Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska
Agnieszka Gołębiewska
Nr albumu: 130506
Radon w środowisku człowieka
Radon in the human environment
Praca inżynierska
na kierunku Inżynieria Środowiska
Praca wykonana pod kierunkiem
Dr inż. Ewy Pisarskiej
Katedra Geoinżynierii
Warszawa, 2011 rok
2
Oświadczenie promotora pracy
Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że
spełniła ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.
Data& & & & & & & & & .. Podpis promotora pracy& & & & & & & & & &
Oświadczenie autora pracy
Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została
napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją
elektroniczną.
Data& & & & & & & .. Podpis autora pracy& & & & & & & & & & & ...
4
Streszczenie
Radon w środowisku człowieka
Praca ma na celu przedstawienie charakterystyki i właściwości radonu a następnie
opisanie metod prowadzących do redukcji gazu z budynków i podłoża.
Rozdział pierwszy zawiera wprowadzenie oraz cel i zakres pracy. W rozdziale drugim
przedstawiona została charakterystyka radonu, występowanie oraz wpływ na człowieka
środowisko. W kolejnym rozdziale przedstawiona została tematyka związana z
mechanizmami uwalniania gazu z podłoża i materiałów budowlanych a także z
ródła gazu w
budynkach. W rozdziale czwartym zawarte są informacje na temat dawek dopuszczalnych
radonu oraz norm. Następnie przedstawione zostały najczęściej stosowane techniki
wykrywania obecności gazu w podłożu i pomieszczeniach mieszkalnych. Drogi wnikania
radonu do budynku oraz metody stosowane do redukcji stężenia radonu w środowisku na
etapie projektowania i dla budynków istniejących.
Słowa kluczowe- radon, aktywność, metody zabezpieczania, budynki mieszkalna
Abstract
Radon in the human environment
Work is to present characteristics and properties of radon and then describe the
methods to reduce gas from the buildings and ground.
The first chapter contains an introduction and the purpose and scope of work.
In the second chapter was presented the characteristics of radon the appearance and impact on
human and environment. In the next chapter was presented subject which is associated with
mechanisms of gas release from the soil and building materials as well as the source of gas in
buildings. The fourth chapter contains information on maximum doses of radon and
standards. Then presents the most commonly used techniques for detecting the presence of
gas in the ground and living quarters. Routes of entry of radon into the buildings and methods
used to reduce radon in the environment at the design stage and the existing buildings.
Key words - radon, activity, security methods, residential buildings
5
6
Spis treści
Spis treści .................................................................................................................................... 7
I Wstęp ........................................................................................................................................ 9
1.1 Wprowadzenie ..................................................................................................................9
1.2 Cel i zakres pracy..............................................................................................................9
II Co to jest radon?.................................................................................................................... 10
2.1 Charakterystyka radonu. .................................................................................................10
2.2 Występowanie oraz wpływ na człowieka i środowisko .................................................11
III y
ródła radonu w środowisku ............................................................................................... 15
3.1 y
ródła gazu w budynkach ...............................................................................................15
3.2 Uwalnianie radonu z podłoża i materiałów budowlanych ..............................................18
IV Normy i przepisy dotyczące dopuszczalnych dawek radonu .............................................. 20
V Metody redukcji stężenia radonu w środowisku................................................................... 23
5.1 Badania kontrolne ...........................................................................................................23
5.2 Drogi wnikania do budynku ...........................................................................................24
5.3 Sposoby ograniczania stężenia radonu w budynkach .....................................................26
5.3.1 Metody na etapie projektowania budynku ...............................................................26
5.3.2 Metody dla budynków istniejących .........................................................................29
VI Podsumowanie i wnioski ..................................................................................................... 35
VII Literatura ............................................................................................................................ 36
7
8
 I Wstęp
1.1 Wprowadzenie
Ze względu na obecność wielu szkodliwych substancji w środowisku kładzie się
ogromny nacisk na prowadzenie działań mających na celu redukcję tych zagrożeń bądz

całkowite ich zwalczanie. Jednym z zagrożeń, które jest szczególnie niebezpieczne w
budynkach mieszkalnych, na którym skupiłam się w pracy jest gaz- radon. O jego
szkodliwości decydują cechy tj.: promieniotwórczość, jest najdłużej żyjącym izotopem.
Właściwości te sprawiają, iż jest on najbardziej niebezpieczny spośród pierwiastków
promieniotwórczych i z łatwością może migrować z gleby i skał ku powierzchni oraz budynkom
mieszkalnym.
Ważne jest aby mieszkańcy byli świadomi zagrożeń z jakimi mogą się spotkać w
przypadku budowy domu na danym terenie i sposobów, które mogą doprowadzić do
ograniczenia aktywności gazu, które w wielu przypadkach mogą w ogromnym stopniu
zmniejszyć przenikanie radonu. Badania wykonywane w celu wykrycia gazu w danym
podłożu dają nam możliwość poznania faktycznego stanu zagrożenia. Na tej podstawie można
już na etapie projektowania zaproponować metody zmniejszające bądz
całkowicie
eliminujące przenikanie szkodliwej substancji do wnętrza budynku.
1.2 Cel i zakres pracy
Celem pracy jest przedstawienie problematyki zanieczyszczeń radonem- naturalnym
izotopem promieniotwórczym występującym w środowisku oraz metod mających na celu
obniżenie jego stężenia w budynkach mieszkalnych.
W pracy zostaną omówione następujące zagadnienia:
-y
ródła gazu w budynkach
-Uwalnianie radonu z podłoża i materiałów budowlanych
-Normy i przepisy dotyczące dopuszczalnych dawek radonu
-Metody redukcji stężenia radonu w środowisku
-Badania kontrolne
-Drogi wnikania do budynku
-Sposoby ograniczania stężenia radonu.
9
II Co to jest radon?
2.1 Charakterystyka radonu.
Radon jest gazem szlachetnym, jako jedyny spośród nich wykazuje właściwości
promieniotwórcze, jednocześnie wywołuje największą naturalną promieniotwórczość. Radon
jest najdłużej żyjącym izotopem co powoduje, iż jest on najbardziej niebezpieczny spośród
pierwiastków promieniotwórczych, dzięki tej właściwości z łatwością może migrować z
gleby i skał ku powierzchni oraz budynkom mieszkalnym. Ponadto jest bezbarwny, niepalny,
bez zapachu i smaku, jest cięższy od powietrza, rozpuszcza się w rozpuszczalnikach
organicznych i wodzie dlatego też z łatwością przedostaje się przez warstwy geologiczne a w
konsekwencji przez glebę. W przyrodzie występuje w sposób naturalny jako bezpośredni
produkt rozpadu radu, którego z
ródłem są duże ilości uranu. Rad tworzy się na skutek
przemian promieniotwórczych z toru lub uranu, które są składnikami skał i minerałów. W
środowisku występują trzy szeregi promieniotwórcze. Pierwszy z nich to szereg torowy.
