MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zbigniew Gregorczyk
Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą
włosową do uszlachetniania 744[03]Z3.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
dr inż. Jan Żarłok
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zbigniew Gregorczyk
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03]Z3.03
 Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu  Garbarz skór .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przygotowanie tkanki skór futerkowych do uszlachetniania  mechaniczne
wykończanie skór 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.1.1. Nawilżanie skór 7
4.1.1.2. Odtłuszczanie  czyszczenie w trocinach 8
4.1.1.3. Odtłuszczanie ekstrakcyjne skór futerkowych 9
4.1.1.4. Rozciąganie i rozbijanie skór 10
4.1.1.5. Szlifowanie mizdry skór z okrywą włosową 11
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Przygotowanie okrywy włosowej do uszlachetniania 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.1.1. Czesanie skór 15
4.2.1.2. Prasowanie 16
4.2.1.3. Strzyżenie skór futerkowych 17
4.2.1.4. Trzepanie 18
4.2.1.5. Epilowanie okrywy włosowej 19
4.2.2. Pytania sprawdzające 21
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Umartwianie okrywy włosowej 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.1.1. Umartwianie roztworem zasad 25
4.3.1.2. Umartwianie roztworem zasad i wody utlenionej 26
4.3.1.3. Umartwianie w kąpieli zawierającej zasady i reduktory 26
4.3.1.4. Umartwianie szczotkowe 26
4.3.1.5. Umartwianie szczotkowo-kąpielowe 26
4.3.2. Pytania sprawdzające 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Zaprawianie okrywy włosowej 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.1.1. Zaprawianie skór dwuchromianami 30
4.3.1.2. Zaprawianie związkami miedzi 32
4.4.1.3. Zaprawianie związkami żelaza 33
4.4.2. Pytania sprawdzające 35
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu przygotowania skór
wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania, a także ułatwi Ci wykonywanie
poszczególnych czynności, związanych z tymi procesami.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne z
ródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian teoretyczny,
- sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą włosową do
uszlachetniania, której treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do
zapoznania się z procesem uszlachetniania i wykończania skór z okrywą włosową.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
744[03].Z3
Technologia wykończania
i uszlachetniania skór z włosem
744[03].Z3.01
Natłuszczanie skór z okrywą
włosową
744[03].Z3.02
Suszenie skór wyprawionych
z okrywą włosową
744[03].Z3.03
Przygotowanie skór
wyprawionych z okrywą włosową do
uszlachetniania
744[03].Z3.04 744[03].Z3.05
Uszlachetnianie okrywy Uszlachetnianie tkanki
włosowej skór skórnej skór z włosem
744[03].Z3.06
Ocena jakościowa,
rozsortowanie i przechowywanie
skór wyprawionych z okrywą włosową
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Przygotowanie skór
wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania powinieneś umieć:
- odczytywać i stosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji
natłuszczania oraz przygotowania skór do uszlachetniania,
- stosować podstawowe metody badania organoleptycznego natłuszczonych skór,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach mechanicznej i chemicznej
obróbki skór,
- stosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska przy obsłudze maszyn
i urządzeń oraz transportu skór między stanowiskami pracy,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- pracować w grupie i indywidualnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- omówić procesy i wskazać czynności technologiczne przygotowujące okrywę włosową
i tkankę skórną do uszlachetniania,
- dobrać maszyny, urządzenia i narzędzia do obróbek mechanicznych tkanki skórnej
i okrywy włosowej,
- prowadzić proces nawilżania tkanki skórnej i czyszczenia okrywy włosowej,
- zmiękczyć mechanicznie tkankę skórną dobierając metodę i urządzenia do rodzaju
wyprawionych skór,
- wykonać operacje mechanicznych obróbek okrywy włosowej: czesania, strzyżenia,
epilowania i prasowania,
- szlifować tkankę skórną uwzględniając rodzaj i przeznaczenie skór,
- omówić ogólne zasady, środki i technikę umartwiania okrywy włosowej,
- omówić zasady, środki i technikę zaprawiania okrywy włosowej,
- zorganizować stanowiska do poszczególnych procesów zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przygotowanie tkanki skór futerkowych do uszlachetniania
 mechaniczne wykończanie skór
4.1.1. Materiał nauczania
Skóry futerkowe mogą być wykończane bezpośrednio po garbowaniu i wysuszeniu lub są
poddawane procesom uszlachetniania okrywy włosowej lub mizdry przez barwienie i dalszą
obróbkę mechaniczną. W jednym i drugim przypadku skóry poddaje się obróbce
mechanicznej w celu:
- usunięcia włosa sfilcowanego, zabrudzonego kurzem oraz słabo osadzonego,
- oczyszczenia tkanki skórnej i usunięcie nadmiaru tłuszczu,
- zmiękczenia tkanki skórnej.
Skóra futerkowa, najlepiej nawet wygarbowana, nie nadaje się jeszcze do użytku bez jej
wykończenia i usunięcia wszystkich ujemnych cech, obniżających jej wartość użytkową.
Niektóre operacje mogą być powtarzane nawet kilkakrotnie w zależności od potrzeb
wynikających z przeznaczenia skór i rodzaju surowca. Tak wykończona skóra nazywa się
skórą wykończoną w stanie naturalnym lub wykończoną na biało .
4.1.1.1. Nawilżanie skór
Półprodukt po suszeniu nie może być poddany obróbce mechanicznej, ponieważ niska
zawartość wilgoci i niekiedy nadmierne odwodnienie w czasie suszenia może powodować
pękanie skór. Nawilżanie skór przeprowadza się różnymi sposobami:
- przez bezpośrednie nawilżenie skóry, np. szczotką lub przez natrysk wodą,
- przez pośrednie działanie wilgotnych trocin,
- przez międlenie w bębnie, do którego podawana jest mieszanina parowo-wodna,
- przez odleżenie w chłodnym wilgotnym pomieszczeniu.
Podstawową zasadą nawilżania skór jest równomierne rozłożenie wody
w poszczególnych częściach topograficznych skóry i na całym jej przekroju. Miejsca
luz
niejsze tkanki wchłaniają więcej wilgoci niż ściślejsze i dlatego technika nawilżania
powinna to uwzględniać. Równomierne rozmieszczenie wody w skórze pozwala na
prawidłową obróbkę mechaniczną skóry.
Najbardziej ekonomiczne wydaje się pozostawienie skóry wysuszonej do odleżenia
w wilgotnym pomieszczeniu, a następnie jej nawilżenie przez nacieranie szczotką,
trocinowanie lub natrysk wodą. W ten sposób nawilża się skóry owcze. Surowiec długowłosy
i tłusty można nawilżać rozcieńczoną w stosunku 1:10 zużytą kąpielą piklującą. W przypadku
skór nadmiernie tłustych stosuje się dodatek tensydów niejonowych.
Stosowane do nawilżania trociny powinny zawierać około 30% wody. Skóry nawilża się
przez przesypywanie ich trocinami lub trocinowanie w bębnie obrotowym.
Nawilżanie skór z okrywą włosową nie tylko ułatwia wykonanie operacji obróbki
mechanicznej, lecz pozwala usunąć ze skóry, w trakcie trocinowania, różne sole, wolne
kwasy i inne substancje stosowane w czasie garbowania, a obciążające tkankę skóry.
Niedostateczne nawilżenie skór utrudnia obróbkę mechaniczną, natomiast nadmierne
nawilżenie może prowadzić do filcowania się włosa w czasie trocinowania w bębnie
obrotowym lub kurczenia się powierzchni skór w czasie jej wykończania.
Skóra prawidłowo nawilżona zawiera do 30% wody, wzięta w rękę daje wrażenie
lekkiego chłodu a nie zimna, i powinna dawać się łatwo ugniatać i rozciągać w ręku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.1.2. Odtłuszczanie  czyszczenie w trocinach
Przez obracanie skór w bębnie obrotowym z wilgotnymi trocinami, a następnie
z suchymi, uzyskuje się nie tylko oczyszczenie włosa i skóry, lecz także efekt zmiękczenia
tkanki skórne spowodowany wzajemnym ugniataniem i międleniem w czasie obrotu bębna.
Do czyszczenia i zmiękczania skór futerkowych stosuje się bębny trociniaki i siatkowe,
stanowiące zespół urządzeń wzajemnie się uzupełniających. Bębny trociniaki służą do
czyszczenia skór futerkowych, natomiast bębny siatkowe do wytrzepania z nich trocin i pyłu.
Bębny trociniaki i siatkowe w zależności od rodzaju wyprawionych skór mogą mieć
średnicę 2 2,5 m. Bębny trociniaki są obite blachą; mają 8-12 półek wpuszczonych w boki
bębna oraz właz szczelnie zamykany do załadowania i rozładowania skór. Jego prędkość
obrotowa powinna wynosić 12 16 obrotów/minutę. Do bębna trociniaka można ładować
skóry do 40% jego objętości. Nadmierne załadowanie bębna utrudnia czyszczenie okrywy
włosowej i może być przyczyną filcowania włosa, zwłaszcza przy skórach o gęstej okrywie
włosowej.
Bębny siatkowe różnią się od trociniaków tym, że nie są na obwodzie obite blachą, lecz
siatką drucianą o oczkach 2 3 cm. Ze względu na charakter pracy muszą się znajdować
w pomieszczeniu zamkniętym dobrze wentylowanym. Prędkość obrotowa bębna siatkowego
wynosi 15 18 obrotów/minutę.
Niekiedy czyszczenie skór w trocinach i trzepanie odbywa się w jednym bębnie, który
ma na zewnątrz przesuwane blachy, a wewnątrz siatkę. Jeśli blachy są zasunięte, to bęben
służy do czyszczenia w trocinach, po ich rozsunięciu bęben spełnia rolę bębna siatkowego.
Dalszym udoskonaleniem obrotowych bębnów futrzarskich są bębny wentylowane,
zaopatrzone w wentylatory ssące i tłoczące. Wentylatory te usuwają lub wprowadzają trociny,
a przy odpowiedniej manipulacji zaworami wtłaczają ciepłe powietrze i usuwają zużyte.
