Anoreksja - jadłowstręt psychiczny

Choć sam termin anorexia nervosa pojawił się w literaturze medycznej prawie 100
lat temu, jednak niektóre symptomy tej choroby opisywano od wieków. Np. podobno
na anoreksję cierpiała Joanna d'Arc oraz św. Katarzyna ze Sieny, żywiąca się
jedynie jedną łyżką ziół dziennie.

W wieku XVII i XVIII pojawił się termin anorexia mirabilis, oznaczający
nadprzyrodzoną przyczynę nagłej utraty łaknienia.

Wiek XIX utrwalił się w historii medycyny jako okres, w którym wiele chorób
zostało po raz pierwszy zidentyfikowanych i zaklasyfikowanych. Anoreksję, czyli
"brak apetytu" (1865 r.) uważano za objaw wielu innych dolegliwości, takich
jak: choroby układu pokarmowego, gruźlica, rak czy nawet nudności z powodu
ciąży.

W latach 70 XIX wieku anoreksja uzyskała rangę samodzielnej jednostki
chorobowej. W roku 1873 William Gull w Anglii oraz Charles Lasegue we Francji
opisali zespół jej objawów:
odmowa przyjmowania pokarmów
duży spadek wagi ciała
zatwardzenie
brak albo zatrzymanie miesiączki
niska temperatura ciała
niskie tętno
namiętne uprawianie ćwiczeń fizycznych
Lasegue jako pierwszy zwrócił uwagę na związek objawów choroby z atmosferą
panującą w rodzinie. Mówił on, że w rodzinach pacjentek potrzeby emocjonalne
często wyrażano przez jedzenie.

W XX wieku pojawił się pogląd, że anoreksja jest poważnym schorzeniem o podłożu
psychologicznym, nierzadko bardzo trudnym do leczenia.

W latach 40 XX wieku psychoanalitycy tłumaczyli anoreksję podświadomymi
fantazjami i wstrętem do życia seksualnego. Na przełomie lat 60 i 70 pojawiała
się coraz bogatsza literatura na temat zaburzeń w przyjmowaniu pokarmów, coraz
większy nacisk kładziono na środowisko rodzinne, jako na podstawowe źródło
schorzenia oraz na związki między zaburzeniami a rolą, jaką wyznacza kobiecie
współczesna kultura.

W roku 1980 Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w "Diagnostycznym i
Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych (w skrócie DSM III)
opublikowało definicję diagnostyczną i opis objawów zaburzeń w przyjmowaniu
pokarmów. Definicję uzupełniono w roku 1987, uwzględniając najnowszy stan
wiedzy.



--------------------------------------------------------------------------------

Kryteria diagnostyczne wg DSM III:
Utrata lub brak przybierania na wadze w okresie wzrostu. Spadek ciężaru ciała o
15% poniżej średniej dla danego wieku.
Silny lęk przed przybraniem na wadze. Dana osoba boi się utyć, choć waży
wyraźnie za mało. Strach przed nabraniem ciała łączy się z obsesyjną troską o
jedzenie i własne wymiary.
Zakłócenia wizerunku własnego ciała, wymiarów, sylwetki ("czuję się gruba").
Pojawia się na początku anoreksji, choć dziewczyna może wcale nie mieć nadwagi.
Tylko około 1/3 osób cierpiących na anoreksję ma na początku nieznaczną
nadwagę.
Brak trzech kolejnych miesiączek (amenorrhoea).
Nie przyznawanie się do choroby także jest istotną cechą anoreksji. Często
osoby chore trafiają do specjalistów dopiero, gdy waga spada poniżej 85% normy.
Zanim waga ciała osiągnie ten poziom, lekarz potrafi stwierdzić chorobę na
podstawie innych objawów.


