Wstęp
Jadłowstręt psychiczny (anoreksja, an - brak, orexis - apetyt ) został opisany już ponad trzysta lat
temu. Początkowo anoreksja opisywana była jako zaburzenie psychologiczne, Uważano, że to
głodzenie jest przyczyną wielu ważnych objawów. Sir William Withey Gull (1816-90), lekarz z
Guy s Hospital w Londynie w Londynie wygłosił wykład w Oxfordzie w 1868r. zawierający
krótkie odniesienie do zaburzenia, które potem nazwał anorexia nervosa. Niezależnie od Gull a,
prawie w tym samym czasie, zaburzenie to zostało opisane przez paryskiego lekarza Ernesta
Charlesa Lasegue (1816-83). W uzupełnieniu swoich dokładnych opisów, Lasegue podkreślał, że to
aktywny wstręt pacjenta do jedzenia prowadzi do utraty wagi. Zwrócił także uwagę na istnienie
czynników związanych z rodziną w powstawaniu i przebiegu anoreksji .
Dalsze lata badań ukierunkowane były na poszukiwanie przyczyn powstawania anoreksji. Obecnie
można stwierdzić, iż jest to zaburzenie, które wywoływane jest przez wiele czynników. Wiemy, że
zaburzenia jedzenia są wielowymiarowe ze swej natury, jednak wszyscy badacze zgodni są co do
faktu, iż rodzina jest środowiskiem, które ma bardzo ważny, często decydujący udział jego
powstawaniu. Zdrowa, normalnie funkcjonująca rodzina jest naturalnym środowiskiem, które
niewątpliwie chroni przed powstaniem anoreksji. To dzięki oddziaływaniom wychowawczym,
uzyskiwanemu wsparciu i klimatowi emocjonalnemu wytwarzanemu przede wszystkim przez
rodziców dziecko określa i tworzy obraz własnej osobowości. U dziecka, które dostaje maksimum
miłości i akceptacji ze strony najbliższych, wytwarza się postawa akceptacji siebie, a więc i
własnego ciała, stąd ryzyko anoreksji w takim środowisku jest znikome.
Perspektywa rodzinna jest jedną z podstawowych w rozumieniu etiologii i dynamiki rozwoju
objawów w zaburzeniach jedzenia. Koncepcje dotyczące badań rodzin z zaburzeniami jedzenia
można podzielić na dwa rodzaje [11]. Pierwszy nurt badań koncentruje się na analizie relacji
zachodzących w rodzinie nuklearnej, a więc składającej się z rodziców i biologicznych dzieci.
Drugi nurt badań stara się uchwycić znaczenie i mechanizmy przekazu wielopokoleniowego.
Salvador Minuchin w 1970 roku [10] wyodrębnił pięć cech charakterystycznych dla rodzin z
anoreksją: usidlenie, nadopiekuńczość, sztywność, unikanie i nierozwiązywanie konfliktów,
wciąganie dzieci w konflikt między rodzicami.
" Usidlenie ma miejsce wtedy, gdy relacje między członkami danej rodziny ulegają swoistemu
zasklepieniu, nie tracąc przy tym na intensywności. Autonomia i indywidualność oraz
granice między tym, kto jest dzieckiem, a kto rodzicem, zacierają się. Rodzice zbytnio
troszczą się o swoje dzieci i bardzo angażują się w ich sprawy. Wszyscy w takiej rodzinie
mają poczucie, że ich zadaniem jest troszczenie się o innych członków rodziny, ale nie o
siebie.
" Nadopiekuńczość. W rodzinach, w których wystąpiła anoreksja wszyscy bardzo się o siebie
troszczą i kochają się szczerze. Panuje w nich przeświadczenie, że świat nie jest bezpieczny
i lepiej trzymać się razem. Dziecko ma niewiele możliwości stawienia światu czoła, więc
rozwój jego osobowości i samodzielności zostaje zahamowany. Szczególnie dzieci
anorektyczne reagują na tę nadopiekuńczość poczuciem ogromnej odpowiedzialności za
rodzinę.