Bębny te stosuje się do suszenia, trocinowania, siatkowania bez konieczności
przeładowywania skór.
Materiałem czyszczącym skórę i okrywę włosową są trociny. Stosuje się trociny
z twardego drewna  najlepiej bukowego. Trociny dębowe nadają się jedynie do czyszczenia
skór barwionych na kolory ciemne. Niekiedy, w celu lepszego oczyszczenia włosa, stosuje się
także trociny drewna miękkiego, np. brzoza, topola, w mieszaninie z trocinami bukowymi.
Do czyszczenia zaleca się używanie trocin futrzarskich będących drobnymi cząsteczkami
drewna z drzewa liściastego posegregowane na kategorie (numery granulacji) za pomocą sit
o odpowiedniej wielkości oczek. Jakość trocin i stawiane im wymagania określa norma
zakładowa ZN-66-MPL-10-024. W zależności od wymiaru oczek sit, przez które przesiewane
są trociny w procesie ich produkcji rozróżnia się następujące numery granulacji trocin
(tabela 1).
Tabela 1. Granulacje trocin futrzarskich
Nr trocin futrzarskich Wymiary boku oczka kwadratowego
(stopień granulacji) sita wg PN-77/M-94050
0 0,32
1 0,56
2 0,80
3 1,12
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
W zależności od rodzaju drewna, z którego wykonane są trociny, rozróżnia się dwie
grupy trocin:
grupa I: trociny z drewna bukowego (bk) lub grabowego (gb),
grupa II: trociny z drewna brzozowego (brz), klonowego (kI), lipowego (lp) i olchowego (ol).
Trociny futrzarskie powinny być produkowane z drewna bukowego i grabowego
pozbawionego kory i zanieczyszczeń, wolnego od zgnilizny miękkiej. Dopuszcza się
produkowanie trocin z drewna brzozowego, klonowego, lipowego i olchowego.
W celu odtłuszczenia i oczyszczenia okrywy włosowej i tkanki skórnej dodaje się do
trocin rozpuszczalniki organiczne, np. benzynę ekstrakcyjną lub czterochloroetylen.
Technika czyszczenia. Czyszczenie, a następnie trzepanie skór futerkowych
przeprowadza się dwukrotnie. Pierwsze trocinowanie trocinami wilgotnymi ma na celu
zmiękczenie skóry i usunięcie z niej zbędnych składników obciążających oraz brudu
przyczepionego do włosa i mizdry. Natomiast drugie trocinowanie przeprowadza się
w trocinach suchych. Uwalnia ono ze skóry resztki zbędnych składników i zwiększa sypkość
oraz połysk włosa.
Pierwsze trocinowanie w zależności od rodzaju skór trwa 3 5 godzin. Skóry o cienkiej
i delikatnej mizdrze i puszystym włosie wystarczy czyścić 3 godziny, a skóry tłuste o grubej
mizdrze  dłużej. Wilgotne trociny powinny zawierać 25 30% wody. Na 1 kg skór
futerkowych wysuszonych dodaje się 0,6 1 kg trocin wilgotnych. Skóry obraca się w bębnie
z trocinami, a po wyjęciu z bębna siatkuje. Takie skóry stają się bardziej podatne na międlenie
lub szlifowanie mizdry. Powinny one zawierać 18 20 % wody.
Drugie trocinowanie przeprowadza się po pierwszym siatkowaniu, rozbijaniu,
szlifowaniu mizdry i czesaniu okrywy włosowej z zastosowaniem trocin bukowych suchych,
używając ich w podobnych ilościach i zachowując takie warunki jak przy trocinowaniu
pierwszym. Najczęściej w trocinowaniu drugim dodaje się rozpuszczalnika organicznego
w ilości 3 5% w stosunku do masy trocin.
Aby operacja czyszczenia dała odpowiednie wyniki, należy ją przeprowadzać
w temperaturze do około 25oC, co wymaga szczególnej ostrożności, jeśli stosuje się
bezpośrednie podgrzewanie. Niebezpieczne jest wówczas przekroczenie temperatury 35oC.
Po oczyszczeniu skór w suchych trocinach przerzuca się je do bębna siatkowego,
w którym obraca się 30 60 minut w celu usunięcia trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń.
Kontrola operacji polega na określeniu stopnia zabrudzenia okrywy włosowej i tkanki
skórnej. Skóry dobrze oczyszczone, a zarazem zmiękczone w bębnie posiadają puszysty włos
o dużym połysku bez trocin, a tkanka skórna daje się łatwo ugniatać i rozciągać i jest
w kolorze białym lub lekko szarym.
4.1.1.3. Odtłuszczanie ekstrakcyjne skór futerkowych
Po wyprawie skóry niektórych rodzajów zwierząt futerkowych zawierają nadal
nadmierną ilość tłuszczu naturalnego, który jest powodem ich dużej masy oraz
nierównomiernych wybarwień. Z powyższych względów przed barwieniem powinno się
przeprowadzić odtłuszczanie ekstrakcyjne, którego celem jest:
- usunięcie z tkanki skórnej oraz okrywy włosowej tłuszczu niezwiązanego oraz substancji
rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych,
- poprawienie miękkości, pulchności i ciągliwości tkanki skórnej,
- ułatwienie szlifowania oraz poprawienie jego efektu,
- polepszenie połysku i puszystości okrywy włosowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Odtłuszczanie ekstrakcyjne przebiega w następujących etapach:
1. Penetracja rozpuszczalnika organicznego do skóry z jednoczesnym jego wnikaniem
do komórek tłuszczowych.
2. Rozpuszczanie tłuszczu oraz innych substancji w rozpuszczalniku.
3. Dyfuzja tłuszczu do rozpuszczalnika.
4. Usunięcie tłuszczu i rozpuszczalnika ze skóry z okrywą włosową w czasie wirowania
i przepuszczania powietrza przez skóry.
Stopień odtłuszczenia skór futerkowych wzrasta ze zmniejszeniem się w nich zawartości
wody oraz w miarę podnoszenia temperatury rozpuszczalnika organicznego. Najintensywniej
odtłuszcza trójchloroetylen, następnie czterochlotoetylen i benzyna ciężka. W czasie
odtłuszczania i następnego przepuszczania powietrza zmniejsza się w skórze zawartość
tłuszczu oraz powierzchnia skór. Po odtłuszczeniu skóry powinno się wytrocinować
i następnie rozciągnąć lub rozbić mechanicznie.
Najczęściej stosowanymi urządzeniami do odtłuszczania są agregaty odtłuszczające
pralnicze typu  Spencer produkcji holenderskiej. Czynności odtłuszczania jak:
odtłuszczanie, odwirowanie, suszenie i wietrzenie skór są zaprogramowane. Załadunek, czyli
wsad do agregatu wynosi 60 70 skór owczych. Czas odtłuszczania trwa 2 5 minut, a czas
suszenia i wietrzenia około 1 godziny.
Odtłuszczanie skór w agregatach produkcyjnych zapewnia bardzo dobre odtłuszczanie
tkanki skórnej i okrywy włosowej, co zapewnia prawidłowe barwienie. Mizdra takich skór
jest miękka i ciągliwa.
4.1.1.4. Rozciąganie i rozbijanie skór
Mechaniczne rozciąganie i rozbijanie ma na celu zmiękczanie tkanki skórnej i nadanie jej
ciągliwości. Skóry wytrzepane w bębnie siatkowym rozbija się i zmiękcza maszynowo lub
ręcznie. Do operacji tych służą maszyny takie jak: rozciągarki, rozbijarki, zmiękczarki oraz
kosy kuśnierskie, a także pioła ze szkafą.
Rozbijarka pedałowa (rysunek 1) jest wyposażona w stalowe noże z półokrągłą
krawędzią, w ilości 10 12 sztuk, na wale roboczym. Do dociskania skóry służy urządzenie
pedałowe, które podnosi podkładkę z twardej skóry i dociska ją do wirującego bębna
nożowego. Do czyszczenia mizdry i jednoczesnego jej ścierania używa się noży ostrych,
natomiast do rozbijania i zmiękczania  noży tępych. Ten typ rozbijarki stosuje się do skór
owczych.
Rys. 1. Rozbijarka pedałowa: a) widok ogólny, b) wał roboczy [5, s. 46]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Po pierwszym siatkowaniu najpierw rozciąga się skóry w różnych kierunkach,
a w ostatniej operacji rozciąganie wykonuje się poprzecznie do szerokości. Przy drugim
rozbijaniu rozciąga się skóry także w różnych kierunkach, natomiast na końcu  wzdłuż linii
grzbietu.
Skóry owcze o ścisłej tkance rozbija się w rozbijarce odgórnej (rys.2), wyposażonej
w koło o średnicy 60 cm i szerokości 5 30 cm. Na obwodzie są umocowane noże łatwo
wymienne, ustawione równolegle lub ukośnie. Skórę przyciska się odgórnie tkanką skórną do
noży. Maszyny ze skośnym ustawieniem noży pracują sprawniej, ponieważ włókno jest
rozbijane w kilku kierunkach.
Rys. 2. Rozbijarka odgórna. [5, s. 45] Rys. 3. Schemat rozbijarki hydraulicznej [5, s. 47]
1- skóra, 2- nóż, 3- szczotka czyszcząca,
4- kamień szlifierski
Do rozciągania skór owczych można stosować rozbijarki hydrauliczne, które są wysoce
sprawne przy wykończaniu skór przeznaczonych na welur. Na głównym wale roboczym
o średnicy 1200 mm znajdują się spiralnie, na przemian ułożone noże ostre, kamień szlifujący
i szczotki odpylające, które dociskają skórę do rzemienia. Skóra jest przesuwana przez układ
hydrauliczny (rys. 3).
W operacji rozciągania nie zawsze uzyskuje się odpowiednią ciągliwość tkanki ze
względu na własności skór wynikające z występujących wad surowca, niewłaściwego
garbowania i nieumiejętnego natłuszczania. Skóry dobrze rozciągnięte powinny być wyraz
nie
wydłużone. W czasie obróbki skór może nastąpić rozdarcie skór lub oderwanie części skór,
szczególnie w miejscach pachwin i łap.
