania elementów obuwia i materiałów, z których są wykonane przy użyciu piktogramów
i opisowo według normy PN-0-91013:1999
5. oznacza siÄ™ cyframi lub literami,
6. wykonuje się pieczątką sporządzoną według wzoru zamieszczonego poniżej.
Oznaczenie gatunku pierwszego nie jest konieczne (obuwie bez znaku jest zaliczane do
gatunku I)
Rys. 37. Wzory pieczątek do oznaczania gatunku według PN-0-91013:1999 Obuwie - Znakowanie
7. podaje się według zatwierdzonego wzoru,
8. podaje się słownie poprzez określenie zasadniczego koloru wierzchu cholewki,
9. oznacza siÄ™ cyframi,
10. zaznacza się dwiema cyframi miesiąca i dwiema cyframi roku rozdzielonymi ukośną
kreskÄ…,
11. podaje się opisowo na etykiecie połączonej trwale z obuwiem,
12. oznacza się cyframi i skrótem zł.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz podstawowe grupy rodzajowe obuwia?
2. Jakie znasz rodzaje obuwia wyjściowego?
3. Czym różni się obuwie robocze od ochronnego?
4. Od czego zależy kształt i konstrukcja obuwia sportowego?
5. Jakie znasz przykłady obuwia sportowego?
6. W jaki sposób dokonuje się podziału obuwia według rodzaju zastosowanych materiałów?
7. Jakie znasz typy obuwia wynikajÄ…ce z cech konstrukcyjnych cholewki?
8. Jaka jest różnica pomiędzy półbutami, półtrzewikami i trzewikami?
9. Jakie znasz typy obuwia wynikające ze szczegółowego przeznaczenia?
10. Czym różnią się kalosze od śniegowców oraz trampki od tenisówek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
11. Do czego służą buty skorupowe i wewnętrzne?
12. Jakimi kryteriami należy posłużyć się przy podziale obuwia na grupy wielkościowe?
13. Jakie czynniki różnicują obuwie w zależności od wieku i płci użytkowników?
14. Jakie znasz grupy wielkościowe obuwia według aktualnie obowiązującego podziału?
15. Co rozumiesz pod pojęciem  system montażu obuwia?
16. Jakie znasz rodzaje połączeń stosowane w systemach montażu obuwia?
17. Jakie znasz systemy i wielosystemy montażu obuwia?
18. Jaka jest różnica między systemem, a wielosystemem montażu obuwia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz spośród przedstawionych przez nauczyciela modeli obuwie do użytku w pracy
i obuwie chroniÄ…ce przed urazami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dokonać oceny otrzymanych modeli obuwia, zapisać uwagi,
4) wybrać modele zgodnie z poleceniem,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne modele obuwia, plansze przedstawiające modele obuwia,
- materiały piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wybierz ze zbioru różnych typów i odmian obuwia asortymenty wskazane przez
nauczyciela. Dokonaj pisemnego zestawienia zewnętrznych elementów składowych cholewki
i spodu wybranego wzoru obuwia. Zaproponuj skład elementów wewnętrznych
i wzmacniajÄ…cych cholewkÄ™ tego wzoru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dokonać analizy typów i odmian obuwia otrzymanych od nauczyciela,
4) wybrać wzór obuwia wskazany przez nauczyciela,
5) podać nazwy zewnętrznych elementów cholewki i spodu wybranego wzoru,
6) dokonać pisemnego zestawienia elementów zewnętrznych cholewki i spodu,
7) zaproponować skład elementów wewnętrznych wzmacniających cholewkę, zapisać
propozycjÄ™,
8) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
9) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 Wyposażenie stanowiska pracy:
- zbiór różnych typów i odmian obuwia,
- plansze obrazujące elementy zewnętrzne cholewki i spodu obuwia, elementy wewnętrzne
i wzmacniajÄ…ce,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ w oparciu o otrzymany od nauczyciela wzór obuwia jego przynależność do grupy
wielkościowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dokonać analizy otrzymanego wzoru obuwia (numer wielkościowy, tęgość, cechy
konstrukcyjne i technologiczne),
4) zakwalifikować obuwie do określonej grupy wielkościowej,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje i typy obuwia, plansza obrazująca podział obuwia na grupy wielkościowe,
- artykuły piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj na podstawie otrzymanego od nauczyciela przekroju poprzecznego wzoru
obuwia zastosowany w nim system montażu. Podaj nazwę systemu i dokonaj jego
charakterystyki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dokonać analizy otrzymanego przekroju obuwia, rozpoznać system montażu,
4) nazwać i scharakteryzować rozpoznany system montażu obuwia, zapisać wyniki analizy,
5) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przekroje poprzeczne obuwia, plansze obrazujące systemy montażu obuwia,
- artykuły piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 5
Odczytaj oznakowanie wybranego wzoru obuwia i jego opakowania zgodnie
z wymaganiami zawartymi w PN-0-91013:1999 Obuwie-Znakowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dokonać analizy oznakowania otrzymanego wzoru obuwia i jego opakowania,
4) odczytać oznakowanie umieszczone na obuwiu i jego opakowaniu, zapisać wynik
odczytu,
5) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wzór obuwia i jego opakowanie, norma PN-0-91013:1999 Obuwie-Znakowanie,
- artykuły piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować różne rodzaje obuwia?
