MODUA
4.
Trener czytelnictwa
Czytanie jako umiejętność 
jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
Roland Maszka
Kurs: Animator edukacji
Ja nie błądzę  Ja czytam!
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
2
Jeżeli czytelnictwo  to przede wszystkim tekst jaki mechanizm rządzi ironią i jakimi chwytami
pisany i książka? Czytelnictwo pojmowane jako posługuje się patos, wiemy, dlaczego śmiejemy się
zjawisko społeczne jest dziś podstawowym i co powoduje naszą melancholię; rozpoznajemy
zadaniem szkoły. Statystyki alarmują. Czytamy alegorie, zastanawiamy się nad symbolami
coraz mniej. Kontakt z książką ograniczamy coraz i znakami, do których coraz częściej sprowadza się
częściej  głównie na rzecz obrazu. Wystarczy nasz świat& Można by mnożyć to odczytywanie
spojrzeć na ulicę, by dostrzec postępującą znaczeń  bo przecież kontakt z wytworami ludzkiej
 komiksyzację . Język, podobnie jak udogodnienia myśli jest ich  czytaniem . Nie należy jednak
techniczne, idzie w kierunku maksymalnych popadać w przesadę. Uczeń jest pragmatyczny.
uproszczeń. Sposób czytania również. W ogólnym Czytanie to dla niego przede wszystkim kontaktem
ferworze dnia na czytanie jest coraz mniej z książką, a czytelnictwo  rozmiarem tego
czasu. Ten problem dotyczy uczniów  zwłaszcza kontaktu& Nauczyciel nie ma łatwego zadania.
starszych  i nie jest to kwestia organizacji dnia. Zachęcenie do czytania i rozmów wokół tego, co się
Czy nauczyciel może wspomóc refleksję nad przeczytało albo zobaczyło, może się udać&
czytelnictwem? Ciekawe  uczniowie pytani,
Myślę, że dwa sposoby docierania do ucznia
z czym kojarzy im się czytanie, odpowiadają
i rozbudzania jego czytelniczych potrzeb mogą
natychmiast  z książką, choć większość z nich
pomóc w pracy nad czytelnictwem. Angażować
używa smartfonów i częściej czyta z ekranu niż
czytelnika odbiorcę bezpośrednio w tekst,
z klasycznej papierowej książki. Samo  czytanie ma
obraz, utwór muzyczny, film, spektakl itp. oraz
w słowniku języka polskiego zasadnicze znaczenie
prezentować tekst kultury tak, by uczeń odbiorca
związane z tekstem pisanym  i z książką& Jednak
zechciał do niego powrócić już w samodzielnym
wszechobecne ostatnio rozumienie czytania
kontakcie. Poniżej zamieszczam propozycję
(zwłaszcza w nomenklaturze szkolnej) obejmuje,
przywoływania dyskusji w rozmowach w klubie
jak wiadomo, nie tylko teksty literatury czy teksty
lub w czasie lekcji. Wydaje mi się, że można łączyć
utrwalane w piśmie w ogóle, ale rozszerza je o tzw.
konteksty niekiedy bardzo od siebie odległe albo
teksty kultury  pojmowane jako wszelkie wytwory
pozornie odległe. W ten sposób wyjść poza temat,
sztuki i nie tylko sztuki. Czytamy więc książki, ale
ale zyskać walor ciekawych skojarzeń, skrócić
odczytujemy również treści i przesłania zawarte
dystans rozmawiających i wywołać dyskusję.
w dziele malarskim, filmie, kadrze, spektaklu,
utworze muzycznym, piktogramie, grafie, wykresie; Propozycja poniższa wykorzystuje fragment
odwołujemy się do kodów kultury,  czytając tekstu i filmu z zasobów biblioteki Ja czytam
nawet reklamy& Czytamy między wierszami (ścieżka: Przyjaz
ń, temat: Można być szczęśliwym
i między słowami, czytamy w przestrzeni między w samotności? Wokół książki Oro) oraz inne
obrazem a widzem  rozpoznajemy aluzję, wiemy, swobodnie przywołane teksty kultury.
Można być szczęśliwym w samotności?
