PRACA ORYGINALNA ISSN 1643 0956
Izabela A
ucka
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademii Medycznej w Gdańsku
Zespoły psychopatologiczne
współwystępujące z jadłowstrętem
psychicznym u młodzieży
Psychiatric comorbidity in adolescents suffering from anorexia nervosa
STRESZCZENIE się osobowości zaobserwowano u 93,3% osób, w tym
u 56,7% stwierdzono atrybuty charakterystyczne dla
WST
P. Podstawowym celem niniejszej pracy jest
osobowości wiązki C, 33,3%  wiązki B, a 3,3% ba-
jakościowa i ilościowa analiza występowania dodat-
danych  wiązki A.
kowych zespołów psychopatologicznych (zwłaszcza
WNIOSKI. W badanej grupie młodzieży cierpiącej na
zaburzeń depresyjnych i lękowych), towarzyszących
jadłowstręt psychiczny statystycznie istotnie często
jadłowstrętowi psychicznemu u młodzieży, wraz
współwystępowały dodatkowe zespoły psychopa-
z uwzględnieniem wpływu uwarunkowań osobni-
tologiczne, wpływające zarówno na obraz klinicz-
czych i środowiskowych na ich powstawanie.
ny, jak i na rokowanie w zasadniczym zespole cho-
MATERIAA
I METODY. Badaniami objęto 30 pacjen-
robowym. W procesie profilaktyki, diagnostyki oraz
tów, w tym 29 dziewcząt i 1 chłopca, w wieku 16
leczenia osób z zaburzeniami odżywiania należy ko-
 22 lat (średnia wieku 18,2 roku) cierpiących na ja-
niecznie uwzględnić kontekst osobniczy, rodzinny
dłowstręt psychiczny. Pacjentów hospitalizowano
i środowiskowy.
w Klinice Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psycho-
tycznych i Wieku Podeszłego AMG. Stosowano pół-
słowa kluczowe: jadłowstręt psychiczny,
ustrukturalizowany wywiad kliniczny (uzyskany od pa-
inne zaburzenia psychiczne, młodzież
cjenta i jego opiekunów), przeprowadzano badanie
przedmiotowe z obliczeniem wskaz
nika masy ciała Qu-
eteleta (BMI), badanie stanu psychicznego z zastoso-
ABSTRACT
waniem Skali Depresji Hamiltona oraz Skali Obsesji-
-Kompulsji Yale-Brown, badanie psychologiczne z oceną
BACKGROUND. The basic aim of the study was the
funkcjonowania intelektualnego oraz kształtujących się
estimation of comorbidity of psychiatric disorders
cech osobowości, a także badanie uwarunkowań ro- (especially anxiety disorders and depressive disor-
dzinnych (Test Stosunków Rodzinnych). Uzyskane dane
ders) in adolescents suffering from anorexia nervo-
opracowano za pomocą metod statystycznych.
sa. Next aim was the assessment of the influence of
WYNIKI. U osób cierpiących na jadłowstręt psychicz- the individual and enviromental factors on the co-
ny stwierdzono istotnie częste współwystępowanie
morbid psychopatologies development
zespołów depresyjnych (70% badanych), zaburzeń
MATERIAL AND METHODS. The study group consist-
lękowych (63,3%) oraz zaburzeń obsesyjno-kompul- ed of 30 patients (the age ranging from 16 to 22,
syjnych (16,7%). Cechy nieprawidłowo kształtującej
the average age  18.2 years), 29 girls and 1 boy
treated for the episode of anorexia nervosa. All pa-
tients were hospitalized in Psychiatry Clinic at the
Medical University of Gdańsk. The following meth-
Adres do korespondencji: dr med. Izabela A
ucka
ods were applied: general medical examination with
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych
Body Mass Index assessment, semistructured inter-
i Wieku Podeszłego AMG
view from patients as well as their parents, clinical
ul. Srebrniki 1, 80 282 Gdańsk
observation, psychiatric and psychological examina-
tel.: [phone]; faks: (058) 344 60 85
tion with use of The Hamilton Depression Rating
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 7 (4): 192 197
Copyright � 2007 Via Medica Scale, The Yale-Brown Obsessive-Compulsive Scale
192 www.psychiatria.med.pl
Izabela A
ucka, Zespoły psychopatologiczne w przypadku jadłowstrętu psychicznego
and Family Relations Test. All obtained data were
tych zaburzeń. Pacjenci z jadłowstrętem psychicz-
statistically analyzed.