" Sztywność. Członkowie rodzin anorektycznych unikają wszelkiego typu zmian. Tworzą
ścisłe zasady, w celu zachowani status quo, nadrzędne jest panowanie nad sobą. Rodziny te
odrzucają myśl, że w ich życiu mogą nastąpić jakiekolwiek poważne zmiany.
" Unikanie konfliktów. Nadopiekuńczość i sztywność rozwinięta w rodzinach z anoreksją
powodują, że stają się one bezradne wobec konfliktów. Otwarte wyjaśnienie problemu staje
się dla rodziny zagrożeniem, spotyka się więc z dezaprobatą, tuszuje się więc konflikty, by
utrzymać rodzinną harmonię za wszelką cenę.
" Wciąganie dzieci w konflikt małżeński. Okazuje się, że anoreksja pojawia się w tych
rodzinach, w których rodzice nie umieli ze sobą otwarcie rozmawiać i unikali ujawniania
wszelkich konfliktów. Dziecko zostaje wciągnięte w konflikt między rodzicami i może
sprzymierzać się z jednym z nich lub odgrywać rolę mediatora.
Według M.S. Palazzoli  anorektyczny symptom pojawia się tylko wtedy, gdy występuje znacząca
liczba czynników [11]. Pierwsza grupa tych czynników związana jest z modelem kultury
zachodniej (żądanie szczupłości przy dostępnej ogromnej ilości jedzenia), druga związana jest ze
sposobem, w jaki dana rodzina rozwiązuje problemy. Według Palazzoli zmiana pozycji dziecka w
rodzinie z peryferyjnej na centralną powoduje, że prestiż rodziców zależy od sukcesów dziecka, a
przedłużający się okres zależności dzieci od rodziców  ze względu na edukację  skutkuje póz
nym
przyjmowaniem odpowiedzialności za swoje życie. Według tej autorki najczęstszym wariantem
stosunków w rodzinie z jadłowstrętem jest milczący, powstrzymujący się mąż, bezsilny wobec
wszystkowiedzącej żony. Bardzo rzadko mąż jest dominujący, a wtedy żona przyjmuje rolę ofiary.
W rodzinie takiej toczy się gra, w której każdy członek ma prawo do zaprzeczenia wszystkiemu, co
mu jest proponowane. Nikt w rodzinie nie ma prawa przyjąć roli lidera. Każdy ma tendencję do
usprawiedliwiania swoich zachowań jako zgodnych z wymaganiami innych lub ogólnymi
zasadami. Charakterystyczne jest odmawianie brania na siebie odpowiedzialności i obarczanie nią
innych.
Weber i Stierlin [11] zwrócili uwagę na inne elementy występujące w rodzinach z jadłowstrętem.
Uważają oni, że charakterystyczne dla rodzin z anoreksją jest to, że bycie dobrymi rodzicami jest
przedkładane nad bliskość i więz
małżeńską. Troska o dzieci i wychowanie staje się istotnym
czynnikiem spajającym parę. Małżonkowie kierują się utrzymaniem harmonii, kontrolowaniem
swoich uczuć, rezygnacją z tego, co indywidualne; utrudnia to konfrontację z problemami, które
pozostają nierozwiązane. Rodziny anorektyczne to według Stierlina rodziny dośrodkowe z silnym
wiązaniem. Mechanizm wiązania ma swoje z
ródło w doświadczeniu utrat w poprzednim pokoleniu.
Więz
żałoby stabilizuje małżeństwo, zarazem jest elementem wiązania i delegowania dzieci. Istotą
procesu delegowania jest przekazywanie dziecku pewnych misji do spełnienia; delegacje są
formułowane w rodzinie i mają zaspokajać różnorodne potrzeby rodziców i rodziny: oczekiwania
dotyczące zdobycia edukacji, zajęcia właściwej pozycji społecznej, realizowania swoistych
przekonań i wartości rodzinnych. W rodzinach tych obowiązuje zasada, by wszystkie dzieci
jednakowo kochać i traktować. Ponieważ trudno zapobiec różnicom w traktowaniu dzieci, a nie
wolno o tych różnicach mówić, to pozostają one w ukryciu. Dzieci narażone są na sprzeczne
informacje: oficjalny przekaz od rodziców i zachowania często niespójne z tymi przekazami.
