MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zdzisław Feldo
Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do
produkcji obuwia 744[02].O2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Jadwiga Rudecka
mgr inż. Katarzyna Stępniak
Opracowanie redakcyjne:
inż. Zdzisław Feldo
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].O2.01
 Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do produkcji obuwia zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Budowa skóry surowej i metody konserwacji 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Wyprawa i wykończanie skór 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Właściwości i charakterystyka skór stosowanych w obuwnictwie 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.3.3. Ćwiczenia 38
4.3.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności teoretycznych i praktycznych
niezbędnych do określania właściwości surowców i skór wyprawionych do produkcji obuwia.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
- cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli umiejętności które masz opanować.
- materiał nauczania podzielony tematycznie na rozdziały, który umożliwi Ci samodzielne
przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Ponieważ poradnik
nie jest podręcznikiem, do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazaną literaturę oraz inne
z
ródła informacji zawodowej. Po opanowaniu wiadomości teoretycznych postaraj się
odpowiedzieć na postawione na końcu każdego rozdziału pytania sprawdzające, które
pozwolą Ci stwierdzić czy dobrze opanowałeś podane wiadomości. Następnie wykonaj
ćwiczenia aby opanować umiejętności praktyczne. Odpowiedz
:  tak lub  nie , w części
zatytułowanej  Sprawdzian postępów , ostatecznie upewni Cię o poczynionych postępach
w zdobywaniu wiedzy zawodowej.
- zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki modułowej.
- wykaz literatury, którą w całości lub w części wskazanej przez nauczyciela, powinieneś
poznać łącznie z materiałem nauczania poradnika.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa:  Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do
produkcji obuwia , której treści teraz poznasz jest częścią modułu którego opanowanie jest
niezbędne dla przyszłego obuwnika.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowniach ćwiczeniowych bądz
na wycieczkach i praktycznych
zajęciach w zakładach produkcyjnych, musisz przestrzegać regulaminów i przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, obowiązujących w zakresie wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
744[02].O2
Surowce, półprodukty i materiały
obuwnicze
744[02].O2.01
Określanie właściwości surowców
i skór wyprawionych do produkcji
obuwia
744[02].O2.02
Zastosowanie materiałów
włókienniczych w procesie wytwarzania
obuwia
744[02].O2.03 744[02].O2.04
Charakteryzowanie tworzyw Określanie materiałów na spody
skóropodobnych stosowanych obuwia
w produkcji obuwia
744[02].O2.05
Dobieranie materiałów pomocniczych
do produkcji obuwia
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- definiować podstawowe prawa chemii, fizyki,
- posługiwać się symbolami pierwiastków chemicznych,
- zapisywać podstawowe typy reakcji chemicznych,
- posługiwać się przyrządami pomiarowymi,
- wyznaczać i obliczać masę materiałów stałych i cieczy,
- dokonywać pomiaru i obliczać powierzchnie materiałów płaskich,
- dokonywać pomiaru i obliczać objętość naczyń,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami technicznymi i zawodowymi,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- odczytywać i stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracowniach i pomieszczeniach w których
będziesz odbywał zajęcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozpoznać surowce i półprodukty skórzane,
 scharakteryzować histologiczną i topograficzną budowę skóry,
 ocenić jakość skór surowych oraz określić sposób ich konserwacji,
 scharakteryzować metody wyprawy i wykończania skór,
 określić wpływ metod wyprawy i wykończania na właściwości skór,
 zmierzyć powierzchnię i grubość skóry wyprawionej w punktach standardowych,
 określić dopuszczalne spadki grubości i kierunki najmniejszej ciągliwości poszczególnych
rodzajów skór wyprawionych,
 scharakteryzować oraz rozpoznać wady skór,
 określić wpływ wad skóry na jej właściwości użytkowe,
 ocenić organoleptycznie jakość skóry oraz zakwalifikować do odpowiedniego gatunku,
 zakwalifikować skórę do produkcji określonego typu obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Budowa skóry surowej i metody konserwacji
4.1.1. Materiał nauczania
Budowa histologiczna skóry surowej
Skóra jest warstwą graniczną między organizmem zwierzęcia, a otaczającym go
środowiskiem. Pozostając pod wpływem czynników zewnętrznych, podlega również działaniu
bodz
ców wewnętrznego ustroju zwierzęcia przez układy: nerwowy, mięśniowy i krwionośny.
Skóra spełnia w żywym organizmie zwierzęcia wiele funkcji:
- chroni ciało zwierzęcia przed wpływami zewnętrznymi: fizycznymi, chemicznymi,
biologicznymi i termicznymi,
- reguluje wymianę cieplną między organizmem a środowiskiem, umożliwiając wydzielanie
nadmiaru ciepła lub chroni przed jego utratą,
- tworzy przegrodę chroniącą ustrój przed utratą wody, elektrolitów i innych związków,
- jest narządem czucia w zakresie dotyku, bólu, temperatury,
- jest organem wydalniczym ze względu na posiadane gruczoły łojowe i potowe.
Skóra zwierząt składa się z trzech odrębnych warstw różniących się między sobą budową
fizyczną, składem chemicznym i spełnianymi funkcjami. Są to: naskórek, skóra właściwa
i tkanka podskórna.
Rys. 1 Przekrój poprzeczny skóry [13]
Naskórek jest zewnętrzną warstwą tkanki skórnej stanowiącą niejako płaszcz ochronny
skóry. Strukturę naskórka stanowią warstwy komórek. Najbardziej wewnętrznie ułożona warstwa
komórek stanowi tak zwaną warstwę podstawową, nazywaną również rozrodczą. Rolą tej warstwy
jest tworzenie nowych komórek. W miarę tworzenia się nowych komórek, wcześniej powstałe
komórki stopniowo przesuwają się w kierunku powierzchni naskórka, zachowując przy tym wszystkie
właściwości żywego organizmu. Tracą jednak zdolność do dzielenia się i ulegają stopniowemu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
spłaszczaniu, a osiągnąwszy warstwę zewnętrzną rogowacieją i łuszczą się w postaci łupieżu.
Poszczególne warstwy naskórka różnią się między sobą zawartością wody oraz stopniem
zrogowacenia i wynikającą z tego odpornością na działanie czynników natury fizycznej,
chemicznej i biologicznej. Zawartość wody w najgłębszej, a zarazem najbardziej wrażliwej
warstwie naskórka wynosi 60  70%, zaś w zewnętrznej jego warstwie dochodzi zaledwie do
ok. 10%. Naskórek jest bardzo cienki i ma prostą budowę. U większości zwierząt stanowi on 1
4% grubości skóry.
Skóra właściwa zwana dermą tworzy główną masę skóry zwierzęcej i znajduje się miedzy
naskórkiem i warstwą podskórną. Najważniejszym elementem budowy strukturalnej skóry właściwej
jest tkanka włóknista, złożona głównie z włókien kolagenowych, poprzeplatanych siatką
przestrzenną elastycznych włókien elastylowych. Nazwa tych włókien została przyjęta od nazwy
białek, które je tworzą: kolagen i elastyna. Oprócz wymienionych białek włóknistych w skórze
znajdują się również: białka bezpostaciowe, gruczoły łojowe, gruczoły potowe, naczynia
krwionośne, nerwy oraz komórki tłuszczowe. Gruczoły łojowe i komórki tłuszczowe powodują
rozluz
nienie struktury włóknistej tkanki skóry.
Skóra właściwa składa się zasadniczo z dwóch warstw:
- warstwy górnej graniczącej z naskórkiem zwanej termostatyczną, brodawkową lub papilarną,
- warstwy dolnej zwanej siatkowÄ….
Warstwa termostatyczna stanowi górną, leżącą bezpośrednio pod naskórkiem, cześć
skóry właściwej i sięga do głębokości końców korzeni włosa. Stanowi 25-35% grubości całej skóry
właściwej. Warstwa ta składa się ze stosunkowo cienkich i luz
no splecionych włókien
kolagenowych, tworzących delikatną siatkę przestrzenną. W górnej części warstwy
termostatycznej siatka ta jest bardzo gęsta i spleciona z włókien układających się prawie równolegle
do powierzchni skóry. Ta część skóry właściwej nosi nazwę lica skóry i zbudowana jest przede
wszystkim z włókien elastynowych. Oprócz podstawowej masy włóknistej, warstwa
termostatyczna zawiera jeszcze inne elementy jak: przewody gruczołów potowych i łojowych,
brodawki włosowe, naczynia krwionośne i limfatyczne oraz włókienka nerwowe. Elementy te
rozluz
niają znacznie strukturę włóknistą warstwy termostatycznej i tym samym osłabiają jej
wytrzymałość na rozciąganie.
Warstwa siatkowa jest dolną, częścią skóry właściwej. Włókna w tej warstwie są grubsze
i bardziej zwarte niż w warstwie termostatycznej. Z tego też względu warstwa siatkowa wykazuje
zawsze większą wytrzymałość fizyczną niż warstwa termostatyczna i jest odpowiedzialna za
właściwości wytrzymałościowe całej skóry. Warstwa siatkowa stanowi około 70% skóry właściwej.
Warstwa podskórna składa się z: warstwy tłuszczowej, tkanki mięśniowej i splotów
naczyń krwionośnych. Grubość warstwy tłuszczowej, znajdującej się między skórą właściwą
i warstwą mięśniową, zależy od gatunku zwierzęcia, warunków odżywiania, płci, wieku oraz
czasu uboju. Warstwa podskórna jest usuwana w czasie przygotowywania skóry do wyprawy.
Skład chemiczny skóry surowej
Pod względem chemicznym skóra surowa składa się z wody, substancji białkowych, tłuszczów,
substancji mineralnych i innych związków, takich jak: węglowodany, pigmenty, enzymy. Dane te są
orientacyjne, ponieważ w składzie chemicznym skóry surowej występują duże wahania zależnie od
gatunku zwierzęcia, jego wieku, płci, sposobu odżywiania, części topograficznej.
Białka są najważniejszym składnikiem skóry. W skład skóry surowej wchodzą białka
włókniste czyli strukturalne, do których można zaliczyć: kolagen, elastynę, keratynę oraz
białka bezpostaciowe  globularne, do których można zaliczyć albuminy, globuliny,
glikoproteidy, fosfoproteidy. Pierwsze z nich tworzą włóknistą strukturę skóry i są jej
podstawowym tworzywem. Natomiast białka bezpostaciowe wypełniają przestrzenie między
włókniste. Zawartość wody w świeżej skórze wynosi 65 75%, a w skórze wysuszonej
12 16%.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Na schemacie rysunek 2 przedstawiono związki i grupy związków chemicznych
występujących w skórze surowej.
Skóra surowa
Woda Białko Składniki Tłuszcze Inne substancje:
65  75% 25  35% mineralne do 30% węglowodany,
pigmenty, enzymy
itp.
Białka Białka
bezpostaciowe włókniste
Kolagen
Albuminy
62  95% w stosunku
Globuliny
do suchej masy białek
Glikoproteidy
Elastyna ok. 1%
Fosforoproteidy
Chromoproteidy
Keratyna
(włosy, naskórek itp.)
Rys. 2. Związki i grupy związków chemicznych występujących w skórze surowej [6, s. 22]
Kolagen stanowi ok. 95% ogólnej suchej masy białek włóknistych. Jest substancją
klejodajnÄ… i podczas gotowania zmienia siÄ™ w klej. W postaci wysuszonej stanowi kruche,
twarde, bezbarwne ciało, łatwo pęczniejące w zimnej wodzie oraz w roztworach kwasów
i zasad. Kolagen odznacza się małą wytrzymałością na działanie podwyższonej temperatury.
