1. Usprawnianie warg i przedłużanie fazy wydechowej przez stosowanie ćwiczeń
oddechowych :
dmuchanie na płomień świecy;
rozdmuchiwanie za pomocą rurki farby na kartce;
wdech  wydech  wąchanie kwiatków;
zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej lub chropowatej powierzchni  ustami i przez
rurkę;
dmuchanie na zawieszone na nitce kłębki waty, krążki;
dmuchanie na okręt, rybkę w wodzie;
dmuchanie przez rurkę włożoną do wody;
dmuchanie baniek mydlanych;
dmuchanie na wiatraczki, gwiazdki, świece (z różnej odległości), gorącą zupę;
nadmuchiwanie baloników;
dmuchanie na piłeczki ping  pong;
podnoszenie za pomocą rurki (wdech, zatrzymanie wdechu) skrawków waty, papieru itp.
rozdmuchaj jarzębinę, skrawki papieru, kaszę, groch, ryż, chrupki itp.;
zrób dużo kulek z papieru, włóż do pojemnika (np. kartonik po butach)- rozdmuchaj na
wszystkie strony, możesz prze rurkę;
zbuduj tor z klocków, po środku ułóż piłeczki- dmuchamy we wszystkie strony;
zbuduj budkę z klocków, wdmuchaj do niej papierowego psa, kota, ptaszka itp.;
zbuduj pałac z kart do gry, następnie zdmuchnij go;
połóż na czubku nosa kawałek styropianu i zdmuchnij go;
dmuchaj na swoją grzywkę;
chwyć wargami kartkę papieru ze zagiętymi bokami, połóż na niej wacik lub kawałek
styropianu i zdmuchnij go nosem;
zdmuchnij nosem płomień świecy.
Ćwiczenia oddechowy: zadania
MIŚ
dziecko leży na podłodze z misiem lub książką na brzuchu, lewa dłoń położona na górnej części
klatki piersiowej, prawa na brzuchu
wdech- nos- unoszenie się brzucha, lewa dłoń nieruchomo
wydech- usta- brzuch opada, lewa dłoń nieruchomo
PRZYTRZYMYWANIE POWIETRZA
dziecko wykonuje szybki wdech przez nos, zatrzymuje powietrze przez 3 sekundy a następnie
wydycha powoli
(w miarę stosowania codziennych ćwiczeń czas przytrzymywania powietrza można zwiększyć do
5 sekund)
ZATYKANIE NOSA
dziecko zatyka jedną dziurkę nosa kciukiem, nabiera przez drugą dziurkę powietrze i zatrzymuje;
następnie zmieniamy stronę wdechu
2. Ćwiczenia języka:
Wysuwanie języka do przodu i chowanie do jamy ustnej. W pozycji przedniej język jest
wydłużony i zaostrzony  bez kontaktu z wargami. W pozycji tylniej masa języka skrócona.
Nie należy unosić języka do podniebienia twardego.
Wysuwanie języka: język wąski ( grot ) i język szeroki ( łopatka ).
Kierowanie czubka języka w kąciki rozchylonych warg.
Dotykanie czubkiem języka do nosa, do brody, w stronę lewego ucha, potem prawego.
Dotykanie czubkiem języka górnej i dolnej wargi, zębów i dziąseł  usta szeroko otwarte.
Dotykanie czubkiem języka górnych zębów i górnej wargi na zmianę przy maksymalnym
opuszczeniu żuchwy.
Oblizywanie warg podczas coraz szerszego ich otwierania (ruch języka okrężny, płynny).
Unoszenie języka na górną wargę  język wąski i język szeroki.
Oblizywanie zębów pod zamkniętymi wargami (ruch okrężny języka).
Usta otwarte, czubkiem języka liczymy górne zęby (język bez podparcia dolną wargą).
Czubek języka unosimy do wałka dziąsłowego (tuż za zębami górnymi)
c. wykonujemy ruchy trące na boki, w górę, w dół
d. usiłujemy odkleić gumę do żucia, opłatek
f. kląskanie czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy
g. przysysanie języka do dziąsła
h. wymawianie głosek t, d, l, n w różnych wariantach.
