MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zdzisław Feldo
Przygotowanie skór wygarbowanych do procesów
wykończania 744[03].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Sadowski Tadeusz
dr inż. Żarłok Jan
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].Z1.03
 Przygotowanie skór wygarbowanych do procesów wykończania zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu garbarz skór
Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Urządzenia i maszyny stosowane w procesach przygotowania skór do
wykończania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Charakterystyka procesów przygotowawczych do wykończania skór
wyprawianych bez włosa 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.2.3. Ćwiczenia 21
4.2.4. Sprawdzian postępów 23
4.3. Przygotowanie do wykończania skór wyprawianych z włosem 24
4.3.1. Materiał nauczania 24
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 26
5. Sprawdzian osiągnięć 27
6. Literatura 31
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Otrzymujesz poradnik, który będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności praktycznego
wykonywania czynności i operacji końcowego etapu garbowania oraz przygotowania skór do
wykończania. Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów.
4. Ćwiczenia, które zawierają:
wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
sprawdzian teoretyczny,
sprawdzian umiejętności praktycznych.
5. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
6. LiteraturÄ™ oraz inne z
ródła informacji które powinieneś wykorzystać do poszerzenia wiedzy.
Jednostka modułowa  Przygotowanie skór wygarbowanych do procesów wykończania ,
z której treścią teraz się zapoznajesz, jest częścią materiału modułu technologii garbowania
właściwego skór. Ponieważ proces garbowania to istotna część wyprawy skór, więc poznanie
zawartego w jednostce materiału jest konieczne by prawidłowo przeprowadzić ten proces
i właściwie przygotować skóry do ich wykończania.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie wykonywania zadań i ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych i ochrony środowiska, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Z przepisami tymi zostaniesz zapoznany przed przystÄ…pieniem do wykonania
ćwiczeń lub zadań produkcyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 744[03].Z1
Technologia garbowania właściwego skór
744[03].Z1.01
Przygotowanie skór do garbowania
744[03].Z1.02
Dobieranie metod i technik garbowania skór
744[03].Z1.03
Przygotowanie skór wygarbowanych do
procesów wykończania
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Przygotowanie skór
wygarbowanych do procesów wykończania powinieneś umieć:
- odczytywać i stosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji
przygotowania skór do wykończania,
- stosować podstawowe metody badania organoleptycznego wygarbowanych skór,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach mechanicznej i chemicznej
obróbki skór,
- stosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska wykonując czynności rozładunku i
załadunku bębnów garbarskich, obsługi maszyn i urządzeń oraz transportu skór między
stanowiskami pracy,
- układać wygarbowane skóry na boczki garbarskie i podesty,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji zawodowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- odczytać i zastosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji przygotowania
skór do wykończania,
- wykonać badania organoleptyczne skór po kolejnych operacjach technologicznych w etapie
przygotowania ich do wykończania,
- ocenić prawidłowość wykonania kolejnych operacji technologicznych w etapie przygotowania
skór do wykończania,
- dobrać urządzenia, maszyny, narzędzia i przyrządy pomiarowe do przeprowadzenia i oceny
procesów przygotowania skór do wykończania,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- dobrać i zastosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach przygotowania skór do
wykończania,
- zastosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska wykonując czynności związane
z obsługą bębnów do garbowania, rozmaczania i płukania skór,
- ułożyć skóry na boczkach garbarskich lub podestach,
- obsłużyć maszyny i urządzenia stosowane do obróbki skór w procesach przygotowania do
wykończania,
- wykonać podstawowe regulacje, czyszczenie i konserwację maszyn i urządzeń stosowanych
do obróbki skór w procesach przygotowania do wykończania,
- skorzystać z różnych z
ródeł informacji zawodowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Urządzenia i maszyny stosowane w procesach przygotowania skór
do wykończania
4.1.1. Materiał nauczania
Urządzenia do układania i składowania skór
Boczki garbarskie  zwane też kobyłkami służą do składowania przez przewieszenie  na pół
skór po zakończeniu kolejnych operacji i procesów technologicznych. Są to przeważnie drewniane
stojaki-stoły z wąskim i długim drewnianym blatem wspartym na czterech stabilnych nogach.
Brzegi blatu powinny być zaokrąglone bez ostrych kantów które powodowałyby trwałe zagięcia
i załamania skór. Stosowane są boczki garbarskie o różnej wysokości i o różnej długości. Wymiary
boczków zależą od rodzaju, wielkości i ciężaru skór dla których składowania są przeznaczone.
Boczki do składowania skór dużych i mokrych muszą mieć mocną i trwałą konstrukcję czasem
wzmacnianą metalowymi wspornikami. Metalowe części nie powinny stykać się bezpośrednio ze
skórami. Szczególnie jest to ważne przy skórach garbowania roślinnego gdyż przy zetknięciu
z żelazem garbnik roślinny tworzy na skórze czarne plamy. Boczki garbarskie produkowane przez
wyspecjalizowane firmy są wyposażane w platformę wózkową z kółkami. Ułatwia to transport
wewnętrzny skór w zakładzie.
Skóry całe układa się jedna na drugiej na boczku przekładając pół skóry na jedną a pół na drugą
stronę urządzenia tak aby linia grzbietowa skóry leżała wzdłuż blatu. Skóry połówkowane
przekłada się stroną karkową z jednej a stroną zadnią z drugiej strony boczka. Ponieważ skóry
układa się po kilkanaście a nawet po kilkadziesiąt sztuk należy je dobrze rozkładać bez fałd
i załamań. Zagniecione fałdy i załamania są trudne a czasem niemożliwe do rozprostowania.Obniża
to jakość skóry gotowej.
Podesty drewniane  służą do składowania rozprostowanych skór zarówno w stanie mokrym
jak i suchych. Celem jest samoczynne odwodnienie skór przez obcieknięcie oraz zakończenie
procesów chemicznego wiązania na przykład garbnika w czasie odleżenia.
Konstrukcja podestu to kratownica z drewnianych listew umożliwiająca dostęp powietrza
i odizolowanie ułożonych skór od betonowego podłoża hali produkcyjnej. Zastosowane listwy nie
powinny posiadać zadr i ostrych kantów aby skóry nie były kaleczone z odgniecionymi rantami
urządzenia. Wielkość podestów zależy od rodzaju i wielkości składowanych skór. Podesty
stosowane do układania skór w celu obcieknięcia powinny być obniżone od środka w kierunku
boków aby ułatwić spływanie cieczy technologicznej ze skór.