nym są nadmiernie skupieni na całodziennym my-
RESULTS. The comorbidity of anxiety disorders, OCD,
śleniu, liczeniu kalorii oraz rozmaitych zabiegach
depression syndromes and anorexia nervosa in the
dotyczących ich diety, wyglądu i masy ciała. Oso-
study group was significantly frequent observed. In
by z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi są za-
the study group depression syndromes appeared in
absorbowane swoimi obsesjami, wątpliwościami
the 70% cases. The anxiety disorders was observed
i tak samo skupiają się na natrętnych czynnościach
in 63.3% of patients. The comorbidity of OCD and
uniemożliwiających im prawidłowe funkcjonowa-
anorexia nervosa appeared in 16.7% cases. After
nie [5 7].
conducted investigation and observation, personal-
W badaniach przeprowadzonych wśród osób
ity disorders were observed in 93.3% of adolescents
cierpiących z powodu obsesji-kompulsji wykazano, że
(in 56.7%  from the cluster C, in 33.3% cases
 the cluster B and 3.3%  the cluster A). u około 6 12% z nich występują objawy upoważ-
CONCLUSIONS. In the examined group of teenagers
niające do postawienia diagnozy zaburzeń odżywia-
suffering from anorexia nervosa additional psycho-
nia. Wyniki odwrotnych analiz, ukierunkowanych na
pathological syndromes, having impact both on clin-
stwierdzenie zespołu natręctw u pacjentów z zabu-
ical image and the basic disease syndrome progno-
rzeniami odżywiania, były niejednoznaczne. Niektóre
sis, coexisted on the statistically significant level. In
nie potwierdziły istotnej statystycznie różnicy między
the prophylaxis and diagnosis process as well as
częstością zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wśród
during the treatment of the persons suffering from
osób z zaburzeniami odżywiania, inne dokumento-
eating disorders, it is crucial to consider individual,
wały ich obecność u 7 30% badanych [1, 5 7].
family and environmental context.
W obecnie obowiązującej Międzynarodowej
Klasyfikacji Chorób ICD 10 (International Classifica-
key words: anorexia nervosa, psychiatric
tion of Diseases, tenth revision) stwierdza się, że wy-
comorbidity, adolescents
stępujące w zaburzeniach odżywiania obsesje i kom-
pulsje w jakikolwiek sposób związane z odżywianiem
się nie pozwalają na postawienie odrębnej diagnozy.
Wstęp
Do objawów choroby zasadniczej należy nadmierna
Według doniesień dotyczących pacjentów
koncentracja na zagadnieniach dotyczących odżywia-
z jadłowstrętem psychicznym można stwierdzić, że
nia. Aby było możliwe rozpoznanie zespołu natręctw
stosunkowo rzadko jest możliwe u nich postawienie
towarzyszącego jadłowstrętowi psychicznemu, musi on
wyłącznie diagnozy zaburzeń odżywiania. Najczęściej
być związany z treściami innymi niż odżywianie się.
obserwuje się współwystępowanie zaburzeń depre-
Częstość zaburzeń lękowych w ogólnej popu-
syjnych, lękowych, obsesyjno-kompulsyjnych oraz
lacji ocenia się na około 15%, przy czym zdecydo-
cechy nieprawidłowo ukształtowanej osobowości.
wanie częściej chorują dzieci; jest to najczęstsza for-
Występowanie depresji lub dystymii obok za-
ma zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego.
burzeń odżywiania rozpoznaje się najczęściej i sza-
U młodzieży zaburzenia lękowe są pod względem
cuje na około 50 70% przypadków. Zaburzenia de-
występowania na 2. 4. miejscu spośród innych zespo-
presyjne u dzieci i młodzieży rozpoznaje się na pod-
łów psychopatologicznych [9, 10]. Istotną cechą za-
stawie tych samych kryteriów diagnostycznych co
burzeń lękowych pojawiających się w wieku rozwo-
u dorosłych, zaznaczając jedynie pewne odrębności
jowym jest ich przebieg, który może mieć charakter
związane z aktualną fazą rozwojową. Na przykład
przewlekły albo nawrotowy. Ryzyko ponownego
u dzieci w wieku szkolnym podkreśla się znaczenie
wystąpienia zaburzeń lękowych w okresie dojrzało-
(oprócz predyspozycji biologicznych) poczucia bez-
ści jest tym większe, im więcej rodzajów zaburzeń
radności lub braku kompetencji, a u młodzieży
lękowych stwierdzano u danej osoby. Spośród czyn-
 braku planów na przyszłość oraz uczucia znuże-
ników predysponujących do rozwoju zaburzeń lęko-
nia. Nastrój depresyjny u dzieci i młodzieży często
wych najczęściej wymienia się traumatyczne przeży-
objawia się znaczną drażliwością [1 4].