Podgrzewany w wodzie o temperaturze powyżej 40°C ulega częściowemu wytrÄ…ceniu, a przy
dalszym podgrzewaniu przechodzi stopniowo w żelatynę. Skóra świeża podgrzewana do
temperatury 60÷65°C ulega zrogowaceniu, ponieważ włókna kolagenowe kurczÄ… siÄ™, tracÄ…
elastyczność i wytrzymałość tak dalece, że skóra staje się nieprzydatna do wyprawy
i wykorzystania w przemyśle skórzanym. Kolagen charakteryzuje się wysoką reaktywnością
chemiczną i łatwo wiąże substancje garbujące. Pod wpływem garbników właściwości kolagenu
ulegają zmianie. Staje się on odporny na działanie bakterii gnilnych, nie ulega pęcznieniu
w wodzie i staje się bardziej odporny na działanie podwyższonej temperatury.
Elastyna  jest głównym składnikiem włókien elastynowych skóry. Ilość elastyny
dochodzi do 1%. Włókna elastynowe są odporne na działanie zimnej i wrzącej wody oraz
słabych roztworów słabych kwasów i zasad.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Keratyna  jest głównym składnikiem włosów oraz jest podstawowym składnikiem
naskórka i wszelkich zrogowaciałych części ciała zwierzęcia, jak rogi, pazury, kopyta. Białko
keratynowe należy do włóknistych. Charakterystyczną cechą budowy chemicznej keratyny jest
duża zawartość siarki.
Albumina i globulina  są to białka bezpostaciowe i wchodzą w skład substancji
międzywłóknistej skóry surowej, ponadto występują w krwi oraz w płynie tkankowym. Białka
te rozpuszczają się w słabych roztworach kwasów i zasad a niektóre nawet w wodzie. Pod
wpływem garbników i soli metali ciężkich ulegają wytrąceniu. W stanie suchym stanowią
twardą masę, która powoduje sztywność skóry. Dlatego białka te powinny być usunięte
w procesach wyprawy skór.
Układ topograficzny skór
Opis uwzględniający strukturę i właściwości skóry w określonym miejscu jej powierzchni
nazywa się topografią skóry. Budowa tkanki skórnej na całej powierzchni skóry nie jest
jednakowa, a więc występują w niej wyraz
ne różnice topograficzne. Różnice te niekiedy są tak
znaczne, że decydują o użytkowaniu każdej części osobno. Niektóre rodzaje skór mają tak
zróżnicowany układ topograficzny, że konieczne jest oddzielanie części ścisłej od luz
nej już
w surowcu. Na przykład w skórach końskich część przednią oddziela się od zadniej. Zady
końskie przeznacza się najczęściej do wyprawy skór podeszwowych, przody końskie zaś do
wyprawy skór na wierzchy obuwia.
W układzie topograficznym skór bydlęcych mających obecnie największe znaczenie
w przemyśle skórzanym wyodrębnia się trzy podstawowe części:
- krupon z częścią grzbietową, zadnią i przyogonową,
- kark z częścią łopatkową, karkową, łbem i szczękami,
- boki z częścią łap, pachwin tylnych i przednich oraz środkową częścią brzuszną.
Różnice w ścisłości tkanki wymienionych części skóry są tak duże, że niekiedy każdą
wyprawia się oddzielnie. Dotyczy to szczególnie skór bydła dużego i byków, w których
krupon, boki i kark oddziela siÄ™ w czasie garbowania lub przed garbowaniem.
Krupon, zwany słupcem, jest środkową częścią skóry i zarazem najbardziej wartościową
ze względu na ścisłość i zwartość tkanki skórnej. Krupon obejmuje ok. 50% całkowitej
powierzchni skóry. Część zadnia kruponu wyróżnia się największą ścisłością splotu włókien.
Część grzbietowa jest luz
niejsza od zadniej, szczególnie w miejscach oddzielających ją od
karku i boków.
Boki są częścią skóry bydlęcej odciętą po linii bocznej w miejscu wyraz
nego spadku
grubości i ścisłości skóry. Stanowią one ok. 25% całej powierzchni skóry. Najbardziej cienka
i luz
na struktura skóry jest w pachwinach, natomiast najgrubsze są łapy.
Kark jest częścią skóry uzyskiwaną z surowca bydlęcego od linii odcięcia kruponu
w kierunku łba po odcięciu boków. Stanowi on ok. 30% całej powierzchni skóry. Najbardziej
wartościowa jest część łopatkowa, a następnie karkowa, natomiast łeb, ze względu na luz
nÄ…
i gąbczastą strukturę włókien skórnych, przedstawia mniejszą wartość użytkową. Wielkość
powierzchni i grubość karku są u niektórych zwierząt bardzo zróżnicowane i zależne przede
wszystkim od płci zwierzęcia.
Połówka jest to część skóry rozcięta wzdłuż linii grzbietu. Rozkrój połówkowy skór ma
zastosowanie w skórach miękkich bydlęcych, gdy powierzchnia całkowita skóry jest większa
od 2,5 m2.
Szczupak jest częścią skóry bydlęcej, uzyskaną po odcięciu boków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 3. Podział topograficzny i rozkrój skóry bydlęcej [ 6, s. 19 20]
Rozpatrując skórę w jej przekroju pionowym, trzeba wziąć pod uwagę grubość i strukturę
warstwy siatkowej w różnych miejscach. Miarą zwartości tej warstwy jest wytrzymałość na
rozciąganie. Właściwość ta jest niezmiernie ważna dla skór wyprawionych podczas ich
rozkroju na elementy składowe wyrobów, a szczególnie obuwia. Miejsca niekoniecznie grube,
ale posiadające w warstwie siatkowej grube, ściśle przylegające sploty pęczków włókien
kolagenowych wykazują dobrą wytrzymałość na rozciąganie.
Skóry cieląt odznaczają się stosunkowo wyrównaną grubością. Przeciwieństwem pod tym
względem jest skóra końska, która w różnych miejscach wykazuje wyjątkowo duże
rozbieżności w grubości i ścisłości. Zad jest znacznie grubszy od przedniej części skóry. Na
zadzie odróżnia się jeszcze dwa owalne elementy powierzchni, niekiedy ze sobą połączone,
zwane lustrem. Lustro odznacza się szczególną ścisłością, dzięki czemu było dawniej chętnie
używane na przyszwy obuwiowe do ciężkiego obuwia.
Rys. 3. Rozkrój topograficzny skóry końskiej [6, s. 19]
Konserwacja skór surowych
Skóra surowa ma specyficzne właściwości:
- zawiera dużo wody,
- nie jest odporna na działanie bakterii i mikroorganizmów,
- nieodwracalnie zmienia swoje właściwości w podwyższonej temperaturze czyli kurczy się,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- staje się zrogowaciała i przezroczysta przy wysuszeniu.
Dlatego też w okresie pomiędzy ubojem, a wyprawą w garbarni musi być
zakonserwowana gdyż inaczej stanie się dla garbarstwa bezwartościowa.
Najczęściej stosowanymi metodami konserwacji są: solenie - suche lub mokre oraz
suszenie.
Solenie polega na częściowym odwodnieniu skór za pomocą soli kuchennej. Skóry
surowe przesypuje się dużą ilością soli kuchennej i układa w stosy.
Solankowanie polega na zanurzeniu skór w stężonym, nasyconym roztworze soli
kuchennej. Skóry konserwowane przez solankowanie są miękkie w dotyku i noszą nazwę
mokro  solonych. Czasem skóry solone podsusza się do zawartości wilgoci ok. 20% i wtedy
nazywane się je skórami sucho  solnymi.
Suszenie jest najstarszą metodą konserwacji skór. Suszyć można tylko skóry małe,
cienkie, niezbyt tłuste, szybko wysychające.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zdefiniujesz naturalną skórę surową?
2. Jaką rolę w organizmie zwierzęcia pełni skóra?
3. Co oznacza pojęcie   budowa histologiczna skóry ?
4. Jakie elementy wyróżniamy w warstwowej budowie skóry naturalnej?
5. Jak zbudowany jest naskórek?
6. Z jakich warstw składa się skóra właściwa?
7. Jaką rolę w budowie skóry pełni warstwa termostatyczna?
8. O jakich właściwościach skóry decyduje warstwa siatkowa?
9. Czym charakteryzuje się warstwa podskórna?
10. Jak zdefiniujesz pojęcie   topografia skóry ?
11. Jaki jest cel rozpatrywania układu topograficznego skór?
12. Z jakich części topograficznych składa się skóra bydlęca?
13. Jakie części topograficzne wyróżniamy w skórze końskiej?
14. W jakim celu konserwujemy skórę surową?
15. Jakie znasz metody konserwacji skór surowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na kartonie wielkości A4, narysuj schemat warstwowej budowy skóry. Oznacz
poszczególne warstwy i wpisz ich nazwy obok rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) przygotować karton A4 oraz materiały piśmienne,
3) narysować schemat budowy skóry,
4) oznaczyć poszczególne warstwy histologiczne strzałkami i opisać ich nazwy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do pracy,
- karton,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wskaż i nazwij miejsca topograficzne na skórze bydlęcej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozłożyć płasko skórę bydlęcą,
2) wskazać i nazwać części topograficzne skóry,
3) narysować na kartonie profil skóry bydlęcej,
4) narysowaną skórę podzielić na części topograficzne i dopisać nazwy tych części.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skóra bydlęca,
- stół do sortowania skór,
- kreda szkolna,
- karton,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na kartonie wielkości A4 narysuj profile skóry: bydlęcej i końskiej. Liniami zaznacz części
topograficzne i wytnij je. Pokazując kolejne części, scharakteryzuj je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować kartony  2 sztuki,
2) narysować na kartonie profile skór wymienione w zadaniu,
3) liniami zaznaczyć podział topograficzny skór,
4) wyciąć poszczególne zaznaczone części,
5) wskazując kolejne elementy dokonać ich charakterystyki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do pracy,
- dwa kartony o wymiarze A4,
- przybory do rysowania,
- nożyce,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ćwiczenie 4
Porównaj metody konserwacji skór przez solenie i suszenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania w poradniku,
2) odszukać wiadomości w podręczniku i literaturze fachowej,
3) omówić metody konserwacji skór przez solenie i suszenie,
4) porównać metody konserwacji skór przez solenie i suszenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie: skóra naturalna surowa?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie budowa histologiczna skóry?
ðð ðð
3) wymienić warstwy histologiczne skóry?
ðð ðð
4) scharakteryzować części histologiczne budowy skóry?
ðð ðð
5) zdefiniować pojęcie topografii skór?
ðð ðð
6) dokonać podziału topograficznego skóry bydlęcej i końskiej?
ðð ðð
7) scharakteryzować poszczególne części topograficzne skór różnych
zwierzÄ…t?
ðð ðð
8) określić cel konserwacji skór?
ðð ðð
10) wymienić metody konserwacji skór surowych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Wyprawa i wykończanie skór
4.1.2. Materiał nauczania
Ok. 80% skór wyprawionych przeznacza się do produkcji obuwia, zaś pozostałą część do
produkcji kaletniczej, odzieżowej, rękawiczkowej, rymarsko-uprzężowej i innych wyrobów.
Przemiana skóry surowej na skórę gotową czyli na produkt odporny na procesy gnicia
i o odpowiednich właściwościach użytkowych nazywa się wyprawą.
Niezależnie od rodzaju surowca i jego przeznaczenia wyprawę dzieli się na trzy etapy
o określonych odrębnych zadaniach co przedstawia poniższy schemat:
Skóra surowa
Przygotowanie skór do garbowania
półprodukt   golizna
Garbowanie skór
półprodukt wygarbowany
Wykończanie skór wygarbowanych
skóra gotowa
Skóra wyprawiona
produkt handlowy
Rys. 5. Etapy wyprawy [6. s. 26]
Przygotowanie skór do garbowania
Wstępne przygotowanie surowca do garbowania jest prowadzone w oddziale zwanym
warsztatem mokrym. Nazwa pochodzi stąd, że chemiczne procesy technologiczne
przeprowadza się w kąpielach wodnych roztworów różnych związków chemicznych.