4.1.1.5. Szlifowanie mizdry skór z okrywą włosową
Celem szlifowania jest otrzymanie skór futerkowych o gładkim włóknie równo
podciętym od strony mizdry oraz zmniejszenie grubości tkanki skórnej. W wyniku
szlifowania zwiększa się miękkość, pulchność i ciągliwość skóry. Szlifowanie stosuje się
przede wszystkim do skór owczych po drugim trocinowaniu.
Szlifowaniu poddaje się skóry o suchej tkance skórnej, zawierające około 12 % wody lub
lekko wilgotne  20 25% wody. Do szlifowania stosuje się szlifierki pedałowe takie jak przy
wykończaniu welurów (rys. 4) oraz niekiedy szlifierki (rys. 5), które mają koło szlifierskie
o średnicy 50 60 cm. Skórę kładzie się mizdrą do powierzchni ściernej i przyciska ręką. Ten
typ szlifierki jest stosowany do miejscowego oczyszczenia mizdry skór małych oraz surowca
o cienkiej mizdrze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Materiałem ściernym jest zwykle papier ścierny o odpowiedniej ziarnistości. Granulacja
jest podawana w formie liczbowej wyrażającej liczbę ziaren materiału ściernego w jednym
calu długości. W przemyśle futrzarskim stosuje się papier ścierny o numerach 150 300.
Praktycznie stosuje się dwie szlifierki: o grubszym i drobniejszym ziarnie papieru ściernego.
Rys. 4. Ułożenie elementów roboczych w szlifierce [5, s. 48] Rys. 5. Szlifierka odgórna [5, s. 49]
1  papier ścierny, 2  szczotki odpylające
3  walec przesuwny podający
Wadą najczęściej występującą przy szlifowaniu jest powstawanie długiego włókna
zmechaconego w wyniku typowej dla skór futerkowych luz
nej struktury tkanki lub użycia
nieodpowiedniego papieru ściernego. Nadmierne szlifowanie może prowadzić do osłabienia
tkanki skórnej oraz obsady cebulek włosa, a nawet może spowodować wypadanie włosa.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie operacje mechaniczne poprawiają jakość tkanki skórnej?
2. Jaki jest cel tych operacji?
3. Jaki jest cel nawilżania skór?
4. Jak przeprowadzamy operację nawilżania tkanki skórnej?
5. Co osiągamy prowadząc operacje nawilżania skór?
6. Jaki jest cel; odtłuszczania i czyszczenia skór?
7. W jaki sposób prowadzimy proces odtłuszczania i czyszczenia w bębnach?
8. Na czym polega proces ekstrakcyjnego odtłuszczania skór?
9. Jakie środki chemiczne stosujemy do odtłuszczania ekstrakcyjnego i odłuszczania
w bębnach?
10. Czym charakteryzuje się dobrze odtłuszczona okrywa włosowa i tkanka skórna?
11. Jaki jest cel rozciągania i rozbijania skór?
12. Jakie urządzenia służą do rozciągania i rozbijania skór?
13. Jaki jest cel szlifowania skór z okrywą włosową?
14. Jakie znasz rodzaje maszyn i urządzeń do szlifowania skór futerkowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj operację odtłuszczania skór futerkowych. Porównaj skóry przed i po
odtłuszczaniu.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi bębna trocinaka,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację odtłuszczania skór,
5) dokonać oceny skór przed i po odtłuszczaniu i zaprezentować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- bęben trociniak,
- trociny,
- skór owcze,
- boczek lub paleta do układania skór,
- stół roboczy lub blat,
- odzież ochronna.
Ćwiczenie 2
Wykonaj operację rozbijania skór futerkowych. Scharakteryzuj skóry przed i po
rozciąganiu.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi rozbijarki odgórnej,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację rozbijania skór,
5) dokonać oceny skór przed i po rozbijaniu i zaprezentować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rozbijarka odgórna,
- skór owcze,
- boczek lub paleta do układania skór,
- stół roboczy lub blat,
- odzież ochronna.
Ćwiczenie 3
Wykonaj operację szlifowania skór owczych. Scharakteryzuj tkankę skór owczych przed
i po szlifowaniu.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi szlifierki,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację szlifowania tkanki skórnej,
5) dokonać oceny skór przed i po szlifowaniu i zaprezentować wnioski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
- szlifierka do skór,
- skór owcze,
- boczek lub paleta do układania skór,
- stół roboczy lub blat,
- odzież ochronna.
Ćwiczenie 4
Określ wady i uszkodzenia tkanki skórnej powstałe w czasie obróbek mechanicznych
przedstawionych skór.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad skór powstałych w czasie obróbek
mechanicznych,
2) porównać tkankę skórną otrzymanych próbek z katalogiem zawierającym opis wad
tkanki skórnej,
3) w otrzymanych próbkach wskazać na wady tkanki skórnej powstałe w operacji
szlifowania i prasowania,
4) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi próbek skór z wadami tkanki skórnej,
- próbki skór z wadami powstałymi w czasie szlifowania,
- próbki skór z wadami powstałymi w czasie prasowania,
- stół podświetlany,
- stół roboczy,
- notatki.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić operacje mechaniczne poprawiające jakość tkanki skórnej?
2) określić cel nawilżania skór?
3) przeprowadzić operację nawilżania skór?
4) określić cel odtłuszczania skór?
5) przeprowadzić odtłuszczanie w bębnie do trocinowania?
6) określić wady i zalety odtłuszczania?
7) przeprowadzić operację rozbijania skór?
8) przeprowadzić operację szlifowania skór?
9) powiedzieć co to jest skóra wyprawiona na biało?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Przygotowanie okrywy włosowej do uszlachetniania
4.2.1. Materiał nauczania
Przed barwieniem okrywę włosową skór futerkowych poddaje się:
- czesaniu,
- trzepaniu,
- prasowaniu,
- strzyżeniu,
- epilowaniu lub skubaniu.
4.2.1.1. Czesanie skór
Po trocinowaniu skór konieczne jest czesanie okrywy włosowej w celu wyprostowania
sfilcowanego włosa, równoległego ułożenia, usunięcia z okrywy włosowej włosów słabo
osadzonych oraz pozostałych trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń.
Skóry szlachetne, zdjęte i wykończone workowo, na przykład lisy czy norki, czesane są
ręcznie stalowym grzebieniem zaopatrzonym z jednej strony w uchwyt. Niekiedy konieczne
jest ręczne rozczesywanie włosa sfilcowanego skór owczych i króliczych przed lub po
czesaniu mechanicznym.
Do czesania skór wykończonych płasko służą różnego typu czesarki. Najczęściej
używane czesarki mają wał o długości odpowiadającej szerokości skór, to jest. 60 lub 120 cm.
Na skutek obrotów wału, które wynoszą 200 do 400 obrotów na minutę, osadzone w taśmie
igły czeszą podsuniętą skórę. Igły są zakrzywione w kierunku ruchu; grubość ich i wysokość
muszą być dostosowane do przeznaczenia skór oraz ich gatunku. Do skór baranich używa się
igieł z drutu stalowego o średnicy 0,7 mm i wysokości 20 mm.
Przy czesaniu skóry należy zwracać uwagę, aby igły nie wygięły się w odwrotnym
kierunku. Wówczas zamiast czesać ślizgają się one po powierzchni pokrywy włosowej. Może
się też zdarzyć, że igły na skutek różnego napięcia mechanicznego mogą wygiąć się na boki
 wówczas zamiast czesać mierzwią i wichrzą włosy. W razie częściowego zużycia i zdarcia
zgrzebła taśmowego należy zastąpić je świeżym. Schemat działania czesarki podaje rys. 6.
Rys. 6. Schemat działania czesarki [5, s. 50]
1  wał, roboczy, 2  zgrzebło taśmowe, 3  walce stalowe, 4  stół roboczy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 Drugim typem czesarki stosowanej do czesania skór baranich jest czesarka grzebieniowa,
na wale której osadzone są mocne grzebienie stalowe. Jest to czesarka o konstrukcji
analogicznej do konstrukcji rozbijarki pedałowej z tą różnicą, że zamiast noży osadzone są
grzebienie. Skórę kładzie się włosem do góry na ruchomej podkładce, dociskanej do wału
roboczego za pomocą pedału. Podkładka jest szerokości wału roboczego, a więc wąska, tak że
skóra w części nie obrabianej zwisa na obie strony i może być dowolnie podsuwana pod wał
roboczy. Szerokość wału roboczego wynosi 10 do 12 cm, a średnica wraz z grzebieniami
15 do 20 cm. Liczba grzebieni na obwodzie wynosi 8 szt. Szybkość wału wynosi 250 do 300
obrotów na minutę. Maszyna tego typu czesze dobrze i głęboko (do spodu). Wadą jej jest to,
że przy ustawieniu włosa do góry nie jest w stanie usunąć z niego całkowicie zanieczyszczeń
mechanicznych na przykład trocin lub piasku.
Trzeci typ stanowi czesarka grzebieniowa odgórna (rys. 7); czesane na niej skóry
przykłada się od góry i przyciska do wału roboczego włosem. Stanowi ona uzupełnienie
czesarki grzebieniowej pedałowej, gdyż pozwala na dokładne usunięcie z włosa
zanieczyszczeń mechanicznych. Głębokość czesania jest mniejsza w porównaniu z pedałową.
Wał roboczy ma średnicę 50 do 60 cm, a szerokość 12 do 15 cm, zęby są rozmieszczone
co 8 mm, szybkość wału wynosi 150 do 200 obrotów na minutę.
Rys. 7. Czesarka grzebieniowa odgórna  widok ogólny [14. s. 459]
Ze względu na usuwany kurz, trociny i słabo obsadzony włos wszystkie rodzaje czesarek
muszą być obudowane i podłączone do wyciągu.
4.2.1.2. Prasowanie
Prasowanie ma na celu poprawę puszystości włosa. Skóry przed prasowaniem poddaje
się nawilżeniu. Nawilżenie okrywy włosowej można przeprowadzić ręcznie lub maszynowo.