cia oraz wielokrotnie wyższe ryzyko wystąpienia tych
Niektórzy badacze uznawali jadłowstręt psy-
zaburzeń u dzieci, których rodzice chorują na zabu-
chiczny za pewną odmianę zaburzeń obsesyjno-kom-
rzenia lękowe oraz zaburzenia lękowe i depresyjne.
pulsyjnych [5 7]. Według Coopera, za [8], i Rabe-
W wielu analizach podkreśla się szczególnie częste
-Jabłońskiej [5, 6] wiele obserwacji wskazuje na taką
w tym wieku współwystępowanie zaburzeń lękowych
możliwość, przynajmniej w niektórych przypadkach.
z innymi zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza ze-
Pogląd ten wynika z podobieństw fenotypowych obu
społami depresyjnymi. Wyniki badań poświęconych
www.psychiatria.med.pl 193
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 4
problematyce jadłowstrętu psychicznego wykazują, podejścia zarówno do diagnostyki, jak i leczenia
że do najczęściej współwystępujących zespołów psy- pacjentów nie jest w pełni doceniana.
chopatologicznych należą właśnie zaburzenia lęko-
we. Steinhausen [11] w swojej metaanalizie donie-
sień z lat 1953 1996, poświęconej dzieciom i mło- Materiał i metody
dzieży chorym na jadłowstręt, stwierdził występowa- Badaniami objęto 30 pacjentów, w tym 29 dziew-
nie zaburzeń lękowych u 26% z nich [11]. cząt i 1 chłopca, w wieku 16 22 lat (średnia wieku
Zaburzeniami osobowości nazywa się utrwa- 18,2 roku) cierpiących na jadłowstręt psychiczny, ho-
lone, rozwijające się od wczesnego wieku (z począt- spitalizowanych w Klinice Psychiatrii Rozwojowej, Za-
kiem w okresie póz
nego dzieciństwa lub w wieku burzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego AMG.
młodzieńczym), dezadaptacyjne wzorce wewnętrz- Rozpoznanie choroby zasadniczej oraz współ-
nego przeżywania oraz zachowania społecznego występujących zespołów psychopatologicznych usta-
 prowadzące do indywidualnego cierpienia lub lano na podstawie kryteriów diagnostycznych zawar-
konfliktów interpersonalnych albo do obu tych na- tych w ICD-10. Dodatkowo, zgodnie z zaleceniami
stępstw. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne APS, w klasyfikacji DSM IV wyodrębniano postać re-
(APS, American Psychiatric Society) w klasyfikacji DSM IV strykcyjną i bulimiczną jadłowstrętu psychicznego.
(Diagnostic and Statistic Manual of Mental Diseases, W przypadku stwierdzenia kształtujących się, niepra-
fourth edition) podzieliło zaburzenia osobowości na widłowych cech osobowości stosowano kryteria dia-
trzy podgrupy, tak zwane wiązki. Scharakteryzowa- gnostyczne APS, klasyfikacji DSM IV, grupujące ce-
no je następująco: wiązka A  zaburzenia osobo- chy osobowości nieprawidłowych w szersze skupiska
wości charakteryzujące się znacznymi trudnościami  wiązki; takie podejście uznano za bardziej właści-
w zakresie ekspresji i komunikacji, sprawiająca wra- we dla badań osób w wieku rozwojowym.
