Marzena Nowak
RODZINA JAKO FUNDAMENT NAJCENNIEJSZYCH WARTOŚCI
W życiu każdego dziecka szczególną rolę odgrywa rodzina. Jest ona potrzebna każdemu z
nas, bo wszyscy pragniemy miłości, bezpieczeństwa i zrozumienia. Czym jest rodzina dla
człowieka? Największym darem, podstawą prawidłowego rozwoju, a może wartością, której nie
można niczym zastąpić?
Potocznie określa się rodzinę jako parę małżeńską posiadającą dzieci. Dla socjologów i
pedagogów określenie, czym jest rodzina, nastręczyło wiele trudności. Trudności te wynikają z
faktu, iż odpowiednia definicja powinna zawierać wszystkie formy życia rodzinnego
charakterystyczne dla społeczeństw różnych kultur, okresów historycznych i ustrojów.
W literaturze spotykamy wiele definicji próbujących udzielić odpowiedzi na pytanie: czym
jest rodzina? A. Kelm1 uważa, że  Rodzina jest pierwszym i naturalnym kręgiem środowiskowym,
do którego dziecko wchodzi przez sam fakt narodzin. Od momentu narodzin dziecka aż do pełnej
dojrzałości, rodzina ponosi główną odpowiedzialność za zaspokojenie jego potrzeb i wychowanie".
Według M. Ziemskiej2  Rodzina jest małą, naturalną grupą społeczną, w której centralnymi
rolami są role matki i ojca, co stanowi względnie trwałą całość, podlegającym dynamicznym
przekształceniom związanym głównie z biegiem życia Jednostek wchodzących w jej skład: opiera
się ona na zastanych tradycjach społecznych i rozwija własne tradycje".
Rodzina jest powszechną i niewątpliwie najważniejszą grupą pierwotną. Jej znaczenie
wynika nie tylko z jej kształtu czy istnienia w każdym społeczeństwie, lecz przede wszystkim z
tego, że jest ona pierwszym i podstawowym miejscem rozwoju, uspołecznienia, współżycia
dziecka. Rodzina wychowuje nie tylko dla siebie jako rodziny, ale przede wszystkim dla osobistego
szczęścia jednostki i dla dobra ogólnego, społecznego".3
D. Siemek4 mówi, że  Rodzina jest środowiskiem społecznym, w którym powstaje nowe
życie. Rodzi się i wzrasta istota ludzka podlegająca prawom biologicznym i społecznym,
kształtowana przez oddziaływania wychowawcze rodziców".
Rodzina jest emocjonalną wspólnotą życia. Dzieci w rodzinie formują swe postawy,
1
A. Kelm, O opiece nad dzieckiem w rodzinie. Warszawa 1974, WSiP, s. 11.
2
M. Ziemska, Rodzina a osobowość. Warszawa 1975, WP, s. 10 - 11.
3
J. Rembowski, Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa 1972, PWN, s. 13.
4
A. Siemek, Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego. Warszawa 1982, IWZZ, s. 179.
kształtują normy moralne, sposób bycia. Rodzina w zależności od miejsca i czasu przybierała i
przybiera różne formy. Jest ona ściśle związana z istnieniem społeczeństwa i kultury. Jest także
przedmiotem określonej polityki państwa.5
Rodzina daje jednostce pierwsze przeżycie przynależności do grupy społecznej, a stosunki
emocjonalne i społeczne w tej rodzinie nie podlegają w tym samym stopniu zmianom, co wzajemne
stosunki w innych grupach społecznych, np. w szkole. Każda rodzina ma swoja indywidualną
niepowtarzalną organizację wewnętrzną i układ stosunków rodzinnych. Organizacja rodziny
wpływa na formy wzajemnego odnoszenia się do siebie, sposoby zachowania się względem siebie
członków rodziny i prowadzi do ich ustalenia się.6
To przede wszystkim rodzina kształtuje osobowość swoich członków w takim kierunku, aby
każdy z nich mógł wypełniać funkcje zgodnie z wymaganiami swej roli.
Na układ stosunków międzyosobowych w rodzinie wpływają w pewnej mierze cechy
strukturalne rodziny, tak jak jej wielkość oraz kolejność urodzenia dziecka, warunkujące poniekąd
jego pozycje w rodzinie.
Zdaniem Z. Tyszki  strukturę rodziny określa: liczba i jakość członków rodziny (liczba
dzieci, liczba innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie,
siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny
świadczące o większej lub mniejszej spójności rodziny, podział czynności oraz struktura
wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dość silnie z układem pozycji społecznych a
także wewnątrz rodziny rozkład miłości i względów".7 W rodzinach wielodzietnych spotykamy
wyraz
ny podział funkcji i obowiązków między dziećmi, przy czym starsze dzieci przejmują
niekiedy pewne funkcje wychowawcze i opiekuńcze rodziców, zajmując się młodszym
rodzeństwem. Dzieci w dużych rodzinach szybciej przystosowują się do zmiennych warunków
życia i do sytuacji trudnych, mają lepsze warunki dla rozwoju samodzielności oraz umiejętności
współdziałania i współpracy. W takich rodzinach przeważa autokratyczny styl wychowania.