Szereg ten rozpoczyna się od izotopu toru. W wyniku wielu przemian tworzy się izotop
radonu Rn-220. Drugi szereg  uranowo- aktynowy zapoczątkowany jest izotopem uranu U-
235. Powstaje tu izotop radonu Rn-219, który w niewielkich ilościach obecny jest w
przyrodzie . Trzeci szereg nosi nazwę uranowo-radowego. Szereg przemian rozpoczyna się od
izotopu uranu U-238, w wyniku których tworzy się izotop radonu Rn-222. W związku z
odkryciem, iż radon toron i aktynon są izotopami radonu nazwę tą poszerzono na wszystkie
izotopy tego pierwiastka. Do tej pory poznano 33 izotopy tego pierwiastka o liczbach
masowych od 196 do 229, wszystkie wykazują właściwości promieniotwórcze. Większość z
nich została wytworzona w sposób sztuczny. W przyrodzie w sposób naturalny występują
tylko trzy izotopy radonu:222Rn -radon,220Rn -toron,219Rn  aktynon. Okres połowicznego
rozpadu radonu wynosi 3,8 dnia. Duże ilości gazu w atmosferze są wynikiem jego emisji z
gleby, gdzie jego stężenie jest bardzo wysokie i może sięgać nawet do kilku tysięcy Bekereli
na metr sześcienny.[1,2,6,10]
Bekerel jest to jednostka aktywności izotopu promieniotwórczego co oznacza jeden
rozpad izotopu promieniotwórczego w czasie jednej sekundy. Często w literaturze można się
spotkać z określeniem stężenie radonu co jest równoznaczne z terminem aktywność izotopu.
Aktywność możemy wyrażać masowo wówczas jest to aktywność właściwa masowa
w bekerelach na kilogram, bądz
objętościowo i jest to stężenie właściwe objętościowe
wyrażone w bekerelach na metr sześcienny. [11]
10
Ważnym z
ródłem radonu mogą być także odpady antropogeniczne, które powstają na
skutek przeróbki materiałów budowlanych oraz surowców mineralnych wykonanych z
popiołów i żużli. Wielkość emisji gazu z gruntu jest uzależniona od warunków
atmosferycznych czyli ciśnienia, wilgotności, obecności pokrywy śnieżnej a także siły i
kierunku wiatru oraz od miejsca czyli od rodzaju gleby i geologii danego podłoża. Radon jest
przedmiotem zainteresowania geologów na świecie oraz w Polsce ze względu na obecność
ogromnych stężeń tego gazu w wodach uznawanych za lecznicze m.in. w Świeradowie i
Lądku Zdroju.[1,10]
Przeciętny Polak rocznie otrzymuje dawkę równoważną promieniowania około 3,5
mSv. Około 80% pochodzi z naturalnych z
ródeł, z czego blisko 1,5 mSv to promieniowanie
radonu[4]. Udział różnych z
ródeł promieniowania w średniej dawce rocznej przedstawiono
na (Rys.1)
awaria czarnobylska
0,4%
inne 0,3%
diagnostyka medyczna
skażenia wewnętrzne toron 3%
promieniowanie 25,3%
8,2%
kosmiczne 8,6%
promieniowanie
radon 40,5%
gamma 13,7%
Rysunek 1. Udział różnych z
ródeł promieniowania w średniej dawce rocznej na jednego
mieszkańca Polski w 2007 roku.
2.2 Występowanie oraz wpływ na człowieka i środowisko
Największe ilości radonu znajdują się na obszarach górskich, przede wszystkim na
Przedgórzu Sudeckim oraz Sudetach a także w miejscach gdzie występują masywy
11
granitoidalne oraz skały metamorficzne. W Sudetach odkryto dotąd pięć złóż uranu średniej
wielkości w okolicach Kowar i Kletna. Ponadto odkryto tam wiele wypływów oraz ujęć wód
podziemnych o podwyższonym poziomie radonu, radu i uranu. Kolejnym obszarem o dużej
obecności tego gazu jest Górny Śląsk, głównie jego zagłębie węglowe gdzie występują skały
o podwyższonej kumulacji uranu oraz radu. O wzmożonej emisji radonu na tych obszarach
zadecydowały następujące cechy:
-są to skały bogate w związki alkaliczne a także bogate w krzemionkę, powstałe na skutek
przeobrażenia skał magmowych i osadowych
-na głębokościach nieprzekraczających 100-200 m p.p.t występują złoża uranu
-są to obszary o warunkach sprzyjających przemieszczaniu, o dużej ilości spękań oraz
deformacji tektonicznych, obecności wód podziemnych które ułatwiają przenoszenie
radonu.[12,13]
Rolę jaka odgrywają czynniki geologiczne w kształtowaniu się potencjału radonowego
w obrębie budynków mieszkalnych, przedstawia Rys.2- efekt programu badawczego:
"Georadon 8080, U.S. Geological Survey"
Low Radon
Potentiel
High
Medium
Radon P otentiel
Radon P otentiel
Glacial
Deposits
Cours
Soil
Granite
Limestone
Fault
Cave
Fault- uskok, Cave- jaskinia, Limestone- wapień, Granite- granit, Cours Soil- warstwy gleby,
Glacial Deposits- osady polodowcowe, Low Radon Potential- niski potencjał radonowy
Medium Radon Potential- średni potencjał radonowy, High Radon Potential- wysoki
potencjał radonowy
Rysunek 2. Schemat pokazujący zagrożenie radonowe w środowisku. [10]
12
 Radon nie wpływa w sposób bezpośredni na organizm ludzki. Szkodliwe są produkty
rozpadu gazu. A
ączą się z cząsteczkami pyłu w wyniku czego powstają aerozole
promieniotwórcze, które następnie przenikają do układu oddechowego. Związki te są
szczególnie niebezpieczne tylko w przypadku, gdy ich stężenie osiągnie kilka tysięcy bekereli
na 1m3. Najbardziej narażone na to są budynki o dużym zapyleniu oraz wyrobiska górnicze.