Matki przyszłych pacjentek często przeżywały ambiwalencję w ciąży lub zaraz po urodzeniu
dziecka. Czasem lęk wynika z wcześniejszych utrat, czasami przeżywane było rozczarowanie
związane z oczekiwaniem dziecka innej płci. Nadopiekuńczość, starania, aby dziecko chronić i
dobrze odżywiać, mają przysłonić uczucia ambiwalencji. Autorzy zwracają też uwagę na brak
jasnej hierarchii, nieprzejrzystość relacji, brak jasnych struktur przewodzenia, co wskazuje na
toczącą się w rodzinie walkę o władzę.
W badaniach Gowersa z 1999 [6] roku okazało się, że pacjenci i klinicyści są bardziej krytyczni
wobec funkcjonowania rodzin niż rodzice. Po przebadaniu 35 anorektyczek i ich rodzin oraz
odpowiadającej im grupy kontrolnej North [17] doszedł do wniosku, że członkowie rodzin
anorektycznych subiektywnie oceniają funkcjonowanie rodziny jako normalne, co nie znajduje
potwierdzenia przy zastosowaniu narzędzi obiektywnych. Rodziny anorektyczne podtypu
przeczyszczającego okazują się najbardziej dysfunkcjonalne.
Wyniki badań Lundholma popierają stwierdzenie, że zachowania właściwe dla zaburzeń jedzenia
mogą być reakcją i/lub strategią radzenia sobie (coping strategy) u kobiet z rodzin
dysfunkcjonalnych [15].
Różnice między rodzinami pacjentek z jadłowstrętem a rodzinami z grupy kontrolnej potwierdzają
opis kliniczny dokonany przez Minuchina w 1970 roku, wskazując na znaczne usidlenie w
rodzinach anorektyczek [23].
W rodzinach wielodzietnych anorektyczne siostry postrzegają matki jako bardziej kontrolujące i
doświadczają więcej uczuć zazdrości i są bardziej wrogo nastawione do swoich sióstr w
porównaniu do sióstr niechorujących. Dodatkowo anorektyczki mają mniejszą liczbę przyjaciół i
mniejszą liczbę bliskich relacji z chłopcami [16]. Badano też, czy istnieje zależność między
zaburzeniami jedzenia, a kolejnością urodzenia oraz czy w rodzinach z zaburzeniami jedzenia
istnieje nadreprezentacja rodzeństwa złożonego wyłącznie z kobiet. Próbka złożona z 293 pacjentek
nie potwierdziła żadnej z tych hipotez [3].
Wydaje się, że pomoc matce i córce w rozróżnianiu się, oddzielaniu się może być kluczowym
czynnikiem w przełamywaniu błędnego koła krytycyzmu i choroby [22].
Schmidt [20] stwierdził, że doświadczenia z dzieciństwa (m. in. zaburzenia psychiczne rodziców,
niska kontrola rodzicielska, nadużycia seksualne w dzieciństwie, przemoc fizyczna, nadmierna
kontrola rodzicielska) wpływają na rodzaj, formę zaburzenia, które rozwija się w latach
póz
niejszych. Pacjentki z anoreksją opisują swoich ojców i matki jako bardziej opiekujących się (w
porównaniu do grupy kontrolnej), a swoje matki jako mniej  nadopiekuńcze [19].
W badaniach Hadano [8] okazało się, że w grupie anorektycznej oboje rodzice uważają, że ojciec
ma przewagę nad matką.
Gowers i North [6] sugerują, że istnieją czynniki wpływające na funkcjonowanie rodziny, które
mają udział w rozwoju zaburzeń jedzenia, są to: dysharmonia i rozdzielenie rodziców, zaburzenia
jedzenia u rodziców, śmierć i poważne choroby u krewnych pierwszego stopnia, nadużycie
emocjonalne, fizyczne lub seksualne, przestępczość i niechciane ciąże u rodzeństwa, a także ich
postrzegany wpływ na życie rodzinne.