Po nawilżeniu skóry układa się włosem do włosa i pozostawia do odleżenia na okres 30 90
minut. Przyjmuje się że zawartość wilgoci w okrywie włosowej powinna wynosić przeciętnie
35%.
Po nawilżeniu i odleżeniu okrywę włosową prasuje się w temperaturze 180-240 oC na
prasowarkach (rys. 8).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 8. Prasowarka: 1- siatka metalowa, 2- cięgno, 3- pedał [5, s. 53]
Głównym elementem prasowarki jest ogrzewany elektrycznie walec roboczy o szerokości
350 mm, średnicy 260 mm, obracający się z prędkością 900 obrotów/minutę. Jest on
zaopatrzony w spiralnie ułożone rowki, które ułatwiają rozciąganie i prostowanie włosa.
Niekiedy na obwodzie walca są wbudowane szczotki stalowe o krótkich igłach. Temperatura
prasowania jest regulowana za pomocą regulatora elektronicznego. Urządzenie dociskowe
prasowarki jest podobne do stosowanego przy rozbijarce, z tym że podpora wykonana jest
z materiału odpornego na działanie podwyższonych temperatur. Skórę do prasowania układa
się na stole podającym, który podaje ją pod walce prasujące. Po naciśnięciu pedału skóra
ulega dociskowi i przesuwa się do przodu. Skórę należy przesuwać możliwie szybko, aby nie
dopuścić do przypalenia włosa i skóry.
Drogi rozwoju konstrukcji prasowarek zmierzają do rozwiązania kształtu rowkowania
walców roboczych (rys. 9) oraz wprowadzenia półautomatu typu przelotowego o zwiększonej
wydajności.
Rys. 9. Kształt rowków na wałach prasowarki: 1- grzebień, 2- kanały [5, s. 54]
Obróbce podlega skóra na całej powierzchni przez jej równomierne ogrzewanie, a siła
docisku skóry i czas trwania obróbki są regulowane z dostateczną dokładnością
uwzględniającą rodzaj obrabianych skór.
4.2.1.3. Strzyżenie skór futerkowych
W czasie procesów wyprawy, barwienia i uszlachetniania skóry futerkowe są kilkakrotnie
strzyżone na różnych typach maszyn. Strzyżenie jest jedną z podstawowych operacji przy
obróbce uszlachetniania skór owczych, jagnięcych, królików i innych. Strzyżenie prowadzi do
zmniejszenia wysokości włosa, daje powierzchnię okrywy włosowej równą, o elastycznym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
wyglądzie. W operacji strzyżenia skór futerkowych wykorzystujemy podstrzyżarki  do
strzyżenia wstępnego i strzyżarki  do strzyżenia właściwego.
Rys. 10. Strzyżarka: a) schemat działania, b) spiralny nóz
strzyżarki [ 5, s. 55]
We wszystkich strzyżarkach częściami roboczymi są: wał (1) ze spiralnie ułożonymi
nożami, nieruchomy nóż (2), przenośnik taśmowy płócienny typu siatkowego (3) oraz
urządzenie podtrzymujące (4). Umieszczone na wale spiralne noże przemieszczają się obok
krawędzi tnącej nieruchomego noża  współdziałają więc na zasadzie nożyc. Okrywa
włosowa skór (5) przesuwanej na przenośniku układa się na krawędzi nieruchomego noża
i zostaje przecięta przez obracające się noże spiralne. Długość pozostawionego na skórze
włosa reguluje się zmianą położenia przenośnika. Powoduje to zmianę odległości między
powierzchnią przenośnika a krawędzią tnącą noża. Przy dobrze dobranym stosunku prędkości
wału roboczego i przenośnika strzyżenie przebiega prawidłowo, a otrzymana okrywa
włosowa jest równa. Maszyna ma także urządzenie ssące, które służy do ustawiania włosa
prostopadle do noża nieruchomego, oraz obudowę połączoną z układem wyciągowym.
Strzyżarki właściwe mają 10 spiralnych noży o prędkości 1800 obrotów/minutę, zaś
podstrzyżarki 5 do 6 noży o mniejszej prędkości obrotowej. Strzyżarki są produkowane
w dwóch wielkościach  o długości wału 600 mm są przeznaczone do strzyżenia skór
króliczych i 1200-1600 mm  do strzyżenia skór owczych.
4.2.1.4. Trzepanie
Po czesaniu skóry futerkowe długowłose (lisów, jenotów, szopów, wilków, i tym
podobne) trzepie się w celu usunięcia resztek trocin oraz uzyskania większej puszystości
włosa. Trzepanie ręczne trzciną lub sprężystym prętem stosuje się do skór szlachetnych,
zawieszając je za łeb. Trzepanie maszynowe przeprowadza się dość prostym urządzeniem
zwanym trzepaczką (rys. 11). Maszyna ta ma przymocowane na wale roboczym rzemienie lub
łańcuszki stalowe o długości 20 cm. Pod wałem znajduje się sprężynujący materac, na którym
układa się skórę włosem do góry. Częścią składową trzepaczki jest urządzenie wentylacyjne
do usuwania pyłu powstającego przy trzepaniu i nadawania włosom sypkości i puszystości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 11. Trzepaczka z jednym wałem [5, s. 51] Rys. 12. Trzepaczka z dwoma wałami. [5, s. 52]
Innym rodzajem trzepaczki jest urządzenie z dwoma wałami roboczymi obracającymi się
do siebie (rys. 11). Skórę podaje się między wały w pozycji poziomej, a trzepanie odbywa się
z dwóch stron.
Niekiedy skóry trzepie się przed czesaniem, co sprzyja lepszemu rozczesaniu włosa, ale
najczęściej trzepie się je w końcowej fazie obróbki mechanicznej.
4.2.1.5. Epilowanie okrywy włosowej
Uzyskanie niektórych imitacji skór szlachetnych możliwe jest po usunięciu z okrywy
włosowej włosów ościstych. Na przykład skórę króliczą można uszlachetnić na imitację foki
po usunięciu włosów ościstych oraz po jej wybarwieniu. Usuwanie włosów ościstych
przeprowadza się ręcznie lub maszynowo na epilerkach lub skubarkach.
Epilowanie przeprowadza się na epilerce (rys. 13), której wał roboczy wykonuje 300 do
450 obrotów przez minutę, a szybkość przenośnika wynosi 0,25 m/min. Długość wału
roboczego wynosi 60 cm.
Rys. 13. Epilerka [15, s. 467]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Główne części maszyny są następujące: wał roboczy (rys. 14) z umocowanymi na nim
1 lub 2 nożami spiralnymi; nóż prosty poruszający się wahadłowo w kierunku pionowym;
szczotki przytrzymujące włos puchowy; system dz
wigniowo-mimośrodowy; rura ssąca;
przenośnik z taśmą o obwodzie zamkniętym, przerzuconą przez 2 wałki o małej średnicy.
Rys. 14. Wał roboczy epilerki z nożem [15, s. 467]
Przy obrocie wału spiralne noże periodycznie spotykają się i ocierają o nóż prosty, przy
czym wycinają włos ościsty podobnie jak nożyce. Włos ościsty, przeznaczony do wycięcia,
oddziela się od puchowego na zasadzie różnej sprężystości. Na skórze przesuwającej się
skokami (co 1 mm) przechodzący pod górną szczotką włos puchowy jest zatrzymywany,
a ościsty  jako sprężysty  wyskakuje, ustawia się prostopadle do noża prostego i jest
wycinany (rys. 15).
Rys. 15. Schemat działania epilerki: 1- szczotki obrotowe, 2 - nóż obrotowy, 3 - nóż wahadłowy, 4  przenośnik
[15, s. 468]
Skórę układa się na płóciennym przenośniku włosem do góry, ogonem do przodu
i przyczepia ją dwoma szpilkami na przodzie. Przy odskoku noża prostego skóra porusza się
dalej i wąski pasek z wystrzyżonym włosem ościstym przesuwa się naprzód; wówczas dolna
szczotka chwyta i przytrzymuje włos puchowy, a pod wał nożowy podsuwa się dalszy wąski
pasek skóry. Praca maszyny polega na zsynchronizowaniu ruchu przenośnika i noży.
W przeciwnym razie mogą być wycięte oba rodzaje włosów.
Ze względu na ta, że włos ościsty niektórych skór (na przykład nutrii) jest zbyt wysoki,
a równocześnie cała okrywa włosowa przy miękkim, puchowym, gęstym podbiciu robi
wrażenie szorstkiej, musi on być wyskubany.
Włos ościsty można wyskubać na wilgotno w trakcie garbowania. W tym celu najlepiej
jest garbować skóry metodą zakwasową, gdyż wówczas obsada włosa w cebulkach staje się
luz
niejsza i łatwiej można włos wyskubać. Skubanie można też przeprowadzić na sucho za
pomocą skubarki (rys. 16).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 16. Skubarka [15, s. 468]
Główną częścią składową tej maszyny są dwa krótkie wały przylegające da siebie, które
obracają się w odwrotnych kierunkach. Jeden z nich jest metalowy, żłobkowany, a drugi
gumowy. Przy podsunięciu skóry do zetknięcia się wałów dłuższy, ościsty włos jest chwytany
i wyrywany, a puchowy pozostaje nienaruszony. Wały skubarki wykonują 900 obrotów na
minutę.
Ze względu na małe zainteresowanie tego rodzaju asortymentem i słaby rynek handlowy,
operacje te prowadzi się sporadycznie.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są etapy przygotowywania skór z okrywą włosową do uszlachetniania?