Przesuwamy język wzdłuż całego podniebienia do tyłu i do przodu na przemian.
Wykonujemy mlaskanie językiem o podniebienie  przód, środek języka.
Przesadne obijanie języka o podniebienie   stukot kopyt konia  naśladowanie,
zróżnicowane tempo.
Wypychanie policzków językiem.
Język w kształcie rurki  ściągające się wargi unoszą boki języka.
Język w kształcie łyżeczki, wysunięty z jamy ustnej, opiera się na dolnej wardze,
ćwiczymy na zmianę pozycję  łopaty i  grotu .
Pozycja dolna języka, język płasko leży na dolnej wardze, z tej pozycji wysuwamy język:
 ruchy na boki
 ruchy koliste przy maksymalnie wysuniętym do przodu języku.
Liczenie czubkiem języka dolnych zębów.
Zrób  koci grzbiet z języka- język wypychając dolne żeby tworzy rulon.
Przód języka dotyka ostatnich zębów trzonowych dolnych, potem na przemian górnych i
znowu dolnych itd., jama ustna otwarta.
Dotykanie  zaostrzonym przodem języka różnych punktów na podniebieniu twardym
(należy uruchomić całą masę języka).
 Ułożyć język w  rulonik wewnątrz jamy ustnej, tuż za zębami; po zbliżeniu siekaczy i
spłaszczeniu warg dmuchać powietrze przez  rulonik (ułatwia wymowę głosek  s i  z ).
Język w kształcie  łyżeczki wewnątrz jamy ustnej, podniesiony ku górze, siekacze
zbliżone, wargi zaokrąglone  dmuchanie.
Masaż języka:
 tarcie górnych zębów grzbietem języka od czubka aż nasady, najpierw sam czubek,
potem środek, język zawinięty do góry
 przeciskanie języka przez zaciśnięte zęby szczęki górnej i dolnej
 masowanie, klepanie, uciskanie języka szczoteczką.
Ćwiczenia usprawniające język (pionizacja)- niezbędne podczas artykulacji sz, ż, cz, dż, r, l,
t, d, n
- Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką górny wałek dziąsłowy tuż za górnymi zębami, nazywając
je "magicznym miejscem", "parkingiem" itp. w którym język (ufoludek, samochód, myszka)
powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
- Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu lentylki, pastylek pudrowych, cukierków
halls (z wgłębieniem w środku), żelki itp.
- Zlizywanie nutelli, kemu, dżemu, galaretki itp. z górnego wałka dziąsłowego przy szeroko
otwartych ustach.
- Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu.
- Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z
prawej raz z lewej strony.
- Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, kierując
język od zębów w stronę gardła.
- Młotek - wbijamy gwoz
dzie w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za
górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoz
dzia.
- Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj
wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie (polegają na uniesieniu go do góry
i zwarciu jego tylnej części ze ścianką jamy gardłowej):
- wywoływanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, język spoczywa na dnie jamy
ustnej,
- płukanie gardła ciepłą wodą,
- lekki kaszel (język wysunięty),
- chrapanie na wdechu i wydechu,
- wymawianie połączeń głosek tylno-językowych zwartych z samogłoskami np. ga, go, gu, ge, gi,
gą, gę,
- wypowiadanie sylab w połączeniu z głoską [k] na końcu; przedłużanie zwarcia np. ak, ok, uk, ek,
yk, ik,
- gra na instrumentach dętych (trąbki, piszczałki, gwizdki, organki).
BIBLIOGRAFIA
Demel G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa 1979
Skorek E. M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2000.
Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, GWO, Gdańsk 2007
Kozłowska K., Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy. Podręczny poradnik logopedyczny, Wydawnictwo
Pedagogiczne ZNP, Kielce 1996
Balejko A., Jak pokonać seplenienie i inne wady wymowy, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych,
Warszawa 1971
Michalak-Widera I., Węgierska K., Szumiące wierszyki, Unikat 2, Katowice 2004