W przyrodzie istnieje wiele pierwiastków promieniotwórczych, które negatywnie wpływają
na środowisko jednak radon został uznany za jeden z najbardziej niebezpiecznych. Wpływ na
to mają jego właściwości fizyczne. W związku z tym że jest to gaz może z łatwością
przemieszczać się z głębszych warstw gruntu oraz skał ku powierzchni terenu. Ponadto
pochodne radonu związane z pyłami osadzają się w płucach, błonach śluzowych co może
prowadzić do chorób nowotworowych. [2,8,10]
Średnie stężenie gazu w powietrzu na terenie Polski wynosi około 10 Bekereli na m3.
Jest to stężenie stosunkowo niskie i nie szkodliwe dla organizmu ludzkiego. Niska wartość
wynika z faktu, iż gaz jest rozwiewany przez wiatr, natomiast w budynkach mieszkalnych ze
względu na brak wiatru i możliwości rozwiania gazu stężenie jest nawet kilkaset wyższe i
wynosi od kilku do 1000 Bekereli na m3. W przypadku gruntu są to nieco inne wartości, na
ogół aktywność radu wynosi około 35 Bq/kg natomiast w Polsce jest to wartość oscylująca
wokół 26 Bq/kg. [3]
13
120 Bq/kg
20- 40 Bq/kg
40-60 Bq/kg
>60 Bq/kg
Rysunek 3. Stężenie Ra226 w glebie na terenie Polski.
14
III y
ródła radonu w środowisku
3.1 y
ródła gazu w budynkach
Głównym z
ródłem gazu w obiektach budowlanych jest grunt znajdujący się pod oraz
wokół budynków a także emisja radu znajdującego się w materiałach budowlanych, z których
wykonywane są obiekty. W mniejszym stopniu radon wnika również z wody, gazu ziemnego
oraz powietrza atmosferycznego (Tab.1). W sposób naturalny radon gromadzi się w gruncie o
określonej strukturze. Znaczna część materiałów budowlanych wykonywana jest na bazie skał
naturalnych dlatego też w ich strukturze obecny jest uran i tor a w konsekwencji radon co
wpływa na ich podwyższoną radioaktywność. (Tab.2)
Do materiałów tych możemy zaliczyć:
- żużle pomiedziowe
- fosfogipsy
- cementy z dodatkiem lotnych popiołów
- cement hutniczy
-spoiwa cementowo-popiołowe
-importowane płytki ceramiczne
[Dane na podstawie wyników uzyskanych w Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych
PAN w Krakowie od 1993r.]
Średnie stężenie gazu wynosi tu około 100 Bekereli na kg. (Tab.3)
Wybudowanie domu wymaga odkrycia wierzchniej warstwy gruntu i dotarcia do
głębszych formacji glebowych co przyczynia się do zwiększenia emisji radonu z głębszych
warstw gruntu. Ponadto tworzy się różnica ciśnień pomiędzy zewnętrzną a wewnętrzną
częścią budynku. Na skutek urządzeń klimatyzacyjnych, kanalizacyjnych, zsypów na śmieci
tworzy się pewnego rodzaju pompa ssąca, która zasysa radon z pomieszczeń posadowionych
niżej oraz z gruntu - jest to tzw. efekt kominowy . Kolejną przyczyną obecności gazu jest
podciśnienie wywołane różnicą temperatur wewnątrz i na zewnątrz budynku, które wysysa
gaz obecny w materiałach budowlanych. Stężenie gazu w budynkach zależy od obecności
szczelin w strukturze fundamentu, od pęknięć w wylewkach betonowych, od obecności luk i
szpar w konstrukcji budynku, pęknięć ścian, które są w bezpośrednim kontakcie z gruntem
oraz nieszczelności wokół rur kanalizacyjnych. Kolejną bardzo ważną przyczyną jest
struktura geologiczna podłoża przez co należy rozumieć obecność szczelin, uskoków
tektonicznych, jaskiń, które stanowią idealną drogę migracji gazu z głębszych struktur. Istotna
rolę odgrywa również przepuszczalność gruntu, uziarnienie oraz szczelność budynku. Im
15
większa przepuszczalność i grunt mniej spoisty tym łatwiejsze przenikanie radonu. Znaczenie
ma także siła z
ródła radonowego czyli poziom stężenia radu i uranu w danej formacji
geologicznej oraz wentylacja budynku, w szczególności to jak często wietrzymy
pomieszczenia, czy śpimy z uchylonymi oknami- wpływa to radykalnie na obniżenie stężenia.
Ważną rzeczą jest również pora roku. W okresie letnim na skutek wyższej temperatury
wydzielanie radonu z gruntu jest obniżone natomiast w zimie sytuacja jest odwrotna
ponieważ tworzą się strefy większego wydzielania. y
ródłem radonu w mieszkaniu jest
również woda, przede wszystkim w łazience oraz w kuchni jednakże w mniejszym stopniu.
Wynika to z faktu, iż podczas podgrzewania wody ma miejsce proces degazyfikacji radonu i
w konsekwencji emisja dużych ilości gazu do pomieszczenia. [8]
Tabela 1. y
ródła radonu w budynkach [8]
y
ródło radonu %
podłoże gruntowe 77,9
Materiały budowlane 12,0
Powietrze atmosferyczne (zewnętrzne) 9,3
Gaz ziemny 0,6
Woda 0,2
16
Tabela 2. Średnie stężenie Ra-226 i Ra-228 w skałach . [11]
Rodzaj surowca Stężenie Ra-226 [Bq/kg] Stężenie Ra-228 [Bq/kg]
średnia wartość zakres stężeń średnia wartość zakres stężeń
Skały magmowe
Sjenit 692 4- 8930 5 2-3560
Dioryt 40 1-285 49 2-429
Granit 78 1-372 111 0,4-1025
Bazalt 11 0,4-41 10 0,2-36
Gabro 10 0,1-71 9 0,1-61
Skały osadowe
Węgiel 26 - - -
Wapień 25 0,4-223 7 0-45
Piaskowiec 19 - - -
Ił, iłołupek 50 14-198 35 8-223
Skały metamorficzne
Gnejs 50 1-1835 60 0,4-421
A
upek 37 1-657 49 0,4-368
Tabela 3. Średnie stężenie radu w materiałach budowlanych, [11]
Materiał Ra-226 [Bq/kg]
Drewno 1,2
Beton, pustak cementowy 15-61
Cegła 40
Pustak PGS 85
Pustak ceramiczny 80
Pustak żużlowo- pyłowy 40-100
Cegła z domieszką popiołu węglowego 70
Gips 0,4-10,0
Fosfogips 80-160
Wełna mineralna 12-40
17
3.2 Uwalnianie radonu z podłoża i materiałów budowlanych
W procesie uwalniania radonu z gruntu do powietrza atmosferycznego lub wnętrza
budynku można wyróżnić trzy etapy:
Pierwszy z nich nosi nazwę emanacji. Etap ten polega na wydostawaniu się cząstek
radonu z ziaren gruntu i skał, które mogą być składnikami materiałów budowlanych, do
przestrzeni miedzyziarnowej. Drugi etap to transport. Polega on na migracji uwolnionego
radonu w przestrzeniach międzyziarnowych wypełnionych gazem, wodą lub powietrzem
gruntowym. Transport zachodzi głównie poprzez dyfuzję na skutek różnicy stężeń lub
poprzez konwekcję na skutek różnicy ciśnień. Transport radonu do powietrza
atmosferycznego może przebiegać bezpośrednio bądz
pośrednio z fazą przejścia gazu przez
wodę. Trzeci i ostatni etap to ekshalacja. Związany jest on z uwalnianiem radonu z gruntu do
powietrza w przyziemnej warstwie atmosfery lub uwalnianiem radonu z materiałów
budowlanych do powietrza wewnątrz budynku.