2. Jaki jest cel czesania skór futerkowych?
3. Jak przeprowadzamy czynność czesania okrywy włosowej skór?
4. W jakim celu przeprowadzamy trzepanie skór ?
5. Jak przeprowadzamy operację trzepania skór?
6. Na czym polega strzyżenie skór i jaki jest jego cel?
7. Jak jest zbudowana strzyżarka i jak działa?
8. Jaka jest różnica między strzyżarką a podstrzyżarką?
9. Jaki jest cel nawilżania skór futerkowych?
10. W jakim celu przeprowadzamy operację prasowania skór futerkowych?
11. Jak przeprowadzamy operację prasowania skór z okrywą włosową?
12. Na czym polega epilowanie i skubanie okrywy włosowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
praktycznie proces czesania skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę przed
i po czesaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do czesania skór,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność czesania okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 maszyna do czesania skór,
 skóry owcze lub jagnięce,
 boczki na skóry
 instrukcja obsługi czesarki,
 instrukcja BHP,
 odzież ochronna.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
praktycznie proces trzepania skór futerkowych. Opisz skórę przed
i po trzepaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi trzeparki,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność trzepania okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 maszyna do czesania skór,
 skóry owcze lub jagnięce,
 boczki na skóry,
 instrukcja obsługi czesarki,
 instrukcja BHP,
 odzież ochronna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
praktycznie proces strzyżenia skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę przed
i po strzyżeniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi strzyżarki,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność strzyżenia okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 strzyżarka,
 skóry owcze lub jagnięce,
 boczki na skóry,
 instrukcja obsługi strzyżarki,
 instrukcja BHP,
 odzież ochronna.
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
praktycznie proces prasowania skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę
przed i po prasowaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do prasowania skór,
3) omówić niebezpieczne części podczas prasowarki,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność prasowania skóry futerkowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 maszyna do prasowania skór,
 skóry owcze lub jagnięce,
 boczki na skóry,
 instrukcja obsługi prasowarki,
 instrukcja BHP,
 odzież ochronna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 5
Określ wady i uszkodzenia okrywy włosowej powstałe w czasie obróbek mechanicznych
przedstawionych skór.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad skór powstałych w czasie obróbek
mechanicznych,
2) porównać okrywę włosową otrzymanych próbek z katalogiem zawierającym opis wad
tkanki skórnej,
3) w otrzymanych próbkach wskazać na wady okrywy włosowej powstałe w operacji
czesania, strzyżenia i epilowania,
4) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi próbek skór z wadami okrywy włosowej,
- próbki skór z wadami powstałymi w czasie czesania,
- próbki skór z wadami powstałymi w czasie strzyżenia,
- próbki skór z wadami powstałymi w czasie epilowania,
- stół podświetlany,
- stół roboczy,
- notatki.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przeprowadzić operację czesania skór futerkowych?
2) określić cel i sposób prowadzenia procesu czesania skór?
3) wykonać operację trzepania skór?
4) rozpoznać maszyny wykorzystywane przy trzepaniu?
5) porównać i określić różnice skór przed i po trzepaniu?
6) wykonać operację strzyżenia skór?
7) omówić budowę i zasadę działania strzyżarki?
8) określić cel nawilżania skór z okrywą włosową?
9) przeprowadzić operację prasowania skór futerkowych?
10) określić cel epilowania i skubania okrywy włosowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Umartwianie okrywy włosowej
4.3.1. Materiał nauczania
Umartwianie to proces, który przygotowuje włos do barwienia. Ma ono na celu:
1) usunięcie z okrywy włosowej nadmiernej ilości tłuszczu,
2) zobojętnienie zawartych w skórze kwasów, a w konsekwencji wytworzenie optymalnych
warunków do adsorbowania soli metali,
3) częściowe naruszenie warstwy łuskowej, co z kolei wpływa na zwiększenie szybkości
dyfuzji roztworów barwiących.
Stosowane w praktyce metody umartwiania można podzielić na trzy zasadnicze grupy:
- umartwianie kąpielowe,
- szczotkowe,
- szczotkowo-kąpielowe.
Umartwianie możemy prowadzić w kąpielach o różnym składzie:
1) roztwory zasad, środki powierzchniowoczynne, środki ochronne,
2) roztwory zasad, środki powierzchniowoczynne, sól kuchenna, środki ochronne oraz woda
utleniona,
3) roztwory zasad, środki powierzchniowoczynne, sól kuchenna, środki ochronne oraz
reduktory.
Umartwianie poprzedza proces barwienia skór barwnikami kwasowymi.
4.3.1.1. Umartwianie roztworem zasad
Proces ten prowadzi się na ogół przez okres 1,5-2,5 godzin w kąpielach o temperaturach
o
30-35 C, zawierających sodę amoniakalną  1-3 g/dm3, 25-procentową wodę amoniakalną
 2-5 g/dm3, środek powierzchniowoczynny  1-2 g/dm3. Ilości związków chemicznych
absorbowanych przez skóry futerkowe zależy od: rodzaju związku, jego stężenia w kąpieli,
temperatury i pH kąpieli oraz czasu trwania procesu.
W krajowym przemyśle futrzarskim do umartwiania stosuje się na ogół tylko wodę
amoniakalną i sodę amoniakalną, najczęściej z dodatkiem środka powierzchniowoczynnego.
W przypadku jego pominięcia w kąpieli nawet po kilkugodzinnym umartwianiu nie uzyskuje
się identycznej wartości pH wyciągu wodnego na poszczególnych odcinkach długości trzonu
włosa. Jest to przyczyną otrzymywania nierównomiernych wybarwień. W wyniku licznych
prac badawczych ustalono, że tkanka skórna wiąże prawie dwukrotnie większą ilość sody
amoniakalnej niż okrywa włosowa, przy czym soda amoniakalna jest intensywniej wiązana
przez skóry futerkowe niż woda amoniakalna. Wraz ze wzrostem zawartości zasad w kąpieli
zwiększa się ich ilość w skórze futerkowej; stan równowagi między zasadami w roztworze
oraz w skórach futerkowych zostaje ustalony dopiero po upływie 90 minut. W miarę
podwyższania temperatury kąpieli zawartość zasad w skórach futerkowych nieznacznie
maleje. Pod koniec umartwiania lub zobojętniania pH kąpieli nie powinno być wyższe niż
7,5. Gdy zawartość zasad w kąpieli umartwiającej nie przekracza 5g/dm3 nie następuje
uszkodzenie półproduktu. Zwiększenie zawartości sody amoniakalnej do 20 g/dm3 wpływa
już niekorzystnie na jakość skór, na przykład następuje osłabienie siły osadzenia cebulek
włosowych w dermie, włosy wykazują niższą wytrzymałość na rozciąganie, są również
łatwiej rozpuszczalne w roztworach dyspergatorów. Przeprowadzając proces w kąpielach
o podwyższonych temperaturach, 45 50 oC, stwierdza się istotne uszkodzenia skór: okrywa
włosowa jest częściowo spilśniona, jej sprężystość ulega zmniejszeniu, często następuje
rozdwajanie się szpiców włosów i osłabienie warstwy licowej. Skóry owiec cienko
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
wełnistych typu merynos powinno umartwiać się w kąpieli zawierającej wodę amoniakalną.
Nie jest wskazane dodawania sody amoniakalne, ponieważ istnieje możliwość zmniejszenia
sprężystości okrywy włosowej oraz jej spilśnienia.
4.3.1.2. Umartwianie roztworem zasad i wody utlenionej
Dodając wodę utlenioną, w ilości 0,5-1 g/dm3, do kąpieli zawierającej zasady, sól
kuchenną oraz środek powierzchniowoczynny, uzyskuje się produkt lepiej przygotowany do
barwienia niż skóry umartwione tylko roztworem zasad i środków powierzchniowoczynnych.
o
Umartwianie przeprowadza się w kąpieli o temperaturze około 32 C przez 2 godziny, po
czym skóry płucze się w kąpieli o pH około 3, zawierającej 2 3 g/dm3 pirosiarczynu
sodowego.
Po kilkugodzinnym umartwianiu skór w kąpieli zawierającej nadtlenek wodoru
w ilościach 15-25 g/dm3 uzyskuje się dość intensywne rozjaśnienie okrywy włosowej skór
piżmaków, nutrii i królików. Równocześnie zostaje naruszona warstwa łuskowa.
4.3.1.3. Umartwianie w kąpieli zawierającej zasady i reduktory
o
Proces ten przeprowadza się przez 2 4 godzin w kąpieli o temperaturze około 32 C,
zawierającej 3 5 g/dm3 pirosiarczynu sodowego, 1,5 g/dm3 środka powierzchniowoczynnego
i 10 50 g/dm3 soli kuchennej. Po umartwianiu skóry płucze się wodą do pH około 7. Ten typ
umartwiania stosuje się przede wszystkim przed barwieniem barwnikami kadziowymi
i rozjaśnianiem okrywy włosowej. Skóry w ten sposób umartwione odznaczają się wysoką
jakością. Po barwieniu produkt ma na ogół równomiernie wybarwioną okrywę włosową.
4.3.1.4. Umartwianie szczotkowe
Skóry futerkowe mające grube i twarde włosy ościste, dobrze rozwiniętą warstwę
łuskową przed barwieniem często poddaje się kilkakrotnemu umartwianiu szczotkowemu.
Stosuje się wówczas 3 8-krotnie bardziej stężone roztwory niż przy umartwianiu
kąpielowym. Wskazane jest kilkakrotne powtórzenie szczotkowania roztworem zawierającym
mniejsze stężenie zasad niż jednokrotne roztworem stężonym. Powtarzając kilkakrotnie tę
operację rozcieńczonym roztworem zasad uzyskuje się bardziej równomierne zwilżenie
okrywy włosowej a skóry są w mniejszym stopniu narażone na uszkodzenia. Po naniesieniu
roztworu umartwiającego na okrywę włosową oraz dwugodzinnym odleżeniu skóry suszy się,
a następnie siatkuje.
Umartwianie szczotkowe jest pracochłonne i niebezpieczne, ponieważ w czasie odleżenia
w stosach istnieje możliwość samoistnego zagrzania, co w konsekwencji powoduje całkowite
uszkodzenie.
4.3.1.5. Umartwianie szczotkowo-kąpielowe
Metoda ta jest obecnie rzadko stosowana. Polega na wstępnym umartwieniu okrywy
włosowej roztworem zasad i wody utlenionej metodą szczotkową, a następnie umartwieniu
w kąpieli jak w podanych wyżej metodach.