ðð ðð
2) rozróżnić typ obuwia według kroju jego cholewki?
ðð ðð
3) scharakteryzować typy i odmiany obuwia klasyfikowanego według cech
konstrukcyjnych cholewki?
ðð ðð
4) scharakteryzować typy i odmiany obuwia klasyfikowanego według cech
szczególnego przeznaczenia?
ðð ðð
5) wskazać różnice występujące pomiędzy poszczególnymi typami obuwia?
ðð ðð
6) nazwać i podać w kolejności obowiązujące w Polsce grupy wielkościowe
obuwia?
ðð ðð
7) wyjaśnić przyczyny podziału obuwia na grupy wielkościowe?
ðð ðð
8) zdefiniować pojęcie  systemu montażu i  wielosystemu ?
ðð ðð
9) rozróżnić i scharakteryzować systemy i wielosystemy montażu obuwia?
ðð ðð
10) rozwinąć skrót KTM i opisać jego strukturę?
ðð ðð
11) określić znaki występujące na obuwiu i jego opakowaniu?
ðð ðð
12) rozróżnić i dobrać pieczątki do oznaczania gatunków obuwia?
ðð ðð
13) wskazać jakie elementy znakowane są w obuwiu przy użyciu piktogramów?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru:
1÷14 z poziomu podstawowego
15÷20 z poziomu ponadpodstawowego (te mogÄ… przysporzyć Ci trudnoÅ›ci, gdyż sÄ…
one na poziomi wyższy ni pozostałe).
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania
podane są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna;
wybierz jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za
poprawnÄ….
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
11. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Obuwie wytwarzane w starożytnym Egipcie to przede wszystkim
a) trzewiki.
b) półbuty.
c) sandały.
d) mokasyny.
2. Zastosowanie kleju Ago w obuwnictwie zapoczątkowało produkcję obuwia systemem
a) wtryskowym.
b) klejonym.
c) przeszywano-dublowanym.
d) opankowym.
3. Spód obuwia jest to
a) podeszwa wraz z obcasem.
b) zespół wszystkich elementów obuwia znajdujących się pod stopą.
c) zespół elementów obuwia okrywający wierzch stopy.
d) monolit uformowany metodÄ… wtrysku lub wulkanizacji.
4. Element obcasa stykający się bezpośrednio z podłożem to
a) podsadka.
b) składka.
c) wierzchnik.
d) podwierzchnik.
4. Elementy oznaczone na rysunku to w kolejności
a) przyszwa i podkrążek.
b) przyszwa i ramka.
c) nosek i tylnik.
d) nosek i pasek.
6. Wyrób posiadający konstrukcję cholewki i spodu zabezpieczającą stopę przed deformacją
i schorzeniami to obuwie
a) sportowe.
b) chroniÄ…ce przed urazami.
c) profilaktyczne.
d) turystyczne.
7. Obuwie przedstawione na rysunku to
a) półbut męski
b) półtrzewik męski.
c) kalosz męski.
d) botek męski.
8. Welingtony to obuwie
a) wędkarskie.
b) turystyczne.
c) domowe.
d) przeciwdeszczowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
9. Obuwie damskie z cholewkÄ… niskÄ…, nie okrywajÄ…cÄ… podbicia to
a) czółenka.
b) trzewiki.
c) tenisówki.
d) botki.