Wszystko w tej dyskusji zależeć będzie od tezy, nasunie sama autorka: Samotność jest wyborem
jaką wypowiedzą uczniowie. Jeżeli rozpoczniemy człowieka. Samotność to bezpieczeństwo  nikt
krótkim filmem wprowadzającym do dyskusji mnie nie zrani& Samotność jest sposobem na życie
z udziałem Olgi Sawickiej, autorki książki Oro  tezę  wyborem wbrew społecznej naturze człowieka&
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
3
Dyskusję może również podnieść obraz niezwiązany
bezpośrednio z tekstem, na przykład kadr
z filmu Grand Hotel (1932). Ciekawe, czy ktoś ze
współczesnego młodego pokolenia rozpozna Boską
Gretę? W filmie tym wypowiada ona zdanie, które
stanie się póz
niej jej życiową dewizą: Chcę być sama.
Bohaterka książki Olgi Sawickiej, Lena, nie chce wierzyć
w przyjaz
ń, Lenie wydaje się, że jeżeli będzie samotna
 będzie bezpieczna& Ona też chce być sama.
Do zaprezentowanego tu kadru z Gretą Garbo można
postawić kilka  prowokujących pytań. Możemy
polecić uczniom dokończenie wypowiedzi postaci
z kadru: Chcę być sama, bo& Dystans Grety Garbo do
opinii publicznej i aura tajemniczości, jaką aktorka
tworzyła wokół siebie, które tak bardzo fascynowały
publiczność kinową, będą z pewnością uczniom
nieznane. Ale zapewne dostrzegą jej niebanalną
urodę i to, co  zaklęte jest w jej wyrazie twarzy.
Ta odrobina magii będzie również potrzebna, jeśli
uczestnicy klubu zechcą przeczytać całą książkę Oro.
Można też zaproponować antytezę wypowiedzi Grety
Garbo: Nie chcę być sama, bo& Wokół takiego zdania
Kadr z filmu Grand Hotel (1932)
rozmowa potoczy się w kierunku polemiki.
Zadanie do wykonania
Zadanie 6.
Ułóż dwa takie polecenia-pytania do prezentowanego kadru, by sprowokować uczniów do
wypowiedzi na temat świadomego wyboru samotności. Podziel się swoimi propozycjami
z innymi Kursantami na forum kursu Animator Edukacji w wątku Moduł 4. Zadanie 6. Pytania
do kadru z Gretą Garbo.
Gimnazjalistom pokazałbym kadr z filmu narzucającym programowość, schematyzm
Stowarzyszenie umarłych poetów. Historia i konwenans. Samotność nauczyciela otoczonego
nauczyciela literatury, który chciał pokazać uczniami& Nawet jeżeli uczniowie nie znają filmu,
uczniom świat samodzielnego myślenia i obudzić z pojedynczego kadru mogą  wyczytać wiele treści,
w nich poczucie niezależności w środowisku mogą  dopisać własną narrację.
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
4
Jakie pytania moglibyśmy postawić do tego kadru, Dlaczego nie ma tu ani jednej uczennicy? Itd. Gdzie jest
zanim uczniowie opisaliby jego treść? Oczywiste, na tu miejsce na temat samotności? Ten, kto przełamuje
przykład: Gdzie stoi nauczyciel? Dlaczego trzyma ręce schematy nie ulega konwenansom i rutynie, często
w kieszeniach? W jakiej sytuacji rozgrywa się ta scena? jest samotny albo osamotniony. Dlatego Keating
Albo mniej oczywiste, na przykład: Czyje popiersie stoi (filmowy nauczyciel) przegrywa w zderzeniu z tym,
w głębi przy oknie, a jednak w centralnej części kadru? co w szkole rozumiane jest jako prawomyślne. Ale czy
Dlaczego wszyscy uczniowie są tak oficjalnie ubrani? rzeczywiście przegrywa?
Kadr z filmu Stowarzyszenie umarłych poetów (1989)
Zadanie do wykonania
Zadanie 7.
Napisz o swoich doświadczeniach związanych z wychodzeniem poza schematyzm lekcji. Opisz
jedno z działań na forum kursu Animator Edukacji w wątku Moduł 4. Zadanie 7. Wychodzenie
poza schematyzm lekcji.
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
5
Zadanie do wykonania
Zadanie 8.
Jak zafascynować uczniów? Zastanów się, jakie zachowania i działania nauczyciela mogłyby
zainspirować współczesnego ucznia. Co mogłoby być początkiem fascynacji nauczanym
przedmiotem, np. poezją, matematyką, geografią. Zaproponuj działanie, z którego mógłby
skorzystać prowadzący Dyskusyjny Klub Edukacyjny. Podziel się swoimi przemyśleniami na
forum kursu Animator Edukacji w wątku Moduł 4. Zadanie 8. Jak zafascynować uczniów.