Cel pracy
Częstotliwość występowania jadłowstrętu psychicznego zwiększa się na świecie w ciągu ostatnich
dwóch dziesięcioleci. Prawdopodobnie jest to konsekwencją zmian w zakresie norm kulturowych i
wyobrażeń o kobiecym pięknie. Swoją rolę odgrywa tu też wzrastający wpływ wartości Zachodu na
inne kraje [9]. O wystąpieniu choroby może decydować szereg czynników psychologiczno-
społecznych, wśród których istotną rolę odgrywa środowisko rodzinne, a właściwie patologia tego
środowiska.
Celem badań było wskazanie postaw rodzicielskich charakterystycznych dla środowiska
rodzinnego, w którym rozwinęła się anoreksja. Postawiono trzy hipotezy:
1. Istnieją istotne różnice w zakresie postrzegania postaw rodzicielskich pomiędzy osobami
chorymi na jadłowstręt psychiczny a osobami zdrowymi.
2. Można mówić o pewnym charakterystycznym modelu postaw rodzicielskich w rodzinach
pacjentek z jadłowstrętem psychicznym.
3. Rodzina jest środowiskiem skutecznej profilaktyki anoreksji.
Metoda i grupa badana
Badania przeprowadzono w okresie dwóch lat 2000/20001 w Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży
Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie; Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Akademii
Medycznej w Poznaniu; Szpitalu Neuropsychiatrycznym dla Dzieci i Młodzieży w Zagórzu;
Klinice Endokrynologii Dziecięcego Szpitala Klinicznego Akademii Medycznej w Lublinie;
Pododdziale Zaburzeń Odżywiania Kliniki Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie; Poradni
Zdrowia Psychicznego w Lublinie.
Grupę pacjentek stanowiło 50 dziewcząt i kobiet chorych na jadłowstręt psychiczny w wieku 15-27
lat (średnia wieku = 19,08; SD = 3,42). Pacjentki do grupy dobierano w oparciu o następujące
kryteria:
1. Rozpoznanie jadłowstrętu psychicznego zgodne z ICD 10.
2. Brak objawów organicznego uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego.
3. Brak upośledzenia umysłowego.
4. Zgoda na udział w badaniach.
Grupę osób zdrowych (kontrolną) stanowiło 50 zdrowych dziewcząt i kobiet w wieku 15-28 lat
(średnia wieku = 19,26; SD = 3,23), spełniających następujące kryteria:
1. Brak rozpoznania jadłowstrętu psychicznego oraz brak jakiejkolwiek innej diagnozy
psychiatrycznej.
2. Zgoda na udział w badaniach.
3. Zbliżony poziom wykształcenia, wiek i warunki społeczno-ekonomiczne w stosunku do
grupy z jadłowstrętem.
Grupę osób zdrowych badano w: szkołach zasadniczych, średnich i wyższych Lublina i Jastkowa
Badania miały charakter indywidualny. Osoby biorące udział w badaniach były poinformowane o
ściśle naukowym charakterze pracy oraz o zachowaniu anonimowości. Udział w badaniach był
całkowicie dobrowolny.
W sumie przebadano 100 osób, 50 z rozpoznaniem anoreksji i 50 odpowiadających im pod
względem wieku, liczby rodzeństwa i poziomu wykształcenia rodziców z grupy kontrolnej. Ze
względu na charakter zaburzenia, w badaniach uczestniczyły wyłącznie osoby płci żeńskiej.
Do badania postaw rodzicielskich, w celu weryfikacji hipotez użyto Kwestionariusza Stosunków
Między Dziećmi i Rodzicami A.Roe i M.Siegelmana (PCR). Kwestionariusz PCR A.Roe i
M.Siegelmana wiąże się ściśle z typologią postaw rodzicielskich zaproponowanych przez A. Roe.