Maszyny i urządzenia do mechanicznej obróbki skór po garbowaniu
Wyżymarka do skór  jest maszyną do mechanicznego odwadniania skór po procesach
kąpielowych. Zasada działania polega na wyciskaniu cieczy ze skóry przesuwanej pomiędzy
dwoma dociskajÄ…cymi i obracajÄ…cymi siÄ™ w przeciwnych kierunkach walcami roboczymi. Na walce
robocze naciągnięte są luz
no filcowe rękawy zbierające wyciskaną ciecz. Ciecz przesiąka do
wnętrza rękawów i luz
ną przestrzenią odprowadzana jest na boki na zewnątrz. Wyżymarka
dodatkowo wyposażona jest w walec ze spiralnie osadzonymi tępymi nożami a także w gumowy
wałek podający  dociskowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Rys. 1. Schemat działania wyżymarki do skór [6,s.17]
1  górny walec roboczy,
2  dolny walec roboczy,
3,4  rękawy filcowe na walcach roboczych,
5  gumowy wałek dociskowy,
6  walec nożowy rozprostowujący skórę.
Wyżymanie skór polega na otwarciu maszyny czyli rozsunięciu walców roboczych za pomocą
pedału sterowania. Obrabianą skórę pracownik zarzuca jedną połową na gumowy wałek podający
dociskowy i dolny walec roboczy. Uruchomienie maszyny pedałem sterującym powoduje
dociśnięcie skóry wałkiem gumowym do walca nożowego i jednocześnie zamknięcie walców
roboczych. Spiralny nóż rozprostowuje fałdy i zagięcia na skórze która przesuwana jest następnie
pomiędzy walcami roboczymi. W ten sposób odwodniona jest połowa obrabianej skóry. Pracownik
przekręca skórę i powtarzając czynności obrabia drugą połowę.
Obecnie w większych zakładach garbarskich używa się wyżymarek przelotowych które
obrabiają od razu całą skórę.
Rys. 2. Wyżymarka przelotowa do skór [6,s.17]
Skóra przesuwana jest między walcami roboczymi za pomocą bezkońcowych taśm filcowych.
Taśmy jednocześnie pochłaniają wyciśnięty nadmiar cieczy i transportują skórę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wirówka do skór futerkowych  jest urządzeniem mechanicznym stosowanym do
odwadniania skór futerkowych przez ich odwirowanie. Zasada działania wirówki oparta jest na
wykorzystaniu siły odśrodkowej.
Główną częścią roboczą wirówki jest wewnętrzny, cylindryczny bęben wykonany
z nierdzewnej perforowanej blachy. Bęben obraca się z dużą prędkością dookoła pionowej osi. Pod
wpływem siły odśrodkowej wilgoć ze skór, które podczas obrotu dociskane są do ściany bębna,
zostaje wyciśnięta i wyrzucona na zewnątrz. Po przejściu przez perforację ciecz zostaje
odprowadzona po ściance płaszcza zewnętrznego wirówki do kanału. Płaszcz zewnętrzny jest
jednocześnie obudową urządzenia. W ruch obrotowy cylinder roboczy wirówki wprowadzany jest
za pomocą silnika elektrycznego. Przy pomocy włącznika z opornikiem uzyskuje się stopniowy
wzrost obrotów aż do uzyskania najwyższej przewidzianej szybkości.
Przez wirowanie można obniżyć wilgotność skór do około 45% .
Dwojarka do skór - to maszyna służąca do rozcięcia skóry w płaszczyz
nie równoległej do jej
powierzchni. Jest to operacja wstępnego ścienienia skóry do planowanej grubości w towarze
gotowym.
Roboczym elementem maszyny jest bezkońcowy nóż taśmowy przesuwający się z dużą
prędkością i rozdwajający skórę na całej powierzchni. Nóż naciągnięty jest na dwóch kołach
napędowych umieszczonych po obu stronach szerokości maszyny. Skóra podsuwana pod nóż przez
zespół wałków podających  górny ryflowany, dolny pierścieniowy, rozcinana jest i w postaci
dwóch płatów odbierana po drugiej stronie maszyny.
Rys. 3. Schemat działania dwojarki do skór [2,s.110]
1  ostrze noża taśmowego,
2  wałek podający ryflowany,
3  wałek podający dolny - pierścieniowy,
4  dwojona skóra,
Zasadę działania i pracę dwojarki poznałeś realizując materiał nauczania jednostki modułowej -
744[03].Z1.01. Przygotowanie skór do garbowania .
Strugarka do skór  służy do ostatecznego wyrównania grubości skór na całej powierzchni.
Elementem roboczym strugarki jest wał nożowy z nawiniętym odśrodkowo, spiralnie ostrym
nożem. Pracownik zarzuca skórę na stół podający i wałek dociskowy. Po uruchomieniu maszyny
i dociśnięciu skóry wałkiem dociskowym do wału roboczego następuje skrawanie skóry na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
odpowiednią , nastawioną grubość. Dokładność wykonania operacji zależy od dobrze wyostrzonego
noża dlatego jest on cały czas ostrzony tarczą szlifierską.
Obecnie w praktyce stosuje się wiele typów strugarek do skór, jednak zasada działania jest
taka sama. Rodzaje maszyn zależą od szerokości roboczej wału nożowego oraz sposobu obróbki
skóry.
Rys. 4. Schemat działania strugarki do skór [2,s.138]
1  wał nożowy,
2  wałek dociskowy,
3  wałek przytrzymujący skórę,
4  tarcza ścierna do ostrzenia noża,
5  urządzenie do usuwania strużyn,
6  stół podający skórę,
7  obrabiana skóra
Dla skór małych i dwoin stosowane są strugarki tak zwane wąskie z wałkiem roboczym
o szerokości od 450 mm do 600 mm.
Rys. 5. Widok ogólny strugarki wąskiej do skór [6,s.19]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Szerokie wały robocze stosowane są do skór większych w maszynach przelotowych. Szerokość
robocza maszyn może wynosić nawet 3200 mm.
Rys. 6. Widok ogólny strugarki z szerokim wałem roboczym [6,s.20]
Obróbka skór na maszynach wąskich polega na struganiu skóry podawanej pod wałek roboczy
kawałkami, aż do obrobienia całej powierzchni. Maszyny przelotowe wykonują operację od razu na
całej szerokości skóry przesuwając samoczynnie skórę pod wał nożowy.
Rozbijarka do skór futrzarskich  jest maszyną stosowaną do rozluz
niania i zmiękczania
tkanki skórnej skór futerkowych. Tkanka skórna rozbijana jest od strony mizdry przez tępe noże
nabite równolegle lub ukośnie na obwodzie wałka roboczego. W praktyce stosowane są dwa typy
rozbijarek:
 rozbijarki odgórne  obrabianą skórę  zarzuca się od góry na noże wałka roboczego i dociska
mizdrą do noży,
Rys. 7. Rozbijarka odgórna do skór futrzarskich [5,s.100]
1  wał nożowy z tępymi nożami do rozbijania skór,
2  korpus i obudowa maszyny,
3  koło pasowe napędu maszyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 rozbijarki pedałowe  obrabianą skórę podsuwa się pod wałek roboczy od dołu i pedałem
dociska mizdrę skóry do noży wałka roboczego za pomocą podkładki z twardej skóry.