Analizując transport gazu w gruntach należy zwrócić uwagę na wiele parametrów
fizycznych gruntu. Do najważniejszych należy przepuszczalność gruntu dla gazu i cieczy.
Parametr ten zależy od:
- porowatości całkowitej oraz porowatości efektywnej podłoża gruntowego czyli wielkość
porów, ich kształt, oraz objętość porów biorąca udział w filtracji,
- tekstury i struktury gruntu, przez co należy rozumieć kształt, wielkość cząstek gruntu a także
ich ułożenie,
- jednorodności uziarnienia,
- stopnia zagęszczenia i uwilgotnienia.
Mówiąc o migracji gazu w podłożu gruntowym należy tez pamiętać o czynnikach
wpływających na tempo migracji tj.: temperaturze, czasie połowicznego rozpadu,
rozmieszczeniu atomów radu w gruncie. Radon rozpuszcza się w wodzie dlatego też może
przemieszczać się z wodami gruntowymi na znaczne odległości. Na szybkość ekshalacji i
dyfuzji gazu z gruntu do przyziemnej warstwy atmosfery mają wpływ czynniki
meteorologiczne tj. opad, mróz, zmiana ciśnienia atmosferycznego. Gdy parametry te
wzrosną tempo ekshalacji radonu zmaleje.
18
Ekshalacja do powietrza
atmosferycznego
transport
emanacja
ziarno
rad
pory gruntowe
Rysunek 4. Schemat uwalniania radonu z cząsteczki gruntu lub materiałów budowlanych do
powietrza.
19
IV Normy i przepisy dotyczące dopuszczalnych dawek
radonu
Dopiero kilkanaście lat temu naukowcy doszli do wniosku że promieniotwórczy gaz-
radon przedostaje się do budynków. Migruje on z gleby poprzez różne szczeliny w posadzce,
w ławach fundamentowych, a także wydziela się ze ścian, wody oraz gazu ziemnego.
Ze względu na fakt iż większość naszego czasu bo około 80% spędzamy w pomieszczeniach,
kumulujący się radon może stanowić ogromne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. W celu jak
największej ochrony przed szkodliwym promieniowaniem wprowadzono szereg norm w
których określone są dopuszczalne dawki związków promieniotwórczych obecnych w
materiałach budowlanych. [8]
Na mocy zarządzenia prezesa państwowej agencji atomistyki z dnia 7 lipca 1995r.
222
średnie roczne wartości stężenia Ra w pomieszczeniach przeznaczonych do przebywania
ludzi nie mogą przekraczać:
-w przypadku budynków, które zostały wybudowane lub oddane do użytku przed 1 stycznia
1998 r. stężenie to nie może przekraczać 400 Bq/m3
- natomiast jeśli budynek został oddany do użytku po 1 stycznia 1998r wówczas stężenie nie
może przekraczać 200 Bq/m3.
Zaostrzenie normy po 1 stycznia 1998 roku było wówczas zgodne z wymogami Unii
Europejskiej a także zgodne z wartościami obowiązującymi w wielu państwach.
Rozporządzenie to pociągało za sobą konieczność wykonania badań na podstawie których
określano które domy są pod wpływem zbyt dużego promieniowania.
Na mocy rozporządzenia rady ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. W sprawie
wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych w surowcach i
materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego,
a także w odpadach przemysłowych stosowanych w budownictwie oraz kontroli zawartości
tych izotopów zawartość pierwiastków promieniotwórczych klasyfikuje się na podstawie
dwóch wskaz
ników. Pierwszy z nich to wskaz
nik f1, mówi on o zawartości wszystkich
izotopów promieniotwórczych w danym materiale, drugi wskaz
nik f2 wskazuje zawartość
266
radu Ra. Ustawa w sposób bardzo szczegółowy określa wartości tych wskaz
ników, w
zależności od wykorzystania danego budynku lub materiału budowlanego. W związku z tym
wskaz
niki aktywności f1 i f2 mogą być wyższe najwyżej o 20% wartości:
20
1) f1 = 1 i f2= 200 Bq/kg, gdy mowa jest o surowcach i materiałach budowlanych
wykorzystywanych w budynkach mieszkalnych oraz w budynkach do pobytu inwentarza
żywego;
2) f, = 2 i f2 = 400 Bq/kg, jeśli mówimy o odpadach przemysłowych, z których powstają
obiekty naziemne na obszarach zabudowanych oraz obszarach na których planowana jest
zabudowa oraz odpadach wykorzystywanych do niwelacji tego terenu;
3) f1 = 3,5 i f2 = 1000 Bq/kg jeśli mówimy o odpadach przemysłowych, z których powstają
obiekty naziemne, niewymienionych w pkt.2 oraz wykorzystywanych do niwelacji terenu
również niewymienionych w punkcie 2;
4) f 1 = 7 i f2 = 2000 Bq/kg ,jeśli mówimy o odpadach przemysłowych wykorzystywanych w
podziemnych częściach budynków, wymienionych w punkcie 3, a także w budowlach
podziemnych ( tunele kolejowe, drogowe), z wyjątkiem odpadów przemysłowych które
wykorzystuje się w wyrobiskach górniczych.[8,9]
Przy wykorzystywaniu odpadów przemysłowych wymienionych w pkt.2 i 3 do
niwelacji terenów, budowy dróg, do budowy obiektów sportowych i rekreacyjnych w
przypadku, gdy wskaz
nikif1 i f2 spełniają normy, zapewnia się zmniejszenie mocy dawki
pochłoniętej do wartości nieprzekraczającej 0,3 (uGy/h),wartość ta odnosi się do 1m nad
powierzchnią budynku lub drogi, wykorzystując do tego celu np. dodatkową warstwę innego
materiału.[16,17]
Grey jest jednostką dawki pochłoniętej, która oznacza ilość energii promieniowania
która wydzielana jest w jednostce masowej materii.