Licealista wie, że samotność jest  klasycznym " samotność jako izolacja i ucieczka (Wieża
tematem literatury, może zatem wymienić Gustawa Herlinga-Grudzińskiego),
różnorodne możliwości realizacji tego motywu.
" samotność egotyków (Raskolnikow, Martin Eden),
Jeżeli tak by się stało, należałoby wykorzystać
ten moment i podnieść literacką samotność do
" samotność w miłości itd.
materiału powtórzeniowego  co mogłoby być
Zakładam jednak, że pragmatyczny uczeń skupi się
wskazanym (ale nieobowiązkowym) elementem
na tekście zaproponowanym przez nauczyciela, więc
powtórzeniowym w czasie klubowej dyskusji.
na fragmencie książki Oro.
Uczniowie mogą dostrzec niektóre strony
samotności literackiej:
Fragment książki jest tak samo  zaszyfrowany jak
jej tytuł i nazwiska autorek, które występują pod
" samotność jako przejaw kontemplacji (mityczny
pseudonimem Marcel A. Marcel. Może rozmówcy
Narcyz, u Michała Głowińskiego w Mitach
będą jednak znali książkę Dany A
ukasińskiej i Olgi
przebranych),
Sawickiej. Może znają związki pierwszej z autorek
z kontrowersyjnymi Włatcami móch? A może jednak
" samotność w chwili śmierci (Chrystus
to pierwszy kontakt z tym tekstem?
w Domysłach na temat Barabasza Zbigniewa
Herberta, Niobe i jej ból po utracie dzieci 
Co zauważą rozmówcy po przeczytaniu
nieuświadamiany przez tych, którzy go nie
zaproponowanego fragmentu książki Oro? Przede
doznali, podobnie Jan Kochanowski w Trenach),
wszystkim, że nie jest to literatura z  wysokiego
kanonu szkolnego  jakaś lektura obowiązkowa
" samotność jako droga życia  świadomy wybór
albo zalecana& Zauważą chyba też, że książka
ascezy (Legenda o Świętym Aleksym),
adresowana jest do młodego czytelnika (choć to
" samotność idealistów (Kordian Juliusza
tylko pozór). Bohaterowie fragmentu to młodzi
Słowackiego, Judym z Ludzi bezdomnych Stefana
ludzie, właściwie dzieci. Tajemniczy Arnold
Żeromskiego),
dysponuje ich czasem i wyznacza reguły, do których
należą poranna gimnastyka i zdrowe odżywianie
" samotność cierpienia (Wieża Gustawa Herlinga-
 zdecydowanie negowane przez jedną z postaci 
Grudzińskiego  świadome zamknięcie się,
Lenę. Inna z bohaterek, Wanda, stara się łagodzić
izolacja i samotne przeżywanie cierpienia),
napięcie panujące w czasie rozmowy między
uczestnikami śniadania. Cienka, Oko, Iskra  to
" samotność geniusza (Mickiewiczowski Konrad),
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
6
przezwiska bohaterów& Może znajdują się w jakimś pokoju, przypadkowo słyszy fragment rozmowy).
ośrodku albo na jakimś obozie? Może jest to jakiś Denerwuje ją Arnold, a jednak myśli o nim&
dom dziecka, sierociniec? Być może uczniowie Lena ściąga uwagę innych, ma jakąś tajemnicę&
zauważą, że Lena przyjmuje postawę  obok , jest I dlaczego Arnold nie wychodził przez tydzień
poza grupą (staje z boku, rezygnuje z jedzenia z pokoju? Dlaczego Lena dawno nie była w porze
i wyrzuca je do ubikacji, udaje się do swojego porannej na podwórku?
Zadanie do wykonania
Zadanie 9.
Na co według Ciebie zwrócą uwagę uczniowie po przeczytaniu fragmentu powieści Oro? Zapisz
kilka przewidywanych przez Ciebie kierunków rozmowy na forum kursu Animator Edukacji
w wątku Moduł 4. Zadanie 9. Powieść Oro  kierunki rozmowy.
Zadanie 10.
