Tradycja rodzinna a wartości w wychowaniu.


1. Wstęp.

Czym są wartości? W zależności od tego, kto udziela odpowiedzi: filozof, socjolog czy psycholog, a nawet ekonomista odpowiedź będzie inna. Socjolog powie „wartością jest to, co uruchamia ludzką motywację”; „przedmiot godny pożądania, zasługujący na akceptację”, „ogólne kryterium stosowania różnych przedmiotów, które decydują o tym, że wobec danego obiektu żywimy taką postawę”. Filozof powie: „1. wartość rozpatrywana sama w sobie należy do innego porządku(...); 2. urzeczywistnianie (lub realizacja) wartości jest w jakiś sposób możliwa; 3. w wyniku ich urzeczywistnienia rzeczywistość ulega szczególnej przemianie, stając się czymś wartościowym”. Na ogół filozofowie zgodni są co do tego, że mówiąc o wartościach, możemy wyrażać kilka rodzajów sądów: być wartością, mieć wartość i być czymś wartościowym. Być wartością według nich znaczy być tym i niczym innym, istnieć jako wartość, niezależnie od czegokolwiek innego. Tak rozumiana wartość „musi być rozumiana i doświadczana sama w sobie, w swej – nie bójmy się tego słowa – transcendencji w stosunku do wszystkiego, co wartość ma lub co jest wartością. Gdy o wartościach mówi psycholog, ma na uwadze z jednej strony sam proces wartościowania, jego warunki, urzeczywistnianie wartości przez konkretne osoby i grupy, a także poziom ich uświadomienia i odkrycia oraz proces przypisywania osobom, zdarzeniom i rzeczom poziomu integracji z wartościami.
Motywacyjna i regulacyjna funkcja wartości jest wypadkową oddziaływania określonej wartości i ukształtowanego wobec tej wartości ustosunkowania, które bezpośrednio wpływa na urzeczywistnienie wartości. „ustosunkowanie ma specyficzną treść, jest swoistym świadomym wyborem czegoś „cennego”, co chce się urzeczywistniać. Owo ustosunkowanie jest nicią łączącą świat wartości z realnym światem jednostki, to ono powoduje, że człowiek podejmuje trud odwzorowywania tej czy innej wartości, nadawania jej realnego kształtu w swoim życiu, w sumie prowadzi do tego, że ceniąc sprawiedliwość, zaczynamy myśleć kategoriami sprawiedliwości, działać sprawiedliwie, nabierać cech człowieka sprawiedliwego, ale przecież nie jesteśmy sprawiedliwością.