Procesy warsztatu mokrego mają na celu otwarcie struktury włóknistej tkanki skórnej
przez wyeliminowanie z niej zbędnych: białek bezpostaciowych, tłuszczy, resztek tkanki
przymięsnej, gruczołów potowych i łojowych, naczyń krwionośnych, soli mineralnych
i mechanicznych zabrudzeń. Uzyskuje się to w wyniku przeprowadzenia wielu procesów
chemicznych oraz mechanicznego oddziaływania na skórę ostrymi narzędziami i rozcinania
maszynowego.
Moczenie skór przeprowadzamy w celu:
- nawodnienia tkanki skórnej odwodnionej częściowo w czasie konserwacji,
- usunięcia przez wypłukanie: środka konserwującego, brudu, nawozów oraz części białek
rozpuszczalnych w wodzie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Moczenie przeprowadza się bębnach garbarskich rys. 6, lub innych agregatach do kąpielowych
procesów garbarskich na przykład w mieszalnikach typu  betoniarka (rys.7).
W nowoczesnych zakładach stosuje się urządzenia z pełną lub częściową automatyką 
(rys. 8).
Rys. 6. Bęben obrotowy [fotografia własna]
Rys. 7. Mieszalnik   Betoniarka [8, s. 52]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 8. Schemat mieszalnika sterowanego częściowo [8, s. 54]
Proces moczenia skór uwarunkowany jest sposobem ich zakonserwowania, grubością,
rodzajem i wielkością, a głównie przeznaczeniem asortymentowym. Na przebieg procesu mają
wpływ: temperatura kąpieli, współczynnik kąpielowy czyli ilość kąpieli w stosunku do ilości
masy skór, oraz czas prowadzenia procesu. Niedostateczne rozmoczenie skór powoduje ich
sztywność, natomiast zbyt długie moczenie jest powodem luz
ności skór i zmniejszenia ich
odporności mechanicznej.
Wapnienie przeprowadzamy w celu:
- zmiany struktury włókien kolagenowych,
- rozluz
nienia obsady włosa,
- częściowego zmydlenia tłuszczu naturalnego.
Wapnienie przeprowadza się w bębnach garbarskich w środowisku zasadowym
z dodatkiem zasady wapniowej. Przemiany zachodzÄ…ce w czasie wapnienia majÄ… charakter
nieodwracalny. Czas i sposób wapnienia zależą od właściwości i rodzaju skór oraz ich
przeznaczenia asortymentowego.
Odmięśnianie przeprowadza się w czasie wapnienia lub po jego zakończeniu. Polega ono
na usuwaniu warstwy przymięsnej, żył i ścięgien od strony mizdry. Operacje tę przeprowadza
się maszynowo za pomocą odmięśniarki rys.9. Przy nieumiejętnym odmięśnianiu tworzą się od
strony mizdry zacięcia i wychwyty. Odpadem są oddzierki skórne, zwane klejówką,
wykorzystywane do produkcji kleju skórnego lub żelatyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
a)
b)
1
2
3
4
5
Rys. 9. Odmięśniarka do skór [Prospekt firmowy Rizzi]
a) widok ogólny b) schemat działania:
1  wałek odbierający, 2  wałek odbierający ryflowany, 3  wał podający, 4  wał nożowy,
Dwojenie stosuje się do skór grubych i ciężkich w celu uzyskania z nich skór
o zmniejszonej grubości. Dwojenie przeprowadza się maszynowo na dwojarkach (rys.10),
w których zespół walców przesuwa skóry pod nóż taśmowy. Uzyskuje się w tej operacji
dwoinę licową, stanowiącą zasadniczą skórę, oraz dwoinę mizdrową. Dwoiny mizdrowe
o odpowiedniej grubości są w pełni użyteczne i wykorzystywane są w produkcji obuwniczej.
Obecnie coraz więcej skór dwoi się po wygarbowaniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
a)
b)
Rys. 10. Dwojarka do skór [Prospekt firmowy Rizzi]
a) widok ogólny, b) schemat działania:
1  wałek dociskowy, 2  wałek ryflowany, 3  wałek pierścieniowy  wyrównujący skórę, 4  wał gumowy,
5  nóż taśmowy, 6  stół podający, 7  stół odbierający dwoinę mizdrową, 8  prowadnica noża.
Odwapnianie golizny ma na celu usunięcie związków zasadowych stosowanych w czasie
wapnienia. Pozostawienie soli wapniowych w goliz
nie powoduje trwałe ich połączenie
z garbnikami, co jest przyczyną sztywności skór, pękania i plamistości lica w wyrobie
gotowym. Goliznę odwapniamy kwasami lub innymi związkami o charakterze kwaśnym, które
reagując z wodorotlenkiem wapnia tworzą sole łatwo wymywalne ze skóry. Skóry na wierzchy
obuwia odwapnia się całkowicie, a na spody częściowo, aby uzyskać sztywność wymaganą dla
tych skór.
Wytrawianie golizny polega na działaniu preparatami enzymatycznymi, które powodują
dalsze rozluz
nienie tkanki skórnej zapoczątkowane w czasie wapnienia. Przy nadmiernym
wytrawieniu można spowodować zbytnie rozluz
nienie i znaczne osłabienie tkanki skórnej.
Niedostateczne wytrawienie golizny, szczególnie skór, od których wymaga się dużej
ciągliwości, daje skórę sztywną i mało ciągliwą.
Piklowanie jest wstępnym procesem chemicznym przygotowującym skóry do garbowania
chromowego. KÄ…piel piklujÄ…ca jest wodnym roztworem kwasu i soli, a sam proces
przeprowadza się w bębnach garbarskich. W wyniku piklowania zakwaszona golizna uzyskuje
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
zdolność wiązania garbnika chromowego równomiernie, a przebieg garbowania jest wówczas
prawidłowy.
Garbowanie skór
Garbowanie jest podstawową fazą procesu wyprawy skór. Polega ono na wprowadzeniu
garbnika do tkanki skórnej i stworzeniu warunków umożliwiających jego reagowanie
z białkiem kolagenu skóry. Najbardziej charakterystyczną cechą skóry wygarbowanej jest jej
zwiększona odporność na podwyższoną temperaturę oraz na rogowacenie, nawet po
wielokrotnym nawilżaniu i suszeniu. Skóra garbowana wykazuje ponadto miękki chwyt i zanik
sztywności w wyniku izolacji garbnikiem włókien skórnych.
W zależności od stosowanych garbników rozróżnia się wiele metod garbowania skór.
W produkcji skór miękkich najbardziej rozpowszechnione jest garbowanie chromowe, a przy
skórach twardych  garbowanie roślinne również z udziałem garbników syntetycznych.
Garbowanie roślinne
Zalicza siÄ™ do najstarszych metod garbowania. Do tego rodzaju garbowania stosuje siÄ™
garbniki uzyskane przez ługowanie wodą rozdrobnionego drewna, kory lub owoców drzew
zawierających substancje garbujące. Najbogatsze w garbniki są rośliny tropikalne
i podzwrotnikowe do 40%, natomiast ilość garbników w roślinach naszego klimatu nie
przekracza 12%.
Roztwory wodne garbników noszą nazwę roślinnych brzeczek garbarskich. Do
garbowania roślinnego używa się najczęściej ekstraktów garbarskich, które występują
w postaci stałej lub ciekłej jako brzeczki zagęszczone. Garbniki syntetyczne są to produkty
organiczne otrzymywane na drodze syntezy organicznych związków aromatycznych.
Wykazują one zdolności garbowania skór podobne jak garbniki roślinne. Związki te są znane
pod nazwą syntanów lub rotanin.
Zasada garbowania roślinnego i roślinno-syntanowego polega na stosowaniu brzeczek
garbarskich o stężeniu wzrastającym w miarę postępowania procesu garbowania. Stosuje się ją
przede wszystkim w produkcji skór podeszwowych i podpodeszwowych. Garbowanie roślinne
może być przeprowadzone w dołach garbarskich lub bębnach obrotowych.
Tradycyjna metoda garbowania roślinnego składa się z trzech etapów: zagarbowanie
zwane farbami, garbowanie właściwe tak zwane zatopy i dogarbowanie.
Zagarbowanie jest to stopniowe wysycanie golizny brzeczką o wzrastającym stężeniu,
kolejno w baterii dołów garbarskich, w których skóry są zawieszone i zatapiane na okres 1 lub
2 dni w zależności od rodzaju skór. W początkowej fazie nie należy stosować zbyt stężonych
brzeczek, ponieważ może nastąpić powierzchniowe zagarbowanie i pościąganie lica skór.
Skóra taka w dalszym etapie garbowania nie będzie wygarbowana w warstwie środkowej.
Garbowanie właściwe przeprowadza się przez zanurzanie lub zawieszanie skór
w dołach i zalewanie brzeczką o wyższym stężeniu niż w ostatnim dole  farbowym"
z jednoczesnym przesypywaniem zmielonÄ… korÄ….
Dogarbowanie przeprowadza się w bębnach wolnoobrotowych. W tym etapie stosuje się
brzeczkę świeżo sporządzoną o najwyższym stężeniu garbnika, o gęstej konsystencji.
W czasie obrotów bębna garbnik nabijany jest mechanicznie w przestrzenie międzywłókniste.
Garbowanie chromowe
Własności garbujące wykazują roztwory zasadowych soli chromu trójwartościowego.
Garbowanie chromowe należy do metod garbowania mineralnego. W czasie garbowania
związki chromu wiążą się trwale z grupami peptydowymi kolagenu. W praktyce produkcyjnej
stosuje się gotowe brzeczki chromowe występujące w handlu pod różnymi nazwami, w postaci
zielonego proszku. Po rozpuszczeniu preparatu w wodzie otrzymuje siÄ™ gotowÄ… brzeczkÄ™
garbujÄ…cÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Garbowanie chromowe wykonuje się w bębnach garbarskich. Podczas obracania bębna
dodaje się stopniowo brzeczkę chromową. Zakończenie garbowania poznaje się po zanurzeniu
skóry we wrzącej wodzie. Czas garbowania zależy od rodzaju i przeznaczenia skór
i trwa 12 16 godz.
Wykończanie skór wygarbowanych
Skóra wygarbowana nie jest jeszcze produktem handlowym, ponieważ jest sztywna,
twarda, łamliwa, ma nieprzyjemny wygląd. Wykończanie ma na celu nadanie skórom
wymaganych cech i właściwości zależnie od przeznaczenia, uzyskania odpowiedniego wyglądu
estetycznego. Odpowiednie wykończenie skór jest podstawowym warunkiem podniesienia
jakości skór gotowych.
Wykończanie wstępne skór
Przed przystąpieniem do wykończania wykonuje się pewne czynności mechaniczne
i operacje chemiczne w celu prawidłowego przygotowania skóry wygarbowanej do
właściwego wykończenia. Czynności te występują zarówno przy wykończaniu skór
podeszwowych, jak i skór na wierzchy.
Rozjaśnianie i bielenie skór roślinnych ma na celu usunięcie z warstw zewnętrznych
skóry nadmiaru garbnika nie związanego z tkanką skórną. Pozostawienie nadmiaru garbnika
wymywalnego jest powodem pękania lica skóry. Wybielanie przeprowadza się w bębnach
garbarskich, w kąpielach ze specjalnymi związkami posiadającymi zdolność rozjaśniania
garbników roślinnych.
Wyżymanie skór ma na celu usunięcie nadmiaru wody za pomocą maszyn wyżymarek,
w których skóry przesuwane są pomiędzy dwoma walcami z rękawami filcowymi. Wilgoć
wyciskana jest ze skór i odprowadzana na zewnątrz do kanałów ściekowych. Pozostawienie
nadmiaru wilgoci w skórze uniemożliwiałoby przeprowadzanie następnych operacji
mechanicznych na skórach.