10. Grupa wielkościowa obuwia oznaczona symbolem 6 to obuwie
a) dziewczęce.
b) dziecięce starsze.
c) chłopięce.
d) damskie.
11. Znaki zamieszczone na obuwiu, informujące o rodzaju materiału z jakiego zostało
wykonane to
a) naklejki.
b) etykiety.
c) piktogramy.
d) zawieszki.
12. Zgodnie z normą PN-85/O-91000 Obuwie Terminologia system montażu obuwia jest to
sposób połączenia
a) elementów cholewki ze sobą.
b) elementów spodu ze sobą.
c) cholewki obuwia ze spodem i poszczególnych części spodu ze sobą.
d) wierzchu z podszewkÄ….
13. System sandałowy montażu obuwia charakteryzuje się tym, że brzeg cholewki jest
a) wywinięty na podsuwkę lub podeszwę.
b) przegięty przez grań kopyta i przymocowany do podpodeszwy.
c) przyszyty do wargi podpodeszwy
d) brzeg cholewki jest zgrzany z wyściółką.
14. System montażu, w którym brzeg cholewki jest połączony ręcznie szwem okrętkowym
z podwiniętymi do góry brzegami podeszwy nosi nazwę
a) wywrotkowego.
b) opankowego.
c) pasowego.
d) przeszywanego.
15. Obuwie wytwarzane na przestrzeni XII÷XVIII wieku ksztaÅ‚tem nawiÄ…zywaÅ‚o do
a) form stosowanych w starożytnym Rzymie.
b) panujÄ…cego stylu w architekturze i sztuce.
c) stylu możnowładców żyjących w tym czasie.
d) stylu mieszczan żyjących w tym czasie.
16. W cholewce derbowej
a) przyszwa jest naszyta na obłożyny.
b) przyszwa jest jednolita.
c) obłożyny są naszyte na przyszwę.
d) nie występuje przyszwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
17. Co oznaczajÄ… piktogramy zamieszczone na opakowaniu obuwia
a) obuwie zostało wykonane ze skóry.
b) wierzch obuwia został wykonany z materiału
tekstylnego.
c) wierzch obuwia został wykonany ze skóry.
d) spód obuwia został wykonany ze skóry.
18. Na schemacie zamieszczonym na rysunku przedstawiono
przekrój poprzeczny obuwia montowanego systemem
a) fleksiblowym.
b) pasowym.
c) przeszywano-klejonym.
d) pasowo-klejonym.
19. Wspólną cechą montażu obuwia pasowego i sandałowego (fleksiblowego) jest czynność
a) klejenia.
b) wszywania pasa.
c) kołkowania.
d) dublowania.
20. Wyjaśnij co oznaczają w kolejności symbole 1,2,3,4,5,6 zamieszczone na rysunku
a) wierzch, podszewka, podpodeszwa, wyłożenie,
szew, podeszwa.
b) wierzch, podszewka, wyściółka, wyłożenie,
szew, podeszwa.
c) podszewka, wierzch, podpodeszwa, wyłożenie,
teksy, podeszwa.
d) wierzch, podszewka, wyściółka, podsuwka,
szew, podeszwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Określanie konstrukcyjnych i technologicznych właściwości obuwia
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Borzeszkowski A., Borzeszkowski W., Persz T.: Obuwnictwo przemysłowe część I WSiP,
Warszawa 1989
2. Christ J.W.: Technologia obuwia. WSiP, Warszawa 1989
3. Grabkowski M.: Obuwnictwo, Podręcznik dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1992
4. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia t I, Politechnika Radomska, Radom 2000
5. Grabkowski M., Olszewski A., Kościów S.: Projektowanie obuwia. WSI, Radom 1982
6. Liszka R., Rerutkiewicz J., Uliasz H.: Cholewkarstwo. WSiP, Warszawa 1996
7. Ziajka T.: Modelowanie obuwia- poradnik projektanta i konstruktora. Centralne
Laboratorium Przemysłu Obuwniczego, Kraków 1994
Czasopisma fachowe:
 Przegląd Skórzany (wydania archiwalne),
 Katalogi mody i żurnale,
 Świat Butów (wydania archiwalne i numery bieżące).
Normy:
- PN-85/O-91000 Obuwie Terminologia,
- PN-0-91013:1999 Obuwie-Znakowanie.
- PN-EN ISO 19952.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41