Po zakończeniu procesów umartwiania skóry poddaje się płukaniu w celu usunięcia
z okrywy włosowej zbędnych substancji. Kontroli procesu umartwiania dokonujemy
organoleptycznie, czyli oceniamy trwałość osadzenia włosa oraz wytrzymałość tkanki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
skórnej. Możemy też dokonać badań analitycznych polegających na oznaczeniu zawartości
zasad w kąpielach świeżej i zużytej, pomiarze temperatury oraz pH.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel umartwiania okrywy włosowej skór futerkowych?
2. Jakie środki stosujemy w procesie umartwiania skór?
3. Jaki jest skład kąpieli umartwiających, od czego zależy?
4. Na czym polega umartwianie w roztworze zasad?
5. Na czym polega umartwianie w roztworze zasad z wodą utlenioną?
6. Na czym polega umartwianie w roztworze zasad i reduktorów?
7. Na czym polega umartwianie szczotkowe?
8. Kiedy stosujemy umartwianie szczotkowo-kąpielowe?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
praktycznie proces umartwiania szczotkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu umartwiania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dobrać skóry do umartwiania szczotkowego,
4) dobrać środki i sporządzić mieszankę umartwiającą,
5) wykonać operację szczotkowania,
6) zostawić skóry do odleżenia na 2 godziny,
7) wypłukać wodą i zostawić do wysuszenia,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dobrze wentylowane pomieszczenie,
 stół roboczy,
 waga,
 zlewki,
 skóry do umartwiania,
 soda amoniakalna,
 środek powierzchniowoczynny,
 woda utleniona,
 szczotka,
 odzież ochronna,
 rękawice gumowe, okulary.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
praktycznie proces umartwiania kąpielowego roztworem zasad.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu umartwiania kąpielowego,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dobrać skóry do umartwiania kąpielowego,
4) dobrać środki i sporządzić kąpiel umartwiającą,
5) wykonać operację umartwiania,
6) zostawić skóry do odleżenia na 2 godziny,
7) wypłukać wodą i zostawić do wysuszenia,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 bębenki szklane typu Wacker,
 waga,
 skóry do umartwiania,
 soda amoniakalna,
 woda amoniakalna,
 sól kuchenna,
 środek powierzchniowoczynny,
 odzież ochronna,
 rękawice gumowe, okulary.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
praktycznie umartwianie w kąpieli zawierającej zasady i środki redukujące.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu umartwiania kąpielowego,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dobrać skóry do umartwiania kąpielowego,
4) dobrać środki i sporządzić kąpiel umartwiającą,
5) wykonać operację umartwiania,
6) zostawić skóry do odleżenia na 2 godziny,
7) wypłukać wodą i zostawić do wysuszenia,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 bębenki szklane typu Wacker,
 waga,
 skóry do umartwiania,
 soda amoniakalna,
 pirosiarczyn sodowy,
 sól kuchenna,
 środek powierzchniowoczynny,
 odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?
2) określić cel umartwiania okrywy włosowej?
3) wykonać operację umartwiania w kąpieli?
4) dostosować charakter okrywy włosowej do rodzaju kąpieli?
5) wykonać umartwianie szczotkowe?
6) omówić i wykonać umartwianie szczotkowo-kąpielowe?
7) omówić wady i zalety umartwiania?
8) dokonać oceny przeprowadzonego procesu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Zaprawianie okrywy włosowej
4.4.1. Materiał nauczania
Zaprawianie jest chemicznym procesem oddziaływania na skórę futerkową i ma na celu
spowodowanie lepszego wiązania się barwnika z włosem. Zastosowanie jako środków
zaprawiających soli chromu, żelaza i miedzi pozwala uzyskać różne wybarwienia i różne
odporności wybarwień na światło, pranie, tarcie na sucho i mokro. Trwałość wybarwienia
włosa dla określonej zaprawy przy użyciu różnych barwników zależy od rodzaju
powstających kompleksów barwnika z metalami zaprawy.
Zaprawianie poprzedza proces barwienia skór barwnikami utleniającymi
i kwasochromowymi. Przed barwieniem skór na kolor brunatny lub czarny zaprawia się je
zaprawą dwuchromianową lub miedziową i dwuchromianową. Na kolor szary barwi się
okrywę włosową po zaprawie żelazowej. Do innych kolorów wybarwień okrywy włosowej
stosujemy zaprawę dwuchromianową.
4.4.1.1. Zaprawianie skór dwuchromianami
Do zaprawy dwuchromianowej stosuje się dwuchromian sodowy, który w roztworze
kwaśnym reaguje jako kwas dwuchromowy:
Na2Cr2O7 + H2SO4 H2Cr2O7 + Na2SO4
Powstający w reakcji mocny kwas dwuchromowy, podobnie jak inne mocne kwasy
mineralne, jest wiązany przez keratynę włosa. Wykazuje on bardzo wysokie powinowactwo
do keratyny i może wyprzeć z wiązania przez keratynę tak mocne kwasy, jak siarkowy
i solny. Chrom(VI) jest bardzo trwale wiązany przez keratynę włosa, dlatego jego usunięcie
przez wymywanie jest niemożliwe. Reakcję kwasu dwuchromowego z białkiem można
przedstawi następująca reakcja:
+
+ 2-
NH3
+
NH Cr2 O
H N
3 7
3
+2H+
2-
+
2 K Cr2 O
7 K K
_
COO
HOOC
COOH
Reakcja ta zachodzi w kąpieli przy niskich wartościach pH. W środowisku zasadowym
dwuchromiany przechodzą w chromiany:
Na2Cr2O7 + 2 NaOH 2 Na2CrO4 + H2O
Chromiany nie mają zdolności zaprawiania i tym należy tłumaczyć przyczynę, dla której
środowisko zasadowe stosowane do umartwiania utrudnia zaprawianie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 17. Wiązanie chromu wyrażone w % ilości chromu wprowadzonego do zaprawiania [9, s. 79]
1  zaprawianie bez uprzedniego umartwiania, 2  zaprawianie po umartwianiu węglanem sodowym
Dwuchromiany jako mocne utleniacze w czasie zaprawiania ulegają częściowo redukcji
pod działaniem różnych związków organicznych skóry. W Wyniku reakcji następuje
częściowa redukcja dwuchromianu do soli chromu(III), które wykazują zdolność garbowania
i słabe własności zaprawiania. Tak więc w czasie zaprawiania dwuchromianem następuje
częściowe garbowanie tkanki skórnej i utrwalenie obsady włosa, a wytworzony Cr(III)
umożliwia równomierne barwienie okrywy włosowej.
Wpływ czynników na przebieg procesu zaprawiania
Rodzaj okrywy włosowej. O ilości kwasu chromowego związanego przez skórę
futerkową decyduje w dużym stopniu rodzaj surowca, budowa jego okrywy włosowej,
stosunek włosów ościstych do puchowych oraz grubość warstwy korowej i rdzeniowej. Włos
ościsty przyjmuje zaprawę dwuchromianową znacznie lepiej niż puchowy, co wykorzystuje
się do przyciemniania końców włosa przy uszlachetnianiu niektórych rodzajów skór
futerkowych.
Temperatura ma wpływ na szybkość wiązania kwasu chromowego. Przy podwyższeniu
o
temperatury od 20 do 30 C wzrasta wiązanie związków Cr(VI), przy czym włos wiąże ich
trzykrotnie więcej niż tkanka skórna. Jedna pochłanianie kwasu chromowego zależy nie tylko
od temperatury kąpieli zaprawowej. Zjawisko wzrostu intensywności wiązania chromu ze
wzrostem temperatury można wyjaśnić własnościami redukującymi keratyny.
Stężenie. Zwiększeniu stężenia kwasu chromowego w kąpieli zwiększa jego wiązanie
przez włos. W praktyce stężenie soli Cr(VI) w kąpieli zaprawowej jest znacznie mniejsze od
wymaganego do pełnego wysycenia włosa  wynosi ono 0,2-1,8%. W miarę wzrostu
zawartości kwasu chromowego w okrywie włosowej skóry futerkowej uzyskuje się, przy
barwieniu barwnikami utlenialnymi, intensywniejszy odcień barwy. Przy zawartości kwasu
chromowego powyżej 1,3% uzyskuje się już mniej intensywne zabarwienie włosa ościstego,
przy 2% jest ono niewystarczająco głębokie, natomiast przy 3,8% włos nie ulega barwieniu.
Włos puchowy gorzej przyjmuje zaprawę dwuchromianową i nawet przy zawartości 1% tego
związku nie wykazuje intensywnego wybarwienia.
Niedostateczne wybarwienie okrywy włosowej z powodu nadmiernej zawartości w nim
kwasu chromowego nosi nazwę przechromowania. Zjawisko to można tłumaczyć różnicą
stężeń kwasu chromowego i barwnika. Jeśli stężenie kwasu chromowego dyfundującego
z włosa jest większe niż stężenie barwnika to następuje strącenie barwnika z roztworu lub na
powierzchni warstwy łuskowej włosa (rys. 18). Włos taki jest wybarwiony powierzchniowo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 18. Zjawisko przechromowania przy barwieniu skór królika przy różnych zawartościach dwuchromianu
w 1 dm3: a) 0,5 g, b) 2 g, c) 10 g, d) 20 g [9, s. 123]
W celu otrzymania jasnych wybarwień stosuje się stężenia dwuchromianu 0,1-0,54
g/dm3, ciemnobrązowych 2 3 g/dm3 a czarnych 3 4 g/dm3 w kąpieli zaprawowej.
Współczynnik kąpielowy przy zaprawie dwuchromianowej zależy od wysokości
i gęstości okrywy włosowej. Dla skór futerkowych o niskim włosie współczynnik K = 10-15,
o gęstym i wysokim włosie K = 15 20 i wyżej.