Struganie jest to wyrównywanie grubości skór do wymaganych parametrów. Operację
przeprowadza siÄ™ na maszynach zwanych strugarkami i polega na mechanicznym zeskrawaniu
nadmiaru tkanki skórnej przy pomocy ostrego, spiralnego noża nawiniętego na walec roboczy
maszyny.
Dogarbowanie i napełnianie skór stosuje się zarówno do skór spodowych jak
i wierzchnich obuwiowych. W skórach podeszwowych polega to na dodatkowym wypełnieniu
skóry ekstraktem roślinnym. W skórach wierzchnich ma to na celu lepsze wykorzystanie części
luz
niejszych oraz uzyskanie dobrego chwytu na całej powierzchni skóry. Przy skórach
wykończanych od strony mizdry  welury, wpływa na uzyskanie równomiernego i gęstego
włókna. W procesach dogarbowania i napełniania skór wierzchnich obuwiowych stosuje się
ekstrakty roślinne, garbniki mineralne, syntetyczne lub żywicowe.
Barwienie ma na celu nadanie skórze określonej barwy. Do barwienia skór są stosowane
barwniki mające zdolność trwałego wiązania się z tkanką skórną. Obecnie w garbarstwie są
używane barwniki i pigmenty syntetyczne.
Skóry chromowe barwi się w bębnie obrotowym w temperaturze ok. 600C, do którego
wlewa się roztwór barwiący przez oś bębna. Czas barwienia wynosi od 45 do 60min. Skóry
barwi się na całym przekroju do uzyskania odpowiednio trwałego wybarwienia, żywej barwy,
pełnej odporności na tarcie na mokro i na sucho, na pranie, światło i pot.
Natłuszczanie skór przeprowadza się w celu otoczenia włókien skórnych osłoną
tłuszczu, który zmniejsza tarcie między włóknami i zapobiega ich zlepianiu. Dzięki temu skóra
zachowuje sprężystość, staje się bardziej miękka i elastyczna. Wprowadzenie tłuszczu między
włókna skórne zwiększa wytrzymałość skór na rozciąganie oraz ogranicza zdolność
pochłaniania wody przez skórę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Do natłuszczania skór stosowane są tłuszcze, które można podzielić na trzy podstawowe
grupy: tłuszcze i oleje roślinne, tłuszcze preparowane, tłuszcze syntetyczne.
Natłuszczanie przeprowadza się w bębnach obrotowych z zastosowaniem emulsji wodnej
tłuszczów. Najczęściej przeprowadza się natłuszczanie bezpośrednio po barwieniu w tej samej
kÄ…pieli, stosujÄ…c temperaturÄ™ 50  600C, w czasie ok. 1 - 2 godzin.
Suszenie skór na celu odwodnienie skóry i przygotowanie jej do wykończania
właściwego. Przed suszeniem nadmiar wody usuwa się przez wyżymanie. Suszenie
przeprowadza siÄ™ w suszarniach komorowych, tunelowych lub innych nowoczesnych
agregatach suszarniczych.
Skóry garbowania roÅ›linnego sÄ… suszone powoli w temperaturze wzrastajÄ…cej do 35°C.
Zbyt intensywne suszenie skór na spody obuwia powoduje dyfuzję garbnika z wnętrza skór na
powierzchnię. Powstają wtedy ciemne, niekiedy czarne plamy i w tych miejscach pęka lico.
Powolne suszenie skór garbowania roślinnego jest korzystne ze względu na wygląd i jakość
skór gotowych.
Skóry garbowania chromowego suszy się intensywnie i krótko. Suszenie przebiega
poczÄ…tkowo w temp. 35°C, w miarÄ™ suszenia podwyższa siÄ™ jÄ… do 45°C przy stale
wzrastającej wymianie powietrza i wilgotności względnej 65%. Powolne suszenie skór
chromowych, daje towar ciągliwy i pulchny, co jest niekorzystne dla skór wierzchnich
obuwiowych, które stają się luz
ne, szczególnie w pachwinach i bokach. Powoduje to niekiedy
oddzielanie się warstwy licowej od skóry właściwej, zwanej licem pływającym.
Właściwe wykończenie skór
Większość skór miękkich wykończa się przez zastosowanie farb kryjących. Głównym
składnikiem farby kryjącej jest środek wiążący, oparty na organicznych związkach
wielkocząsteczkowych o właściwościach błonotwórczych. Oprócz środka wiążącego w skład
farby kryjącej wchodzą następujące składniki:
- rozpuszczalniki,
- zmiękczacze wpływające na uzyskanie powłoki o dużej elastyczności, plastyczności oraz
zmniejszające skłonności do łuszczenia się,
- pigmenty nadające powłokom kryjącym określoną barwę,
- środki nabłyszczające nadające powłokom kryjącym połysk,
- środki konserwujące.
Nanoszenie powłoki kryjącej nosi nazwę apreturowania skór. Celem apreturowania jest
wyrównanie barwy, zatuszowanie wad i uszkodzeń powierzchni lica, nadanie połysku
i estetycznego wyglÄ…du.
Wykończenie plastykowe - ten sposób wykończenia stosowany jest przede wszystkim
do wykończania skór z poprawionym licem. Lico delikatnie szlifuje się, a następnie nanosi się
kilka warstw powłoki kryjącej. Powłoka kryjąca skór z poprawionym licem składa się z trzech
podstawowych warstw:
- warstwy podkładowej utworzonej z lateksów miękkich i twardych żywic, które wnikają
w zeszlifowane lico; decyduje ona o ścisłości układu lica i odporności powłoki kryjącej na
działanie temperatury i rozpuszczalników,
- warstwy środkowej utworzonej z lateksów specjalnych żywic szkieletowych; decyduje ona
o właściwościach powłoki, miękkości i delikatności chwytu skóry,
- warstwy zewnętrznej utworzonej z lateksów żywic twardych stosowanych w celu
uodpornienia powłoki kryjącej na tarcie na sucho i mokro, nadaje ona połysk i chwyt
skórze wyprawionej.
Te trzy warstwy uzyskuje się przez kolejne nanoszenie odpowiednich zestawów
roboczych, każdorazowo podsuszając je i prasując.
Wykończenie anilinowe stosowane jest do skór bez uszkodzeń, uprzednio wybarwionych
kąpielowo, pokrywa się je apreturami, które nie tuszują naturalnego charakteru lica. Powłoka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
kryjąca jest przeświecająca i kontrastowy odcień podkładu daje efekt wielobarwny w miejscu
rozciągania skóry.
Wykończenie poprzez lakierowanie polega na kryciu powierzchni skór lakierem
dającym lustrzaną powłokę o wysokim połysku. Głównym składnikiem powłoki lakierowej jest
żywica poliuretanowa. Powłoka kryjąca lakierowa musi odpowiadać ciągliwości skóry.
Dobre wyniki uzyskuje się przy wykończaniu lakierem dwoin bydlęcych. Podstawową wadą
skór lakierowanych jest małą odporność na wielokrotne zginanie.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy wyprawą skór?
2. Jakie są etapy wyprawy skór?
3. Na czym polega przygotowanie skór do garbowania?
4. Jakie są podstawowe metody garbowania skór obuwiowych?
5. Na czym polega garbowanie skór metodą roślinną?
6. Na czym polega garbowanie skór metodą chromową?
7. W jakim celu przeprowadzamy proces wykończania skór?
8. Jakie mamy czynności przygotowawcze do wykończania?
9. Jaki jest cel procesu barwienia skór?
10. W jakim celu przeprowadzamy proces natłuszczania skór?
11. Jaki jest cel procesu suszenia skór?
12. Na czym polega wykończanie właściwe skór?
13. Jaki jest skład farb kryjących?
14. Jakie znasz sposoby wykończania skór?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na kartonie wielkości A4, narysuj schemat wyprawy skór. Oznacz poszczególne etapy
i wpisz ich nazwy obok rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować karton A4 oraz przybory do pisania,
3) narysować schemat wyprawy skór,
4) oznaczyć poszczególne etapy i dopisać ich nazwy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do pracy,
- karton,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj metodę garbowania chromowego i roślinnego na podstawie obserwacji
przekroju skóry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z próbkami skór,
3) wskazać metodę garbowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór,
- poradnik dla ucznia,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj metodę wykończenia skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z próbkami skór,
3) wskazać metodę wykończenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: wyprawa, garbowanie, wykończanie skór?
ðð ðð
2) wymienić etapy wyprawy skór?
ðð ðð
3) określić na czym polega przygotowanie skór do garbowania?
ðð ðð
4) wymienić metody garbowania skór?
ðð ðð
5) scharakteryzować garbowanie skór metodą roślinną?
ðð ðð
6) scharakteryzować garbowanie skór metodą chromową?
ðð ðð
7) określić cel procesu wykończania skór?
ðð ðð
8) wymienić czynności przygotowawcze do wykończania?
ðð ðð
9) scharakteryzować czynności przygotowawcze do wykończenia?
ðð ðð
10) określić cel barwienia, natłuszczania i suszenia skór?
ðð ðð
11) scharakteryzować proces barwienia, natłuszczania i suszenia skór?
ðð ðð
12) wymienić skład farb kryjących?
ðð ðð
13) wymienić sposoby wykończania skór?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Właściwości i charakterystyka skór stosowanych
w obuwnictwie
4.3.1. Materiał nauczania
Skóra gotowa, zwana wyprawioną, jest końcowym produktem wyprawy skór.
O właściwościach skór gotowych decyduje struktura skóry oraz jej skład chemiczny.
W zależności od metody wyprawy ta sama skóra może być albo ścisła, jędrna i odpowiednio
sztywna, albo miękka, umiarkowanie ciągliwa, a zarazem wytrzymała na rozerwanie. Z tych
względów skóra jest niezastąpionym materiałem, o bardzo szerokich możliwościach
zastosowania. Wyróżniamy dwie podstawowe metody oceny jakościowej skór:
- metoda organoleptyczna,
- metoda laboratoryjna.
Ocena organoleptyczna skór gotowych
Ocena skór gotowych ma na celu stwierdzenie ich jakości i wartości użytkowej Celem
badań organoleptycznych jest stwierdzenie cech zewnętrznych skóry gotowej, ścisłości tkanki
skórnej oraz ustalenie jej wad. Badania organoleptyczne są przeprowadzane za pomocą
naszych zmysłów głównie wzroku i dotyku.
Ogólna ocena wyglądu skóry wyprawionej. Przy ocenie wyglądu zewnętrznego każdej
wyprawionej skóry należy zwrócić przede wszystkim uwagę na jej profil. Skóry gotowe
występują w postaci skór całych, połówek, kruponów, szczupaków, boków, karków i innych.
Po oszacowaniu w przybliżeniu powierzchni i grubości badanej skóry należy
przeprowadzić jej ocenę od strony lica i mizdry. Lico skóry powinno być czyste, bez nalotów,
przy zaginaniu nie może pękać. Powierzchnia lica nie powinna mieć wad spowodowanych
stanem chorobowym zwierzęcia. Lico musi być silnie związane z dermą, dobrze wygładzone,
bez mechanicznych uszkodzeń. Ocenę zewnętrzną skór przeprowadza się także od strony
mizdry. Mizdra musi być czysta, bez resztek tkanki podskórnej i żył oraz bez zabrudzenia
chemikaliami lub farbami kryjącymi. Ocenę niektórych asortymentów skór, np. welurów,
przeprowadza się w pierwszej kolejności od strony mizdry, ponieważ mizdra jest stroną
użytkową. Dla skór gotowych ustalono dokładne kryteria oceny podane w odpowiednich
normach przedmiotowych.
