P R A C A P R Z E G L 
D O W A
Józef Kocur
Zakład Rehabilitacji Psychospołecznej Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
Lekooporność jako czynnik
ryzyka samobójczego
w zaburzeniach psychicznych
Drug resistance as a suicidal risk factor in mental disturbances
Adres do korespondencji: Streszczenie
Streszczenie
Streszczenie
Streszczenie
Streszczenie
prof. dr hab. med. Józef Kocur
Lekooporne formy zaburzeń psychicznych, zwłaszcza depresji i schizofrenii, stanowią poważny problem
Zakład Rehabilitacji Psychospołecznej
diagnostyczny i terapeutyczny. Istniejące w tych chorobach ryzyko samobójcze może być zwiększone
Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
ul. Dożynkowa 12, 94 279 A
ódz

przez negatywny wpływ tego zjawiska na obraz kliniczny zaburzeń i efekty terapeutyczne. Znaczenie
tel.: [phone], kom.: 609 577 037
suicydogenne mogą mieć psychologiczne i psychopatologiczne skutki braku pożądanych efektów far-
makoterapii, zwłaszcza długotrwałe utrzymywanie się i kumulacja zaburzeń uznawanych za czynniki ryzy-
ka samobójczego.
słowa kluczowe: lekooporność, choroby psychiczne, samobójstwo
Abstract
Drug resistant forms of mental disturbances and especially of depression and schizophrenia are a major
diagnostic and therapeutic problem. The suicidal risk existing in those disturbances can be increased by
Suicydologia Tom 1, nr 1, 40 42 the negative influence of this phenomenon on the clinical picture of the disturbances and therapeutic ef-
Copyright � 2005 Polskie
fects. Psychological and psychopathological effects of lack of required results of pharmacotherapy, espe-
Towarzystwo Suicydologiczne
cially long lasting maintenance and accumulation of disturbances, can be regarded as suicidal risk factors.
ISSN 1895 3786
www.suicydologia.viamedica.pl key words: drug resistance, mental disease, suicide
Reaktywność chorych na podawane im leki psychotro- powiedniej do postawionego rozpoznania terapii przez
powe zależy od wielu różnorodnych czynników, które odpowiednio długi czas [3]. W lekooporności pierwot-
mogą wpływać modyfikująco na końcowy efekt terapeu- nej brak pozytywnej reakcji na zastosowane leki obser-
tyczny. Częściowy lub zupełny brak efektu terapeutycz- wuje się od samego początku choroby, w lekooporności
nego określa się jako lekooporność [1 3]. Gorsze, niż wtórnej  podczas jej trwania. Patomechanizm różni-
należałoby się spodziewać, efekty stosowania leków psy- cujący te zjawiska jest niejasny  wskazuje się między
chotropowych w różnych chorobach i zaburzeniach psy- innymi na znaczenie nieprawidłowości neurorozwojo-
chicznych zależą od wielu różnych czynników związa- wych, zaburzeń metabolizmu i neuroprzekaz
nictwa, zja-
nych z aktualnym stanem psychicznym i somatycznym wisk neurodegeneracyjnych, i innych [1, 2, 5 7].
chorego oraz wpływami zewnętrznymi [4]. Lekooporność ma wiele niekorzystnych dla chorego
Większość definicji lekooporności i kryteriów jej roz- następstw, zwłaszcza w przypadku zaburzeń psychotycz-
poznawania podkreśla konieczność stwierdzenia długo- nych zarówno ostrych, jak i przewlekłych. Znaczne zróż-
trwale utrzymujących się objawów zaburzeń psychicz- nicowanie i niepełna znajomość przyczyn i patomecha-
nych o określonym nasileniu, pomimo stosowania od- nizmów lekooporności dodatkowo komplikują możliwo-
40
Józef Kocur, Lekooporność jako czynnik ryzyka samobójczego w zaburzeniach psychicznych
ści skutecznego przeciwdziałania negatywnym następ- Poszukując różnic między chorymi na schizofrenię po-
stwom tego zjawiska. dejmującymi próby samobójcze i chorymi bez cech
Jednym z wielu zagrożeń związanych ze stwierdzeniem zespołu suicydalnego, wykazano, że istotnym czynni-
lekooporności u chorych z zaburzeniami psychicznymi kiem różnicującym obie grupy była obecność okre-
może być ryzyko wystąpienia lub nasilenia zachowań ślonych objawów, głównie z kręgu zaburzeń depre-
suicydalnych. Zagrożenia te wynikają  jak można przy- syjnych.
puszczać  z powodu jednoczesnego współwystępowa- Zjawisko lekooporności dotyczy także depresji; szacuje
nia kilku czynników ryzyka stanowiącego zwiększone się, że depresje, w których podstawowe leki przeciw-
niebezpieczeństwo pojawienia się zespołu samobójcze- depresyjne okazują się nieskuteczne, stanowią około
go. Należą do nich przede wszystkim choroby i inne za- 30% ogółu stanów depresyjnych [9]. Stwierdzono, że
burzenia psychiczne, które z racji swoich przyczyn i prze- depresje lekooporne występują znacznie częściej u pa-
biegu uznawane są za obarczone zwiększonym ryzykiem cjentów z wieloletnim przebiegiem choroby, częstymi
samobójczym; są to zwłaszcza zespoły depresyjne, schi- nawrotami, długotrwale przyjmujących leki przeciwde-
zofrenia, uzależnienia, ostre i przewlekłe reakcje na presyjne, zwykle z dobrym skutkiem w początkowej
stres, depresje lękowe [8, 9]. Jeśli wśród chorych z obja- fazie choroby. Częstość lekooporności w depresjach
wami tego rodzaju zaburzeń występującymi podczas le- jest większa u kobiet i wzrasta w miarę starzenia się,
czenia zastosowanego odpowiednio do ustalonej diagno- pojawia się ona także częściej u osób ze współwystę-
zy nie ma możliwości uzyskania pozytywnego efektu te- pującymi chorobami somatycznymi. Te czynniki zagro-
rapeutycznego wskutek lekooporności, może dojść do żenia lekoopornością są podobne jak w lekoopornych
zwiększenia już istniejącego ryzyka suicydalnego. Może formach schizofrenii i odpowiadają czynnikom zagro-
to wynikać także z pogorszenia stanu psychicznego i so- żenia samobójczego.