Rys. 8. Rozbijarka pedałowa do skór futrzarskich [10,s.110]
1  wałek roboczy z tępymi nożami,
2  obudowa bezpieczeństwa wałka nożowego,
3  stół podający,
4  pedał połączony z dociskiem skóry.
W rozbijarkach odgórnych szerokość wałka roboczego może wynosić od 50 mm do 600 mm.
Rozbijarki pedałowe wyposażane są w wałki robocze o szerokości od 50 mm do 60 mm.
Rozbijarki służą do rozluz
niania skór dużych i o mocnej tkance, na przykład skóry owcze.
Kosa kuśnierska  inaczej zwana ławą futrzarską jest to urządzenie do rozbijania
i rozluz
niania małych skór futerkowych o słabej i delikatnej strukturze tkanki.
Rys. 9. Widok ogólny kosy kuśnierskiej [5,s.92]
Częścią roboczą jest nóż w postaci kosy zamocowany pionowo na drewnianej ławie. Do rozbijania
skór stosuje się nóż tępy. Czynność rozbijania polega na ręcznym przesuwaniu mizdry skór po
tępym ostrzu noża przy umiarkowanym docisku skóry.
Urządzenia do płukania i rozmaczania skór
Bębny garbarskie  są to najbardziej popularne urządzenia do kąpielowych procesów
technologicznych, stosowane w różnych fazach produkcji skór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 10. Widok ogólny bębna garbarskiego
Bęben to urządzenie w kształcie położonego walca, zbudowane z drewnianych klepek
i wzmocnione na obwodzie metalowymi obręczami (drewno jest dobrym izolatorem ciepła 
utrzymuje temperaturę kąpieli technologicznych). W ściany boczne tzw. dna bębna zamontowane
są w osi czopy metalowe w łożyskach wspartych na betonowych lub metalowych podstawach.
Pozwala to na ruch obrotowy bębna w obie strony. Do napędu bębna stosuje się silniki elektryczne,
reduktory obrotów i przekładnie trybowe lub pasowe. W płaszczu przednim znajduje się otwór 
właz bębna zamykany pokrywą. Właz służy do załadunku i rozładunku skór. Napełnianie kąpielą
technologiczną odbywa się przez przewód rurowy umieszczony w osi bębna. Wewnątrz bębna
zamontowane są drewniane kołki lub półki wywołujące podczas obrotów ruch skór i roztworów.
W różnych etapach wyprawy skór stosuje się bębny garbarskie o różnych wymiarach i prędkościach
obrotów. W procesach kąpielowych przygotowujących skóry do wykończania mają zastosowanie
bębny z zamontowanymi wewnątrz pułkami aby zabezpieczyć skóry przed  związaniem się
i możliwością rozerwania w trakcie obrotów bębna. Szybkość pracy bębna wynosi 8  12 obrotów
na minutÄ™.
Uwaga: Z pracą i obsługą bębnów garbarskich miałeś okazję zapoznać się realizując program
nauczania jednostki modułowej 744[03].Z1.01. Przygotowanie skór do garbowania .
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje urządzeń i maszyn stosuje się w etapie przygotowania skór bez włosa do
procesów wykończania?
2. Czy potrafisz scharakteryzować urządzenia do układania i składowania skór?
3. Jakie znasz maszyny do odwadniania skór?
4. Jakie są zasady działania wyżymarki walcowej i wirówki?
5. Co należy rozumieć pod pojęciem  wyżymarka przelotowa ?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
6. Co to jest dwojenie skór?
7. Co jest najważniejszą częścią roboczą dwojarki do skór?
8. Jaka jest zasada działania strugarki do skór?
9. Jaka jest różnica w obsłudze strugarki z wąskim i szerokim wałkiem?
10. Do czego służy rozbijarka skór futrzarskich?
11. Jakie znasz rodzaje rozbijarek do skór z włosem?
12. Jakie znasz inne sposoby rozluz
niania struktury skór z włosem?
13. Co to są bębny garbarskie?
14. Czym różnią się bębny garbarskie stosowane w różnych fazach produkcji skór?
15. Dlaczego do budowy bębnów garbarskich najchętniej stosuje się drewno?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj schemat działania maszyny garbarskiej stosowanej do operacji mechanicznej obróbki
skór w etapie przygotowania ich do wykończenia. Daną maszynę wskazuje nauczyciel. Nazwij
podstawowe elementy i mechanizmy. Omów sposób obróbki i rodzaj skór obrabianych w procesie
technologicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
- przygotuj arkusz papieru i przybory do rysowania rysunku technicznego,
- rysuj schemat działania maszyny /korzystaj ze skrótów stosowanych w rysunku technicznym/,
- z boku wpisz nazwy elementów roboczych i mechanizmów,
- omów sposób obróbki i rodzaj skór obrabianych na tej maszynie,
- omów obowiązujące zasady bezpiecznej pracy.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w treści zadania oraz do poleceń nauczyciela,
4) wykonać rysunek schematu maszyny,
5) sprawdzić samodzielnie wykonany rysunek i przedstawić wykonanie zadania nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do rysowania,
- podstawowe przybory do rysowania: ołówek, cyrkiel, linijka, ekierka,
- arkusze papieru /A-4 lub większe/,
Ćwiczenie 2
Zaobserwuj pracę maszyn lub urządzeń stosowanych do rozbijania skór futrzarskich
w procesach przygotowania do wykończania. Wykonaj operację rozbijania skór. Omów działanie
i obsługę maszyn i urządzeń.
/Ćwiczenie w formie zadania produkcyjnego powinno być realizowane w Warsztatach Szkolnych
wyposażonych w maszyny do obróbki skór futerkowych lub w zakładzie pracy/.
Sposób wykonania ćwiczenia
 podaj nazwÄ™ maszyny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 nazwij proces technologiczny,
 wskaż i nazwij zespoły mechanizmów i elementy robocze,
 omów lub zademonstruj sposób obróbki skór,
 wskaż elementy zabezpieczeń przeciw wypadkowych i omów zasady bezpiecznej pracy.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) zapoznać się z pracą maszyn i urządzeń do rozbijania skór futrzarskich,
3) zastosować się do poleceń zawartych w zadaniu,
4) sprawdzić pracę maszyny lub urządzenia pod względem bhp,
5) zademonstrować sposób obróbki skór,
6) dokonać oceny organoleptycznej poprawności wykonanego zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rozbijarka odgórna do skór futrzarskich,
- rozbijarka pedałowa do skór futerkowych,
- kosa kuśnierska,
- boczki do układania skór.
Ćwiczenie 3
Zaobserwuj pracę maszyn do odwadniania skór z włosem i bez włosa w procesach
przygotowania do wykończania. Wykonaj operację wyżymania skór Omów sposób działania
i obsługi maszyn.