Ocena wykończenia skóry wyprawionej. Skóry garbowania roślinnego, wykończone
w kolorze naturalnym, powinny, wykazywać jednolite zabarwienie na całej powierzchni
w odcieniach od jasno- do ciemnobrunatnego. Przy klasyfikacji skór podeszwowych barwa
i odcień nie mają istotnego znaczenia. Skóry garbowania chromowego barwione w różnych
kolorach, powinny mieć równomierne zabarwienie na całej powierzchni. Nie mogą wykazywać
plam, smug i zacieków. Kolor musi być czysty, żywe wybarwienie powinno sięgać
wystarczająco głęboko. Stopień przenikania barwnika obserwuje się na przekroju skóry.
Powłoka kryjąca powinna dokładnie kryć lico skóry, zachowując jego charakter.
W ocenie skór wierzchnich obuwiowych ważna jest również trwałość wybarwienia na tarcie na
sucho i mokro.
Ocena stopnia elastyczności skór wyprawionych. Wymagany stopień elastyczności
różnych asortymentów skór zależy od ich przeznaczenia. Skóry podeszwowe mogą być
twarde, sztywne i wykazywać odpowiednią sprężystość przy zginaniu. Skóry podpodeszwowe
powinny wykazywać mniejszą sztywność i być bardziej elastyczne. Skóry miękkie na wierzchy
obuwia muszą być elastyczne, ale niezbyt ciągliwe. Najprostszym sposobem oceny stopnia
elastyczności skór miękkich jest ich zginanie oraz różnokierunkowe wyciąganie. Ocena
elastyczności skór wymaga dużej wprawy zawodowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ocena laboratoryjna
Właściwości chemiczne skór gotowych
W skład skóry wyprawionej wchodzą różne związki mające wpływ na jej wartość
użytkową. Oprócz głównego składnika, jakim jest substancja skórna, oraz garbnika
związanego, skóra wyprawiona zawiera wodę, substancje wymywalne wodą, tłuszcze
i składniki mineralne. Ilość poszczególnych składników występujących w skórze jest różna dla
różnych asortymentów i zależy przede wszystkim od sposobu wyprawy i wykończenia. Sposób
przeprowadzenia poszczególnych oznaczeń składu chemicznego jest ściśle podany w normach
i musi być dokładnie przestrzegany. W skórze gotowej oznacza się za pomocą analizy
chemicznej:
- wilgotność  zawartość wody w skórze jest zmienna i w dużym stopniu zależy od rodzaju
garbowania i wykończenia. Skóry wyprawione zawierają przeciętnie 14% wody,
- zawartości tłuszczu  tłuszcz wprowadzony do skóry nadaje jej odpowiednią miękkość,
wpływa na obniżenie nasiąkliwości, zwiększa wytrzymałość na rozerwanie, nadaje
włóknom skórnym elastyczność i pewien poślizg, zmniejszając przez to ich kruchość,
- zawartość substancji wymywalnych  są to garbniki, niegarbniki oraz związki mineralne.
Obecność tych substancji jest konieczna w przypadku skór podeszwowych, bowiem nadają
one skórze sztywność, twardość, a jednocześnie zwiększają jej wagę. Jednak nadmierne
ilości substancji wymywalnych są uważane za szkodliwe,
- zawartość substancji skórnej  czyli białka skórnego, w czasie wyprawy ulega
wygarbowaniu i ma decydujący wpływ na wartość produktu. Substancja skórna w wyrobie
gotowym w odróżnieniu od skóry surowej jest trwale związana z garbnikiem. Zawartość
substancji skórnej zależy głównie od rodzaju garbowania oraz stopnia wygarbowania,
Właściwości fizyczne skór gotowych
Badania fizyczne mają w ocenie laboratoryjnej decydujące znaczenie przy określaniu
właściwości użytkowych skór. Do podstawowych badań zalicza się:
- wytrzymałość na rozciąganie - zależy od wytrzymałości włókien kolagenowych
i ukierunkowania ich w strukturze skóry, od zawartości wody w skórze, stopnia
natłuszczenia oraz od części topograficznej skóry. Jeśli skóra jest sztywna, to
wytrzymałość jest niższa. Skóry garbowane metodą chromową wykazują wytrzymałość
wyższą od skór garbowanych metodą roślinną,
- wydłużenie skóry:
- wydłużenie maksymalne jest to przyrost długości próbki odpowiadający maksymalnej
sile w czasie rozciÄ…gania,
- wydłużenie plastyczne nazywane często trwałym jest to stosunek procentowy różnicy
długości próbki po jej rozciąganiu i ustaniu działania siły rozciągającej
do pierwotnej długości próbki,
- wydłużenie sprężyste jest to stosunek procentowy różnicy długości próbki w stanie
rozciągniętym przy określonym obciążeniu i jej długości po ustaniu działania siły
rozciągania do pierwotnej długości próbki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 11. Schemat wydłużania próbki [6, s. 76]
- wytrzymałość ściegu - odporność ściegu zależy od grubości i ścisłości tkanki skórnej,
- wytrzymałość na rozdzieranie - badanie to polega na nadcięciu kawałka skóry na 10 mm
w głąb, a następnie badaniu wytrzymałości na rozdzieranie. Właściwość ta zależy od
grubości i ścisłości tkanki skórnej,
Rys. 12. Maszyna wytrzymałościowa do badania wytrzymałości na rozerwanie i ciągliwości skór [18]
- wytrzymałość na wielokrotne zginanie  przy zginaniu występują naprężenia, które są
podobne do naprężeń występujących przy rozciąganiu i ściskaniu. Skóra zginana licem na
zewnątrz ulega rozciąganiu, natomiast warstwa mizdrowa ulega ściskaniu i odwrotnie.
Wytrzymałość skóry na zginanie maleje wraz ze spadkiem wilgotności i zawartości
tłuszczu w warstwie licowej skóry. W celu upodobnienia warunków badania skór
miękkich do warunków, jakim podlegają one w czasie użytkowania obuwia,
wprowadzono metodę dynamiczną wielokrotnego zginania próbki skóry w specjalnym
aparacie zwanym Fleksometrem Ballye go (rys. 13).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 13. Fleksometr Ballye go [19]
Rys. 14. Fazy zginania próbki skóry w fleksometrze Ballye go [6, s. 83]
Właściwości higieniczne skór gotowych
Na higieniczność skór wpływa porowatość układu włóknistego skóry, jej przewodnictwo
cieplne, przepuszczalność pary wodnej i powietrza oraz zachowanie się wobec wody:
- porowatość skóry - są to przestrzenie międzywłókniste, pozostałości po torebkach
włosowych, gruczołach łojowych,
- przewodnictwo cieplne - właściwość ta jest uwarunkowana porowatością, grubością
skóry i zawartością wody. Ze wzrostem ilości porów i grubości skóry zmniejsza się
przewodnictwo cieplne. Natomiast olbrzymi wpływ ma wilgotność skóry, ponieważ woda
wypiera powietrze z przestrzeni międzywłóknistych i znacznie zwiększa przewodnictwo
cieplne. Ponadto wprowadzenie do skóry substancji natłuszczających i impregnujących
powoduje podwyższenie jej przewodnictwa cieplnego w stanie suchym i obniżenie
w mokrym,
- przepuszczalność powietrza i pary wodnej - określana jest  oddychaniem" skóry. Cecha
ta jest istotna dla wierzchnich skór obuwiowych oraz skór podpodeszwowych.
Właściwość ta zależy od ścisłości tkanki skórnej oraz od sposobu wykończania skóry.
Elementy ze skóry stykające się bezpośrednio z ciałem człowieka powinny się
charakteryzować szczególnie dużą przepuszczalnością pary wodnej. Ciało człowieka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
bowiem nawet w stanie spoczynku wydziela pot, którego ilość w podwyższonej
temperaturze i przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej wzrasta. Przy noszeniu obuwia
ze skór lakierowanych, silnie natłuszczonych, pokrywanych farbami kryjącymi obserwuje
się przykre uczucie pieczenia stóp, w wyniku zmniejszenia się przepuszczalności pary
wodnej i powietrza,
- sorpcja i desorpcja pary wodnej - sorpcja jest to pochłanianie powierzchniowe
i objętościowe pary wodnej, natomiast desorpcja jest procesem odwrotnym. Oba te
procesy zależą od porowatości skóry, wilgotności względnej i temperatury otoczenia oraz
od rodzaju garbowania,
- odporność na temperaturę - skóra wygarbowana ma wyższą odporność na działanie
gorącej wody od skóry surowej. Znajomość temperatury skurczu skór garbowanych ma
duże znaczenie, gdy technologia przetwórstwa przewiduje stosowanie wysokich
temperatur. Odporność na niskie temperatury jest ważna przy ocenie niektórych skór
wierzchnich obuwiowych. Wyprawiona skóra wykazuje znaczne obniżenie wytrzymałości
na zginanie w temperaturach poniżej -30°C.
- nasiąkliwość skór skóry ścisłe, twarde i silnie natłuszczone, wskutek wypełnienia
przestrzeni między włóknami garbnikiem lub tłuszczem, chłoną wodę wolniej. Natomiast
skóry luz
ne i słabo wypełnione garbnikiem wykazują większą nasiąkliwość. Nie zawsze
jednak duża nasiąkliwość skór jest cechą ujemną wyrobu gotowego, np. duża nasiąkliwość
skór podpodeszwowych, podszewkowych, jest czynnikiem dodatnim.
Klasyfikacja skór gotowych
Wady skór
Wadą nazywa się ujemną cechę skóry obniżającą jej wartość użytkową, wynikającą z jej
struktury, powstałą na skutek mechanicznego, chemicznego, biologicznego lub termicznego
uszkodzenia. Normy klasyfikacji skór rozróżniają dwa rodzaje wad: wymierzalne
i niewymierzalne.
Wady wymierzalne dają się określić jednostkami powierzchni. Za powierzchnię
uszkodzoną należy przyjmować powierzchnię kwadratu, prostokąta, trójkąta lub koła
opisanego na miejscu, w którym znajduje się wada. Linie zakreślonych figur powinny
przebiegać w odległości nie większej niż 5 mm od krawędzi wad. Wady wymierzalne
znajdujące się w odległości mniejszej niż 6 cm jedna od drugiej w skórach o powierzchni
większej niż 30 dm2 lub w odległości mniejszej niż. 3 cm w skórach o powierzchni mniejszej
niż 30 dm2 należy liczyć jako jedną wadę. Do wad wymierzalnych zaliczamy:
- jarzmowatość są to wyraz
nie wyczuwalne bruzdy w części karkowej skóry,
- użyłowanie to widoczne na stronie użytkowej ślady naczyń krwionośnych, odciśniętych
w skórach licowych,
- złe ostruganie, jest widoczne lub wyczuwalne w dotyku nierówności od strony mizdry,
- plamy, są to miejscowe nienaturalne zmiany barwy lica skóry,
- oparzenia chemiczne lub termiczne,
- uszkodzenie biologiczne jest to uszkodzenie tkanki przez szkodniki lub w wyniku choroby
w postaci zabliz
nionej lub niezabliz
nionej,
- naloty, są to wykwity barwników, a także innych substancji występujących na powierzchni
lica,
- uszkodzenia mechaniczne do nich zalicza się: pęknięcia lub obtarcia lica, rsy, skaleczenia
lub ślady po nich, przecięcia, dziury, znaki od wypalania,
- wychwyt jest to wada spowodowana miejscowym wycięciem skóry od strony mizdry.