matycznego, związanego z obiektywnymi i subiektyw- Współwystępowanie dużego zagrożenia samobójcze-
nymi skutkami braku oczekiwanej poprawy. Należy rów- go w depresji i schizofrenii lekoopornej nie przesą-
nież brać pod uwagę bezpośredni związek zachowań su- dza oczywiście o ich związkach przyczynowo-skutko-
icydalnych z czynnikami, które wskazuje się jako odpo- wych, ale wiele czynników podejrzewanych o udział
wiedzialne za powstawanie i rozwój lekooporności. Cho- w wywoływaniu lekooporności w schizofrenii i depre-
dzi tu między innymi o ośrodkowe skutki działania czyn- sji wymienia się w zespole zwiększonego ryzyka sa-
ników mogących zaburzać procesy neurorozwojowe mobójczego. Ponadto same psychologiczne i psycho-
ośrodkowego układu nerwowego i prowadzić do niepra- patologiczne konsekwencje lekooporności, zwłaszcza
widłowości morfologicznych mózgowia chorych na schi- u pacjentów z przynajmniej częściowo zachowanym
zofrenię lekooporną. Oprócz zmian makroskopowych, krytycyzmem i poczuciem choroby, mogą stanowić
takich jak zmniejszenie rozmiarów całego mózgowia, zagrożenie suicydalne. Świadomość nieefektywności
zwłaszcza istoty szarej, zmniejszenia warstwy korowej, stosowanej farmakoterapii może powodować poczu-
poszerzenia komór i wielu innych, stwierdzano także cie beznadziejności, myśli rezygnacyjne i w ich kon-
zmiany histologiczne i molekularne oraz neurochemicz- tynuacji myśli suicydalne.
ne (między innymi zmiany wielkości neuronów z ich dys- Kumulacja czynników ryzyka samobójczego, do której
plazją, zmiany aktywności i liczby receptorów dopami- może dochodzić w lekoopornych postaciach schizofre-
nowych i serotoninowych, obniżenie aktywności neuro- nii czy depresji, powinna być zatem zawsze uwzględnia-
nów GABA-ergicznych) [5, 10]. na przy ocenie zagrożenia suicydalnego w tych grupach
Poszukując wspólnych neurochemicznych wykładników chorych.
zachowań suicydalnych i schizofrenii, wykazano między
innymi, że znane wcześniej zaburzenia metabolizmu se-
rotoniny u samobójców (między innymi znaczące obni- Piśmiennictwo
żenie stężenia kwasu hydroksyindolooctowego) wystę-
1. Brenner H.D. Defining treatment refractoriness in schizofrenia.
pują także u schizofreników podejmujących próby sa-
Schiz. Bull. 1990; 16: 551 561.
mobójcze [11].
2. Hori A. Criteria defining refractory schizofrenia. Acta Psychiatr.
Scand. 1999; 99: 141 147.
Wielu badaczy zwraca uwagę na fakt, że liczba zama-
3. Jarema M., Kucińska M. Praktyczne problemy lekooporności
chów samobójczych podejmowanych przez schizofreni-
w schizofrenii. Psychiatr. Pol. 2000; 5: 721 740.
4. Kocur J., Trendak W. Schizofrenia jako czynnik ryzyka samobój-
ków wzrasta w przypadkach, gdy psychozie tej towa-
czego. Badania nad schizofrenią 2001; III (3): 121 126.
rzyszą choroby somatyczne, uzależnienia czy depresja.
5. Akil M., Lewis D.A. Cytoarchitekture of entohirnal cortex in schi-
Wyższe wskaz
niki samobójstw dotyczą zwłaszcza cho- zofrenia. Am. J. Psychiatr. 1997; 154: 1010 1012.
6. Lieberman J. Is schizophrenia a neurodegenerative disorders?
rych przewlekle, z licznymi nawrotami i zaostrzeniami
A clinical and neurobiological perspective. Biol. Psychiatr. 1999;
procesu chorobowego [8, 12].
46: 729 739.
41
SUICYDOLOGIA 2005, tom 1, nr 1
7. Lieberman J.A. Pathophysiologic mechanisms in the pathoge- 10. Harrison P.J. Postmortem studies in schizofrenia. Dialog Clin.
nesis and clinical course of schizofrenia. J. Clin. Psychiatry 1999; Neurosc. 2000; 4: 349 358.
supl. 12: 9 12. 11. Cheng K.K., Leung C.M., Lo W.H. Risk factors of suicide among
8. Addington D.E., Addington J.M. Attempted suicide and depres- schizofrenics. Acta Psychiatr. Scand. 1990; 81: 220 291.
sion in schizofrenia. Acta Psychiatr. Scand. 1990; 81: 409 413. 12. Dassori A.M., Mezzich J.E., Kesharron M. Suicidal indicators in
9. Pużyński S. Depresje i zaburzenia afektywne. PZWL, Warszawa 1996. schizophrenia. Acta Psychiatr. Scand. 1990; 81: 409 413.
42