/Ćwiczenie w formie zadania produkcyjnego powinno być realizowane w warsztatach szkolnych
wyposażonych w maszyny do obróbki skór lub w zakładzie pracy./
Sposób wykonania ćwiczenia
Na arkuszu papieru wypisz informacje które pomogą Ci w omówieniu pracy maszyny:
- wymień nazwę maszyny,
- narysuj schemat działania maszyny,
- wskaż i nazwij zespoły mechanizmów i elementy robocze maszyny,
- wpisz rodzaj skór do jakich się stosuje,
Omów :
- sposób obróbki skór (zademonstruj),
- zasadę według jakiej zachodzi odwodnienie skór,
- wskaż elementy zabezpieczeń przeciw wypadkowych i omów zasady bezpiecznej pracy.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w zadaniu,
4) dokonać oceny organoleptycznej wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wyżymarka walcowa do odwadniania skór bez włosa,
- wirówka do odwadniania skór z włosem,
- boczki garbarskie do układania skór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: urządzenia garbarskie do układania i składowania skór?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie: urządzenia do kąpielowej obróbki skór?
ðð ðð
3) rozróżnić maszyny i urządzenia do mechanicznej obróbki skór w etapie
przygotowania do wykończania?
ðð ðð
4) rozróżnić elementy i mechanizmy robocze maszyn i urządzeń do
mechanicznej obróbki skór?
ðð ðð
5) zdefiniować różne rodzaje noży zastosowane w maszynach i urządzeniach
ðð ðð
do obróbki skór?
6) zabezpieczenia stosowane w maszynach i urządzeniach aby użytkowanie ich
było bezpieczne dla człowieka?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Charakterystyka procesów przygotowawczych do
wykończania skór wyprawianych bez włosa
4.2.1. Materiał nauczania
Zadaniem garbowania skór jest zabezpieczenie białka skórnego  kolagenu przed rozkładem
biologicznym, czyli przed procesami gnicia. Można to osiągnąć w reakcji chemicznej poddając
kolagen działaniu środków garbujących które na trwale wiążą się z grupami reaktywnymi białka.
Praktyczne znaczenie mają skóry garbowania chromowego stanowiące około 90% ogółu skór
wyprawianych. Pozostałą część stanowią skóry garbowania roślinnego lub różnych metod
garbowania kombinowanego, na przykład: chromowo-roślinnego, chromowo-glinowego. Znikomy
procent stanowią skóry innych rodzajów samodzielnego garbowania jak: zamszowego, glinowego
lub siarkowego.
Bez względu na sposób garbowania, zasadą jest możliwie równomierne nasycenie skóry
garbnikiem w całym jej przekroju, wprowadzając do tkanki określone jego ilości. Skóra garbowana
nie posiada jednak właściwości, które umożliwiłyby użytkowanie jej w postaci wyrobów
skórzanych, na przykład obuwia, galanterii czy odzieży skórzanej. Po wygarbowaniu zawiera dużo
wilgoci, nie ma odpowiedniej wymaganej w wyrobach skórzanych grubości a strona mizdrowa
posiada nabrzmiałe ordynarne włókna, często postrzępione szczególnie w luz
niejszych strukturalnie
częściach topograficznych skóry. Po wysuszeniu staje się sztywna, twarda, powyginana i szorstka
w dotyku. Brak barwy, miękkiego i delikatnego  dotyku oraz innych charakterystycznych dla
skóry wyprawionej cech użytkowych eliminuje ją jako materiał na wyroby skórzane.
Aby otrzymać skóry o wymaganych właściwościach należy poddać je wielu operacjom
i czynnościom technologicznego procesu wykończania. W procesie wykończania skóry uzyskują
odpowiednią grubość, równomierną strukturę na całej powierzchni, wymaganą miękkość i zwartość
tkanki.
Proces wykończania skór można podzielić na dwa etapy:
- wykończanie wstępne, na które składają się operacje i czynności technologiczne nadające
skórom strukturalne właściwości fizyczne takie jak: grubość, miękkość lub sztywność,
zwartość i barwę. Operacje te przeprowadza się na skórach  mokrych poddając je obróbce
mechanicznej lub chemicznej w kąpielach wodnych garbników, barwników i tłuszczy do skór.
W technologii garbarskiej ten etap wykończania skór nosi nazwę wykończania kąpielowego.
- wykończanie właściwe przeprowadzane na skórach wysuszonych. W wykończeniu właściwym
skóry uzyskują ostateczne, żądane właściwości oraz estetyczny i modny wygląd.
Przed przystąpieniem do właściwego wykończania skór, należy je odpowiednio przygotować
poddając specjalnej obróbce mechanicznej oraz prostym procesom chemicznym.
Poniższy schemat obrazuje procesy i operacje technologiczne przygotowujące do wykończania
wszystkie typowe asortymenty skór miękkich: obuwiowe, odzieżowe, rękawiczkowe i galanteryjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
SKÓRA WYGARBOWANA
- wiÄ…zanie garbnika
- obcieknięcie nadmiaru
ODLEŻENIE
wody
- mechaniczne
WYŻYMANIE
odwodnienie
- wstępne uzyskanie
grubości
DWOJENIE
- uzyskanie dwoiny
- uzyskanie właściwej
STRUGANIE
grubości
- nawodnienie tkanki
ROZMOCZENIE
skórnej
I
- wypłukanie środków
PA
UKANIE
chemicznych nie
związanych ze skórą
SKÓRY DO PROCESÓW
WYKOC
CZANIA
Operacje i procesy przygotowania skór do wykończania kąpielowego
Procesy kąpielowego wykończania skór poprzedzane są operacjami mechanicznej obróbki
odwodnienia i wyrównania grubości zwane wyżymaniem i struganiem skór. Niekiedy przed
operacją strugania skóry poddaje się dwojeniu jeśli operacja ta nie była wykonana w etapie
przygotowania skór do garbowania.
Wyżymanie skór  jest to operacja mechanicznego wyciskania ze skóry nadmiaru wilgoci.
Podczas garbowania, które odbywa się w środowisku kąpieli wodnej roztworu garbnika, skóry
nabierają w przestrzenie swojej struktury duże ilości wody, do około 70%. Jej obecność w skórze
uniemożliwia lub zakłóca przeprowadzanie kolejnych operacji i procesów technologicznych.
W operacjach mechanicznych tkanka skór jest zbyt nabrzmiała i śliska co powoduje niedokładności
obróbki lub uszkodzenie skór. W procesach chemicznych powoduje zbytnie rozcieńczenie kąpieli
technologicznych i w efekcie przedłuża czas procesu lub wypłukuje wprowadzone do skóry
substancje chemiczne. Usunięcie ze skóry nadmiaru wody do zawartości około 45% umożliwia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
właściwe prowadzenie procesów wyprawy. Wyżymanie skór przeprowadza się maszynowo na
wyżymarkach walcowych.
Sortowanie skór według przeznaczenia  jest to czynność polegająca na organoleptycznym
badaniu każdej sztuki skór w partii produkcyjnej i określeniu ich przeznaczenia asortymentowego
w towarze gotowym. Badanie organoleptyczne to:
- wstępna kontrola grubości w różnych miejscach topograficznych skóry,
- dokładne oględziny lica i strony mizdrowej skór,
- określenie wad i uszkodzeń ich rodzaju i umiejscowienia w topografii skór.