To dzięki oddziaływaniom wychowawczym, uzyskiwanemu wsparciu i klimatowi emocjonalnemu
wytwarzanemu przede wszystkim przez rodziców dziecko określa i tworzy obraz własnej
osobowości. Postawy przedstawione w modelu A. Roe opisują te kategorie zachowań rodziców,
które są znaczące ze względu na ich wpływ na osobowość i zachowanie dziecka. Opracowanie
typologii tych postaw oparte zostało na materiale z badań klinicznych, w toku, których prowadzono
obserwację zachowania się matek i ojców w stosunku do dzieci.
Kwestionariusz składa się z dwóch oddzielnych części, z których jedna przeznaczona jest do
badania percepcji postaw matki, a druga do badania percepcji postaw ojca. W wersji oryginalnej
każda z części zawiera 10 podtestów, 6 z nich służyła do badania spostrzeganych postaw rodzica, a
4 do badania systemu kar i nagród stosowanych przez rodziców. Polska wersja kwestionariusza
składa się również z dwóch części. Kwestionariusz PCR znany jest w trzech formach. Wszystkie
formy oparte są na tej samej typologii postaw rodzicielskich i skonstruowane według identycznych
zasad. Różnice między poszczególnymi formami dotyczą jedynie liczby skal oraz liczby pozycji
zawartych w tych skalach.
Duża liczba twierdzeń Kwestionariusza Stosunków Między Dziećmi i Rodzicami wybrana została z
literatury przedmiotu. Ponadto w opracowaniu skal opisujących system kar i nagród stosowanych
przez rodziców, wykorzystano pracę R.Searsa, M.Maccobiego i H.Lewina.
Dwa podstawowe wymiary postaw rodziców to chłód i ciepło. Z wymiarami tymi wiążą się
postawy naczelne. Z chłodem związana jest postawa unikania (avoidance), a z ciepłem postawa
akceptacji (acceptance) dziecka. Częściowo z chłodu i częściowo z ciepła rodzicielskiego wynika
postawa uczuciowej koncentracji na dziecku (emotional concentration on the child). Zgodnie z
opracowaną przez A. Roe typologią, unikanie dziecka prowadzi do postawy odrzucającej
(rejecting) i zaniedbującej (neglecting), a jego akceptacja związana jest z postawą przypadkową
(obojętną, liberalną - casual) i kochającą (loving). Uczuciowa koncentracja na dziecku po stronie
chłodu wiąże się z postawą nadmiernie wymagającą (demanding), po stronie ciepła natomiast z
postawą nadmiernie ochraniającą (protecting) [12].
W niniejszej pracy zastosowano formę III Kwestionariusza Stosunków Między Dziećmi i
Rodzicami. Forma ta dotarła do Polski w 1974 roku. Forma III kwestionariusza PCR jest skróconą
forma kwestionariusza. Składa się z 50 twierdzeń w wersji  moja matka oraz takiej samej liczby
pozycji w wersji  mój ojciec . Obie wersje są bardzo podobne, ale w kilku wypadkach ich
twierdzenia różnią się [12].
Kwestionariusz opisuje pięć postaw rodzicielskich:
1. Postawa kochająca (L) - rodzice stwarzają dziecku ciepły klimat miłości i poświęcają mu
wiele uwagi. Starają się pomóc dziecku w wielu ważnych dla niego sprawach, ale nie
przejawiają przy tym postawy świadczącej o nadmiernej ingerencji. Matki i ojcowie starają
się przekonywać dziecko, stosują metodę perswazji i unikają karania, co nie oznacza, że w
ogóle nie używają kar. Rodzice udzielają dziecku pochwał, lecz nie wyróżniają go spośród
rodzeństwa. Dziecko darzy rodziców zaufaniem i często prosi ich o pomoc. Rodzice,
zapraszają przyjaciół swoich dzieci do domu. Rodzice zachęcają dziecko do niezależności.
2. Postawa wymagająca (D) - rodzice ustalają dziecku wysokie wymagania w różnych
dziedzinach, np. obyczajów, nauki w szkole. Wprowadzają też ścisłe zarządzenia i żądają
bezwzględnego ich przestrzegania, nie robiąc przy tym wyjątków. Rodzice chcą, aby
dziecko było stale zajęte użytecznymi czynnościami, stosują wiele kar i ograniczają
przyjaz
nie dziecka. Nie starają się zrozumieć uczuć swoich dzieci. Rodziców cechuje
dominacja, despotyzm i nieliczenie się ze zdaniem dziecka.