żenie niezwykłej lub ekscentrycznej, obejmująca oso- Badanie przeprowadzono, stosując następują-
bowość paranoiczną, schizoidalną i schizotypową; ce metody: półustrukturalizowany wywiad kliniczny
wiązka B  zaburzenia osobowości charakteryzują- uzyskany od pacjenta i jego opiekuna, badanie stanu
ce się znacznym nieuporządkowaniem emocji, które somatycznego wraz z pomiarem wzrostu i masy ciała
wyraża się zachowaniami o cechach dramatycznych, oraz obliczeniem wskaz
nika masy ciała Queteleta (BMI,
zmiennych lub chaotycznych, obejmująca osobowość body mass index), według wzoru: BMI = masa ciała
dyssocjalną, impulsywną, pograniczną, histrioniczną [kg/m2], połączona z analizą podstawowych badań
i narcystyczną; wiązka C  zaburzenia osobowości laboratoryjnych, badanie elektrokardiograficzne,
wyróżniające się znaczną lękliwością i bojaz
liwością, badanie elektroencefalograficzne, badanie stanu
silnie upośledzającą skuteczność i kompetencje spo- psychicznego z zastosowaniem Skali Depresji Hamil-
łeczne. Zaliczono tutaj osobowość lękliwą/unikającą, tona oraz Skali Obsesji-Kompulsji Yale-Brown. Prze-
zależną, anankastyczną (obsesyjno-kompulsyjną). prowadzono badanie psychologiczne (wykonywane
Wymienione powyżej typy osobowości z pewnością przez psychologa klinicznego), obejmujące: ocenę
są przydatne w całościowym opisie dorosłego czło- funkcjonowania intelektualnego za pomocą Skali
wieka, oddają w zadowalającym stopniu ogólny spo- Inteligencji Wechslera, ocenę kształtujących się cech
sób jego zachowania i funkcjonowania. Jednak osobowości na podstawie obserwacji klinicznej po-
w przypadku dzieci i młodzieży zwykle okazują się łączonej z analizą Testu MMPI (Minnesota Multipha-
niewystarczające, nie zawierają bowiem zmian wpi- sic Personality Inventary), wzbogacaną (zależnie od
sanych bezpośrednio w dynamikę okresu rozwojo- uznania psychologa) Testem Apercepcji Tematycznej,
wego. W odniesieniu do tak młodych osób mówi się Testem Dom Drzewo Człowiek, oraz badania uwarun-
raczej o kształtujących się cechach osobowości niż kowań rodzinnych za pomocą Testu Stosunków Rodzin-
o jej ściśle określonych i zdefiniowanych typach. We- nych. W przypadku podejrzenia organicznego uszko-
dług przeglądu piśmiennictwa zajmującego się pro- dzenia mózgu wykonywano dodatkowo testy weryfi-
blematyką jadłowstrętu psychicznego i towarzyszą- kujące te wątpliwości; o ich zastosowaniu decydował
cych tej chorobie zaburzeń osobowości częstość ich psycholog przeprowadzający badanie. Uzyskane dane
współwystępowania zawiera się w przedziale 17 opracowano za pomocą metod statystycznych.
 80% badanych [12].
Mimo że badacze podkreślają niewątpliwie
negatywny wpływ, jaki wymienione zaburzenia wywie- Wyniki
rają na przebieg jadłowstrętu psychicznego, rokowa- W badanej grupie 15 osób (50%) chorowało
nie oraz jakość życia pacjentów, rola holistycznego na restrykcyjną postać jadłowstrętu psychicznego,
194 www.psychiatria.med.pl
Izabela A
ucka, Zespoły psychopatologiczne w przypadku jadłowstrętu psychicznego
12 (40%)  na odmianę bulimiczną, a u 3 (10%) u 33,3%  z wiązki B, u 3,3%  cechy osobowości
rozpoznano jadłowstręt atypowy. Podczas badania z wiązki A. Tylko u 2 osób osobowość kształtowała
wartość minimalna BMI wynosiła 9,7, a maksymal- się prawidłowo.
na  20,2 (średnia 14,6). U 27 osób (90%) była niż- Funkcjonowanie intelektualne badanych w 30%
sza od 17,5. Przed wystąpieniem objawów choroby mieściło się powyżej przeciętnej dla wieku, w 50%
BMI wynosił 15,2 27,1 (średnio 21,2), przy czym przypadków było przeciętne, w 10%  osiągało
u 23 osób mieścił się w granicach wartości prawi- wyniki poniżej przeciętnej, a w 10% plasowało się
dłowych, to znaczy w przedziale 18,5 24,9. Niedo- w granicach inteligencji wysokiej. Rozwój poszcze-
wagę (BMI < 18,5) stwierdzono u 4 osób, a nadwa- gólnych funkcji poznawczych był u 13 osób harmo-
ga (BMI > 24,9) występowała u 3 pacjentów. nijny (43,3%), a u 17 (56,7)  nieharmonijny. Osiem
Regresję cech pokwitania obserwowano u 25 pa- osób z grupy badanej funkcjonowało znacznie po-
cjentek (83,3%), 4 osoby miesiączkowały nieregular- wyżej swoich potencjalnych możliwości, 9 pacjentów
nie. Wśród dodatkowych obciążeń somatycznych nie wykorzystywało ich w pełni. Cechy uszkodzenia
przeważały zaburzenia rytmu pracy serca, zazwyczaj ośrodkowego układu nerwowego stwierdzano u 6 ba-
w postaci bradykardii. Zapis elektroencefalograficz- danych osób (statystycznie znamienne).