1Gy=1 J/kg [2]
W poniższej tabeli przedstawione są dopuszczalne stężenia radonu w niektórych państwach
Europy.(Tab.4)
21
Tabela 4. Przykładowe dopuszczalne stężenia radonu [Bq/m3] ,[11,14]
Państwo Dopuszczalne stężenie radonu Dopuszczalne stężenie radonu [Bq/m3] w
[Bq/m3] w budynkach istniejących budynkach w trakcie budowy
Kanada 750 750
Szwecja 400 140
Finlandia 400 200
Niemcy 250 250
Wielka Brytania 200 200
Polska 400 200
Irlandia 250 250
Czechy 400 200
Rysunek 5 Stężenie Rn222 w powietrzu na terenie Polski [ Instytut Meteorologii i
Gospodarki Wodnej ]
22
V Metody redukcji stężenia radonu w środowisku
5.1 Badania kontrolne
Badania te maja na celu kontrolę potencjału radonowego na danym terenie,
wykonywane są w wielu krajach przed rozpoczęciem budowy. Mierzy się wówczas stężenie
naturalnych izotopów w danym podłożu, przepuszczalność gruntu, stężenie radonu w gruncie
oraz ekshalacje gazu z ziemi. Badania są bardzo ważne ze względu na możliwość wystąpienia
nawet na najmniejszym obszarze warunków sprzyjających emisji radonu do budynku czego
konsekwencją jest jego wysokie stężenie w pomieszczeniu.
Na działce o powierzchni 600 m2 zaleca się wykonanie od 4 do 6 pomiarów
przepuszczalności gruntu oraz stężenia radonu. Pomiar wykonywany jest za pomocą
odpowiedniej sondy umieszczonej na głębokości od 80 do 100cm pod powierzchnią terenu.
Po odpowiednim umieszczeniu sondy pobierana jest próbka powietrza glebowego. Na
podstawie uzyskanego wyniku podejmowana jest decyzja o wstrzymaniu bądz
rozpoczęciu
budowy oraz wybierana jest odpowiednia technologia. Pomiary stężenia w pomieszczeniach
są prostsze i tańsze.
Do najczęściej stosowanych metod pomiaru stężenia należą:
-detektor cząstek alfa- jest to płytka zbudowana z masy plastycznej, pozostawia się ją w
badanym pomieszczeniu na 12 miesięcy. Rozpad alfa radonu charakteryzuje się energicznym
przebiegiem. Świadczą o tym zostawiane ślady, widoczne pod mikroskopem po umieszczeniu
płytki w kwasie. Mając obraz z pod mikroskopu można policzyć ilość śladów i ustalić ilość
rozpadów alfa w danym pomieszczeniu.
-absorpcja na węglu aktywnym  metoda ta polega na umieszczeniu otwartej puszki z
węglem aktywnym i pozostawieniu jej w budynku. Węgiel zaabsorbuje część radonu w
puszce, po 3-7 dniach zakłada się pokrywę na puszkę i wysyła pojemnik do analizy
laboratoryjnej. W laboratorium próbka jest otwierana i na podstawie pomiaru promieniowania
gamma, które emitują pochodne radonu podczas rozpadu określa się aktywność próbki
W przypadku gdy zależy nam na uzyskaniu wyników dotyczących średniej rocznej
wartości stężenia gazu w budynku, ważną rzeczą jest to aby pomiary były prowadzone w
zimnych porach roku ze względu na fakt, iż są one wtedy ogrzewane. Jest to szczególnie
ważne gdy badania prowadzone są w domach z naturalnym systemem wentylacji, ponieważ w
23
okresie letnim system wentylacyjny jest trudny do skontrolowania oraz istnieje możliwości
przenikania radonu poprzez grunt.
Podczas prowadzenia badań należy zwrócić uwagę na sprawność systemu
wentylacyjnego. W szczególności należy sprawdzić czy przewody wentylacyjne są czyste i
drożne, czy wentylatory prawidłowo działają, czy czerpnie i wyrzutnie powietrza są
prawidłowo otwarte. Zaleca się aby pomiary prowadzone były w dwóch pomieszczeniach z
wyjątkiem kuchni i łazienki. Gdy dom posiada kilka kondygnacji zaleca się jeden pomiar na
każdym piętrze. W celu określenia średniej rocznej wartości stężenia pomiary powinny być
prowadzone dłużej niż 2 miesiące, natomiast jeśli wyniki potrzebne są w krótszym czasie
wówczas pomiary prowadzone są przez 48 godzin w sposób ciągły a wyniki notowane są co
60 minut. [15]
Jeśli istnieje taka konieczność pomiary mające na celu sprawdzenie czy stężenie w
pomieszczeniu nie przekracza 200 Bq/m3 można przeprowadzić poza sezonem grzewczym.
Jednakże budynek ten musi być zaopatrzony w mechaniczną wentylację i jest niezamieszkały.
Ponadto jeżeli znajduję się na gruntach łatwo przepuszczalnych dla powietrza badania należy
powtórzyć w okresie grzewczym.
Badania dotyczące ekshalacji radonu z podłoża i jego stężenia w gruncie prowadzone
są przez Laboratorium Promieniotwórczości Naturalnej od 2003r. na poletku pomiarowym na
terenie Instytutu Fizyki Jądrowej w Krakowie. Dotychczas prowadzone badania wykazały, iż
stężenie radonu jest zmienne w zależności od pory dnia i sezonu. Dlatego tez Laboratorium
opracowało specjalny przyrząd do pomiaru stężenia radonu, który może rejestrować wyniki
co 4 godziny.[5,9]
5.2 Drogi wnikania do budynku
Problem wnikania gazu do budynków oraz określenia jego stężenia jest niezwykle
trudny. Radon przenika z gruntu do wnętrza budynku przez mikroszczeliny w fundamentach
na zasadzie dyfuzji oraz efektu kominowego. Szczególnie narażone na to są budynki
niepodpiwniczone, wówczas radon przenika bezpośrednio do pomieszczeń mieszkalnych.