Wady niewymierzalne ocenia się według postanowień normy w części dotyczącej
podziału skór na gatunki. Do nich zaliczamy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- lepkość powłoki - jest to sklejanie się skór przy składaniu ich licem do lica,
- nietrwałość apretury - jest to łuszczenie się powłoki kryjącej przy kilkakrotnym zginaniu
skóry od strony lica,
- nieprzegarbowanie skóry - uwidacznia się pasemkiem nieprzegarbowanej skóry w środku
przekroju,
- przetłuszczenie skóry - jest to niezamierzone osadzenie, się tłuszczu widoczne na
powierzchni skóry, w skórach welurowych powoduje świecenie włókienek welurowych,
- pylenie - jest brudzeniem przy potarciu na sucho skóry welurowej barwionej,
- rozwarstwianie się skóry - jest to rozdzielanie się skóry na warstwy, spowodowane
biochemicznym rozkładem skóry surowej lub niedogarbowaniem,
- nietrwałość powłoki kolorowej lub barwy - to mała odporność skór na tarcie tkaniną na
sucho i na mokro, powodujÄ…ca wyraz
ne zabarwienie tkaniny po pięciokrotnym niezbyt
silnym potarciu,
- złe wykończeni lica - to głównie nierównomierny deseń skór wytłaczanych,
- odstawanie lica, zwane niekiedy pływającym licem - jest to słabe zespolenie lica ze skórą
właściwą, widoczne przy zginaniu skóry licem do wewnątrz. Wady tej nie określa się
w łapach i częściach pachwinowych skóry,
- ściągnięcie lica - jest to miejscowe zniekształcenie naturalnego rysunku lica w postaci
siatki zmarszczeń,
- sztywność miejscowa - jest to wyraz
nie wyczuwalne usztywnienie skóry w niektórych jej
częściach,
- sztywność całkowita - jest to wyraz
ne usztywnienie całej skóry w porównaniu z innymi
sztukami skór w partii lub ze wzorcem,
- niewłaściwe wykończenie - to wada do której zalicza się nierównomierność połysku,
smugi, wyczuwalną chropowatość lica lub powłoki, matowość niezamierzoną oraz
niejednolitość odcienia barwy dla skór jednobarwnych,
- wiotkość wyraz
nie wyczuwalne rozluz
nienie skóry w porównaniu z innymi skórami lub
z wzorcem,
- złe wykończenie strony nieużytkowej objawia się rażąco wysokim włóknem od strony
mizdry lub poplamieniem.
Klasyfikacja skór wyprawionych
Po przesortowaniu wykończonych skór wyprawionych zgodnie z grubością
i powierzchnią ustala się klasy użytkowe skóry. Na podstawie oceny powierzchni, struktury
tkanki oraz rodzaju wad ustala siÄ™ gatunek skory wg jej przeznaczenia. Podstawowe kryterium
podziału na gatunki stanowi powierzchnia użytkowa skór P określana na stronie użytkowej
skóry w procentach wg wzoru:
Pu
P =  " 100%
Pc
gdzie:
Pu  powierzchnia użytkowa skóry, czyli całkowita powierzchnia po odliczeniu powierzchni
wad (Pc " Pw = Pu),
Pc powierzchnia użytkowa skóry zgodnie z ocechowaniem wielkości powierzchni skóry
miękkiej lub określana dla skóry twardej przez zmierzenie.
Skóry wyprawione twarde i miękkie dzieli się na trzy gatunki, o następującej powierzchni
użytkowej:
- gat. I  80 %,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- gat. II  60 %,
- gat. III  40 %.
Pomiar powierzchni skóry
Powierzchnia całych skór jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 40 do 400dm2 a zależy
przede wszystkim od rodzaju skór oraz od wilgotności zarówno skóry, jaki i otoczenia.
Zwilżona skóra po wysuszeniu zmniejsza powierzchnię o 5  8%. Różnice między zmianami
powierzchni skóry nawilżonej i następnie wysuszonej są wykorzystywane przy zaciąganiu
cholewki na kopyto.
Powierzchnie skóry mierzy się w dm2. Pomiar orientacyjny uzyskuje się przez pomnożenie
długości, licząc od górnego brzegu części karkowej do nasady ogona, przez szerokość miedzy
pachwinami przednich Å‚ap.
W małych zakładach pomiaru powierzchni skór dokonuje się za pomocą planimetru
rys. 15. Pomiar polega na tym, że wzdłuż grzbietu skóry ustawia się deskę pomiarową, po
której posuwa się urządzenie licznikowe, a końcem ramienia obrysowuje się brzeg skóry.
Licznik wskazuje powierzchnię skory z dokładnością do 0,1 dm2.
Rys. 15. Planimetr [15]
Znacznie dokładniejszy jest pomiar za pomocą powierzchniarki (rys.16). Maszyna ta służy
do mierzenia powierzchni skór miękkich. Skóra przesuwana wzdłuż stołu podnosi na odcinku
roboczym maszyny bolce. Na podstawie liczby uniesionych bolców i czasu trwania ich
uniesienia strzałka tarczy maszyny przesuwa się i wskazuje powierzchnie skóry w dm2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 16. Powierzchniarka [16]
W dużych i nowoczesnych zakładach do pomiaru powierzchni skór stosuje się urządzenia
elektroniczne (rys. 17).
Rys. 17. Urządzenie elektroniczne do pomiaru powierzchni skór [17]
Pomiar grubości skóry
Grubość skory jest ważnym wskaz
nikiem do oceny jej przydatności. Do mierzenia
grubości używa się grubościomierza ze sprężynowym naciskiem (rys 18). Do mierzenia skór
miękkich stopki czujnika mogą być płaskie, średnicy 10mm, a do skór twardych półkoliste lub
płaskie, średnicy 3mm. Ruch górnego nacisku przenosi się za pośrednictwem zębatek na
liczniku, który wskazuje grubość skóry w milimetrach z dokładnością do 0,1mm. Grubość
skóry podobnie jak powierzchnia, zależy od wilgotnoÅ›ci otoczenia i zmienia siÄ™ o 3÷5%. Na
skutek moczenia grubość skór wzrasta różnie w zależności od rodzaju garbowania, największy
przyrost grubości obserwujemy w skórach spodowych garbowania chromowo  roślinnego,
a najmniejszy w skórach garbowania chromowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 18. Grubościomierz sprężynowy [14 ]
1  dz
wignia, 2  stopka czujnika ruchoma, 3  stopka czujnika stała, 4  licznik
W poszczególnych częściach topograficznych skóra wykazuje różną grubość i dlatego
istotne jest miejsce, w którym dokonano pomiaru. Jest to zależne od asortymentu. Zasadą
pomiaru jest oznaczenie punktu standardowego N, w którym należy mierzyć grubość. Poza
tym określa się dopuszczalny spadek grubości.
Punkt standardowy jest ustalony normą, jest wyznaczonym miejscem pomiaru grubości,
natomiast spadek grubości jest różnicą między grubością w punkcie standardowym,
a grubością zmierzoną w dowolnym miejscu skóry poza miejscami wad oraz poza pachwinami
w odległości 10cm od obrzeża dla skór bydlęcych całych, połówek, szczupaków i kruponów,
5 cm dla pozostałych. Spadek grubości podaje się w procentach, dopuszcza się także
podawanie różnicy grubości skory w mm.
Skóry gotowe miękkie
Skóry na wierzchy obuwia stanowią bardzo zróżnicowany asortyment.
Można je podzielić wg sposobów garbowania na:
- roślinne,
- chromowe,
- roślinno  chromowe i inne.
W zależności od sposobu wykończania lica dzieli się na:
- kryte farbami kryjÄ…cymi,
- gładkie,
- deseniowane,
- marszczone,
- wykończone przez szlifowanie od strony lica lub mizdry i inne,
Ze względu na użyty surowiec dzielimy na:
- skóry bydlęce z wyodrębnieniem cielęcych,
- przody i zady końskie,
- świńskie,
- kozie,
- i inne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Skóry na wierzchy obuwia
Boksy są podstawowym surowcem do produkcji wyrobów skórzanych. Boksy bydlęce
zwane są popularnie bukatami. Najlepsze uzyskuje się z lekkiego surowca z młodych krów
i jałówek. Ze skór bardziej dorosłego bydła otrzymuje się boksy o grubszym rysunku lica.
Występują w handlu w postaci skór całych, połówek, szczupaków, poszerzonych kruponów
oraz karków. Garbowane są metodą chromową, a wykończane najczęściej farbami kryjącymi
oraz deseniowane z drobniejszym lub grubszym deseniem. SÄ… powszechnie stosowane na
cholewki obuwia całorocznego, roboczego, sportowego. Grubość boksów bydlęcych waha się
w zakresie 1,4 ÷ 2,8mm.
Na wyroby najwyższej jakości przeznaczane są skóry cielęce. Wykazują się zwartym
licem, o delikatnym, naturalnym rysunku. Tkanka skór jest pełna, mięsista o delikatnym
jedwabistym dotyku. Boksy cielęce garbuje się chromowo, wykończa z naturalnym licem.
Najczęściej boksy cielęce barwione są w kolorze czarnym lub brązowym. Stanowią
najcenniejszy i najważniejszy surowiec do produkcji obuwia luksusowego damskiego
i męskiego, wieczorowego i całorocznego. Grubość boksów cielęcych waha się w zakresie
0,5 ÷1,7mm
Boksy świńskie otrzymuje się z kruponów świńskich zwykłych lub poszerzonych średniej
wielkości. W skórze tej nie ma warstwy siatkowej. Charakteryzują się dość grubym rysunkiem
lica, luz
niejszymi bokami i dość zwartą strukturą w części grzbietowej i zadniej. Garbowane są
metodą chromową lub kombinowaną chromowo  roślinną. Są wykończane plastykowo. W
tym celu ścina się warstwę licową przez dwojenie, a otrzymaną dwoinę licową wykorzystuje
się w galanterii skórzanej jako tak zwane skiwery. Po zatuszowaniu wad surowca świńskiego
przez odpowiednie wykończenie, może się on stać cennym materiałem do wyrobu obuwia
letniego sandaÅ‚owego i sportowego. Grubość boksów Å›wiÅ„skich 1 ÷ 2 mm
Boksy specjalne zalicza się do nich boksy wodoodporne, wyprawiane ze skór bydlęcych
i świńskich metodą chromową. Skóry te są intensywnie natłuszczane ok. 20% tłuszczu lub
dodatkowo impregnowane specjalnymi środkami. Są one wyprawiane jako całe, połówki,
szczupaki i krupony. Przeznacza siÄ™ je do produkcji obuwia wojskowego, sportowego,
turystycznego.
Skóry szewro są to skóry kozie przeznaczone na wierzchy obuwia. Lico skór kozich ma
Å‚adny rysunek lica, wyraz
niejszy i trwalszy niż skór cielęcych, nie zmienia się on przy
rozciąganiu skóry, jak również w czasie użytkowania. Skóry te garbowane są metodą
chromową i wykończane kazeinowo i anilinowo w różnych kolorach. Wykorzystywane do
produkcji obuwia damskiego. Grubość skór szewro 0,9 ÷ 1,6mm.
Rys. 19. Rysunek lica skóry Rys. 20. Rysunek lica skóry Rys. 21. Rysunek lica skóry
cielęcej [10, str. 121] koziej [10, str. 121] jagnięcej [10, str. 121]
Skóry welurowe wyprawiane są z surowca cielęcego, bydlęcego, koziego, świńskiego,
garbowania chromowego są wykończane przez szlifowanie od strony mizdry. Welury bydlęce
są używane do produkcji obuwia bez podszewek. Właściwościami fizycznymi welury nie
różnią się od skór licowych, natomiast mechanicznymi ustępują tym ostatnim. Niższa jest
wytrzymałość na rozciąganie i niższe jest wydłużenie przy określonym obciążeniu. Poza tym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
welury mają wyższa nasiąkliwość niż skóry licowe, łatwiej się brudzą w czasie noszenia
i słabiej utrzymują kształt cholewki. Są stosowane do produkcji obuwia sezonowego oraz
w kombinacji ze skórÄ… licowÄ… do różnych rodzajów obuwia. Grubość welurów 0,5÷1,2mm.