ny był prawidłowy u 25 osób (83,3%), a u 5 (16,7%) Zaburzenia depresyjne w rodzinie występowa-
stwierdzano odchylenia od normy. ły statystycznie istotnie często  w 50% przypad-
W okresie poprzedzającym wystąpienie jadło- ków (30% matek, 6,7% ojców i 13,3% krewnych dru-
wstrętu psychicznego najczęściej stwierdzano desta- giego stopnia).
bilizację sytuacji domowej (konflikt, zagrażający roz- Nieprawidłowe postawy dotyczące odżywiania
wód; u 46,7% badanych) lub śmierć bliskiej osoby odnotowano u 16 rodzin (53,3%). W przypadku
(20% przypadków). matek była to najczęściej nadwaga połączona z nie-
Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych skutecznymi próbami odchudzania się (13 osób) lub
podczas badania stwierdzano statystycznie istotnie czę- niedowaga wraz ze stosowaniem ograniczeń żywie-
sto u 70% pacjentów, przy czym u 2 osób była to de- niowych (5 osób); w przypadku ojców była to za-
presja ciężka, u 10  umiarkowana, a u 9  łagodna. zwyczaj nadwaga (7 osób) lub niedowaga (3 osoby)
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne występowa- z towarzyszącymi dodatkowo dolegliwościami ze
ły u 16,7% osób (statystycznie istotnie często), w tym strony układu pokarmowego w postaci bólów żołąd-
w 3 przypadkach miały charakter umiarkowany, ka czy dyspepsji. W rodzinach wielopokoleniowych
w 2  łagodny. Dotyczyły one obsesyjnego porząd- najczęściej obserwowano nadmierną koncentrację na
kowania, gromadzenia przedmiotów, mycia się sprawach żywienia połączoną z nadwagą, zwłasz-
i przebierania. cza wśród babć ze strony matek.
Według danych uzyskanych z wywiadu 63,3% W badanej grupie statystycznie znamienne jest
pacjentów (statystycznie istotnie często) cierpiało występowanie zaburzeń odżywiania w rodzinie oraz
z powodu zaburzeń lękowych, w tym 17 osób przeja- wśród matek. Dolegliwości o charakterze jadło-
wiało objawy lęku separacyjnego, 10 prezentowało wstrętu psychicznego (aktualnie lub w przeszłości)
lęk społeczny, 4 doznawały mieszanych zaburzeń lę- zgłaszało: 5 matek, 3 ojców, 1 siostra, 5 kuzynek,
kowo-depresyjnych, 2  zaburzeń somatyzacyjnych, 1 ciotka.
2  lęków o charakterze fobii. U 1 osoby występo- Badani najczęściej pochodzili z rodzin pełnych
wało moczenie nocne pierwotne, także u 1 rozpo- (86,7%). Czworo badanych było wychowywanych
znano zaburzenia dysocjacyjne. przez samotną matkę (13,3%). Wszystkie pacjentki
Statystycznie istotnie często stwierdzano zacho- miały rodzeństwo, najczęściej były urodzone jako
wania autoagresywne: 9 pacjentek dokonywało sa- drugie z kolei (50%). Wśród rodzeństwa przeważali
mookaleczeń, u 1 odnotowano trichotillomanię, chłopcy (26:16). Relacje między badaną i najważ-
4 osoby usiłowały popełnić samobójstwo. Trzy oso- niejszą dla niej osobą z rodzeństwa najczęściej wią-
by nadużywały alkoholu, a 2 eksperymentowały zały się z rywalizacją (50%). Spośród rodzin pacjen-
z narkotykami. Nadużycia seksualne stwierdzano sta- tów do grupy rodzin określanej przez Minuchina jako
tystycznie istotnie często  u 16,7% badanych. psychosomatyczne zaliczono 60% rodzin.