Dokładne określenie grubości skór wykonuje się przy pomocy grubościomierza. Na podstawie
tych oznaczeń i oszacowań dokonuje się określenia przydatności skór na odpowiednie asortymenty.
Na przykład skóry po odleżeniu i wyżęciu, których grubość wynosi 1,5mm, nie nadają się aby
wysortować je z przeznaczeniem o grubości w towarze gotowym 1,5mm. Powodem są kolejne
operacje i czynności technologiczne  suszenia, szlifowania i prasowania podczas których skóry
tracą około 0,4mm grubości.
Inny przykład to skóry z ładnym licem ale zbyt głębokimi zacięciami od strony mizdry.
W miejscach zacięć wytrzymałość tych skór na rozerwanie jest bardzo mała i w procesach
przetwarzania na wyroby lub w czasie użytkowania wyrobów ulegałyby pękaniu.
Dwojenie skór  to operacja wstępnego wyrównania grubości na całej powierzchni skór.
Obrabiana skóra zostaje rozdwojona na dwa płaty równolegle do płaszczyzny skóry: na dwoinę
licową i dwoinę mizdrową. Dwoina licowa stanowi główną część skóry i wykończana jest
w zaplanowanym asortymencie. DwoinÄ™ mizdrowÄ… po przesortowaniu oraz pewnych operacjach
i czynnościach technologicznych również można wykorzystać jako skórę wyprawioną o mniejszej
wartości użytkowej.
Podczas dwojenia skóry mogą ulec uszkodzeniom w postaci: nierównej grubości, schodkowych
zacięć, wychwytów, a nawet dziur i przecięć na dużej powierzchni. Uszkodzenia te powstają gdy:
 niewłaściwie podawana jest skóra pod nóż maszyny,
 skóra jest z
le rozprostowana i pofałdowana,
 z
le naostrzony i nie napięty jest nóż maszyny,
 powierzchnia skóry zabrudzona resztkami stałych odpadków ze skór, kryształków chemikaliów
lub piasku,
 skóra jest zbyt mokra, z
le wyżęta.
Struganie skór  jest końcową operacją mechanicznej obróbki przygotowującą skóry do
chemicznych procesów kąpielowego wykończania. Zadaniem strugania jest skrawanie ostrym
nożem warstwy skóry od strony mizdry i wyrównanie jej grubości na całej powierzchni. Usunięcie
warstwy skóry od strony przymięsnej powoduje  otwarcie struktury włóknistej i umożliwia
łatwiejszy dostęp środków chemicznych do wnętrza skóry.
Pomiędzy grubością skóry struganej a grubością skóry gotowej, wyprawionej istnieje zależność
której nie da się ściśle określić. Grubość skóry gotowej jest o wiele cieńsza niż skóry świeżo
ostruganej. Mają na to decydujący wpływ procesy suszenia, szlifowania i prasowania skór w etapie
właściwego wykończenia, ale także struktura zwartości tkanki skórnej, rodzaj garbowania
i wypełnienia tkanki w procesach wykończania kąpielowego. W praktyce grubość strugania skóry
podawana jest w recepturze technologicznej i uwzględnia różnicę do grubości skóry gotowej
w produkowanym asortymencie.
Operacja strugania musi być wykonana dokładnie gdyż decyduje o ostatecznej grubości skóry
w towarze gotowym, a także wpływa na wygląd lica skór. Podczas strugania mogą powstawać
wady i uszkodzenia skór w postaci: schodkowych wychwytów tzw.  trepów , zacięć skóry, dziur
i nadmiernego ścienienia. Powodem tego jest z
le wyregulowana maszyna, niedostatecznie
naostrzony nóż lub obrabiana skóra jest niedostatecznie odwodniona, zabrudzona i z
le
rozprostowana pod wałkiem nożowym. Ostrugane skóry powinny być poddane czynności tak
zwanego caplowania, czyli obrównania obrzeży skóry przez odcięcie ostrym nożem skórzanych
wiórów i postrzępionych brzegów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ustalenie masy skór struganych  czyli ustalenie masy substancji skórnej jaka pozostała po
mechanicznej obróbce skór przed fazą wykończania kąpielowego. Ustalona masa skór struganych
służy do obliczania ilości środków chemicznych i wody w procesach technologicznych. Masa ta
ustalana jest dla każdej partii produkcyjnej skór. Powodem są różnice w skórach jako surowcu
naturalnym różnego pochodzenia, różnej charakterystyki i właściwości. Powoduje to różnice
w ilości wiązania związków garbujących a więc i w obciążeniu skór. Masę skór struganych ustala
się zaraz po operacji strugania i polega na zważeniu wszystkich skór w partii. W terminologii
garbarskiej zwana jest masą operacyjną skór struganych lub masą struganą skór.
Płukanie i rozmaczanie skór  są wstępnymi procesami kąpielowymi, przygotowującymi
skóry do aktywnego reagowania ze środkami chemicznymi stosowanymi w dalszych procesach
wykończania. Podstawowym etapem wykończania wstępnego skór jest poddanie ich działaniu
chemicznych środków garbujących, wypełniających, barwiących i natłuszczających. Działanie tych
środków na włókna skórne odbywa się w środowisku wodnym w kąpielach technologicznych
nastawianych zgodnie z recepturą wyprawy produkowanego asortymentu skór. Dla różnych
asortymentów procesy te różnią się parametrami technologicznymi, techniką wykonania,
kolejnością stosowania oraz użytymi preparatami i środkami pomocniczymi.
Procesy kąpielowego wykończania poprzedzane są płukaniem lub rozmoczeniem skór.
Operacje te mają na celu usunięcie ze skóry garbowanej nie związanych z nią składników
w postaci związków chemicznych i innych substancji jakie zostały do niej wprowadzone
w poprzednich procesach technologicznych. Substancje te obciążają i blokują grupy reaktywne
kolagenu uniemożliwiając wejście nowych substancji wprowadzanych do skóry celem nadania jej
odpowiednich właściwości.
Płukanie jest procesem usuwania ze skóry środków rozpuszczalnych w wodzie i nie
związanych ze skórą. Pozostawienie ich w skórze powodowałoby nierównomierne wybarwienie
skór, nierównomierne ich natłuszczenie, dogarbowanie i napełnienie preparatami nadającymi
skórom specjalne właściwości na przykład wodoodporność.
Rozmaczanie skór stosuje się do skór garbowanych  suchych po dłuższym odleżeniu podczas
którego utraciły dużą część wilgoci. Zadaniem rozmaczania jest nawodnienie tkanki skórnej do
stanu jaki jest charakterystyczny dla skór zaraz po wygarbowaniu. Brak odpowiedniego
nawodnienia utrudnia wprowadzanie środków wykończalniczych do skóry. Technika rozmaczania
skór polega na obracaniu ich w bębnie obrotowym garbarskim o 8  12 obrotach na minutę w kąpieli
o składzie:
woda o temperaturze 450C i współczynniku kąpielowym 200%
0,4% środka powierzchniowoczynnego i
1  2 % wody amoniakalnej.