Skóry nubukowe są wykańczane od strony lica po jego delikatnym zeszlifowaniu. Mogą
być wyprawiane ze skór cielęcych, bydlęcych, świńskich i kozich najczęściej garbowane
chromowo i barwione w kolorach jasnych. Grubość nubuków 0,6÷2,2mm.
Skóry juchtowe są najczęściej wyprawiane ze skór bydlęcych, garbowane metodą
roślinną lub syntanowo-roślinną. Odznaczają się one znacznym natłuszczeniem. Skóry
wykończane od strony lica noszą nazwę skór juchtowych licowych, a wykończane od strony
mizdry juchtów mizdrowych. Skóry juchtowe licowe i mizdrowe powinny wykazywać
równomierne przegarbowanie na całym przekroju, być pełne, mięsiste w dotyku, odporne na
działanie wody i wytrzymałe na rozerwanie. Przy nadmiernym natłuszczeniu skóry są
w dotyku zbyt tłuste. Skóry juchtowe są najczęściej barwione na czarno lub w kolorach
ciemnych. Juchty mizdrowe powinny być starannie oszlifowane od strony mizdry, nie mogą
wykazywać plam i nalotów tłuszczowych. Oprócz skór całych bydlęcych juchtowych
w handlu spotyka się także boki i karki juchtowe, które powinny wykazywać odpowiednią
Å›cisÅ‚ość tkanki skórnej. Grubość skór juchtowych wynosi 1,6÷3,0mm. Zawartość tÅ‚uszczu
w juchtach wynosi od 15 do 23%. Są one używane do produkcji obuwia wojskowego,
roboczego i turystycznego. Oprócz typowych skór juchtowych licowych spotyka się juchty
kryte powłoką plastykową, gładkie i deseniowane podobne do boksów wodoodpornych.
Skóry sandałowe są odmianą skór juchtowych wyprawianych z surowca bydlęcego
i świńskiego metodą roślinną lub chromowo-roślinną. Skóry te spotyka się najczęściej
w postaci boków i karków, a w niektórych przypadkach wyprawia się ze skór całych
i połówek bydlęcych. Skóry sandałowe, jak sama nazwa wskazuje, służą do produkcji
sandałów, powinny mieć lico gładkie, bez plam, nie pękać przy zginaniu.
Skóry marszczone efekt zamierzonego ściągnięcia lica uzyskuje się przez specjalne
prowadzenie procesu garbowania z zastosowaniem garbników syntetycznych lub chromowych.
Lico tych skór jest wykończane farbami kryjącymi z połyskiem lub matowe.
Skóry anilinowe wykańcza się farbami kryjącymi, w których zastosowano pigmenty
przeświecające, nie maskujące naturalnego uziarnienia lica. Efekt rozjaśniający uzyskuje się
wówczas, jeśli wybarwienie podkładowe jest jaśniejsze niż powłoka kryjąca. Skóry anilinowe
różnią się od boksów zwykłych tym, że rysunek lica jest widoczny, skóra jest wyraz
nie miękka
i niezbyt gruba. Skóry te zalicza się do skór luksusowych. Jeśli lico skóry zostanie lekko
zeszlifowane i zastosuje się pigmenty zwykłe, a wykończenie jest podobne do anilinowego, to
ten rodzaj wykończenia skór nosi nazwę półanilinowgo (semianilinowego).
W takich skórach powłoka kryjąca jest bardzo cienka, a skóra przypomina wyglądem
wykończenie anilinowe.
Skóry przecierane zwane niekiedy skórami florentique, są wyprawione w podobny
sposób jak skóry z poprawionym licem, z tym że na końcową warstwę połyskową nakłada się
warstwę lakierową, zwaną kontrastową. Skóry przecierane mogą być jednobarwne, gdy
powłoka kontrastowa i podkład są w tym samym kolorze, lub dwubarwne, gdy powłoka jest
w innym kolorze niż podłoże. Skóry przecierane charakteryzują się tym, że przy zgięciu lica
jest widoczne przebicie barwy podkładu, a przez przecieranie w czasie produkcji obuwia
uzyskuje się miejsca rozjaśnione.
Skóry nappa i softy określenie skór nappa pochodzi od nazwy skór rękawiczkowych,
charakteryzujących się dużą miękkością i ciągliwością. W obuwnictwie skórami nappa określa
się skóry o dużej miękkości przy zachowaniu wymaganej dla cholewki ścisłości
i ograniczonej ciÄ…gliwoÅ›ci. Skóry nappa o gruboÅ›ci 1,2 ÷ 1,4 mm produkuje siÄ™ ze skór
bydlęcych garbowanych chromowo. Odmianą skór nappa są skóry softy o grubości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
w granicach 2mm. Mimo stosunkowo dużej grubości skóry te muszą być miękkie przy
zachowaniu odpowiedniej ścisłości. Wykończa się je półanilinowo, natryskując farbę kryjącą.
Skóra taka po zgięciu wykazuje prześwity na skutek rozjaśniania i przyciemniania powłoki
kryjÄ…cej.
Skóry wielobarwne do grupy tych skór zalicza się wszystkie skóry o efekcie dwu- lub
wielokolorowym, a najczęściej o efekcie barwnym marmurkowym. Efekt wielobarwny
uzyskuje się przez natryskiwanie za pomocą pistoletu lakierem o różnych zabarwieniach albo
przez zastosowanie odpowiednich metod barwienia.
Skóry lakierowane są to skóry garbowane chromowo, które pokrywa się lustrzaną
powłoką lakieru. Podstawowym surowcem do produkcji skór lakierowanych są skóry bydlęce,
świńskie, cielęce i kozie. Lico skóry szlifuje się i pokrywa lakierem. Dobre wyniki uzyskuje się
przy pokrywaniu dwoin lakierem. Obecnie do krycia skór lakierowanych stosuje się wyłącznie
żywice poliuretanowe. Przy ocenie tych skór zwraca się uwagę na związanie się powłoki
lakieru ze skórą. Niedopuszczalną wadą skór lakierowanych jest nawet małe pękanie powłoki
oraz jej lepkość.
Skóry z gadów i płazów surowcem są skóry z węży i jaszczurek egzotycznych.
Wyprawia się je metodą chromową lub syntanową. Charakterystyczną cechą tych skór jest
układ łuskowo tarczkowy lica oraz urozmaicony układ zabarwienia. Stosuje się je do produkcji
obuwia luksusowego lub galanterii.
Dwoiny mizdrowe są odpadem powstałym w czasie garbowania i w zależności od rodzaju
i wielkości wykorzystuje się je do produkcji wierzchów obuwiowych. Dwoiny obuwiowe
welurowe powinny odpowiadać tym wszystkim warunkom, jakim odpowiadają skóry
welurowe. Z dwoin bydlęcych grubych i ścisłych mogą być wyprawiane juchty mizdrowe.
Grubość dwoin welurowych może być różna, nie niższa jednak niż 0,8mm. Dwoiny obuwiowe
wykończa się także przez nałożenie farby kryjącej, podobnie jak przy skórach z poprawionym
licem. Wytworzone w ten sposób sztuczne lico może być gładkie lub wytłaczane płytami
o drobnym ziarnie imitującym skóry szewro. Odrębną grupę stanowią dwoiny laminowane
foliami z polichlorku winylu lub poliuretanem. Nakładanie folii kryjącej odbywa się na
powlekarkach, które za pomocą specjalnej prasy nadają powłoce wygląd skóry naturalnej.
Skóry na podszewki do obuwia
Skóry podszewkowe są wyprawiane różnymi metodami z różnego surowca, także
z dwoin mizdrowych. Lico tych skór jest wykończane starannie, natomiast mizdra mniej
dokładnie. Najczęściej skóry podszewkowe są w kolorze naturalnym, a niekiedy barwione
w kolorach pastelowych. Skóry podszewkowe barwione muszą wykazywać odporność na
tarcie na mokro i na sucho oraz odporność na działanie potu. Warunkiem koniecznym dla
dobrej skóry podszewkowej jest duża nasiąkliwość, łatwość chłonięcia potu
i przepuszczalność pary wodnej. Pewną odmianą skór podszewkowych jest wykończanie od
strony lica przez jego szlifowanie. Skóry takie mogą być barwione lub wykończane w kolorze
naturalnym. Powierzchnia skór podszewkowych do produkcji obuwia nie może być mniejsza
niż 25 dm2.
Skóry twarde obuwiowe
Skóry obuwiowe spodowe wyprawia się z surowca ciężkiego: bydlęcego, zadów końskich
oraz dwoin bydlęcych. Najczęściej są garbowane roślinnie z udziałem syntanów oraz sposobem
kombinowanym z udziałem chromu. W zależności od przeznaczenia skóry spodowe dzieli się
na :
- podeszwowe,
- podpodeszwowe,
- skóry na paski do obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Skóry podeszwowe
W zależności od systemu montażu obuwia dzieli się na:
- zwykle  bardziej ścisłe, o malej elastyczności, stosowane na spody obuwia ciężkiego,
kołkowanego, śrubowanego,
- waszowe i półwaszowe  do obuwia klejonego i pasowego.
Krupony podeszwowe występują w handlu jako półkrupony. Są one najlepszym
materiałem na spody obuwia ze względu na ścisłość tkanki skórnej warunkujący odporność na
ścieranie i małą nasiąkliwość. Są garbowane roślinnie z udziałem syntanów. Krupony
podeszwowe zwykle dzieli siÄ™ na cztery grupy gruboÅ›ciowe: 3,3÷3,8mm, 3,9÷4,5mm,
4,6 ÷ 5,0mm, 5,1÷6,0mm.
Boki i karki podeszwowe wyprawiane są z ciężkich skór bydlęcych. Boki i karki uzyskuje
się w czasie rozkroju skór po wstępnym zagarbowaniu. Najczęściej skóry te przeznacza się na
podeszwy , natomiast boki i karki o ścisłej i zwartej tkance skórnej mogą być garbowane jak
skóry podeszwowe. Skóry te wystÄ™pujÄ… w trzech grupach gruboÅ›ciowych: 3,0 ÷ 3,5mm,
3,6 ÷ 4,0mm, 4,1 ÷ 5,0mm. Karki podeszwowe mogÄ… być zwykÅ‚e lub waszowe, garbowane
metodą roślinną z udziałem syntanów, a także garbowane chromowo  roślinnie, podobnie
dzieli się boki podeszwowe. Stosuje się je najczęściej na spody do obuwia dziecięcego oraz do
produkcji niektórych rodzajów obuwia sportowego.
Końskie zady podeszwowe powinny odpowiadać warunkom stawianym skórom
bydlęcym podeszwowym, są garbowane metodą roślinno  syntanową. W porównaniu ze
skórami bydlęcymi zady końskie wykazują niższe wskaz
niki wytrzymałości na rozciąganie
i większą nasiąkliwość. Poza tym wykazują kruchość tkanki skórnej i nie mogą być stosowane
do mechanicznej produkcji obuwia, ponieważ strzępią się brzegi maszynowo wyciętych
elementów. Końskie zady podeszwowe stosuje się na podeszwy do obuwia przeszywanego
i klejonego.
Skóry podpodeszwowe
Odgrywają podstawową rolę w produkcji obuwia jako elementy składowe łączące,
usztywniające, wypełniające, a przy zastosowaniu wraz z podeszwami skóropodobnymi mają
wpływ na higieniczność spodów obuwia. Skóry podpodeszwowe wyprawiane są z surowca
bydlęcego, zadów końskich, a niekiedy świńskiego. Wyprawa jest podobna do wyprawy skór
podeszwowych. Ze względu na charakter, jaki mają spełniać w konstrukcji obuwia, jest
wymagana od nich duża wytrzymałość na rozciąganie, możliwie wysoka nasiąkliwość,
mniejsze wypełnienie garbnikiem, odporność na działanie potu.
