Geologia 2
SKAA
Y MAGMOWE
W zależności od miejsca i warunków zastygania magmy, skały magmowe podzielono na głębinowe
(plutoniczne), wylewne (wulkaniczne) i pośrednie (żyłowe).
Makroskopowy opis skał magmowych obejmuje następujące elementy:
1. Barwa skały (i wynikający z niej chemizm)
2. Struktura (i wynikająca z niej geneza)
3. Tekstura
4. Skład mineralny (z charakterystyką podstawowych cech obserwowanych w skale minerałów)
5. Typ genetyczny (pochodzenie skały)
6. Nazwa skały
1. Barwa skały magmowej uzależniona jest od jej chemizmu, tj. zawartości SiO4. W
dużym uproszczeniu można stwierdzić, iż skały kwaśne (powyżej 60% SiO4) wyróżniają się
makroskopowo jasną barwą, skały zasadowe i ultrazasadowe (poniżej 45% SiO4)  barwą
ciemną, natomiast skały obojętne barwą pośrednią   szarą . Barwę skały magmowej (a
właściwie tzw. wskaz
nik barwy) określa się więc, na podstawie udziału składników jasnych i
ciemnych, jako: jasną,  szarą lub ciemną, podając równocześnie wypływającą stąd klasyfikację.
2. Struktura skały magmowej oznacza cechy budowy wewnętrznej, obejmujące:
- Stopień wykrystalizowania,
- Rozmiary kryształów,
- Wzajemne stosunki między nimi.
Ze względu na stopień krystaliczności:
1) struktura pełnokrystaliczna (1a)  wszystkie składniki skały są wykrystalizowane w formie
kryształów;
2) struktura częściowokrystaliczna (1e) część składników wykrystalizowała w postaci kryształów,
reszta zakrzepła jako szkliwo (zmiennych warunki krystalizacji);
3) struktura szklista - charakteryzuje się brakiem składników krystalicznych, całość zakrzepła w
postaci szkliwa, podczas gwałtownego stygnięcia (niekorzystne warunki).
Ze względu na wielkość składników:
1) struktura jawnokrystaliczna (1a,b,c) kryształy dobrze widoczne okiem nieuzbrojonym. Wielkości
składników w skale mogą być różnych rozmiarów.
2) struktura skrytokrystaliczna  jest przeciwieństwem struktury jawnokrystalicznej; ziarna w skale
są tak drobne, że nie można ich dostrzec gołym okiem;
3) struktura porfirowa (1e,f) jest strukturą pośrednią między strukturami jawno- i
skrytokrystalicznymi. Skała mająca taką strukturę jest zbudowana z dużych kryształów tzw.
prakryształów oraz z kryształów drobnych lub niewidocznych gołym okiem, tworzących tzw. ciasto
skalne.
Ze względu na różnice pomiędzy kryształami.
a) struktura równoziarnista (1a,b,c,d) - jeśli kryształy są o zbliżonych do siebie wielkościach. Wśród
nich można dalej wydzielić struktury:
" gruboziarnistą (ziarna o średnicy ponad 5 mm),
" średnioziarnistą (ziarna o średnicy 2 mm  5 mm),
" drobnoziarnistą (ziarna o średnicy poniżej 2 mm);
b) struktury nierównoziarniste (1e,f)  gdy skała ma ziarna o różnych wielkościach.
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 1
Geologia 2
1b ŚREDNIOZIARNISTA (gabro)
1a GRUBOZIARNISTA (dioryt)
1c DROBNOZIARNISTA(granit) 1d DROBNOZIARNISTA (granodioryt)
1e PORFIROWA (ciasto skalne drobnoziarnista)
1f PORFIROWA (ciasto skalne skrytokrystaliczne)
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 2
Geologia 2
3. Tekstura skały magmowej oznacza cechy budowy wewnętrznej, dotyczące:
3. Tekstura skały magmowej oznacza cechy budowy wewnętrznej, dotyczące:
- orientacji przestrzennej składników mineralnych,
orientacji przestrzennej składników mineralnych,
- stopnia wypełnienia przez nie przestrzeni skalnej.
stopnia wypełnienia przez nie przestrzeni skalnej.