3. Postawa ochraniająca (A) - rodzice demonstrujący taką postawę stawiają na pierwszym
miejscu zainteresowanie dzieckiem. Są bardzo pobłażliwi, dają dziecku specjalne
przywileje, a czasem w wylewny sposób okazują swoje zaangażowanie uczuciowe.
Starannie dobierają dziecku przyjaciół, ale rzadko pozwalają mu odwiedzać swoich
kolegów. Rodzice izolują dziecko od kontaktów z rówieśnikami, oraz chronią od
doświadczeń, które mogą przynieść dzieciom rozczarowanie, złe samopoczucie, niepokój
lub krzywdę.
4. Postawa odrzucająca (R) - rodzice reprezentujący ten rodzaj postawy, nie akceptują
dziecięcości dziecka. Czasami odrzucają dziecko jako osobę. Rodzice tacy są wobec swoich
dzieci chłodni, wrogo ustosunkowani, co przejawiać się może w wyśmiewaniu błędów
dziecka i trudności, z którymi ono się spotyka. Rodzice tacy często pozostawiają dziecko w
domu, aby unikać z nim kontaktów i nie pozwalają kolegom na odwiedzanie dziecka. Nie
liczą się z punktem widzenia dziecka i jego zdaniem. Ustalają zarządzenia nie na rzecz
wychowania dziecka, ale po to, by ochronić się przed jego naprzykrzaniem się i ograniczyć
z nim kontakt.
5. Postawa liberalna (C) - rodzice przejawiający tę postawę nie interesują się zbytnio
dzieckiem, nie snują w związku z nim planów i traktują je jako część ogólnej sytuacji, w
jakiej się znajdują. Rodzice tacy zajmują się dzieckiem tylko wtedy, gdy nie są zajęci czymś
innym. Rodzice czynią mało wysiłków, aby wychowywać dziecko. Nie stawiają dzieciom
wielu wymagań, posiadają mało zasad związanych z wychowaniem i nie podejmują
wysiłków, aby przestrzegać tych, które posiadają.
W każdej z pięciu skal zawarto 10 twierdzeń. W formie III Kwestionariusza PCR przewidziano, dla
osób badanych cztery rodzaje odpowiedzi:  tak ,  raczej tak ,  raczej nie oraz  nie , za które
otrzymuje się odpowiednio punkty: 4, 3, 2 i 1. Osoba badana ustosunkowuje się do poszczególnych
twierdzeń przez wybór jednej z czterech kategorii odpowiedzi. Po przeniesieniu danych z arkusza
odpowiedzi na arkusz obliczeniowy, sumuje się punkty w ramach każdej skali oddzielnie dla matek
i oddzielnie dla ojców. Ponieważ w obrębie każdej skali zawarto 10 twierdzeń, dlatego wyniki
surowe poszczególnych skal mieszczą się w granicach od 10 do 40. Normalizacji testu dokonano na
próbce, składającej się z 458 osób i miała ona charakter reprezentacyjny.
Kwestionariusz przeznaczony jest do badania młodzieży i osób dorosłych, przy czym jako dolną
granicę wieku badanego przyjmuje się zazwyczaj 14-15 lat. Narzędzie może być stosowane w
badaniach indywidualnych i zbiorowych.
Wyniki
Okazało się, że pacjentki z jadłowstrętem postrzegają u swoich ojców większe nasilenie postawy
odrzucającej i liberalnej niż grupa kontrolna. Ojcowie tacy zajmują się dzieckiem tylko wtedy, gdy
nie są zajęci czymś innym.