Skóry bydlęce podpodeszwowe występują w handlu najczęściej jako boki i karki. Są one
oddzielone od karków w czasie wyprawy skór. W handlu podpodeszwy spotyka się jako skóry
całe, połówki, szczupaki, krupony. Skóry te są mniej wypełnione garbnikiem, a przy
umiarkowanej sztywności powinny wykazywać odpowiednią elastyczność, nie powinny pękać
nawet przy dużym zgięciu. Grubość karków i boków podpodeszwowych występuje w trzech
grupach gruboÅ›ciowych: 2,0 ÷ 2,5mm, 2,6 ÷ 3,0mm, 3,1 ÷ 3,5mm.
Skóry końskie podpodeszwowe spotyka się w postaci zadów. Skóry te są garbowane
metodą roślinną lub kombinowaną chromowo  roślinną, o właściwościach i zastosowaniu
podobnym do skór popdpodeszwowych bydlęcych.
Dwoiny podpodeszwowe są w zasadzie materiałem ubocznym, który uzyskuje się przede
wszystkim w czasie wyprawy skór na wierzchy obuwia przy ich dwojeniu w warsztacie
mokrym lub po garbowaniu grubych skór bydlęcych. Tego rodzaju surowiec musi mieć
grubość 1,7÷3,0mm, a wiÄ™c uzyskuje siÄ™ go z ciężkich , grubych skór bydlÄ™cych garbowanych
metoda chromowo  roślinną. Dwoiny podpodeszwowe są często stosowane
w produkcji obuwia ze spodami nieskórzanymi, przede wszystkim na podpodeszwy
i podsuwki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Skóry na paski do obuwia
Są wyprawiane najczęściej ze średnich skór bydlęcych garbowania roślinnego lub
chromowo  roślinnego. Pasy są elementami konstrukcyjnymi obuwia, łączącymi wierzch ze
spodem. Warunki techniczne dla tego asortymentu wymagają równomiernej grubości,
całkowitego przegarbowania, równomiernego natłuszczenia, lica pozbawionego jarzm,
zmarszczek i uszkodzeń., mizdry równiej i starannie wykończonej oraz równomiernego
wygarbowania. W handlu skóry na paski występują w postaci kruponów, karków,
a najczęściej w postaci gotowych pasków o szerokoÅ›ci 12÷18mm i gruboÅ›ci 1,8÷3,0mm.
Stosuje się je do produkcji sandałów i innego typu obuwia.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi właściwościami chemicznymi powinna cechować się skóra wyprawiona?
2. Jakimi właściwościami fizycznymi powinna cechować się skóra wyprawiona?
3. Jak zdefiniujesz właściwości higieniczne skór?
4. Co to są wady i uszkodzenia skór?
5. Jakie znasz wady wymierzalne i niewymierzalne?
6. Co jest podstawą podziału skór na gatunki?
7. W jaki sposób mierzymy powierzchnię skóry?
8. W jaki sposób mierzymy grubość skóry?
9. Jakie znasz rodzaje skór miękkich stosowanych w obuwnictwie?
10. Jakie znasz rodzaje skór twardych stosowanych w obuwnictwie?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj pomiar grubości oraz określ spadek grubości próbek skór przedstawionych Ci
przez nauczyciela i zaproponuj ich przeznaczenie dla obuwnictwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczeń,
3) oznaczyć otrzymane próbki skór,
4) wykonać pomiar grubości otrzymanych próbek za pomocą grubościomierza,
5) określ spadek grubości próbek skór,
6) określić przeznaczenie próbek w obuwnictwie,
7) zapisać w zeszycie otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 10 próbek skór o różnej grubości,
 grubościomierz,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny organoleptycznej skóry obuwiowej przedstawionej przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oceny,
3) przedstawić plan działania,
4) rozłożyć skórę na stole,
5) dokonać oceny organoleptycznej skóry od strony lica,
6) dokonać oceny organoleptycznej skóry od strony mizdry,
7) zapisać wyniki oceny w zeszycie,
8) przedstawić wyniki oceny na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 skóra obuwiowa,
 stół,
 wybór norm,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na planszy masz podane właściwości skór wyprawionych. Pogrupuj je odpowiednio dla
skór wierzchnich, podszewkowych i spodowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z określonym fragmentem materiału nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z przedstawionymi właściwościami,
4) narysować w zeszycie tabelę z rubrykami właściwości skór i ich asortymentów,
5) wpisać właściwości skór w odpowiednie rubryki tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw właściwości skór naturalnych,
 wzór tabelki,
 przybory do rysowania i pisania,
 zeszyt ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić jakimi właściwościami chemicznymi powinna cechować się
skóra wyprawiona stosowana w obuwnictwie?
ðð ðð
2) wymienić jakimi właściwościami fizycznymi powinna cechować się
skóra wyprawiona stosowana w obuwnictwie?
ðð ðð
3) wymienić jakimi właściwościami higienicznymi powinna cechować się
skóra na obuwie?
ðð ðð
4) zdefiniować pojęcie: wady i uszkodzenia skór?
ðð ðð
5) scharakteryzować i wskazać wady skór gotowych?
ðð ðð
6) określić w jaki sposób mierzymy powierzchnię skóry?
ðð ðð
7) określić w jaki sposób mierzymy grubość skóry?
ðð ðð
8) scharakteryzować skóry miękkie stosowane w obuwnictwie?
ðð ðð
9) scharakteryzować skóry twarde stosowane w obuwnictwie?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Skóra zaraz po zdjęciu z tuszy zwierzęcia to skóra
a) surowa.
b) wyprawiona.
c) konserwowana.
d) gotowa.
2. Kolagen, elastyna, keratyna to nazwy
a) warstw budowy histologicznej skóry.
b) części topograficznych skóry.
c) białek z których zbudowana jest skóra.
d) warstw komórek naskórka.
3. W układzie topograficznym skóry bydlęcej wyróżniamy
a) krupon, boki i warstwÄ™ termostatycznÄ….
b) kark, boki i warstwÄ™ siatkowÄ….
c) krupon, kark i boki.
d) naskórek, skórę właściwą i warstwę podskórną.
4. Wyprawa skór to określenie procesu
a) konserwowania skór surowych.
b) zdejmowania skóry z tuszy zwierzęcia.
c) rozkroju skór na części topograficzne.
d) przygotowania do garbowania, garbowania i wykończanie skór.
5. Garbowanie skór ma na celu zabezpieczenie ich przed procesami gnilnymi oraz
a) podniesienie temperatury skurczu skór.
b) wybarwienie lica skór.
c) pozbycie się tkanki tłuszczowej ze skóry.
d) nałożenie sztucznego lica.
6.  Słupiec , to część topograficzna skóry
a) bydlęcej.
b) świńskiej.
c) owczej.
d) końskiej.
7. Metodą konserwacji skór surowych jest
a) solenie.
b) apreturowanie.
c) rozkrój.
d) dwojenie.
8. W którym z wymienionych etapów wyprawy skór, usuwane są z nich części zbędne
w postaci sierści, tkanki podskórnej, naskórka i tkanki tłuszczowej?
a) Przygotowania do garbowania właściwego.
b) Garbowania właściwego.
c) Wykończania.
d) Uszlachetniania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
9. Garbowanie mineralne, to garbowanie
a) chromowe.
b) roślinne.
c) roślinno-syntanowe.
d) chromowo- roślinne.
10. Apretury garbarskie wykończalnicze służą do
a) wykończania powierzchni skór.
b) zamalowania przecięć i głębokich uszkodzeń lica skór.
c) zmywania plam i zabrudzeń mizdry skór.
d) zmiękczania lica skór.
11. O wytrzymałości skór decyduje warstwa
a) termostatyczna.
b) licowa.
c) podskórna.
d) siatkowa.
12. Wykończanie skór przeprowadzamy w celu
a) nawodnienia tkanki skórnej.
b) nadania półwyrobowi odpowiednich cech zgodnie z jego przeznaczeniem.
c) związania garbnika z białkiem skórnym.
d) usunięcia ze skóry garbnika nie związanego ze skórą.
13. Wykończanie lakierowane skór polega na
a) szlifowaniu skóry od strony lica.
b) szlifowaniu skóry od strony mizdry.
c) nanoszeniu apretury.
d) nanoszeniu powłoki poliuretanowej.
14. Do pomiaru grubości skóry wykorzystujemy
a) powierzchniarkÄ™.
b) grubościomierz.
c) fleksometr.
d) dynanametr.
15. Ocena skór obuwiowych na podstawie dokładnego ich obejrzenia oraz sprawdzenia
przez dotyk i węch określany jest jako badanie
a) fizyczne.
b) chemiczne.
c) laboratoryjne.
d) organoleptyczne.
16. Skóry cielęce wyprawione o grubości tkanki 0,8 1,0 mm, wykończane jako nubuki
w kolorze pastelowym przeznacza siÄ™ do produkcji obuwia
a) luksusowego damskiego.
b) codziennego męskiego.
c) dziecięcego całorocznego.
d) specjalistycznego sportowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
17. Skóry bydlęce wyprawione metodą roślinną, charakteryzujące się małą elastycznością,
nasiąkliwością dużą ścisłością oraz odpornością na ścieranie są stosowane na
a) podeszwy.
b) wierzchy obuwia.
c) podszewki do obuwia.
d) wyściółki.
18. Skóry wierzchnie obuwiowe z wykończeniem anilinowym, to skóry
a) ze sztucznym licem.
b) kryte grubą powłoką nieprzezroczystego pigmentu.
c) z powłoką o prześwitującym rysunku naturalnego lica.
d) z zeszlifowanym licem.
19. Badania wytrzymałości na rozciąganie i rozdzieranie przeprowadza się za pomocą
a) maszyny wytrzymałościowej.
b) fleksometru.
c) grubościomierza.
d) planimetru.
20. Pomiar grubości skóry przeprowadzamy
a) w miejscu uszkodzenia skóry.
b) w części karkowej skóry.
c) w punkcie standardowym.
d) w dowolnym miejscu na skórze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
 KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do produkcji obuwia
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. LITERATURA
1. Christ J. W.: Technologia obuwia. Podręcznik technologii dla ZSZ. WSiP, Warszawa
1986
2. Gajewski M., Pawłowa M., Majewska U., Bednarczyk H.: Materiały obuwnicze 
Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt Politechnika Radomska Radom 1997
3. Grabkowski M.: Obuwnictwo Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej. WSiP,
Warszawa 1992
4. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia T.1. Skrypt Politechnika Radomska,
Radom 2000
5. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
6. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP,
Warszawa 1997
7. Persz T.: Materiałoznawstwo dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1997
8. Persz T.: Technologia wyprawy skór cz.I garbowanie. WSiP, Warszawa 1986
9. Rodziewicz O.,Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia
i odzieży. Politechnika Radomska, Radom 2001
10. Sanek P. (tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wyd. I WSiP, Warszawa 1999
11. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
12. Zestaw obowiÄ…zujÄ…cych norm
13. Åšwiat wiedzy. Kolekcja Marshalla Cawendisha . Nauka i technika - zeszyt 74
14. http://www.narzędziowy.pl/timages//2005 - 11  14 _ (300x225).png
15. htt://whistleralley.com / planimetr/plan1.jpg
16. http://www.psunj.com/OldMachines/Machine05a.jpg
17. http:/img.alibaba.com/photo/1536641/Automatic_
Leather_Measuring_Machine_As_om_16000_3000.jpg
18. http://www.testlab.com.pl/Produkty/
19. http://www.satra.co.uk/index.php/content/download/451/2308/file/SATRABally.pdf
20. Prospekt Firmy Rizzi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46