Ze względu na stopień uporządkowania składników w przestrzeni skalnej wyróżniamy tekstury:
Ze względu na stopień uporządkowania składników w przestrzeni skalnej wyróżniamy tekstury:
Ze względu na stopień uporządkowania składników w przestrzeni skalnej wyróżniamy tekstury:
a) tekstura bezładna (nieuporządkowana)  składniki skały nie wykazują jakiegokolwiek
tekstura bezładna (nieuporządkowana) składniki skały nie wykazują jakiegokolwiek
uporządkowania w żadnym kierunku;
uporządkowania w żadnym kierunku;
b) tekstura uporządkowana (kierunkowa) kładniki skały są ułożone w sposób regularny. Tekstury
tekstura uporządkowana (kierunkowa)  składniki skały są ułożone w sposób regularny. Tekstury
te powstają w wyniku ruchu magmy lub ciśnienia kierunkowego. Wśród tej grupy tekstur można
te powstają w wyniku ruchu magmy lub ciśnienia kierunkowego. Wśród tej grupy tekstur można
te powstają w wyniku ruchu magmy lub ciśnienia kierunkowego. Wśród tej grupy tekstur można
wyróżnić: teksturę równoległą  składniki (wszystkie lub niektóre) są ułożone równolegle do siebie,
 składniki (wszystkie lub niektóre) są ułożone równolegle do siebie,
teksturę fluidalną  składniki wskazują zakłócenia równoległej orientacji, układają się prawie
składniki wskazują zakłócenia równoległej orientacji, układają się prawie
składniki wskazują zakłócenia równoległej orientacji, układają się prawie
równolegle (zgodnie z kierunkiem płynięcia magmy), (sferoidalną)
równolegle (zgodnie z kierunkiem płynięcia magmy), teksturę kulistą (sferoidalną)  składniki są
ułożone promieniście wokół jakiegoś centrum.
ułożone promieniście wokół jakiegoś centrum.
Ze względu na stopień wypełnienia przestrzeni w skale wyróżniamy:
ienia przestrzeni w skale wyróżniamy:
a) tekstura zbita (masywna)  gdy składniki ściśle wypełniają przestrzeń, nie pozostawiając
gdy składniki ściśle wypełniają przestrzeń, nie pozostawiając
żadnych wolnych miejsc tzw. porów;
żadnych wolnych miejsc tzw. porów;
b) teksturę porowatą  jest przeciwieństwem tekstury masywnej; w masie skalnej występują wo
jest przeciwieństwem tekstury masywnej; w masie skalnej występują wolne
jest przeciwieństwem tekstury masywnej; w masie skalnej występują wo
przestrzenie, które są najczęściej pozostałością po pęcherzykach gazów. Kształty porów mogą być
przestrzenie, które są najczęściej pozostałością po pęcherzykach gazów. Kształty porów mogą być
przestrzenie, które są najczęściej pozostałością po pęcherzykach gazów. Kształty porów mogą być
bardzo różne, różna też jest ilość i wielkość wolnych przestrzeni. Przykładem może być tekstura
bardzo różne, różna też jest ilość i wielkość wolnych przestrzeni. rzykładem może być tekstura
pęcherzykowata, odznaczająca się obecnością kulistych pustek w masie skalnej (np. pumeks), lub
odznaczająca się obecnością kulistych pustek w masie skalnej (np. pumeks), lub
odznaczająca się obecnością kulistych pustek w masie skalnej (np. pumeks), lub
migdałowcowa (np. melafir), gdzie pozostałe po gazach pory są wtórnie wypełnione różnymi
melafir), gdzie pozostałe po gazach pory są wtórnie wypełnione różnymi
melafir), gdzie pozostałe po gazach pory są wtórnie wypełnione różnymi
minerałami.
t. równoległa t. pęcherzykowata t. sferoidalna
t. sferoidalna
t. porowata bezładna t. fluidalna t. równoległa
t. równoległa
4. W składzie mineralnym skał magmowych opisywanych makroskopowo wymienia się
. W składzie mineralnym skał magmowych opisywanych makroskopowo wymienia się
. W składzie mineralnym skał magmowych opisywanych makroskopowo wymienia się
składniki rozpoznawalne gołym okiem. Każdy z wyróżnionych miner
składniki rozpoznawalne gołym okiem. Każdy z wyróżnionych miner
składniki rozpoznawalne gołym okiem. Każdy z wyróżnionych minerałów powinien być
opisany kilkoma charakterystycznymi dla niego cechami, pozwalającymi na odróżnienie go od
kilkoma charakterystycznymi dla niego cechami, pozwalającymi na odróżnienie go od
kilkoma charakterystycznymi dla niego cechami, pozwalającymi na odróżnienie go od
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 3
t
Geologia 2
innych składników w tej samej skale. Jako pierwszy wymieniany jest ten składnik którego w
skale jest najwięcej, kolejno minerały o coraz mniejszym udziale ilościowym.