Skóry obraca się 2 h i pozostawia w kąpieli na noc. Nazajutrz obraca się jeszcze 1 h i płucze
w strumieniu bieżącej wody przez 15 min.
Procesy płukania i rozmaczania stosowane są dla wszystkich skór miękkich garbowania
chromowego. Szczególnie ważne jest to dla skór od których w towarze gotowym wymaga się
równomiernego wybarwienia i dużej miękkości na całej powierzchni. Przykładem takich skór są
skóry rękawiczkowe, odzieżowe lub miękkie obuwiowe na przykład anilinowe, welurowe
i nubukowe. Płukanie i rozmaczanie skór przeprowadza się w bębnach obrotowych garbarskich.
Płukanie przeprowadza się w dwóch etapach:
- płukanie wstępne w celu wymycia ze skóry nie związanego garbnika w postaci soli chromu
trójwartościowego  Cr(III),
- płukanie właściwe w celu rozpuszczenia i wymycia ze skóry różnych soli obojętnych, głównie
chlorku i siarczanu sodowego.
Technika wykonania płukania wstępnego to obracanie skór w bębnie o 8  12 obr./min.
w kąpieli wodnej o temperaturze 40o C i współczynniku kąpielowym K= 2 przez 5  15 minut. Po
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
odlaniu kąpieli nastawia się kąpiel płukania właściwego o temperaturze 40o C i współczynniku K=2
z dodatkiem 0,2 % kwasu mrówkowego i obraca 20  30 min.
W produkcji skór podeszwowych lub innych, od których wymagana jest twardość i sztywność
nie wymywa się środków nie związanych ze skórą. Ich obecność wpływa korzystnie na
napełnienie, podwyższa twardość i sztywność skór wyprawionych, a także uodparnia je na działanie
nasiÄ…kania wodÄ….
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy skóry po procesie garbowania nadają się do przetwórstwa na wyroby skórzane?
2. Jakie procesy i operacje technologiczne poprzedzają wykończanie skór?
3. Na czym polega wyżymanie skór wyprawianych bez włosa?
4. Dlaczego skóry po odleżeniu nie nadają się do dalszych obróbek mechanicznych?
5. Co to jest organoleptyczne badanie skór?
6. Czy wiesz na czym polega rozsortowanie skór według przeznaczenia asortymentowego?
7. Co to jest dwoina licowa i dwoina mizdrowa?
8. Jakie uszkodzenia skór mogą wystąpić podczas dwojenia?
9. Co może być przyczyną powstawania uszkodzeń skór podczas dwojenia?
10. Jaki jest cel strugania skór?
11. Czy grubość skór po struganiu jest tak sama jak skóry gotowej?
12. Co to jest  masa strugana skór?
13. Jaki jest cel ważenia skór po struganiu?
14. Jaki cel ma rozmaczanie i płukanie skór?
15. Dlaczego skóry twarde na przykład podeszwowe nie są poddawane płukaniu przed procesami
wykończania?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj tablicę  planszę poglądową z wykazem wad i uszkodzeń jakie mogą powstać na
skórach w czasie operacji dwojenia i strugania skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wypisać na pomocniczej kartce wady i uszkodzenia skór w procesach dwojenia i strugania,
4) rozplanować na arkuszu kartonu tytuł planszy i miejsca rozłożenia planowanego tekstu
i rysunków poglądowych,
5) wykonać planszę,
6) przekazać do oceny nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do wykonania pracy,
- arkusz kartonu,
- materiały piśmienne: mazaki, ołówki do szkicowania, linijka,
- pomocnicze kartki do notowania i rozplanowania planszy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ćwiczenie 2
Ustalanie masy struganej skór.
/Ćwiczenie powinno być wykonane w formie zadania produkcyjnego w warsztatach szkolnych lub
zakładzie garbarskim/
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do ważenia skór zgodnie z wymogami bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony środowiska i receptury technologicznej,
2) zapoznać się z zasadami ważenia skór na wagach dziesiętnych,
3) zważyć dziesięć sztuk skór po struganiu notując masę skór,
4) wyjaśnić cel ustalania masy struganej skór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 waga dziesiętna do ważenia skór,
 instrukcja technologiczna wyprawy skór,
 skóry po obróbce strugania w ilości 10 sztuk,
 notatnik do zanotowania mas skór ważonych i wniosków końcowych.
Uwaga: pamiętaj o dobraniu i używaniu odpowiedniej odzieży ochronnej!
Ćwiczenie 3
Dokonaj pomiaru grubości różnych asortymentów skór.
/Ćwiczenie może być wykonane w pracowni technologicznej na próbkach różnych skór lub
w zakładzie garbarskim w warunkach produkcji/.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do mierzenia skór zgodnie z wymogami bezpieczeństwa
i higieny pracy,
2) przygotować próbki skór lub skóry do pomiaru,
3) zapoznać się z zasadą pomiaru grubości skór przy pomocy grubościomierza,
4) dokonać pomiaru kolejnych sztuk skór,
5) zanotować i przedstawić wyniki do oceny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół laboratoryjny lub stół do sortowania skór /w zależności od sposobu i miejsca wykonywania
ćwiczenia/,
- grubościomierz,
- instrukcja technologiczna wyprawy skór,
- próbki skór lub skóry do mierzenia grubości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia wykończanie wstępne i wykończanie właściwe skór?
ðð ðð
2) wymienić procesy i operacje technologiczne przygotowujące skóry do
wykończania?
ðð ðð
3) określić zadania procesów i operacji przygotowujących skóry do
wykończania?
ðð ðð
4) zdefiniować pojęcie: masa skór struganych?
ðð ðð
5) zmierzyć grubość skór po struganiu?
ðð ðð
6) rozsortować skóry na przeznaczenia asortymentowe w etapie przygotowania
ich do wykończania?
ðð ðð
7) określić cel rozmaczania i płukania skór po garbowaniu?
ðð ðð
8) zdefiniować pojęcie oceny organoleptycznej skór po procesach
przygotowania do wykończenia?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.3. Przygotowanie do wykończania skór wyprawianych z włosem
4.3.1. Materiał nauczania
Wykończanie skór futerkowych ma na celu nadanie skórze wygarbowanej cech użytkowych.
Procesy wykończalnicze, podobnie jak przy skórach wyprawianych bez włosa, dzielą się na
obróbkę mechaniczną i chemiczną. Przed wykończaniem właściwym należy odpowiednio
przygotować skóry zarówno od strony tkanki skórnej  mizdry, jak i od strony okrywy włosowej.