Wartość pH kąpieli zaprawiającej ma wpływ na wiązanie związków chromu(VI). Czym
niższe pH kąpieli zaprawowej tym więcej kwasu chromowego we włosie. Doprowadzenie
kwasowości kąpieli do pH 2 3 pozwala na lepsze wyczerpanie dwuchromianu. Dlatego do
kąpieli zaprawiającej dodaje się 20 30% kwasu organicznego, w przeliczeniu na kwas
mrówkowy 85-procentowy, w stosunku do ilości użytego dwuchromianu. W praktyce
utrzymuje się wartość pH kąpieli 3,5-4.
Czas trwania zaprawiania. Wykazano, że w ciągu pierwszej godziny zaprawiania
kąpielowego skóry futerkowe wiążą intensywnie kwas chromowy i już po 2 godzinach
praktycznie zanika jego wiązanie przez skórę. Okrywa włosowa wiąże prawie dwukrotnie
więcej dwuchromianu niż tkanka skórna. W praktyce zaprawianie przeprowadza się przez
okres 16-18 godzin.
Technika zaprawiania dwuchromianami
Zaprawianie przeprowadza się w cytroku, do którego wprowadza się wodę
o
o temperaturze 28 32 C, K = 20-30, dodając na 1 litr roztworu 5 20 g soli kuchennej,
0,7 1,2 g kwasu mrówkowego lub octowego i 0,5 3,0 g tensydu niejonowego. Następnie do
kąpieli dodaje się dwuchromian sodowy w ilości 1 3 g/dm3, uprzednio rozpuszczony,
a następnie w czasie ruchu cieczy wrzuca pojedynczo skóry, wcześniej rozłożone
i wyrównane. Zaprawianie prowadzone bezpośrednio po umartwianiu włosa w cyklu jednego
dnia produkcyjnego zmierza do pozostawienia skór na noc, a więc czas trwania zaprawiania
trwa około 16 godzin. Skóry obraca się w ciągu 7 godzin od chwili ich wrzucenia do kąpieli,
zaś w dniu następny przez 1 godzinę przed wyjęciem. Po zaprawieniu skóry poddaje się
wirowaniu w celu usunięcia nadmiaru kąpieli zaprawiającej, a następnie płucze wodą przez
30 minut.
Odleżenie skór zaprawionych dwuchromianem nie powinno przekraczać 2 godzin,
ponieważ mogą zachodzić reakcje uboczne pod wpływem światła słonecznego, których
przebieg może powodować zmianę stanu zaprawienia okrywy włosowej, a w konsekwencji
nierównomierne wybarwienie włosa.
4.3.1.2. Zaprawianie związkami miedzi
Jeśli skóry są przeznaczone do ciemnych wybarwień do zaprawiania stosuje się związki
miedzi(II). Zastosowanie zaprawy miedziowej daje intensywne i odporne na światło
wybarwienia. Spośród soli miedziowych praktyczne zastosowanie znajduje siarczan miedzi
do zaprawy w środowisku kwaśnym. Do zaprawiania używany jest również amoniakalny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
roztwór siarczanu miedzi. Siarczan miedzi tworzy w roztworze amoniaku związek
kompleksowy [Cu(NH3)4]2+SO42-. Kation czteroaminomiedziowy jest intensywniej
pochłaniany przez okrywę włosową niż przez skórę. Dobre wyniki uzyskuje się także przy
stosowaniu octanu miedzi.
Zaprawa miedziowa tworzy z keratyną włosa kompleksy:
CH2
COO
NH2 (CH2)4
Cu
(CH2)4 NH2
OOC CH2
Związki miedzi są katalizatorami w procesach utleniania i dlatego w kombinacji z innymi
środkami zaprawiającymi wpływają na uzyskanie głębszych i pełniejszych odcieni.
Wpływ czynników na proces zaprawiania związkami miedzi
Podobnie jak przy zaprawie dwuchromianem na przebieg procesu ma wpływ rodzaj
okrywy włosowej. Natomiast wzrost temperatury nie wywiera decydującego wpływu na
wiązanie siarczanu miedziowego przez keratynę włosa.
Skóry futerkowe barwione po zaprawieniu związkami miedzi mają tkankę skórną
sztywniejszą od skór nie barwionych, obniża się przy tym wytrzymałość na rozciąganie tkanki
skórnej i włosa. Można temu zapobiec przeprowadzając zagarbowanie chromem tak, aby
temperatura skurczu skóry garbowanej wynosiła około 78 oC. Można stosować zaprawianie w
o
temperaturze 45 C w kąpieli zawierającej kompleks czteroaminomiedziowy. Okrywa
włosowa wiąże wtedy maksymalną ilość soli miedziowych, a tkanka skórna pochłania je
w mniejszych ilościach niż w warunkach normalnych.
Stężenie. Ze wzrostem zawartości soli miedziowych w kąpieli zaprawiającej ich
zawartość w skórze rośnie w większym stopniu, a we włosie w mniejszym. Tkanka skórna,
w zależności od stężenia miedzi w kąpieli, wiąże 2-5 razy więcej miedzi niż włos.
Wartość pH roztworu. Ze wzrostem wartości pH kąpieli wzrasta wiązanie siarczanu
miedzi. Wartość pH nie może przekraczać, ponieważ wówczas miedz
strąca się w postaci
zasadowej soli hamującej przebieg barwienia. W praktyce stosuje się kąpiele o wartości
pH 4-6. W środowisku mocnych kwasów pochłanianie Cu(II) przez włos prawie nie zachodzi.
Czas zaprawiania. Najintensywniejsze pochłanianie soli miedziowych następuje
w pierwszych godzinach zaprawiania, po czym stopniowo się zmniejsza. Zanik wiązania
miedzi nawet po 1 dobie pozostawania skór w roztworze zaprawiającym.
Technika zaprawiania miedziowego
Zaprawianie przeprowadza się w cytroku, do którego wprowadza się wodę
o temperaturze 25 30 oC przy K = 25 30, dodaje na 1 litr roztworu 5 15 g soli kuchennej
i 0,3 1,0 kwasu mrówkowego. Następnie do kąpieli dodaje się siarczanu miedziowego
w ilości 2 4 g/dm3 uprzednio rozpuszczonego w wodzie z dodatkiem amoniaku. Po
wrzuceniu skór do kąpieli obraca się je przez 30 minut, a następnie po 10 minut w okresach
co godzinę. Czas zaprawiania trwa 4 6 godzin.
4.4.1.3. Zaprawianie związkami żelaza
Do zaprawiania skór futerkowych barwionych barwnikami utlenialnymi lub naturalnymi
barwnikami roślinnymi stosuje się niekiedy sole żelaza(II), głównie siarczan żelazawy.
Związki Fe(II) bez dostępu powietrza są trwałe w roztworach wodnych. Ulegają one jednak
łatwo utlenianiu już pod działaniem tlenu powietrza:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
2+
2+
O2
OH
Fe(II) (H2O)6
Fe(III)
(H2O)5
Reakcja ta prowadzi do wytworzenia zasadowej soli Fe(III), wykazującej wysoką nietrwałość
w roztworach wodnych. W przeciwieństwie do związków Fe(II) sole Fe(III) łatwo ulegają
złożonym reakcjom protolizy i kondensacji, które prowadzą do wydzielania się zasadowych
soli Fe(III) w postaci nierozpuszczalnych osadów barwy brązowej:
2+
OH (OH)2 +
Fe(III)
Fe
H+
+
(H2O)5
(H2O)4
(OH)3 +
(OH)2 +
Fe
Fe
H+
+
(H2O)4
(H2O)3
W wyniku przebiegu reakcji protolizy tworzą się trudno rozpuszczalne lub
nierozpuszczalne w wodzie wysokozasadowe związki żelaza(III), mimo że roztwór zawiera
pokaz
ne ilości kwasu powstającego w wyniku protolizy. Powstałe zasadowe sole żelaza (III)
mają własności garbnika i wykazują duże powinowactwo do tkanki skórnej. Aby zapobiec
protolizie związków Fe(III) dodaje się kwasu siarkowego lub lepiej kwasu octowego bądz

mieszaniny kwasu octowego z octanem sodowym działającej jako układ buforowy.
W niektórych sposobach zalecane jest zastąpienie siarczanu żelazawego przez octan żelazawy
lub stosowanie zapraw ze związków Fe(II) w obecności środków redukujących.
Szczególnie utrudnione jest zaprawianie w mieszaninie dwuchromianu i soli żelazawych,
ponieważ zachodzi wówczas utlenianie soli żelazawych do soli żelazowych, co znacznie
utrudnia zaprawianie, a niekiedy nawet uniemożliwia jego wykonanie w sposób prawidłowy.
Wpływ czynników na przebieg zaprawiania związkami żelaza
Stężenie siarczanu żelazawego powinno wynosić 4 8 g/dm3 roztworu zaprawiającego.
Przy większym stężeniu włos staje się zbyt szorstki. Charakterystyczną cechą zaprawiania
związkami żelaza jest to, że włos ościsty wiąże nieznaczne ilości żelaza, natomiast
intensywne wiązanie żelaza zachodzi przez włosy puchowe. Skóry futerkowe o białym włosie
wiążą mniej siarczanu żelazawego niż skóry o okrywie barwnej. Wynika to z obecności
barwnych pigmentów. Wraz ze wzrostem zawartości siarczanu żelazawego w kąpieli
zwiększa się jego zawartość tak w tkance skórnej, jak i we włosie.
Wartość pH roztworu. Ze wzrostem pH , od 3 do 6, wzrasta ilość związanego siarczanu
żelazawego. Przy wartościach pH powyżej 6 siarczan żelazawy wytrąca się w postaci
wodorotlenku żelazawego, który odsadza się na włosie, a tym samym, przebieg zaprawiania
staje się nieprawidłowy. Zastosowanie kąpieli o odpowiedniej wartości pH wpływa dodatnio
na tkankę skórną. Jest ona ciągliwa, miękka, co częściowo można wyjaśnić działaniem
garbującym związków żelaza trójwartościowego.