Na podstawie przeprowadzonych badań i ob- Rodzice najczęściej oczekiwali od pacjentek
serwacji, według klasyfikacji DSM-IV, cechy niepra- osiągania sukcesów w dziedzinie edukacji (96,7%).
widłowo kształtującej się osobowości stwierdzono W badanej grupie było 13 (43,3%) rodzin ob-
statystycznie istotnie często  u 28 pacjentów. U 56,7% ciążonych problemem alkoholowym, w tym w 10 przy-
badanych były to cechy osobowości z wiązki C, padkach dotyczył on rodziców badanej (osobą uza-
www.psychiatria.med.pl 195
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 4
leżnioną w 6 przypadkach była matka, w 7  oj- ptacji do jakichkolwiek zmian, nawet tych, które
ciec), a w 8 obejmował rodziny generacyjne. Prze- wynikają z naturalnego cyklu życia rodziny. Poprzez
moc psychiczną i fizyczną stosowano w 20% rodzin. często symbiotyczne związki z dziećmi utrudniają
Najczęściej osobą agresywną był ojciec. proces separacji i indywiduacji, powodując ich wy-
Atmosfera domowa w ocenie osób udzielają- izolowanie z grupy rówieśniczej. Jednocześnie mat-
cych wywiadu była w 36,7% niekorzystna, w 60% ki niepewne swoich kompetencji często nadmiernie
 zmienna, a w 3,3% przypadków  korzystna. koncentrują się na  zewnętrznych przejawach tro-
Stwierdzano statystycznie istotny wpływ rodzin ge- ski macierzyńskiej, to znaczy na dbaniu o sprawy
neracyjnych ze strony matki na życie rodzin nuklear- żywienia i zdrowia dzieci, pomijając inne sfery, istotne
nych (w tym  zwłaszcza babci ze strony matki). dla prawidłowego ich rozwoju [15].
Sytuację socjalno-bytową określano jako dobrą Tezę traktującą jadłowstręt psychiczny jako
w 30% rodzin, w 53,3%  jako średnią, w 16,7% objaw zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego można
 oceniono jako złą. byłoby rozważać u 1 osoby z zespołem natręctw,
Wyniki badań nad rozpowszechnieniem depre- który pojawił się wcześniej niż zaburzenia odżywia-
sji, przeprowadzonych przez Bombę i Jaklewicza [13], nia. Jednak pozostawały one w remisji, a nasiliły się
wskazują na częste występowanie tej choroby w nie- ponownie w efekcie wyniszczenia organizmu. Naj-
leczonej populacji dzieci i młodzieży. Subkliniczną częściej obserwowanymi w badanej grupie kompul-
depresję najczęściej (38,2% populacji) stwierdzano sjami były natrętne czynności, charakterystyczne dla
u preadolescentów, to znaczy dzieci między 10. osób w wieku rozwojowym, to znaczy: porządko-
a 14. rokiem życia; wśród młodzieży do lat 17 zabu- wanie, mycie się i liczenie.
rzenie to rozpoznawano u 27,4% populacji [4, 13]. Zaskakująco wysoki (> 90%) okazał się odse-
Zarówno duża częstość depresji (dokumentowana tek pacjentów z nieprawidłowymi cechami osobo-
omówionym wcześniej badaniem dotyczącym uzna- wości. W piśmiennictwie najczęściej podaje się war-
wanych za zdrowe starszych dzieci szkolnych i mło- tości w zakresie 42 75% [1 3, 12]. Możliwe, że wy-
dzieży), jak i obserwacje poczynione przez wielu ba- nika to z ostrej fazy choroby, wikłanej dodatkowo
daczy uzasadniają, w przypadku występowania okreś- innymi zespołami psychopatologicznymi oraz liczny-
lonych objawów, rozpoznawanie zespołów depre- mi czynnikami reaktywnymi  zarówno osobniczy-
syjnych także w przebiegu innych schorzeń, w tym mi, jak i rodzinnymi badanych nastolatków.