Zaplanuj rozmowę o samotności wokół jednego z poniżej prezentowanych obrazów Edwarda
Hoppera. Jakimi sposobami artysta oddał nastrój samotności i jaki jej aspekt podjął? Podziel się
swoimi pomysłami na forum kursu Animator Edukacji w wątku Moduł 4. Zadanie 10. Obrazy
Edwarda Hoppera.
Edward Hopper Nocne marki (1942)
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
7
Samotność często pojmowana jest
jako odmiana cierpienia, cierpienia
wewnętrznego. W tym kontekście pytanie
postawione w temacie  Można być
szczęśliwym w samotności?  może wydać
się kontrowersyjne.
Można zaproponować pytania bardziej
 odległe od proponowanego fragmentu:
Czy samotność jest stanem, w którym
człowiek koncentruje się na swoim
wewnętrznym świecie, czy jest brakiem
kontaktu z innymi?
Kiedy dotyka człowieka samotność?
Edward Hopper Automat (1927)
Klasyczne literackie przykłady samotności?
Zadanie do wykonania
Zadanie 11.
Jaki tekst kultury spoza kanonu szkolnego zaproponowałbyś jako inspirację do rozmowy
o samotności? Podziel się swoimi pomysłami na forum kursu Animator Edukacji w wątku Moduł 4.
Zadanie 11. Motyw samotności  propozycje tekstów kultury spoza kanonu.
Interesująca może być również rozmowa o okładce książki. Może
 zaszyfrowana jest w niej jakaś treść o samotności?
Karabińczyk spinający naszyjnik, w którym są elementy  mówiące :
" Emotikona smutnej buz
ki. (Dlaczego nie wesołej?)
" Domek z gigantycznym otworem na klucz, którego posiadanie ma
moc otwierania i zamykania.
" Sam kluczyk jest znakiem szyfrowania. Chociaż jest też popularną
ozdobą i elementem współczesnej młodzieżowej biżuterii.
" Odnajdziemy tu kostkę związaną znaczeniowo
z nieprzewidywalnym losem, czaszkę w kilku odmianach
(emblemat vanitas) oraz coś na kształt kamienia szlachetnego
 klejnotu, który, jak wiadomo, we wszystkich opowieściach
dawnych ma związek z wiedzą wyższą.
Zabawa w interpretację okładki książki może ujawnić wiele
Okładka książki Oro Olgi Sawickiej interesujących spostrzeżeń.
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
8
Wychylać się?  czyli o wpływie grupy na moje zdanie
Kolejne ćwiczenie dyskusji można rozwinąć wokół wykluczenia chłopskiego syna (Andrzeja Radka)
tego samego fragmentu tekstu, ale z innym filmem z grona kolegów szlacheckiego pochodzenia. Kadr
wprowadzającym do dyskusji. Tym razem Olga przedstawia konflikt  bójkę. Wyprowadzony
Sawicka mówi o różnorodności świata i tolerancji. z równowagi Radek nie wytrzymuje psychicznie
Autorka Oro podkreśla na początku, że uroda presji kolegów. Niech uczniowie, nawet nie znając
świata polega na jego różnorodności. Ludzie  Syzyfowych prac, dopowiedzą własną narrację.
ludzkie osobowości stanowią tę różnorodność. Będzie to okazja do zgromadzenia  wiedzy o grupie.
Wartością natomiast jest tolerancja różności, Jak działa? Co budzi w niej konflikty? Co ją łączy?
przyzwolenie na to, że ktoś jest inny. Szukamy jednak
Uczniowie sami dojdą do wniosku, że grupa pojawia
bezpieczeństwa  wydaje się nam, że gdy wszyscy
się, bo istnieje potrzeba szukania kogoś, kto jest na
jesteśmy tacy sami, jest bezpieczniej. Dlatego chcemy
tyle ważny, że połączy ludzi, jest na tyle atrakcyjny,
być wyjątkowi, indywidualni, ale jednocześnie nie
by przyjąć proponowane przez niego zasady. Czy
chcemy się wychylać. Tu uczniowie mogą podać kilka
bohater tekstu  Arnold  jest tym kimś?
przykładów sytuacji, w których lepiej się nie wychylać.
Z pewnością ciekawe będą uzasadnienia tych postaw.
 Jemy to, co przygotował Arnold. Pamiętasz umowę?