Przygotowanie do wykończania skór z włosem składa się w zasadzie z trzech operacji: odleżenia po
garbowaniu, odwodnienia z nadmiaru wilgoci oraz rozciągnięcia tkanki skórnej i roztrzepania
/rozdzielenia/ włosa. Wykonanie tych operacji wymaga jednak dużej dokładności i uwagi przy
mechanicznej obróbce skór, szczególnie skór szlachetnych ze względu na wysoką cenę surowca
i delikatność tkanki skórnej.
Odleżenie skór  jest to operacja którą przeprowadza się zaraz po wyjęciu skór z kąpieli
garbującej. Skóry wyjmuje się pojedynczo z kąpieli i układa na skrzydłach cytroka do obcieknięcia.
Po obcieknięciu, skóry układa się na boczku garbarskim, jeśli są to skóry duże na przykład owcze,
lub na podestach drewnianych, jeśli skóry są małe albo zdejmowane workowo. W dużych
zakładach posiadających cytroki z mechanicznym rozładunkiem, skóry wylewa się wraz z kąpielą
garbującą do perforowanych pojemników. Po obcieknięciu kąpieli pojemnik ze skórami odstawia
się, skóry wyjmuje i układa do odleżenia. Kąpiel garbująca po odpowiednim wzmocnieniu świeżym
garbnikiem może być użyta do garbowania następnej partii skór.
Równo rozłożone na boczku lub podeście skóry pozostawia się do tak zwanego odleżenia na
okres przynajmniej 48 godzin. Celem odleżenia skór jest dokończenie procesu garbowania przez
chemiczne wiązanie się garbnika z białkiem skórnym  kolagenem. Podczas garbowania
w przestrzenie między włókna skóry wprowadzany jest roztwór garbnika. Czas przebywania skór
w kąpieli garbującej jest jednak zbyt krótki aby proces garbowania został zakończony. Dłuższe
przetrzymywanie skór w kąpieli mogłoby grozić osłabieniem tkanki skórnej i osłabieniem
osadzenia włosa w torebce włosowej. Dlatego wiązanie się garbnika ze skórą odbywa się głównie
w czasie odleżenia skór.
Odwodnienie skór  polega na usunięciu nadmiaru wody ze skór przez ich odwirowanie
w wirówkach z wykorzystaniem siły odśrodkowej. Podczas odwirowania można obniżyć
wilgotność skóry do 45 %. Skóry duże wyżyma się na specjalnych wyżymarkach. Nadmiar wilgoci
w skórze powodowałby utrudnienie prowadzenia dalszych procesów technologicznych
w przygotowaniu ich do wykończania.
Do odwirowania skóry układa się w cylindrze wewnętrznym wirówki rozkładając je równo aby
obciążenie urządzenia było jednakowe ze wszystkich stron. Po włączeniu silnika, stopniowo
zwiększa się obroty aż do osiągnięcia obrotów maksymalnych. Na zakończenie operacji wskazuje
brak wypływu cieczy. Odwodnienie skór sprawdza się organoleptycznie przez złożenie skóry
i ściśnięcie mizdry. Z dobrze odwirowanej skóry nie powinny wyciskać się krople cieczy. Po
odwodnieniu skóry wyjmuje się z wirówki rozprostowuje ręcznie i układa na boczku lub podeście
i przekazuje do następnej operacji.
Odwodnienie skór futerkowych przy pomocy wyżymarek garbarskich jest niemożliwe ze
względu na okrywę włosową i mniej odporną na obciążenia fizyczne tkankę skórną. Docisk wałków
roboczych wyżymarki garbarskiej powodowałby wyrywanie włosa z torebek włosowych. Duże
skóry futrzarskie na przykład owcze, jagnięce, kozie, zwłaszcza przeznaczone na welur futrzarski,
odwadnia się na specjalnych wyżymarkach
Rozbijanie skór  jest to mechaniczne rozciąganie i rozluz
nienie od strony mizdry włókien
skórnych  pozlepianych w procesach garbowania, odleżenia i wirowania. Jednocześnie okrywa
włosowa skór ulega mechanicznemu roztrzepaniu i rozdzieleniu włosa. Na tym etapie produkcji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
rozbijanie ma na celu rozprostowanie mizdry skór i zwiększenie jej powierzchni co umożliwia
równomierne nakładanie i wprowadzenie do wnętrza skóry emulsji tłuszczowej w procesie
natłuszczania.
Rozbijanie skór dużych o grubej i zwartej tkance, zdejmowanych  płasko najlepiej jest
przeprowadzać na rozbijarkach odgórnych a nie pedałowych. Tkanka skórna jest rozmoczona
i osadzenie włosa jest osłabione. Dociskanie mizdry skóry pod noże rozbijarki pedałowej może
powodować wyciąganie włosa z torebki włosowej. Przy rozbijarkach odgórnych takiej obawy nie
ma gdyż mizdra skóry jest zarzucana na nóż roboczy od góry a na włos nie działają siły docisku.
Dla skór małych o delikatnej tkance lub zdejmowanych  workowo stosuje się rozbijanie na kosach
kuśnierskich.
Operacja rozbijania musi być przeprowadzana dokładnie ze szczególnym zwróceniem uwagi na
rozprostowanie skóry we wszystkich częściach topograficznych również w łapkach, łepkach
i ogonkach.
Po operacji rozbijania skóry układa się rozprostowane na podestach i przekazuje do procesów
wykończania.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są skóry wyprawiane z okrywą włosową?
2. Jakie znasz rodzaje skór futrzarskich ze względu na rodzaj zdejmowania skór?
3. Jaki jest cel wykończania skór z włosem?
4. Jakie znasz procesy i operacje technologiczne przygotowania skór z włosem do wykończania?
5. Jakie urządzenia służą do układania skór?
6. Jaki jest cel odleżenia skór?
7. Scharakteryzuj i objaśnij działanie urządzeń do odwadniania skór futrzarskich.
8. Jaki cel ma odwadnianie skór?
9. Czy potrafisz skontrolować proces odwodnienia skór z włosem?
10. W jakim celu przeprowadza się rozbijanie skór z włosem w procesie przygotowania ich do
wykończania?
11. Wymień i scharakteryzuj typy maszyn i urządzeń do rozbijania skór futrzarskich.
12. Dlaczego wymagana jest dokładność wykonania rozbijania skór?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W układzie tabelarycznym przedstaw operacje technologiczne przygotowania do wykończania
skór wyprawianych z włosem:
1. owczych,
2. nutrii  zdjętych płasko ,
3. nutrii  zdjętych workowo ,
4. norek.
Zaproponuj kolejność operacji oraz zastosowanie odpowiednich maszyn i urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
2) przypomnieć sobie wiadomościami z zakresu posługiwania się terminologią garbarską
/jednostka modułowa 744[03].O1.02/,
3) wykonać tabelkę z kolumnami dla rodzajów skór i wierszami z operacjami, maszynami
i urzÄ…dzeniami,
4) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do pracy,
- arkusz papiery A-3 lub większy,
- przybory do rysowania i pisania.