Powikłania medyczne - wynikające z niedożywienia organizmu.
Niskie, nieregularne tętno i niskie ciśnienie krwi. Zwiotczenie lewej przegrody
serca i zmniejszenie komór serca, czemu towarzyszy obniżenie ciśnienia krwi i
mniejsza wydolność serca. Jeśli osoba cierpiąca na anoreksję przejawia
jednocześnie skłonności do bulimii i regularnie wymiotuje, może wystąpić
arytmia w pracy serca, wywołana zmniejszeniem pojemności serca i zaburzeniem
równowagi elektrolitycznej.
Hipoglikemia, czyli niski poziom cukru w wyniku ubytków glikogenu i zapasów
tłuszczu w organizmie.
Hipotermia, czyli obniżenie temperatury ciała. Chora grubo się ubiera, bo jej
zimno, z powodu ubytku tkanki tłuszczowej.
Amenorrhoea, czyli zatrzymanie miesiączkowania.
Niedobór estrogenu przyczynia się do zrzeszotowacenia kości, zwiększającego
ryzyko złamań.
Zaburzenia pracy nerek, odwodnienie i trudności z koncentracją moczu, co wiąże
się z częstym uczuciem pragnienia.
Skórę pokrywa meszek jak u niemowlęcia.
"Twarz wiewiórki". Symptom wywołany obrzękiem gruczołów ślinowych. Uszy mocniej
odstają od głowy i twarz w okolicy kości policzkowych wygląda pucołowato.


Wpływ na rozwój fizyczny i seksualny. Zależy od tego, kiedy dziewczyna zaczęła
miesiączkować i od kiedy głoduje. Jeśli anoreksja pojawia się przed pierwszą
miesiączką, to choroba może negatywnie wpłynąć na wzrost osoby chorej. 12-13
letni organizm nie potrafi zgromadzić wystarczającej ilości tłuszczu dla
dalszego rozwoju, czego efektem jest mniejsza dojrzałość płciowa, a sylwetka
chorego przypomina sylwetkę dziecka. U chłopców, z powodu późniejszego okresu
dojrzewania, skutki zachorowania na anoreksję są jeszcze poważniejsze.

Wpływ na psychikę.
niedożywienie powoduje zmiany biochemiczne, które oddziałują na myśli, uczucia
i zachowania: łatwość popadania w rozdrażnienie lub apatię, krnąbrność, nie
przyznawanie się do choroby i niezgoda na leczenie;
euforia we wczesnym stadium anoreksji - "Nareszcie coś ode mnie zależy";
poczucie władzy, wyższości moralnej, zdolność oparcia się jedzeniu staje się
sprawą honoru;
pod powierzchnią euforii i poczucia wyższości czai się jednak strach - lęk o
to, czy nie zjada się za dużo (od czasu do czasu osoba cierpiąca na anoreksję
urządza sobie wielką ucztę (wg własnej oceny) - jest to reakcja organizmu na
głodówkę; potem stosuje środki na przeczyszczenie, pigułki dietetyczne lub
intensywne ćwiczenia);
lekceważenie sygnałów wysyłanych przez organizm - wypieranie swojego apetytu,
tego, że jest jej zimno;
obsesja na punkcie porządku: zapisywanie wagi, ilości przyswojonych kalorii,
rodzaju ćwiczeń fizycznych, ilość czasu im poświęconego; chory posiada także
wysokie wymagania wobec samego siebie w związku z wynikami szkolnymi i innymi
osiągnięciami;
depresja - ryzyko jej pojawienia się wzrasta wraz i ilością kilogramów
straconych na wadze, długością trwania nie leczonej choroby; im dłużej trwa
anoreksja, tym bardziej chory jest niespokojny, przygnębiony i przerażony. Nie
tylko jego ciało jest wycieńczone i wyczerpane, ale także jego wola prowadzi
nieustanną walkę z samym sobą.


