RYNKI PALIW i ENERGII 
STRUKTURY i MODELE
© Wojciech SuwaÅ‚a WEiP AGH
Definicja rynku  1
Ogół stosunków zachodzących między
podmiotami uczestniczÄ…cymi w
procesach wymiany.
Podmiotami sÄ… sprzedawcy i nabywcy,
którzy kształtują podaż i popyt, a także
wzajemne relacje między nimi
Definicja rynku  2
Relacje zachodzące między sprzedawcami a
nabywcami sÄ… stosunkami wymiany
Treścią stosunków wymiany są przede wszystkim
następujące zjawiska:
" ujawnianie przez sprzedawców zamiarów
sprzedaży i przez nabywców zamiarów zakupu,
" wzajemna konfrontacja ujawnionych zamiarów,
" mechanizm przetargowy na tle ujawnionych oraz
konfrontowanych zamiarów sprzedaży i zakupu.
Definicja rynku  3
Podmioty rynku
" gospodarstwa domowe (konsumenci),
" przedsiębiorstwa produkcyjne,
" przedsiębiorstwa usługowe,
" banki,
" Państwo,
" &
Elementami rynku sÄ…:
" podaż wyrażająca ujawnione przez sprzedawców zamiary
sprzedaży,
" popyt wyrażający ujawniane przez nabywców zamiary zakupu,
" ceny.
Elementy rynku - podaż
PODAŻ wyraża ujawnione przez sprzedawców zamiary sprzedaży
Jest to ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi
zaoferować przy różnym poziomie cen
Cena Ilość
oferowana
10 5
15 8
15
20
20 11
Elementy rynku - podaż
KRZYWA PODAŻY  zależność między ceną a ilością
oferowanych towarów
W praktyce używa się odwróconej krzywej podaży
S
Elementy rynku - popyt
POPYT wyraża ujawnione przez kupujących zamiary zakupu
Jest to ilość dobra jaką kupujący są gotowi zakupić
przy różnym poziomie cen
Cena Ilość
kupowana
10 11
15 8
15
20
20 5
Elementy rynku - popyt
KRZYWA POPYTU zależność między ceną a ilością
kupowanych towarów
W praktyce używa się odwróconej krzywej popytu
35
30
25
20
15
10
D
5
0
0 2 4 6 8 10 12 14
ilość Q
cena P
Elementy rynku  równowaga rynkowa
40
35
30
25
S
20
15
P *
10
D
5
0
0 5 10 15
Q *
ilość Q
cena P
Elementy rynku  równowaga rynkowa
P *
Q *
Zaburzona równowaga rynkowa
Gospodarka centralnie sterowana
40
35
30
25
S
20
15
10
P
D
5
0
0 5 10 15
QS QD
ilość Q
cena P
Równowaga rynkowa
Gospodarka  rynkowa
40
35
30
25
S
20
P1
15
10
P0 D
5
0
0 5 10 15
Q1 Q0
ilość Q
Model pajęczynowy cobweb model
cena P
Równowaga rynkowa - 1
Popyt: QD = a  b P
Podaż: QS = c + d P
Warunek równowagi: QD = QS
RozwiÄ…zanie dla P*: P* = (a-c)/(b+d)
Równowaga rynkowa -2
Odwrócona krzywa popytu :
P = (a/b)  (1/b)QD
Odwrócona krzywa podaży:
P = -(c/d) + (1/d)QS
Warunek równowagi: PD = PS
RozwiÄ…zanie dla Q*: Q* = (ad+bc)/(b+d)
Koszty w krótkim terminie
nie zmieniajÄ… siÄ™ warunki produkcji
" Koszty stałe  nie zmieniają się ze zmianą
poziomu produkcji
" Koszty zmienne  wzrastają przy zwiększaniu
produkcji
" Koszt całkowity
TC =ð FC +ð VC
Koszty w krótkim terminie
Średni koszt całkowity Average Total Cost (ATC)
FC VC
ATC =ð +ð
Q Q
ATC =ð AFC +ð AVC
lub
TC
ATC =ð
Q
Koszty w krótkim terminie
Koszt krańcowy Marginal Cost (MC) - koszt
przyrostu produkcji o jednostkÄ™:
DðTC DðFC+ð DðVC DðVC
MC=ð =ð
=ð
DðQ DðQ DðQ
DðFC =ð 0
Czynniki kształtujące poziom kosztów
" Wydajność  produktywność środków
produkcji
" Ceny środków produkcji
" Koszty ogólne (zarządu)
Krzywe kosztów firmy
 MC rośnie ze wzrostem
Q przy zbliżaniu się do
MC
C
zdolności produkcyjnej
100
ATC
 AFC maleje
monotonicznie
75
 Gdy MC < ATC, ATC
50
AVC
obniża się (i odwrotnie)
 MC = ATC przy
25
minimum ATC
AFC
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Q
Rodzaje rynków
kryteria wyodrębniania:
Przedmiot wymiany
rynki produktów, usług, pracy, pieniądza
Podmioty rynku: liczba podmiotów reprezentujących
podaż i popyt (stopień koncentracji rynku:
konkurencja doskonała, monopol, monopson & )
Przestrzeń: rynki lokalne, krajowe, międzynarodowe,
globalne
Typy rynków
kryteria wyodrębniania:
Jednorodność produktu
Liczba przedsiębiorstw na rynku
Dostępność informacji
Bariery wejścia /wyjścia
Główne typy rynków :
Konkurencja doskonała
Konkurencja monopolistyczna
Monopol / monopson
Monopol naturalny
Monopol bilateralny
Oligopol/oligopson
Konkurencja doskonała - 1
Rynek jednego dobra
Wielu sprzedajÄ…cych i kupujÄ…cych
Dostępność informacji
Brak barier wejścia /wyjścia
Konkurencja doskonała  2
Przykłady:
owoce sezonowe
giełda
rynek jakiego nośnika energetycznego może
być bliski konkurencji doskonałej?