2. Tradycja rodzinna jako wartość wychowania.

Fundamentalną wartością w życiu człowieka pozostaje tradycja. Jest ona konieczna.. bez niej człowiek byłby istotą zagubioną i stale zaczynającą wszystko od nowa. Potrzebna jest nam dziś wrażliwość na tradycję, aby zachować dla nas i naszych dzieci to, co przejęliśmy najlepszego z przeszłości od naszych ojców. Należy zdecydowanie przeciwstawiać się banalnemu kwestionowaniu tzw. wartości „tradycyjnych” jak rodzina, ojcostwo, wierność małżeńska, macierzyństwo, praktyki religijne. Podtrzymywanie i kultywowanie autentycznych „tradycyjnych” wartości to jedno z najważniejszych zadań rodziny, w szczególności zaś ojca.
Tradycja umożliwia stały rytm w życiu człowieka. Rytmu tego potrzebuje także dziecko. Wyznacza go upływ czasu mierzony cyklem roku, wreszcie dnia i godziny. Dziecko nie jest w stanie samo zbudować sobie stałego rytmu życia w obrębie dnia, tygodnia czy też miesiąca. Kieruje się najczęściej chwilowym impulsem i doznaniem. Nie doświadcza pragnienia budowania stałości życia, choć bardzo jej potrzebuje. Nieuporządkowana i chaotyczna codzienność dziecka wprowadza je w stan dezorientacji, zagubienia i ciągłego stresu.
Pielęgnowanie corocznych tradycji świątecznych i rocznicowych wprowadza w życie dziecka doświadczenie obietnicy i nadziei. Współczesna cywilizacja konsumpcyjna, która usiłuje niemal natychmiast zaspokajać wszelkie głody uczuciowe i zmysłowe, zabija w nas doświadczenie oczekiwania i obietnicy. Życie bez oczekiwania i nadziei staje się monotonne i płaskie. Wielu młodych, którzy zaspokajają natychmiast każde niemal pożądanie zmysłowe, doświadcza kompulsywnej potrzeby szukania wciąż nowych, silniejszych doznań emocjonalnych i zmysłowych. Uruchamia to w młodym człowieku destrukcyjną spiralę coraz to mocniejszych wrażeń. Ludzie ci już niczego nie umieją obchodzić i niczego się nie spodziewają. Tradycyjne oczekiwanie świąt, rocznicy urodzin, imienin, wspólnego rodzinnego wyjazdu na wakacje, okolicznościowych odwiedzin krewnych i znajomych może stać się dla dziecka okazją do doświadczenia nadziei i obietnicy. Bardzo ważnym elementem każdego wielkiego święta jest wigilia: oczekiwanie. Świętowanie jest tym piękniejsze, im głębiej i staranniej jest przygotowane poprzez oczekiwanie. Taki jest sens wigilii. Prawdziwe świętowanie wymaga czasu oczekiwania. Samo oczekiwanie jest również źródłem prawdziwej radości. Oczekiwanie przygotowuje nas na święto i zakorzenia nas w nim.
Narzeczeni, młodzi małżonkowie zakładając dom rodzinny winni wnieść weń całe bogactwo tradycji, którą zabrali ze swoich domów rodzinnych. Drobne pamiątki rodzinne, fotografie, wspomnienia, sposób przeżywania świąt Bożego Narodzeni, Wielkanocy, imienin, rocznicy urodzin – wszystko to tworzy pewien klimat ciągłości, historii i tradycji. Ojcostwo i macierzyństwo jest zakorzenione w historii rodzinnej. Właśnie te głębokie korzenie sprawiają, iż młodemu człowiekowi łatwiej jest odkryć swoją tożsamość, określić siebie, swoje miejsce w rodzinie, w społeczeństwie, w Kościele. Jeżeli zaś tradycje wyniesione z domu rodzinnego są ubogie i skromne, młodzi małżonkowie – rodzice winni zatroszczyć się o to, by je ubogacić lub nawet stworzyć od nowa.
Tradycja tworzy rytm życia rodzinnego: codzienny, tygodniowy, miesięczny, roczny, pokoleniowy. Stworzenie stałego rytmu życia rodzinnego, mimo szybkiego tempa naszej rzeczywistości, wymaga od rodziców świadomego wysiłku. Budowanie tradycji nie polega na sztywnym narzuceniu wszystkim członkom rodziny zwyczajów, które rodzice wynieśli ze swoich domów. Tradycja rodzinna winna być żywa. Winna też być pielęgnowana przez wszystkich członków rodziny. Rodzice, zwłaszcza zaś ojciec, proponują pewne zwyczaje i formy, ale wszyscy członkowie rodziny wcielają je w życie.
Dzieci stosunkowo łatwo podporządkowują się rytmowi życia rodzinnego, jeśli istnieje emocjonalna więź dzieci z rodzicami. Klimat wzajemnej akceptacji, życzliwości i spontaniczności sprawia, iż dzieci przyjmują z zaufaniem sposób życia, jaki proponują im rodzice. Problem podtrzymania pewnej stabilności rytmu życia rodziny może okazać się trudny w okresie dojrzewania dzieci, kiedy są one najbardziej nastawione na kontakty z rówieśnikami niż na związek z rodziną. Jest to jednak sytuacja przejściowa. Więzi z rodzicami i rodzeństwem oraz siła tradycji mogą okazać się czynnikiem decydującym o uczestnictwie w życiu rodzinnym.

3. Dobro wspólne jako wartość wychowania.

Dobro wspólne polega na stworzeniu maksymalnych szans rozwoju jednostkom ludzkim przynależnym do różnych społeczności. Określa ono cel i zadania każdej społeczności (ile jest odrębnych celów, tzn. dóbr wspólnych, tyle jest rodzajów społeczności.
Dobro wspólne ma charakter zarówno instrumentalny, jak i immanentny. Odpowiednie warunki życia społecznego sprzyjają wytwarzaniu wartości wspólnych, których nosicielami są jednostki ludzkie. Najważniejsze jest położenie akcentu na tzw. osobowe dobro wspólne. Ludzie żyjący w odpowiednich warunkach społecznych wytwarzają wartości wspólne, dzięki czemu „pełniej i szybciej” stają się ludźmi, osiągając własną doskonałość.
Trzeba podkreślić, że każde dobro wspólne związane jest z porządkiem celów ugruntowanych w rozumnej naturze ludzkiej. Z uwagi na ten porządek celów, mających podstawę w różnorakich zdolnościach i potrzebach natury ludzkiej, jednostki ludzkie uczestnicząc w społecznej kooperacji, zespalają się wokół określonych zakresów dóbr. W ten sposób tworzą różnorodne społeczności (mniejsze i większe, niedoskonałe i doskonałe, niesamowystarczalne i samowystarczalne). Wynika z tego, że jedne z nich mogą mniej, a inne bardziej przyczyniać się do pełnego rozwoju osoby ludzkiej. Przy ostatecznym ukierunkowaniu wszystkich rodzajów dóbr wspólnych na osobę ludzką wytwarza się pewien porządek zależności dóbr wspólnych mniejszych społeczności od dóbr wspólnych większych społeczności.