Temperatura nie wpływa wyraz
nie na wzrost wiązania soli żelazawej, ma natomiast
wpływ na jej utlenianie. W podwyższonych temperaturach kąpieli zaprawiającej obniża się
zawartość siarczanu żelazawego we włosie, a jednocześnie wzrasta ilość wodorotlenku
żelazawego i zasadowych soli żelazawych w kąpieli zaprawiającej. Dlatego też nie należy
przekraczać temperatury 30 oC.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 Czas zaprawiania. Wiązanie siarczanu żelazawego zachodzi intensywnie w ciągu
2 godzin, a przy przedłużaniu do 4 godzin tylko nieznacznie wzrasta jego zawartość
w okrywie włosowej. Zanik wiązania siarczanu żelazawego przez okrywę włosową następuje
dopiero po 36 godzinach.
Technika zaprawiania solami żelaza
Zaprawianie Fe(II) stosuje się dla skór futerkowych barwionych barwnikami
utleniającymi w kolorze szarym. Zaprawianie przeprowadza się w cytroku zawierającym
kąpiel o stężeniu siarczanu żelazawego 2 8 g/dm3. Siarczan żelazawy rozpuszcza się
w wodzie zakwaszonej kwasem octowym w stosunku 1:5. Przygotowany roztwór rozcieńcza
się roztworem soli kuchennej zawierającym w 1 dm3 roztworu 20 30 g soli kuchennej oraz
0,5 3,0 g niejonowego tensydu, a niekiedy podsiarczynu sodowego jako reduktora w ilości
0,2 0,8 g. Zaprawianie prowadzi się przy współczynniku kąpielowym K = 20 30,
temperaturze kąpieli 25 oC i pH 5 6. Czas zaprawiania 4 6 godzin.
Po ukończeniu procesu zaprawione skóry odwirowuje się i natychmiast rozpoczyna ich
barwienie. Długotrwałe płukanie skór nie jest wskazane, ponieważ związki żelaza są łatwo
wymywane z włosa i dlatego lepiej jest prowadzić tylko odwirowanie. Nie należy także
pozostawiać skór zaprawionych dla dłuższego odleżenia, ponieważ zachodzi wówczas
utlenianie siarczanu żelazawego związanego z włosem. Utrudnia to barwienie i prowadzi do
otrzymania nierównych wybarwień.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu przeprowadzamy zaprawianie skór futerkowych?
2. Jakie są metody zaprawiania skór z okrywą włosową?
3. Jak przeprowadzamy zaprawianie dwuchromianowe?
4. W jaki sposób przeprowadzamy zaprawianie związkami miedzi?
5. W jaki sposób przeprowadzamy zaprawianie związkami żelaza ?
6. Jakie czynniki wpływają na proces zaprawiania?
7. Jaki proces poprzedza operacja zaprawiania skór futerkowych?
8. Jakie są zasady doboru metod zaprawiania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządz
kąpiel zaprawiającą skór owczych w kolorze szarym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zaprawiania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi cytroka,
4) zorganizować środki chemiczne do wykonania ćwiczenia,
5) zorganizować skóry, na których wykonasz operację zaprawiania
6) dostosować charakter środków zaprawiających po zastosowaniu których otrzymasz
żądany kolor,
7) sporządzić kąpiel zaprawiającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
- cytrok -urządzenie do zaprawiania,
- skóry do zaprawiania,
- środki chemiczne,
- boczek futrzarski,
- środki i zabezpieczenia bhp,
- waga do ważenia.
Ćwiczenie 2
Omów proces zaprawiania dwuchromianami skór owczych i nutrii. Skóry zaprawiane
w tej samej kąpieli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi zaprawiania dwuchromianami,
3) scharakteryzować okrywę włosową skór nutrii,
4) scharakteryzować okrywę włosową skór owczych,
5) porównać oba rodzaje skór,
6) omówić wady i zalety przedstawionych gatunków skór.
7) zaprezentować spostrzeżenia i wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 skóry owcze,
 skóry nutrii.
Ćwiczenie 3
Prowadząc proces zaprawiania dwuchromianami skór owczych zbadaj wpływ stężenia
środków na jakość prowadzonego procesu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przyswoić wiadomości dotyczące zaprawiania dwuchromianami,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi cytroka,
4) sprawdzić kąpiel zaprawiającą,
5) dostosować czynniki do prowadzenia procesu,
6) wykonać proces w warunkach laboratoryjnych,
7) dokonać analizy porównawczej,
8) określić najlepsze parametry zaprawiania skór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- cytroki i bębenki szklane typu Wacker,
- środki chemiczne do zaprawiania,
- waga,
- odzież ochronna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować ogólnie proces zaprawiania?
2) wymienić i omówić czynniki wpływające na proces zaprawiania
dwuchromianami?
3) przeprowadzić proces zaprawiania dwuchromianami  technika procesu?
4) wymienić środki stosowane do zaprawiania dwuchromianami?
5) wymienić i omówić czynniki wpływające na proces zaprawiania
związkami miedzi?
6) przeprowadzić proces zaprawiania związkami miedzi  technika procesu?
7) wymienić środki stosowane do zaprawiania związkami miedzi?
8) wymienić i omówić czynniki wpływajże na proces zaprawiania
związkami żelaza?
9) przeprowadzić proces zaprawiania związkami żelaza  technika procesu?
10) wymienić środki stosowane do zaprawiania związkami żelaza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1) Przeczytaj uważnie instrukcję.
2) Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3) Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4) Test zawiera 20 pytań dotyczących przygotowania skór futerkowych do uszlachetniania.
Pytania 1-7 i 20 wymagają wyboru spośród czterech odpowiedzi jednej prawidłowej;
pytania 8-12 wymagają wstawienia w miejsce kropek poprawnych słów, w pytaniach 13,
14 i 16-19 należy udzielić krótkich odpowiedzi, pytanie 15 to zadanie rysunkowe.
5) Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
- w pytaniu dotyczącym sposobu działania maszyny narysuj rysunek w wyznaczonym
polu.
6) Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7) Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8) Na rozwiązanie testu masz 90 minut.
POWODZENIA
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Skóry futerkowe przed uszlachetnianiem poddaje się:
a) garbowaniu,
b) obróbce mechanicznej,
c) piklowaniu,
d) suszeniu.
2. Odtłuszczanie skór futerkowych trocinami przeprowadza się w:
a) trociniakach,
b) bębnach garbarskich,
c) trzepaczkach,
d) cytrokach.
3. Odtłuszczanie ekstrakcyjne skór z okrywą włosową ma na celu:
a) wypłukanie nadmiaru garbników,
b) oczyszczenie z trocin,
c) usunięcie ze skór tłuszczu niezwiązanego,
d) usunięcie nadmiaru barwnika.
4. Do mechanicznego zmiękczania skór służą:
a) rozbijarki,
b) szlifierki,
c) strzyżarki,
d) prasowaczki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
5. Strzyżenie okrywy włosowej ma na celu:
a) zwiększenie powierzchni tkanki skórnej,
b) usunięcie z okrywy włosowej włosów ościstych,
c) przygotowanie skór do garbowania,
d) zmniejszenie długości włosa i uzyskanie równej wysokości okrywy włosowej.
6. Epilowanie skóry futerkowych ma na celu:
a) usunięcia włosów ościstych,
b) usunięcie włosów puchowych,
c) skrócenie długości włosa,
d) wyrównanie długości włosa.
7. Zaprawianie okrywy włosowej ma na celu:
a) zwiększenie wysokości okrywy włosowej,
b) nadanie okrywie włosowej puszystości,
c) przygotowanie okrywy włosowej do lepszego wiązania barwników,
d) uzyskanie imitacji skór szlachetnych.
8. Nawilżanie skór futerkowych przeprowadza się przez bezpośredni
...................................., pośrednie działanie ........................ trocin, przez odleżenie
w .............................................. pomieszczeniu.
9. Bębny trociniaki służą do ........................... skór futerkowych, natomiast bębny siatkowe
do ........................... z nich ................. i pyłu.
10. Szlifowanie mizdry skór futerkowych ma na celu ................................. tkanki skórnej,
poprawienie jej ................ i ...................
11. Przygotowanie okrywy włosowej skór futerkowych do uszlachetniania polega na
............., trzepaniu, ........................, strzyżeniu, zwilżeniu roztworem ......................... lub
...............
12. Narysuj schemat działania czesarki.
13. Podaj sposoby przeprowadzania umartwiania okrywy włosowej.
14. Podaj rodzaje zapraw używanych do zaprawiania okrywy włosowej skór futerkowych.
15. Narysuj schemat elementów roboczych szlifierki.
16. Podaj elementy robocze strzyżarki.
17. Wymień skład roztworów stosowanych do umartwiania okrywy włosowej.
18. Jakie czynniki wpływają na przebieg procesu zaprawiania.
19. Czesanie okrywy włosowej ma na celu ....................... sfilcowanego włosa, usunięcie
włosa ....................... oraz pyłu i ........................ .
20. Czas zaprawiania miedziowego trwa:
a) 1 dobę,
b) 2-4 godzin,
c) 2 doby,
d) 0,5 godziny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...................................................................................................
 Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania
744[03].Z3.03
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania, udziel krótkiej odpowiedzi
lub wykonaj rysunek
Numer Odpowiedz
Punktacja
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. ...................; ...........................; .......................;
9. .........................; ..............................; ........................;
10. .........................; ..............................; ........................;
11. ...........; ................; .................; .....................;
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19. ................. , ................................, ...................................
20. a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Bieńkiewicz K.: Fizykochemia wyprawy skór. WNT, Warszawa 1977
2. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. WNT, Warszawa1992
3. Instrukcje obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń.
4. Kopański R.: Zarys futrzarstwa. PWRiS, 1965
5. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa
1985
6. Lasek W.: Kolagen  chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978
7. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa  ćwiczenia laboratoryjne. WSI,
Radom skrypt nr 7 1996
8. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
9. Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. I. Garbowanie. WSiP, 1977
10. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
11. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza. ITeE, Radom 1996
12. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSLiP, 1989
13. Sadowski T: Czyszczenie i renowacja wyrobów futrzarskich. ITeE, Radom 1997
14. Woz
niakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WSLiP, 1965
15. Woz
niakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS, Warszawa 1956
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41