Ponadto osoby z grupy badanej postrzegają u swoich matek mniejsze nasilenie postawy kochającej
niż osoby z grupy kontrolnej. Można więc mówić, że matki anorektyczek poświęcają im mniej
uwagi, mniej pomagają im w ważnych sprawach, zdarza się, że ingerują w ich świat. Matki te mniej
czasu poświęcają na przekonywanie dziecka, udzielają mniej pochwał i są przeciwne niezależności
dorastającej córki. Jako że postawa odrzucająca ma większe nasilenie w grupie badanej, to czynnik
miłość-odrzucenie (L-R) osiąga wyższe wartości w grupie kontrolnej. Oznacza to, że w grupie
kontrolnej postawy nacechowane miłością i akceptacją uczuciową dominują nad postawami
nacechowanymi odrzuceniem. Różnice między grupami w ocenie postaw rodzicielskich były
istotne statystycznie (pd"0,004).
Dyskusja
Uzyskane wyniki wykazały, że różnice między grupami w ocenie postaw rodzicielskich były istotne
statystycznie (pd"0,004). Można więc, w oparciu o wyniki kwestionariusza mówić o pewnych
charakterystycznych dla rodzin pacjentek z jadłowstrętem postawach rodzicielskich.
W grupie pacjentek z jadłowstrętem postawy nacechowane odrzuceniem dominują nad postawami
miłości i akceptacji uczuciowej. Dla ojców charakterystyczna jest również postawa liberalna.
W postawach obojga rodziców pacjentki z jadłowstrętem podkreślają postawę odrzucającą, może
ona prowadzić do zaniżonej samooceny. Silverstone [21] uważa wręcz, że zaburzenia jedzenia
najlepiej mogą być tłumaczone jako objaw chronicznie zaniżonej samooceny. Wandokanty -
Bocheńska [24] podkreśla również wagę: niedojrzałości, obniżonej samooceny, utrudnionego
podejmowania decyzji w etiologii anoreksji. Według Leunga [14] postrzegany niski poziom
rodzicielskiej opieki jest czynnikiem, który prognozuje obecność rdzennych, niezdrowych
przekonań wśród kobiet anorektycznych.
Rodzice odrzucający często pozostawiają dziecko w domu, aby unikać z nim kontaktów i nie
pozwalają kolegom na odwiedzanie dziecka. Badania Murphy ego [16] potwierdzają, że
anorektyczki mają mniejszą liczbę przyjaciół i mniejszą liczbę bliskich relacji z chłopcami. Dane
prezentowane artykule Bemporada [2] przemawiają mocno za tym, że osoby z zaburzeniami
jedzenia przeżywają w dzieciństwie trudności w relacjach z innymi prowadzące do braku
bezpieczeństwa i wyraz
nych trudności w zaufaniu innym, brakiem autentyczności w obecności
innych. Funkcjonowanie społeczne anorektyczek charakteryzuje nieufność, ostrożność i
dystansowanie się do innych. Unikają one bliskich więzi z ludz
mi z powodu trudności w
nawiązywaniu kontaktów emocjonalnych. Według Strobera [25] cechuje je brak poczucia
bezpieczeństwa, nadmierna zależność i podporządkowanie, ograniczona spontaniczność i
perfekcjonizm. Lęk i postawa obronna osób z jadłowstrętem może powodować odrzucanie
czynionych przez otoczenie prób nawiązania kontaktu i czynić niemożliwym uczestniczenie w
serdecznych, przyjacielskich relacjach.
Rezultaty badań Lattimora [13] wskazują, że diady anorektyczne wykazują bardziej destrukcyjną
komunikację niż diady z grupy kontrolnej. W obrębie diad anorektycznych córki wykazują bardziej
destrukcyjny styl komunikacji niż ich matki, a średnia częstotliwość komunikacji destruktywnych
była częstsza niż konstruktywnych w grupie anorektycznej. Co więcej, matki i ich córki w diadach
anorektycznych odwzajemniały destrukcyjną komunikację w większym stopniu niż konstruktywną.
Wyniki te nie popierają stwierdzenia, że unikanie konfliktów jest charakterystyczne dla rodzin
anorektycznych. Badając zachowanie rodziców i kluczowych krewnych stwierdzono, że zaburzenia
w komunikacji mogą nasilać zaburzone funkcjonowanie rodziny związanej z anoreksją.