Ciepłe powietrze unoszące się w pomieszczeniach działa jak pompa, która zasysa radon ze
ścian, niższych kondygnacji oraz podłoża. Typowymi miejscami przez które wnika radon są
szczeliny w fundamentach, spękania w ścianach, połączenia konstrukcyjne.(Rys.6) Około
10% powierzchni kraju to tereny wysokiego ryzyka. Są to obszary o podłożu pegmatytowym,
łupkowym oraz granitowym, czyli tereny południowe, południowo-zachodnie i południowo-
24
wschodnie. Stężenie radonu na tych terenach przekracza 50 Bq/m3. Zaleca się tam
budownictwo  radon safe .
1,4-szczeliny w ścianach 2,6- szczeliny w podłożu 3- złącza konstrukcyjne
5- woda 7- rury kanalizacyjne
Rysunek 6 drogi wnikania radonu do budynku, [19]
W celu osiągnięcia maksymalnego bezpieczeństwa radonowego przed rozpoczęciem
robót budowlanych należy określić potencjał radonowy. Potencjał wynika z zależności
stężenia gazu w gruncie oraz przepuszczalności gruntu.
Pierwszym ważnym punktem w osiągnięciu bezpieczeństwa radonowego jest
lokalizacja obiektu czyli wybór odpowiedniego terenu pod budowę. W ramach doboru
lokalizacji należy określić:
- budowę geologiczną podłoża, tektonikę, właściwości fizyczne i chemiczne gruntu, narażenie
gruntu na procesy wietrzenia i erozji
- stężenie izotopów promieniotwórczych
-stężenie gazu w powietrzu gruntowym
-intensywność ekshalacji radonu
- parametry meteorologiczne
-głębokość podpiwniczenia, wentylację w budynku, skład materiałów budowlanych
25
Należy również zbadać teren pod kątem obecności gazociągów, rurociągów, przewodów
elektrycznych. Na podstawie powyższych danych należy ocenić czy teren może być
wykorzystany pod budowę lub ewentualnie zalecić odpowiednie zabiegi zabezpieczające
przed nadmiernym promieniowaniem.
Drugim elementem kontroli jest sprawdzenie wyrobów budowlanych pod kątem
obecności w nich naturalnych izotopów promieniotwórczych a następnie określenie
zgodności ze wskaz
nikami aktywności. Po określeniu tych parametrów należy ocenić czy
dany wyrób może być wykorzystany i w jakim celu.
Kolejnym ważnym punktem jest uszczelnienie fundamentów czyli zabezpieczenie
wszelkich pęknięć oraz szczelin dylatacyjnych, zastosowanie w tym celu specjalnych
materiałów izolacyjnych oraz doszczelnienie budynków istniejących oraz w trakcie
wznoszenia.
Istotnym elementem w ochronie radonowej jest wietrzenie pomieszczeń. Ważną
rzeczą jest wykonywanie wentylacji w przestrzeniach powietrznych wokół fundamentów
5.3 Sposoby ograniczania stężenia radonu w budynkach
Metod mających na celu ograniczenie stężenia radonu w budynku jest wiele. Polegają
one na odpowiedniej konstrukcji fundamentu oraz odpowiednim zaizolowaniu; podwyższaniu
ciśnienia w części mieszkalnej budynku; obniżaniu ciśnienia w powietrzu gruntowym pod
fundamentem; a także stosowaniu odpowiedniej wentylacji i wprowadzaniu depresji
podłogowej.
Metody te należy podzielić na te które stosujemy już na etapie projektowania obiektu,
oraz na metody stosowane dla budynków istniejących [7]
5.3.1 Metody na etapie projektowania budynku
Do metod stosowanych na etapie projektowana zaliczyć możemy zabiegi
zabezpieczające polegające na:
- wykonywaniu grubej, szczelnej płyty fundamentowej, wentylacji wokół niej oraz częściowej
wymianie gruntu wokół fundamentów
- konstrukcji specjalnych płyt fundamentowych o wzmacnianych krawędziach, metoda ta
zapobiega przed swobodnym wnikaniem radonu przez połączenia pomiędzy płyta i ścianą,
fundamenty tego typu zazwyczaj wykonywane są monolitycznie i jednocześnie spełniają
funkcje podłogi w piwnicy, (Rys.8)
26
- uszczelnianiu fundamentów i systemie wentylacji; metoda ta polega na zainstalowaniu
systemu rur przed wylaniem fundament a następnie ułożeniu mat izolacyjnych wykonanych
ze specjalnych materiałów(Rys.7). Zastosowanie izolacji w części podziemnej budynku ma na
celu uszczelnienie otworów, pęknięć w stropach, ścianach, fundamentach, szczelin
powstałych w miejscach połączenia elementów konstrukcyjnych dzięki czemu zmniejsza się
ilość radonu przenikającego do wnętrza budynku. Przy doborze wentylacji w budynku należy
się kierować jego konstrukcją, liczbą kondygnacji a także budową i rozmieszczeniem ciągów
komunikacyjnych w obiekcie. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na pomieszczenia
które są bezpośrednio połączone z piwnicą lub mające kontakt z podłożem Obecnie
wykorzystuje się do tego celu następujące materiały:
- geomembrany z polietylenu (PE) np.  Junifol-HDPE , z polichlorku winyli (PVC) o
grubości 3mm
- wszelkiego rodzaju lepiki, papy, masy o właściwościach przeciwwilgociowych i
przeciwwodnych
- farby hydrofibizujące i wyprawy
- zaprawy bezskurczowe i ekspansywne masy uszczelniające
- folie z polietylenu o grubości 3mm, wykonywane w procesie walcowania i odporne na
promieniowanie UV9
-samoprzylepne folie bitumiczne, grube powłoki bitumiczne, szkło piankowe
-mineralne zaprawy hydroizolacyjne
- papy BIKUTOP Swisspor
- Fundament Antyradon Szybki Profil SBS Icopal
- ciepła płyta fundamentowa
- bardzo skuteczna folia bitumiczna, samoprzylepna na zimno Bikuplan KSK firmy Koester
oraz gruba powłoka bitumiczna z tworzywa sztucznego modyfikowanego Deuxan 2K
Ważne jest również to aby przepusty prowadzące media ( rury kanalizacyjne, linie
telefoniczne, przewody gazowe) do budynków wykonane były z odpowiednią starannością
aby ewentualne nieszczelności nie były drogą wnikania radonu.[6,8]
27
Rysunek 7 Płyta stropowa z systemem wentylacyjnym[ LER PAN w Krakowie]
W przypadku domów jednorodzinnych podpiwniczonych problem przenikania
szkodliwego radonu jest większy ze względu na dużą powierzchnię kontaktującą się z
podłożem gruntowym, a także od rodzaju fundamentu (Rys. 8). Fundamenty pierwszego typu
są bardziej narażone na przenikanie ze względu na obecność prześwitów pomiędzy ścianami
nośnymi a płytą fundamentową. Dlatego też zaleca się konstrukcję fundamentów ze
wzmocnionymi krawędziami-2 typu.