W rodzinach małych rodzice poświęcają zazwyczaj wiele czasu wychowaniu dziecka.8 Tutaj
spotykamy się często z liberalnym stylem wychowania.
5
Z. Tyszko, Socjologia rodziny. Warszawa 1971, PWN, s. 40 - 54.
6
M. Ziemska, Rodzina i dziecko, Warszawa 1986, PWN, s. 129.
7
Tamże, s. 59.
8
J. Piotrowski, Praca zawodowa kobiety a rodzina. Warszawa 1963, K1W, s. 464.
Wpływ pozycji dziecka w rodzinie związany z kolejnością jego urodzin, na kształtowanie
się jego osobowości jest względny i ma przybliżone znaczenie. gdyż pozycja dziecka zależy
również od płci i wieku oraz od wielu innych czynników.
Dziecko najstarsze, uprzywilejowane jako pierworodne jest nie tylko przedmiotem
przesadnej opieki swych rodziców, lecz także ofiar braku ich doświadczenia.
Dzieci urodzone jako drugie lub trzecie z rzędu są w korzystniejszej sytuacji wychowawczej,
gdyż rodzice pozostawiają im zwykle większą samodzielność, nie rozpieszczają, a także
przejawiają mniejszy niepokój o ich zdrowie i życie. Dziecko najmłodsze bywa otaczane przez
rodziców nadmierną troską, rozpieszczane przez nich i wyręczane w najprostszych czynnościach
codziennych. Hamuje to rozwój jego samodzielności, czyniąc je kapryśnym i egocentrycznym.9
W specyficznej sytuacji wychowawczej znajdują się jedynacy. Ujemne cechy pozycji
jedynaka polegają na tym, że wychowuje się on wyłącznie wśród osób dorosłych, stając się często
jedynym przedmiotem ich uczuć i troski. Pozytywne cechy to takie, że  jedynak ma warunki
szybkiego, a nawet przyśpieszonego rozwoju umysłowego w ciągłym kontakcie z dorosłymi, którzy
zaspokajają jego ciekawość i zainteresowania.10
Rodzina jest swoistą organizacją o określonym udziale ról pomiędzy poszczególnymi
członkami, związana wzajemną odpowiedzialnością moralną. świadomą własnej odrębności,
mającą swe tradycje i przyzwyczajenia, zespolona miłością i akceptująca się nawzajem.11
Jest to środowisko, w którym dziecko zaczyna stawać się dorosłym człowiekiem. Tu tworzą
się zręby, na których opiera się cały dalszy proces wychowania i samowychowania. Rodzina nie jest
w stanie sama przygotować człowieka do uczestnictwa w życiu, ale ogromny jest jej udział w
kształtowaniu osobowości człowieka. Na uwadze ma się przede wszystkim pierwsze miesiące i lata
życia dziecka. Nie ulega wątpliwości, że w tym okresie doświadczenia zdobywane w rodzinie są
najważniejsze i wyciskają piętno na osobowość, a póz
niej w ciągu całego życia człowieka można
obserwować tego efekty.
W rodzinie bardzo ważne są pozytywne relacje jakie zachodzą między członkami
rodziny. Więzi emocjonalne, miłość, akceptacja, bezpieczeństwo powinny wysunąć się na pierwszy
plan. Matka i ojciec są dla dziecka pierwszymi dawcami wszelkich uczuć i wartości. Można śmiało
powiedzieć, że są ich pierwszymi nauczycielami. Są ich przewodnikami, bez których dzieci nie
9
Tamże, s. 465.
10
2 Tamże, s. 466.
11
J. Rembowski, Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa 1972, PWN, s. 179.
mogłyby sobie poradzić. To rodzice właśnie kształtują osobowość dzieci i to od nich w dużej
mierze, zależy jakie będzie dalsze życie ich potomków.
Rodzina, to dar uczuć i najcenniejszych wartości.
Rodzina jest tą komórką społeczną, którą należy szczególnie chronić i stymulować do
zachowania bogactwa wartości. Gdy funkcjonowanie rodziny z różnych powodów ulega
zakłóceniu, dla jej członków staje się z
ródłem bólu i cierpienia.
O rodzinę należy dbać, gdyż niczym nie jest ona do zastąpienia. Dla dziecka rodzina, to
wszystko co ma najcenniejszego, zaś póz
niej będzie podstawą, do tego co osiągnie i co samo w
przyszłości stworzy...