Minerały skałotwórcze skał magmowych dzielimy na :
A. GA
ÓWNE  występują w przeważającej ilości i decydują o właściwościach danej skały. Do
głównych minerałów skałotwórczych skał magmowych zalicza się: kwarc, skalenie,
skaleniowce, łyszczyki, oliwiny, pirokseny i amfibole.
B. POBOCZNE  są stałymi towarzyszami głównych, występują w podrzędnych ilościach.
C. AKCESORYCZNE  występują w zmiennych ilościach w niektórych gatunkach skał.
Do grupy pobocznych i akcesorycznych minerałów należą: magnetyt, hematyt, piryt, granaty
i turmaliny.
5. Typ genetyczny skały: przynależność do grupy skał wylewnych, żyłowych lub głębinowych.
6. Nazwa skały ustalana jest na podstawie opisanych wcześniej cech: barwy, struktury, tekstury i
składu mineralnego oraz typu genetycznego. W uproszczonym opisie makroskopowym, często
stosowanym wstępnie, np. w terenie, pomocny jest opis przedstawiony poniżej.
KLASYFIKACJA SKAA
MAGMOWYCH
SKAA
Y KWAŚNE: Skały głębinowe: Granit
Granity są najpospolitszymi, kwaśnymi skałami głębinowymi. Ze względu na duże
zróżnicowanie niektórych składników mineralnych (zwłaszcza skaleni) mówi się o rodzinie
granitów. W nowszej nomenklaturze używa się ogólnego określenia dla tej grupy skał  są
to tzw. granitoidy. W technice nie odgrywa to większego znaczenia, tak więc przez
określenie granity rozumie się całą grupę kwaśnych skał głębinowych. Granity są skałami o
dużej zawartości krzemionki (SiO2 ok. 30%). Obok kwarcu zawierają one skalenie potasowe
oraz w mniejszej ilości plagioklazy kwaśne i miki (zarówno biotyt jak i muskowit). Minerały
ciemne występują w małych ilościach. Głównie reprezentowane są przez biotyt, rzadziej
amfibol i piroksen. Ze względu na małą zawartość minerałów ciemnych granity są w
zasadzie skałami jasnymi.
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 4
Geologia 2
Granity to skały o strukturze ziarnistej (średnioziarnistej, rzadziej drobnoziarnistej lub
gruboziarnistej) oraz teksturze zbitej i nieuporządkowanej. Duża zawartość kwarcu, jasna
barwa skały oraz ziarnista struktura umożliwia stosunkowo łatwo odróżnić granity od
innych skał magmowych.
Granity występują zazwyczaj w dużych masywach skalnych (batolity, lakkolity). W Polsce
występują głównie w Sudetach i na ich przedgórzu oraz w Tatrach. W rejonie Dolnego
Śląska granity występują w kilku masywach: masyw Strzegom-Sobótka; masyw Strzelin-
Ziębice; masyw Karkonoszy; masyw Kłodzko-Złotostocki i okolic Niemczy; masyw łużycki
(prawie cały leży na terytorium Niemiec, z wyjątkiem okolic Zgorzelca). Masyw Tatr
Wysokich zbudowany jest z granitu szarego, zwanego tatrytem. Granity są eksploatowane
przede wszystkim w Strzegomiu i Strzelinie.
Skały wylewne: R i o l i t
Riolity są skałami wylewnymi, o składzie mineralnymi i chemicznym odpowiadającym
granitom. Mają strukturę na ogół porfirową, rzadziej skrytokrystaliczną, a teksturę
masywną i najczęściej bezładną. Ciasto skalne zbudowane jest w zasadzie
z ortoklazu, plagioklazów kwaśnych i kwarcu. Jako prakryształy występują kwarc oraz
skalenie. Barwa riolitów bywa bardzo zróżnicowana, może być szara, biaława, różowa,
czerwona, szarofioletowa lub szarozielona. Riolity często nazywane są porfirami
kwarcowymi.