Oczywiście chodzi tu o  wychylanie się w znaczeniu
 Wanda odezwała się pojednawczo. Cienka odłożyła
frazeologicznym, niedosłownym.  Nie wychylać się ,
maselniczkę z powrotem do lodówki. Usiadła do
czyli nie robić czegoś wbrew oczekiwaniom większości,
stołu. Z nienawiścią obserwowała, jak Arnold
nie odstępować od przyjętych przez ogół zasad albo
nakłada każdemu na talerz garść zieleniny, polewa
narzuconych przez kogoś norm.  Wystarczy zostawić
ją niesłodzonym jogurtem i posypuje ziarnami
was na tydzień i już po regułach . Jakie reguły rządzą
słonecznika i dyni. Lena stanęła przy zlewie. Wyjęła
grupą? Czy ustalamy je wspólnie? Czy ktoś je narzuca?
swoją tacę, położyła na niej talerz.  A ty czemu nie
Omawiany fragment tekstu Oro przedstawia sytuację
przy stole?  zapytał Lenę.  Jem u siebie  cicho
w kuchni. Czy mamy tu do czynienia z grupą?
odparła Lena.  Chyba sobie żartujesz  Arnold nie
krył kpiny.  Siadaj i nie marudz
. Nie ma wyjątków.
Można skierować rozmowę właśnie na temat grupy.
Dzieci zamilkły i przyglądały się scenie.
Czym jest? Jakie mechanizmy w niej obserwujemy?
Jakie relacje? Co to jest wola zbiorowa i solidarność
W powyższym fragmencie istotny wydaje się
grupy? Oczywiście nie będzie tu miejsca na jakąś
początek dialogu: Jemy to, co przygotował Arnold.
wnikliwą teorię socjologiczną, chodzi raczej
Pamiętasz umowę. Obowiązuje jakaś umowa.
o odniesienie się do własnych doświadczeń
Bohaterowie negują ją, ponieważ ten, kto się
uczniów. Zapytajmy: Dlaczego jednostka inaczej
umawiał, też jej nie dotrzymał.
reaguje w grupie, a inaczej, gdy jest sama? Dlaczego
 No pięknie. Wystarczy zostawić was na tydzień i już
podporządkowujemy się grupie? Co łączy grupę,
po regułach. A niby dlaczego?  Arnold z niechęcią
a kiedy zwiększa się krytycyzm w stosunku do niej?
spojrzał na Lenę. (& )  Z tego samego powodu, dla
Może przyjrzymy się kadrowi z ekranizacji
którego ty przez tydzień nie wychodzisz z pokoju.
Syzyfowych prac1. Jednym z wątków powieści
Jest to więc rozmowa, która nasuwa na myśl
Żeromskiego  obecnie słabo znanej  jest problem
pojęcie autorytetu i odpowiedzialności za słowo.
Buntujemy się wówczas, gdy te dwie wartości nie
1
odpowiadają naszym oczekiwaniom.
http://www.piotrrogucki.com/film/seriale/syzyfowe-prace/.
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
9
Przejdz
my do kolejnego kadru ze Stowarzyszenia podporządkować grupie i jak trudno jej zachować
umarłych poetów. Keating, który jednoczy uczniów własną indywidualność. I niech ci, którzy nie
wokół idei  wolnego myślenia , jest uosobieniem maszerowali, nie sądzą, że nie podlegają temu
odrzucenia szkolnego  kostycyzmu . Nauczyciel każe prawu. Niech postawią sobie pytanie, dlaczego
pewnego razu przyjść uczniom na lekcję literatury klaskali.
na szkolny dziedziniec. Uczniowie zdumieni i trochę
Niech uczniowie dostrzegą istotę tego obrazu:
rozbawieni pomysłem Keatinga oczekują na to, co
moment, kiedy zawiązuje się grupa wokół ważnej
ma się wydarzyć. Nauczyciel poleca kilku z nich
osoby  silnego lidera, autorytetu. Twarze uczniów
maszerować wokół dziedzińca, reszta ma klaskać
otaczających Keatinga są pełne napięcia i skupienia.
do rytmu maszerującym. Uczniowie ruszają
Jak silna jest rola autorytetu? Kiedy następuje
i początkowo idą nierówno, każdy na swój sposób,
bunt? Co do niego doprowadza? Ścieżki rozmów
jednak po chwili łapią rytm i wszyscy maszerują
są liczne i stwarzają wiele możliwości. Może
tak samo. Keating zatrzymuje grupę i wyjaśnia
jednak uważniejsi obserwatorzy dostrzegą kogoś,
mechanizm takiego zachowania. To, że wszyscy
kto jest z boku, choć pozornie w kręgu słuchaczy
podporządkowali się musztrowemu krokowi,
skupiających się wokół nauczyciela?
nasuwa prostą analogię: jak łatwo jednostkę
Kadr z filmu Stowarzyszenie umarłych poetów (1989)
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
10
Zadanie do wykonania
Zadanie 12.