Rozmiar zjawiska. Znaleźć można różne dane na ten temat - choruje 1 na 800; 1
na 100 dziewcząt między 12 a 18 rokiem życia. Częściej chorują osoby pochodzące
z rodzin z klasy średniej. 95% ofiar anoreksji, to kobiety. Choroba pojawia się
najczęściej w wieku dojrzewania. U 15-20% chorych anoreksja powoduje trwałe
uszkodzenia. Stopień zachorowań śmiertelnych jest wysoki - jeden z najwyższych
wśród innych zaburzeń psychicznych. Śmierć następuje najczęściej na skutek
powikłań zdrowotnych lub samobójstw. Procent osób z chroniczną anoreksją, które
popełniły samobójstwo, waha się w granicach ok. 2-5%. Wg innych badań, które
śledziły rozwój choroby u wybranych pacjentów przez okres ponad 10 lat, stopień
śmiertelności wynosił ponad 10%. Wcześnie rozpoczęte intensywne leczenie,
połączone z psychoterapią, może przynieść dobre rokowania: w 1 roku trwania
choroby 4 na 5 przypadków kończy się powodzeniem; po 1 roku trwania choroby - 1
na 2 osoby wyzdrowieje, u drugiej choroba przybiera postać chroniczną.
Późniejsze leczenie - około 10-15% osób po 10 latach trwania choroby z objawami
chronicznymi, umiera.


Środowisko rodzinne. Wyodrębniono 5 cech charakterystycznych dla rodzin, w
których rozwinęła się anoreksja:
Usidlenie.
Mówimy o usidleniu, kiedy relacje między członkami danej rodziny ulegają
swoistemu zasklepieniu, nie tracąc przy tym na intensywności.
W takich rodzinach każdy tak bardzo żyje życiem innych członków rodziny, że
kończy za nich zdania lub odpowiada na pytania do nich skierowane.
Indywidualność i autonomia ulegają zatarciu, ale chociaż wszyscy są tak silnie
ze sobą związani, jednocześnie każdy jest przeraźliwie samotny. Wiąże ich silne
poczucie lojalności, ale nie są sobie bliscy. Ponadto mają poczucie, że ich
zadaniem jest troszczenie się o innych członków rodziny, ale nie o siebie.
W rodzinach tych zdarza się również, że jedna osoba mówi do drugiej za
pośrednictwem trzeciej.
Granice ulegają zatarciu, ponieważ rodzice nie zawsze zachowują się jak
rodzice, a dzieci - jak dzieci. Dzieci mogą przyjąć opiekuńczą postawę wobec
rodziców albo rodzeństwa, rodzice zaś mogą wciągać je w małżeńskie swary i
rozgrywki.
Nadopiekuńczość.
W rodzinach, w których rozwinęła się anoreksja, wszyscy bardzo się o siebie
troszczą, kochają się szczerze i chcą dla siebie jak najlepiej.
Panuje przeświadczenie, że świat nie jest bezpieczny i lepiej trzymać się
razem.
Dziecko ma niewiele możliwości bezpośredniego stawienia światu czoła, z dala od
bezpiecznej sieci powiązań rodzinnych, więc rozwój jego osobowości i
samodzielności zostaje zahamowany.
Wszystkie dzieci, a szczególnie te o skłonnościach anorektycznych, reagują na
rodzicielską nadopiekuńczość poczuciem ogromnej odpowiedzialności za rodzinę.
Sztywność.
Wszelka zmiana uważana jest za niebezpieczną i niepożądaną - w celu zachowania
status quo tworzą się ścisłe zasady. Nadrzędne znaczenie przypisuje się
panowaniu nad sobą. Sztywne rodziny są bezbronne wobec kataklizmów
przychodzących z zewnątrz - zmiany pracy czy szkoły, śmierci w rodzinie,
separacji czy rozwodu - odrzucają myśl, że w ich życiu może dojść do
jakichkolwiek poważnych zmian.
Unikanie i nie rozwiązywanie konfliktów.
Nadrzędnym celem jest rodzinna harmonia: uzyskuje się ją, ignorując istnienie
problemu, maskując, rozmywając, przewlekając lub omijając wszelkie spory.
W niektórych rodzinach jeden ze współmałżonków unika konfliktu, a drugi - nie.
Jeżeli ten drugi próbuje poddać dany problem pod dyskusję, to ten pierwszy
szybko zmienia temat, aby tylko uniknąć otwartej konfrontacji albo po prostu
wychodzi z mieszkania. Konflikt pozostaje nie rozwiązany.
Wciąganie dzieci w konflikt między rodzicami. Rodzice nie potrafią ze sobą
rozmawiać i unikają ujawniania wszelkich konfliktów, często jednak skarżą się
przed dziećmi i każą mu się opowiedzieć po którejś ze stron konfliktu.