Omawiane skały występują w Polsce w wielu miejscach, głównie w Sudetach i w okolicach
Krakowa. W Sudetach występują one w wielu punktach między Kłodzkiem, Wałbrzychem,
Kamienną Górą oraz w okolicach Lwówka, Złotoryi i Jawora. W okręgu krakowskim porfiry
kwarcowe występują w okolicach Krzeszowic, w miejscowościach Miękinia i Zalas. Skały te
używane są w budownictwie ogólnym i drogowym jako różne asortymenty materiałów
kamiennych.
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 5
Geologia 2
Skały żyłowe: Pegmatyt i aplit
Pegmatyty i aplity krystalizują z magm kwaśnych, uboższych nieco w ciemne składniki
mineralne oraz bogatszych w składniki lotne (np. parę wodną). W związku z tym skały te z
reguły są jasne. Pegmatyty są skałami gruboziarnistymi, bogatymi w skaleń potasowy oraz
kwarc, często obfitują w łyszczyki, zwłaszcza muskowit. W pegmatytach występują dość
licznie tzw. minerały rzadkie jak: granat, turmalin, rutyl, topaz i inne.
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 6
Geologia 2
Aplity mają strukturę drobnoziarnistą lub skrytokrystaliczną, są masywne. Ich skład
mineralny jest taki sam jak pegmatytu. Pegmatyty i aplity występują najczęściej w
sąsiedztwie głębinowych skał kwaśnych, rzadziej  ze sjenitami i diorytami.
SKAA
Y OBOJ
TNE
Skały głębinowe: S j e n i t
Sjenit jest skałą o strukturze najczęściej średnioziarnistej, teksturze masywnej i bezładnej.
Głównymi minerałami są tu skalenie (przede wszystkim potasowe) oraz biotyt; amfibole i
pirokseny występują w mniejszej ilości. Sjenity są skałami, które mogą zawierać niewielkie
ilości kwarcu (do 10%), stanowiąc przejście do granitów. Są skałami o barwie czerwonej
lub rzadziej szarej.
Sjenity nie tworzą dużych masywów skalnych jak np. granity; ich występowanie jest
również nie tak pospolite jak granitów. W Polsce występują w niewielkich ilościach między
Kłodzkiem i Złotym Stokiem oraz w okolicach Niemczy. Mają zastosowanie w budownictwie
ogólnym na wszelkiego rodzaju wykładziny, w budownictwie drogowym do produkcji
kruszywa.
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 7
Geologia 2
D i o r y t
Dioryt jest skałą o strukturze średnio- i drobnoziarnistej, teksturze zbitej i bezładnej.
Zbudowany jest z plagioklazów (głównie oligoklaz-andezyn) oraz amfiboli. Biotyt i
pirokseny występują w mniejszej ilości. Sporadycznie może występować skaleń potasowy i
kwarc. W zasadzie dioryty są skałami bez-kwarcowymi o barwie szarej, przy większej
zawartości minerałów ciemnych są skałami ciemnoszarymi lub prawie czarnymi. Podobnie
jak sjenity nie tworzą dużych masywów skalnych. Najczęściej towarzyszą granitom lub
granodiorytom, mogą również występować w sąsiedztwie sjenitów. Występowanie diorytów
w Polsce związane jest ze sjenitami okolic Niemczy, Złotego Stoku i Kłodzka. Dioryty
stosowane są w budownictwie drogowym na kamień łamany i tłuczeń drogowy oraz rzadziej
na okładziny, stosowane są również do produkcji kruszywa do betonów i nawierzchni
bitumicznych.
G a b r o
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 8
Geologia 2
Gabro jest skałą głębinową o strukturze najczęściej gruboziarnistej, teksturze masywnej i
bezładnej. Składa się z plagioklazów (labrador-bytownit) i piroksenów, podrzędnie
występują amfibole i biotyt. Niektóre odmiany gabra zawierają oliwin. W zależności od
składu mineralnego i przewagi jednego z minerałów, wśród gabr wyróżnia się szereg
odmian, np. jeśli oliwin występuje w większej ilości, to takie gabro nazywa się oliwinowym.
Ze względu na dużą zawartość minerałów ciemnych gabro jest skałą ciemną, najczęściej
ciemnozieloną.
Przykładem intruzji gabrowej może być masyw Ślęży. Poza tym gabra występują w
okolicach Nowej Rudy. Gabra stosowane są głównie jako tłuczeń drogowy.
Zdjęcia zaczerpnięto ze strony internetowej: http://www.redbor.pl/skaly/0_skaly_magmowe.htm
Opracowała: E. Kokocińska-Pakiet 9