Ćwiczenie 2
Wykonaj operację rozbijania po garbowaniu i odleżeniu skór owczych z włosem i skór nutrii
zdjętych workowo. Zaproponuj urządzenia i maszyny na jakich wykonasz zadanie. Scharakteryzuj
skóry przed i po wykonaniu ćwiczenia. Dobierz odzież ochronną obowiązującą przy wykonaniu
tego zadania.
/Ćwiczenie powinno być wykonane w warsztatach szkolnych wyposażonych w odpowiednie
maszyny lub w zakładzie garbarskim produkującym skóry futerkowe/.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z instrukcjami dotyczącymi obsługi maszyn i urządzeń,
3) dobrać odpowiednie, wskazane w treści zadania skóry.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- boczki garbarskie lub podesty do układania skór,
- rozbijarka odgórna,
- kosa kuśnierska,
- skóry owcze i nutrii po garbowaniu i odleżeniu.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić zadania procesów przygotowania skór z włosem do wykończania?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcia: rozbicie tkanki skórnej i roztrzepanie włosa?
ðð ðð
3) skontrolować proces odwodnienia skór?
ðð ðð
4) wyjaśnić znaczenie szczególnej dokładności i delikatności w obróbce
mechanicznej skór wyprawianych z okrywą włosową?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania: otwarte, z luką
i wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X lub wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część  poziom podstawowy, II
część  poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
I część
1. Boczki garbarskie i podesty sÄ… to urzÄ…dzenia do:
a) nawilżania skór,
b) odleżenia skór po garbowaniu,
c) wyciskania wilgoci ze skór bez włosa,
d) rozbijania skór z włosem.
2. Celem procesu odleżenia skór po garbowaniu jest:
a) zakończenie procesu garbowania skór,
b) wysuszenie skór wyprawianych z włosem,
c) wysuszenie skór wyprawianych bez włosa,
d) rozprostowanie i wygładzenie skór po garbowaniu.
3. Wyżymarka walcowa to maszyna garbarska wykonująca operację:
a) suszenia skór po garbowaniu,
b) odwodnienia skór po garbowaniu,
c) prasowania skór wygarbowanych,
d) utrwalenia garbnika w skórach wygarbowanych.
4. Odwadnianie skór wyprawianych z włosem przed procesami wykończania to:
a) strzepywanie wilgoci z okrywy włosowej skór,
b) wyżymanie skór na wyżymarkach walcowych,
c) odwirowanie skór w wirówkach,
d) wycieranie mizdry skór  do sucha .
5. Dwojenie skór to:
a) rozcinanie skór na dwie połówki wzdłuż linii grzbietu,
b) rozcinanie skór na dwie części po linii karku,
c) rozcinanie skór po linii topograficznej boków,
d) rozcięcie skóry na dwie płaszczyzny równoległe do powierzchni lica skór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
6. Struganie jest & & & & & & & & & & .. operacją technologiczną stosowaną do obróbki
skór& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...Celem strugania jest& & & & & & & &
produkowanych skór.
7. Ustalanie  masy struganej skór polega na:
a) ważeniu skór po operacji strugania,
b) ważeniu skór przed operacją strugania,
c) obliczeniu różnicy mas skór przed i po operacji strugania,
d) obliczeniu sumy mas skór przed i po operacji strugania.
8. Podczas operacji dwojenia otrzymujemy dwa płaty skór które nazywamy & & & & & Płat
skóry od strony przymięsnej to & & & & & & & & & & & & & ., a płat skóry od
strony& & & & & & .. to dwoina licowa.
9. Do rozbijania, małych i delikatnych skór futerkowych  zdejmowanych workowo na przykład
skór z tchórzy, przed ich wykończeniem stosuje się:
a) kosy kuśnierskie,
b) rozbijarkę odgórną,
c) rozbijarkę pedałową
d) wirówkę.
10. Wyjaśnij, do czego służy grubościomierz.
11. Podaj przykład asortymentu skór, które nie poddaje się procesowi płukania po garbowaniu.
II część
12. Narysuj schemat działania wyżymarki walcowej do skór.
13. Roboczą częścią maszyny do dwojenia skór jest:
a) wał nożowy z ostrym nożem spiralnym,
b) nóż taśmowy ostry, bezkońcowy,
c) wał nożowy z tępymi nożami równoległymi do osi wału,
d) wał nożowy z tępymi nożami odśrodkowymi.
14. Wyjaśnij, do czego służy tzw.  masa strugana skór.
15. Rozbijanie skór futerkowych po procesie garbowania polega na:
a) swobodnym przerzucaniu skór na podestach lub paletach drewnianych,
b) rozciąganiu skóry maszynowo lub na nożu kosy kuśnierskiej,
c) obracaniu skór w bębnie garbarskim wyposażonym w drewniane kołki,
d) uderzaniu w skórę drewnianą trzepaczką.
16. Odwadnianie skór po garbowaniu powinno obniżać wilgotność skór do:
a) 70 %,
b) 45 %,
c) 30 %,
d) 16 %.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
17. Struganie skór polega na :
a) rozcinaniu skóry na dwa płaty od lica skóry i od mizdry,
b) skrawaniu wiórowym powierzchni lica skór,
c) skrawaniu wiórowym tkanki skórnej od strony mizdry,
d) wyrównywaniu obrzeży skór przy pomocy ostrego noża.
18. Częścią roboczą maszyny do strugania skór jest:
a) wał nożowy z ostrym nożem spiralnym,
b) nóż taśmowy ostry, bezkońcowy,
c) wał nożowy z tępymi nożami równoległymi do osi wału,
d) wał nożowy z tępymi nożami odśrodkowymi.
19. Przyczyną powstawania wad i uszkodzeń skór podczas operacji strugania może być:
a) z
le naostrzony nóż na wale roboczym maszyny,
b) dwojenie skór w golcu,
c) gruba tkanka przymięsna skóry,
d) rozkrój skór na połówki po procesie garbowania.
20. Wyjaśnij cel i sposób badania organoleptycznego skór przed operacjami dwojenia i strugania
skór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Przygotowanie skór wygarbowanych do procesów wykończania
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6
7 a b c d
8
9 a b c d
10
11
12
13 a b c d
14
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
6. LITERATURA
1. Lasek W. : Wykończalnictwo skór miękkich. WN-T, Warszawa 1984
2. Maleńczak J., Ćujon J.: Maszyny i urządzenia garbarskie. Skrypt uczelniany. WSI, Radom 1981
3. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa  ćwiczenia laboratoryjne. WSI, Radom
skrypt nr 7 1996 r.
4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych, WSiP 1997
5. Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. I Garbowanie, WSiP 1986
6. Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. II Wykończanie, WSiP 1985
7. Polskie Normy  wybór
8. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza, ITE, Radom 1996
9. Praca zbiorowa: Encyklopedia techniki  przemysł lekki. WNT, Warszawa
10. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. Podręcznik dla Zasadniczej Szkoły
Zawodowej. WSiP, Warszawa 1989.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31