Rysunek 8 Domy podpiwniczone a) konstrukcja fundamentu 1 typu- bez wzmocnień
b) konstrukcja fundamentu 2 typu- ze wzmacnianymi krawędziami [6]
Biorąc pod uwagę domy niepodpiwniczone fundamenty budowane są z
pozostawieniem luki między podłogą domu a gruntem  fundament typu 3 lub w postaci płyty
monolitycznej-typ 4 (Rys.9). Luka pomiędzy gruntem a podłogą budynku pozwala na
wykonanie tam odpowiedniej wentylacji mającej na celu zmniejszenie ilości radonu
przenikającego do wnętrza. Fundament typu 4 to inaczej monolityczna płyta posadowiona na
gruncie. Jeśli chodzi o pełnioną funkcję to odpowiada on fundamentowi typu 2. Jedyną
różnicą jest sposób izolacji krawędzi płyt.
28
 Opisane powyżej 4 typy fundamentów są charakterystyczne dla budownictwa
szwedzkiego.
a) b)
Rysunek 9. Domy niepodpiwniczone, a) fundament typu 3, b)fundament typu 4, [6]
5.3.2 Metody dla budynków istniejących
W przypadku budynków już istniejących do metod redukcji można zaliczyć:
- wymianę gruntu wokół budynku czyli usunięcie z
ródła gazu, (Rys.10)
Rysunek 10. Wymiana gruntu przy budynku.1-geomembrana,2-wymieniony grunt, 3-
drenaż,4- materiał wypełniający i ochraniający przed podsiąkaniem kapilarnym, 5-miernik
ciśnienia [9]
- usuniecie dróg wnikania gazu poprzez uszczelnienie instalacji, zlikwidowanie
nieszczelności w ścianach fundamentach i podłogach, wyrównanie ciśnień powietrza
wewnątrz i na zewnątrz budynku,
29
Rysunek 11. Doszczelnianie i izolacja szpar. 1-żywica epoksydowa, 2-rowek ze składnikiem
doszczelniającym, 3-ewentualnie izolacja powierzchniowa
-usunięciu radonu z budynku poprzez podwyższenie ciśnienia za pomocą instalacji nawiewnej
z poddasza, instalacja ta wytwarza w budynku nadciśnienie przez co zmniejsza się
intensywność efektu kominowego ponadto wprowadzenie powietrza z zewnątrz chroni przed
zasysaniem radonu z gruntu,
-wentylację przestrzeni podpodłogowej, technika ta pozwala na usunięcie radonu który
przeniknął już z podłoża i zabezpieczeniu przed jego dalszym wnikaniem do wyższych
kondygnacji budynku,
-depresję podpodłogową, metoda ta należy do najskuteczniejszych w walce z redukcją
stężenia radonu; w przypadku stężeń przekraczających 700 Bq/m3 jest jedyną skuteczną
metodą; depresja jest to wgłębienie w formie studzienki w piwnicy bądz
w gruncie pod
budynkiem, studzienka musi być zaopatrzona w wentylator który wytwarza podciśnienie i
odprowadza powietrze poza obszar obiektu. Pułapka ta umożliwia usunięcie radonu zanim
zdąży przeniknąć do budynku. (Rys. 12)
30
Rysunek 12. Schemat studni radonowej. 1-rura perforowana,(średnica 40-100 cm), 2-
wentylator, 3-izolacja, 4-komora ssawna, 5-pokrywa, 6-przewód odprowadzający [17]
- wysysanie gazu z pod płyty fundamentowej przy użyciu odpowiedniej instalacji; największy
wpływ na zawartość radonu w powietrzu wysysanym przez instalację ma konstrukcja
budynku, cechy gruntu a także stężenie gazu w powietrzu gruntowym. Mówiąc o konstrukcji
budynku należy zwrócić uwagę na stan i jakość elementów na których posadowiony jest
obiekt. Metoda wysysania powietrza jest najbardziej efektywna w przypadku gdy nie ma litej,
betonowej płyty pod budynkiem. Jeśli taka płyta występuje wysysanie prowadzone jest
poprzez szczeliny, pęknięcia, szpary w fundamencie a także poprzez miejsca wpustów
elementów instalacji np. rur.
31
Rysunek 7 a)Usuwanie powietrza, zawierającego radon, spod płyty fundamentowej b)
Wysysanie powietrza zawierającego radon z piwnicy z jednoczesnym uszczelnieniem pęknięć
w podłodze [19]
- system wentylacji mechanicznej o charakterze nawiewnym i wywiewnym, jest to metoda
droga i w ograniczonym zakresie prowadzi do zmniejszenia obecności radonu w
pomieszczeniu; jego zaletą jest wprowadzenie lepszego komfortu w pomieszczeniach
(Rys.14)
32
Rys.14 System wentylacji mechanicznej [17]
- system mający na celu wytworzenie tzw. poduszki powietrznej pod budynkiem poprzez
podwyższenie ciśnienia powietrza w gruncie bezpośrednio przylegającym do płyty
fundamentowej, na skutek wpompowania powietrza wewnętrznego do warstwy drenażowej
(Rys.15)
Rysunek 15 Schemat poduszki powietrznej 1-powietrze zasysane do układu 2- dystrybucja
ciśnienia pod fundamentem [6]
Metody opisane powyżej są bardzo skuteczne w walce z radonem jednakże
różnorodność konstrukcyjna zarówno nowych domów jak i starych jest tak duża że wywołuje
problemy z doborem odpowiedniej metody przez co efektywność tych metod nie jest
najwyższa.