Według Fitzgeralda [5] niedoceniany jest wpływ ojca na przedchorobową i towarzyszącą chorobie
osobowość, w skład której wchodzą między innymi zależność, perfekcjonizm, potrzeba osiągnięć.
Rola ojca jest ponownie znacząca przy przechodzeniu córki z dzieciństwa do wieku kobiecości,
kiedy córka potrzebuje jego afirmacji. Należy też zwrócić uwagę na rolę seksualności w relacjach
ojciec/córka, między innymi na lęk ojca spowodowany seksualną atrakcyjnością dojrzewającej
córki. Postawa odrzucenia może się nasilać w tym okresie z powodu nieakceptowania dorastania
córki i dojrzewania do roli kobiety. Banaś [1] zwraca również uwagę na poczucie niskiej wartości,
niepełną akceptację siebie i swojego wyglądu, obowiązkowość, poczucie odpowiedzialności,
zależność emocjonalną od rodziców oraz lęk przed dojrzałością psychoseksualną u pacjentek z
jadłowstrętem.
Matki anorektyczek poświęcają im mniej uwagi, nie są postrzegane jako stwarzające klimat
czułości i miłości. Być może w związku z tym okazują im mniej czułości w formie przytulania i
pieszczot. Badania przeprowadzone przez Gupta w 1995 roku [7] ujawniły istotnie większe
zainteresowanie wyglądem własnego ciała u anorektyczek oraz że deprywacja dotyku zarówno w
dzieciństwie jak i w czasie teraz
niejszym wyraz
nie odróżnia je od kobiet z grupy kontrolnej.
Wyniki te sugerują, że deprywacja dotyku może odgrywać rolę w zaburzeniach obrazu własnego
ciała. Pacjentki z anoreksją postrzegały także swoje matki jako mniej  nadopiekuńcze w
porównaniu z grupą kontrolną [19].
Postawę liberalną u ojców, związaną z niską kontrolą rodzicielską i zajmowaniem się
wychowaniem dziecka potwierdzają badania Schmidta z 1993 roku, który stwierdził, że
doświadczenia z dzieciństwa (m. in. zaburzenia psychiczne rodziców, niska kontrola rodzicielska,
nadużycia seksualne w dzieciństwie, przemoc fizyczna, nadmierna kontrola rodzicielska) wpływają
na rodzaj, formę zaburzenia, które rozwija się w latach póz
niejszych.
O roli rodziny w anoreksji świadczy także fakt, że terapia nastolatek z anoreksją wpływa na relacje
w rodzinie nawet wówczas, kiedy rodzina nie pojawia się nigdy jako całość na spotkaniu
terapeutycznym [18]. Dobre wyniki leczenia są połączone z lepszym funkcjonowaniem rodziny na
początku tego procesu. Anorektyczki mają większy wgląd w dysfunkcjonalność życia rodzinnego
wpływającego na ich chorobę niż ich rodzice [17].
Eisler [4] zaobserwował, że pod wpływem terapii zmniejszyły się istotnie krytyczne komentarze
między rodzicami i pacjentką i między obojgiem rodziców, wzrosła natomiast serdeczność między
rodzicami. W badaniach długoterminowych okazało się, że subiektywna ocena funkcjonowania
rodziny dokonywana przez pacjentkę jest powiązana z obecnością aktywnej fazy choroby i
poprawia się w czasie terapii. Ocena ta utrzymuje się przez okres dwóch lat od ukończenia leczenia.
U pacjentek dobrze odpowiadających na leczenie stwierdzono dalszą poprawę w funkcjonowaniu
rodziny między wypisem ze szpitala a oceną po okresie dwóch lat [24].
Wskazanie nieprawidłowych postaw w funkcjonowaniu rodzin pacjentek z jadłowstrętem może być
punktem wyjścia do opracowywania programu oddziaływań terapeutycznych. Uznanie wpływu
nieprawidłowego funkcjonowania środowiska rodzinnego na rozwój zaburzenia daje możliwość
oddziaływań profilaktycznych.