Konkurencja doskonała  3
Główne cechy:
Ceny kształtuje rynek
Producent  sprzedający nie ma wpływu na poziom
cen ( price taker)
dla producenta - pozioma krzywa popytu
Koszty producenta
C
TC
MC
ATC
TC  koszt całkowity total cost
Q
AC  koszt średni  jednostkowy TC/Q average cost
MC  koszt krańcowy "TC/ "Q marginal cost
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej
C
MC
AC
P
B
P*
C
A D
D
Q
Q
QP
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej 
Równowaga długookresowa
C
MC
ATC
P
P*
D
Q
Q
QP
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej 
Równowaga długookresowa
W długim terminie:
" Nowe przedsiębiorstwa wchodzą na rynek
" Zyski ekonomiczne malejÄ… do zera
" Produkcja jest wytwarzana po najniższych
kosztach
Inne formy rynków
Konkurencja monopolistyczna
Produkt niejednorodny
(ale te same cechy użytkowe)
Inne formy rynków
Monopol / monopson  jeden
producent/odbiorca
Monopol bilateralny jeden producent 
jeden odbiorca
Monopol naturalny  na rynku  miejsce
tylko dla jednego przedsiębiorstwa
Przychód krańcowy
Krzywa popytu (odwrócona)
P = a  bQ
Cena
Przychód całkowity (total revenue):
TR = Q(a-bQ) = aQ  bQ2
Przychód krańcowy (marginal revenue):
MR = dTR/dQ = a  2bQ
Popyt
Przychód
krańcowy
MR
0
Produkcja
Optymalny poziom produkcji monopolisty
MR=MC
Cena
MC
P*
D
MR
Q*
Ilość
Regulacja monopoli  monopol
naturalny
Na rynku tylko jeden dostawca produktu/usługi.
Najniższe koszty przeciętne produkcji są osiągane
gdy na rynku jest tylko jedno przedsiębiorstwo.
Duże korzyści skali.
Gdzie w gospodarce paliwami i energią występuje
monopol naturalny?
Regulacja monopoli
Nacjonalizacja
Monopole są regulowane aby zmniejszyć straty
dobrobytu
Ustalić ceny jak najbliżej konkurencji doskonałej
(monopolista nie ponosi strat)
Baza ustalania cen:
koszty kraÅ„cowe (?)Ä…ð cena
koszt Å›redni Ä…ð równowaga w punkcie AC=P
Optymalny poziom produkcji regulowanego
monopolisty
P = AC
Cena
MC
AC
P*
D
MR
Q*
Ilość
MONOPOL BILATERALNY
monopolista - monopsonista
Na rynku jest tylko jeden producent  monopolista i
jeden konsument monopsonista.
Gdzie w gospodarce paliwami i energią występuje
monopol bilateralny?
Czy i jak ustali się równowaga na tym rynku?
MONOPOL BILATERALNY monopolista
ME
Cena
MC (=S)
cena monopolisty p1
D = MRP
MR
q1
Ilość
MONOPOL BILATERALNY - monopsonista
ME
Cena
MC (=S)
cena monopsonisty p2
D = MRP
q2
Ilość
MONOPOL BILATERALNY
ME
Cena
MC (=S)
cena monopolisty p1
zakres negocjacji
cena monopsonisty p2
D = MRP
MR
q2 q1
Ilość
OLIGOPOL
Kilka przedsiębiorstw
Brak informacji o cenach
Bariery wejścia na rynek:
" Skala przedsiębiorstwa
" Kapitał
" Patenty, efekt doskonalenia
" IstniejÄ…ce nadmierne moce produkcyjne
" Licencje, pozwolenia rzÄ…dowe
Równowaga na rynku oligopolistycznym
" Równowaga w punkcie (punktach), przy
których oligopole nie mają zachęt do zmiany
cen lub poziomu produkcji
" Konkurenci muszą wzajemnie reagować na
akcje konkurentów
" Nie ma jednego dobrego modelu
 Równowaga Nash a: każdy konkurent
maksymalizuje swój zysk przy określonych akcjach
konkurentów
Model złamanej krzywej popytu
D1 - Oligopolista podwyższa ceny,
MCa
pozostali nie zamieniajÄ…
Cena
D1
MCb
MR1
P*
D2 - Oligopolista obniża ceny,
pozostali też obniżają
D2
MR2
Ilość
Model przywództwa cenowego
Na rynek oligopolistyczny, na którym funkcjonuje kilka
 kilkanaście porównywalnych firm wkracza duża
dominująca firma, którą pozostałe traktują jako
 przywódcę w formułowaniu cen.
Firma dominująca jest w stanie produkować po
kosztach niższych niż pozostałe.
Model przywództwa cenowego
KRZYWA POPYTU OGÓLNA i
KRZYWA POPYTU dla PRZYWÓDCY
Cena
Cena
PODAÅ» FIRM
DDF= D  POPYT dla FIRM
p
p
KONKURUJ
CYCH
KONKURUJ
CYCH
S
LMCDF
p1
p2
DDF
D
MR DF
0 q2
0
q1 q1 -q2 q ilość
OLIGOPOL cd.
Oligopole dominują w przemyśle:
samochodowym, lotniczym , & ..,
energetycznym
Kartele  OPEC
Porozumienia o ilościach i cenach produktu
Trusty  Å‚Ä…czenie firm Ä…ð polityka antytrustowa
Modele oligopoli
" Model Cournota
" Model Bertranda
" Model Stackleberga