jadłowstrętu psychicznego. W piśmiennictwie doty- Potwierdziły się spostrzeżenia dotyczące panu-
czącym współwystępowania zaburzeń odżywiania jących w rodzinach (wśród matek) nieprawidłowych
i depresji częstość istnienia zespołów depresyjnych postaw w stosunku do odżywiania się. Zgodnie
określa się zazwyczaj na 50 70%. W doniesieniach z doniesieniami badaczy obserwowano istotnie częst-
opisujących osoby w wieku rozwojowym, chorujące sze występowanie jadłowstrętu psychicznego u krew-
na jadłowstręt psychiczny, depresję rozpoznawano nych chorych adolescentów [16].
zazwyczaj u 6 56% pacjentów [1 3]. W badanej gru- W rodzinach pacjentów z jadłowstrętem psy-
pie odsetek rozpoznanych zaburzeń depresyjnych jest chicznym często stwierdzano problem patologii spo-
zdecydowanie wyższy, co być może wiąże się ze zgła- łecznych, przemocy i uzależnienia od alkoholu. Wy-
szanymi w wywiadzie czynnikami reaktywnymi oraz soki odsetek tego zjawiska jest, być może, związany
rodzinnym obciążeniem depresją [14]. Zdarzenia ta- z dużą częstością alkoholizmu w polskim społeczeń-
kie mogą potęgować (wiążące się także z młodym stwie.
wiekiem) poczucie bezradności, nieefektywności, Przytoczone obserwacje pozwalają stwierdzić,
braku wpływu i kontroli nastolatka. że u każdego pacjenta zarówno przyczyny, jak i ob-
Wśród młodych osób z jadłowstrętem psychicz- raz kliniczny jadłowstrętu psychicznego, mimo po-
nym rozpoznano wysoki odsetek dodatkowych za- zorów jednolitości, mają złożony charakter. Na jego
burzeń lękowych, co być może wiąże się z ich sytu- różnorodność wpływają dodatkowo współistniejące
acją domową. W rodzinach charakteryzujących się zespoły psychopatologiczne o zróżnicowanym nasi-
nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi oraz leniu. Uwarunkowania osobnicze i szeroko rozumia-
w tak zwanych rodzinach psychosomatycznych dzieci ne wpływy środowiskowe tworzą swoistą mozaikę
statystycznie znamiennie częściej przejawiają zabu-  specyficzną i niepowtarzalną dla każdej osoby.
rzenia lękowe. W rodzinach psychosomatycznych Proces diagnozowania i leczenia powinien uwzględ-
zwłaszcza matki (i/lub babcie) z powodu lękowego niać te indywidualne odmienności. Należałoby zwró-
odbierania świata zewnętrznego są nadopiekuńcze cić szczególną uwagę na ścisłą współpracę zarówno
w stosunku do swoich dzieci, mają trudności w ada- z pacjentem, jak i jego rodziną, gdyż zwłaszcza u osób
196 www.psychiatria.med.pl
Izabela A
ucka, Zespoły psychopatologiczne w przypadku jadłowstrętu psychicznego
2. Herpertz-Dahlmann B., M�ller B., Herpertz S., Heussen N.,
w wieku rozwojowym bez holistycznego spojrzenia
Hebebrand J., Remschmidt H. Prospective 10-year follow-up
i podejścia nie będzie możliwy sukces terapeutyczny.
in adolescent anorexia nervosa  course, outcome, psychia-
tric comorbidity and psychosocial adaptation. J. Child Psychol.
Psychiatry Allied Discip. 2001; 42: 603 612.
Wnioski
3. Hsu L.K., Crisp A.H., Callender J.S. Psychiatric diagnoses in re-
Jadłowstrętowi psychicznemu statystycznie
covered and unrecovered anorectics 22 years after onset of
istotnie często towarzyszą inne zespoły psychopato-
illness: a pilot study. Compr. Psychiatry 1992; 33: 123 127.
logiczne. Najczęściej obserwowano zaburzenia depre- 4. Rabe-Jabłońska J. Depresja u dzieci i młodzieży. Aktualne po-
glądy na etiologię, diagnozowanie, przebieg i leczenie. Psy-
syjne, lękowe, cechy nieprawidłowo kształtującej się
chiatr. Psychol. Dzieci i Młodzieży 2002; 1: 7 23.
osobowości oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
5. Rabe-Jabłońska J. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne u pa-
W badanej grupie stwierdzano statystycznie
cjentów z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego. Nowa
istotnie często nadużycia seksualne. Zachowania
Med. 1996; 17: 67 71.
autoagresywne również odnotowano statystycznie
6. Rabe-Jabłońska J. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne
istotnie często: 9 pacjentek dokonywało samookale-
u dziewcząt z zaburzeniami odżywiania. Psychiatr. Pol. 1996;
czeń, u 1 zaobserwowano trichotillomanię, a 4 osoby
2: 187 200.
usiłowały popełnić samobójstwo. 7. Thiel A., Broocks A., Ohlmeier M., Jacoby G.E., Schufsler G.