Napisz krótką refleksję na temat roli nauczyciela w kierowaniu grupą uczniów. Jakie cechy
i umiejętności nauczyciela pomagające w pracy z grupą wskazałbyś młodym adeptom zawodu?
Podziel się swoimi pomysłami na forum kursu Animator Edukacji w wątku Moduł 4. Zadanie 12.
Cechy i umiejętności nauczyciela pomagające w pracy z grupą.
Przeczytajmy uczniom poniższy fragment uczniowie mogą zastanawiać się, co czyta, w jakiej
i zapytajmy: W czym przejawia się tolerancja sytuacji. Mogą nawet  dopowiedzieć treść obrazu.
Wandy? I czy na podstawie jednej frazy możemy
Bo to, co odczytają z twarzy młodej kobiety, będzie
mówić o tolerancji? Jeżeli bohaterka (Wanda) potrafi
konkretyzacją ich wrażeń. Uczniowie lubią takie
znieść zachowanie Leny, nawet jeśli go nie rozumie 
 psychologizowanie . Więc co wyraża twarz kobiety,
to czy już możemy mówić o tolerancji?
to skupienie? Gasnąca radość, a może za chwilę
moglibyśmy zauważyć jej rozkwit?
 Lena je u siebie  stanowczo powiedziała Wanda.
 Jak będzie gotowa, zje z nami.  No pięknie.
Co jest w liście, skoro stał się ważniejszy od
Wystarczy zostawić was na tydzień i już po regułach.
dziecka,  odłożonego , jakby ktoś odłożył lalkę.
A niby dlaczego?  Arnold z niechęcią spojrzał na Lenę.
Surowe, puste niemal pomieszczenie i okno bez
Iskra i Oko kręcili głowami jak na meczu tenisa. Raz
firanek  na co wskazują? Itd. Te rozważania nie
w prawo, na Wandę, raz w lewo, na Arnolda.
powinny jednak przeważyć nad istotą tej fotografii:
inspiracji Vermeerem, i to przede wszystkim
W klasach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
do niej uczniowie powinni się odnieść. To, co
czytamy teksty kultury na poziomie krytyczno-
u Vermeera jest aluzją  tu staje się wyrazistym
-twórczym  pozostawiamy zatem uczniom swobodę
obrazem. Owoce, wśród których rozróżnimy jabłka
wypowiedzi i interpretacji. Tekst oddziałuje na
i brzoskwinie, są alegorycznym odniesieniem do
widza i czytelnika indywidualnie. Wartością
treści listu, który czyta dziewczyna sprzed trzystu
rozmów w Dyskusyjnych Klubach Edukacyjnych
lat. Może to list miłosny? Współczesna fotografia
jest właśnie pozostawienie sporego marginesu
przedstawia już owoc miłości, a nie jej alegoryczny
na wypowiedzi o konkretnym tekście. Nie znaczy
ekwiwalent. W naszych rozmowach nie unikajmy
to jednak, że rozmowa może dowolnie wydłużać
odległych nieraz kontekstów. Dzięki nim możliwe
promień interpretacji. Jeżeli omawiamy na przykład
jest połączenie fragmentu tekstu Oro z kadrem
wybraną współczesną fotografię, rozmowa
znanego filmu, okładki książki z treścią dawnego
z pierwszego opisowego poziomu rozumienia
obrazu. Dialog tekstów  intertekstualność, w której
i własnych odniesień i doświadczeń, jeżeli zachodzi
jeden tekst jest w pewnym sensie  uzależniony od
taka konieczność, powinna też odwoływać się
drugiego, może stać się przygodą interpretacyjną,
do tradycji kultury i tego, co w naszym kodzie
może budować dyskusję twórczą.
kulturowym ważne. Widząc kobietę czytającą list2,
2
Tom Hunter, Woman Reading a Possession Order, www.
tomhunter.org/persons-unknown.
Trener czytelnictwa. Czytanie jako umiejętność  jak twórczo doskonalić technikę i rozumienie
11
Jan Vermer Dziewczyna czytająca list przy otwartym oknie (1659)