33
 W sytuacji gdy podwyższona zawartość radonu w powietrzu wewnętrznym budynku
jest wywołana emisją z materiałów budowlanych wówczas najczęstszą metodą ograniczenia
w tej sytuacji jest podwyższenie stopnia wentylacji poprzez np.:
- czyszczenie, udrażnianie konserwację istniejącego systemu wentylacyjnego
- wprowadzanie systemu mechanicznej wentylacji wywiewnej i nawiewnej
- stosowanie powłok izolacyjnych na materiałach najbardziej radioaktywnych
- usuwanie materiałów emitujących radon
34
VI Podsumowanie i wnioski
Po dokonaniu przeglądu literaturowego został przedstawiony problem
zanieczyszczenia radonem- gazem promieniotwórczym, a następnie zaproponowane zostały
metody zapobiegania wysokiemu stężeniu radonu w budynkach istniejących i na etapie
projektowania.
Radon jest związkiem, który ulega przemianie promieniotwórczej w konsekwencji
czego powstają promieniotwórcze produkty rozpadu. Podczas wdychania mogą osadzać się w
oskrzelach i wywoływać szereg chorób. Dlatego też tak ważna jest ochrona radonowa
naszych domów. Przenikanie gazu do budynku w największym stopniu następuje przez
podłoże gruntowe, ale również przez rury kanalizacyjne, nieszczelności na złączach
fundamentu ze ścianą, szczeliny w ścianach i fundamentach. Intensywność tego procesu w
dużym stopniu zależy od rodzaju podłoża i izolowania budynku od podłoża..
W zależności od rejonu aktywność gazu może być wyższa bądz
niższa. Na podstawie
badań i obserwacji przeprowadzonych przez jednostki badawcze obszarami o najwyższym
zagrożeniu radonowym są tereny górskie oraz wyżynne. Przede wszystkim Sudety,
Przedgórze Sudeckie oraz Górny Śląsk. Stężenie radonu w glebie waha się tam w granicach
20-60 Bq/kg. Decyduje o tym ukształtowanie terenu m.in. obecność w ich sąsiedztwie
szczelin skalnych, uskoków tektonicznych. Poprzez obecność tych struktur migracja gazu jest
ułatwiona, wówczas na powierzchnie a w konsekwencji do budynków mieszkalnych przenika
większa ilość gazu
Zatem przed przystąpieniem do budowy obiektu mieszkalnego ważne jest zbadanie
terenu pod kątem kontroli potencjału radonowego i na tej podstawie zaproponowanie
odpowiednich metod redukcji.
W przypadku istniejących już domów najczęściej wykonywaną metodą jest wymiana
gruntu wokół obiektu natomiast w przypadku bardzo wysokich stężeń w pomieszczeniach
mieszkalnych (przekraczających 700 Bq/m3) najbardziej efektywną i jedyną skuteczną
metodą jest tzw. studnia radonowa. Studzienka musi być zaopatrzona w wentylator który
wytwarza podciśnienie i odprowadza powietrze poza obszar obiektu. Pułapka ta umożliwia
usunięcie radonu zanim zdąży przeniknąć do budynku.
Jeżeli natomiast można dokonać wyboru metody na etapie projektowania budynku
zazwyczaj wykonuje się wzmacniane płyty fundamentowe, uszczelnienia z geomembran oraz
wentylację fundamentów. Wówczas metody te mogą przynieść bardzo wysoką skuteczność
zmniejszając stężenie gazu do minimum.
35
VII Literatura
[1] Andrews J.E., P.Briblecombe B., .Jickells T.D, Liss P.S. : Wprowadzenie do chemii
środowiska, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa
[2] Biernacka M., Isajenko K., Lipiński P., Pietrzak-Flis Z., 2005 Radiologiczny Atlas
Polski
[3] Biernacka M., Lipiński P., Sosińska A. ,Warszawa 2004, Ocena skażeń
promieniotwórczych gleby oraz tła promieniowania gamma w Polsce w latach 1988-
2001,Bbiblioteka monitoringu środowiska
[4] Cothern C.R., Smith J. E. Environmental Radon Plenum Press, New York and
London
[5] Haber R., Igielski A. ,Kozak K, Mazur J., Zdziarski T., Kraków 2005, Automatyczny
przyrząd do pomiaru ekshalacji radonu z gleby
[6] Korzeniowska-Rejmer Elżbieta, Radon w gruncie i techniki redukcji jego stężenia w
obiektach budowlanych, 2008,Czasopismo Techniczne ,Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej
[7] Kozak K., Techniki redukcji stężenia radonu w budynkach, Zielona planeta 11/12
2008
[8] Kozak Krzysztof, Śmiałek Anna, Radon- jak się przed nim chronić, Murator 12/2009
[9] Kozak K., Mazur J.  Pomiary radonu w budynkach , Zielona planeta 11/12 2008
[10] Pawuła Andrzej , Zakopane, 22 - 26 września, 1997,Przyczynek do geologii radonu,
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geologii
Materiały konferencyjne Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych im. Marii
Skłodowskiej-Curie,
[11] Plewa Maria, Plewa Stanisław, Radon w środowisku naturalnym i jego migracja do
budynków mieszkalnych, 1999 Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk
Kraków
[12] Przylibski Tadeusz Andrzej, Kraków 2005, Budowa geologiczna Sudetów jako
przyczyna występowania wzmożonej emisji radonu do atmosfery
[13] Przylibski T. A. Radon w środowisku Dolnego Śląska , Zielona planeta 11/12 2008
[14] Turło Józefina, Czy radon w naszych domach stanowi zagrożenie?, Białystok 1999
[15] Zagórski Zbigniew P., Bać się Radonu?, Wiedza i Życie nr.8/1997
36
Ustawy
[16] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań
dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu
Ra-226, i toru Th-228, w surowcach i materiałach stosowanych w budynkach
przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach
przemysłowych stosowanyc-h w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych
izotopów.
[17] Ustawa z dnia 29 listoprada 2000r.Prawo atomowe.
[18] Państwowy Instytut Geologiczny, Geologia Środowiskowa, Promieniowanie
całkowite( strona internetowa inst. Geol.)
[19] Strona internetowa: www.budnet.pl
37
38
Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy w czytelniach Biblioteki SGGW
& & & & & & & & & & & & & &
39