Obsessive-compulsive disorder among patients with anorexia
Spośród badanych 3 osoby nadużywały alko-
nervosa and bulimia nervosa. Am. J. Psychiatry 1995; 152:
holu, a 2 eksperymentowały z narkotykami.
72 75.
Cechy uszkodzenia ośrodkowego układu ner-
8. Żechowski C., Jakubczyk A. Współwystępowanie zaburzeń
wowego stwierdzono istotnie statystycznie często.
psychicznych z jadłowstrętem i żarłocznością psychiczną. W:
Wśród członków rodzin pacjentów istotnie sta-
Namysłowska I. (red.). Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzie-
tystycznie często występowały zaburzenia depresyj-
ży. Kraków 2000; 107 114.
ne, zaburzenia odżywiania o charakterze jadłowstrę- 9. Rabe-Jabłońska J. Dziecięce zaburzenia lękowe. Epidemiolo-
gia, czynniki ryzyka, zasady rozpoznawania, przebieg, współ-
tu psychicznego, nieprawidłowe postawy dotyczące
chorobowość leczenie, zapobieganie. Psychiatr. Psychol. Klin.
odżywiania, a także problemy związane z uzależnie-
Dzieci i Młodzieży 2001; 3: 203 208.
niem od alkoholu i stosowaniem przemocy.
10. Godart N.T., Flament M.F., Lecrubier Y., Jeammet P. Anxiety
Podsumowując, należy stwierdzić, że kwestia
disorders in anorexia nervosa and bulimia nervosa, co-morbi-
współwystępowania z jadłowstrętem psychicznym
dity and chronology of appearance. Eur. Psychiatry 2000; 15:
innych zespołów psychopatologicznych jest istotnym
38 45.
problemem wpływającym zarówno na obraz klinicz-
11. Steinhausen H.C. Annotation: outcome of anorexia nervo-
ny, leczenie, jak i na rokowanie w zasadniczym ze- sa in younger patient. J. Child Psychol. Psychiatr. 1997; 38:
271 276.
spole chorobowym. Zaburzenia psychiczne towarzy-
12. Rosenvinge J.H., Martinussen M., Ostensen E. The comorbidity
szące zaburzeniom odżywiania ujawniają i pogłębiają
of eating disorders and personality disorders, a meta-analytic
istniejące u chorych deficyty dotyczące ich relacji
review of studies published between 1983 and 1998. Eat-
z rodzinami i/lub rówieśnikami, a także konstruktyw-
-Weight-Disord. 2000; 5: 52 61.
nego radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Zabu-
13. Bomba J., Jaklewicz H. Wpływ czynników biologicznych i ro-
rzenia te wskazują też na niedostateczne umiejęt-
dzinnych na przewlekłe utrzymywanie się depresji u dzieci.
ności społeczne tych osób. W procesie profilaktyki,
Badania longitudinalne. Psychiatr. Pol. 1995; 2: 161 174.
diagnostyki oraz leczenia osób z zaburzeniami odży- 14. Dudek D., Zieba A., Jawor M., Szymaczek M., Wróbel A. Dzieci
wobec depresji rodziców. Wyniki badań nad dorosłymi po-
wiania należy koniecznie uwzględnić kontekst osob-
tomkami pacjentów depresyjnych. Psychiatr. Pol. 1999; 4:
niczy, rodzinny i środowiskowy.
565 573.
15. Namysłowska I. Terapia rodzin. Wydawnictwo Instytutu Psy-
chiatrii i Neurologii, Warszawa 2000.
PIŚMIENNICTWO
16. Strober M., Freeman R., Lampert C., Diamond J., Kaye W. Con-
trolled family study of anorexia nervosa and bulimia nervosa:
1. Halmi K.A., Eckert E., Marchi P., Sampugnaro V., Apple R.,
evidence of shared liability and transmission of partial syn-
Cohen J. Comorbidity of psychiatric diagnoses in anorexia
nervosa. Arch. Gen. Psychiatry 1991; 48: 712 718. dromes. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 393 401.
www.psychiatria.med.pl 197