boc ksiega 55 stadniczenko

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

Uniwersytet Opolski

Etos pracowników

zawodów administracji publicznej

Odpowiedzią na zaszczytne zaproszenie do udziału w uroczystości jubileuszowej oraz do współautorstwa Księgi jubileuszowej dedykowanej Profesorowi Janowi Bociowi, wspaniałemu koledze i wybitnemu naukowcowi prawnikowi-humani-

ście, osobie o wielkim sercu dla drugiego człowieka, jest esej poświęcony etosowi pracowników administracji publicznej.

1. Wprowadzenie

Działania podmiotów administracji publicznej w warunkach demokratycz-nego państwa prawa oznaczają poddanie ścisłej reglamentacji prawnej procesów stanowienia i stosowania prawa. Dla współczesnego systemu państwa i prawa cecha ta ma istotny wpływ na zasady budowy aparatu administracji publicznej, treść i formy jego działania, relacje organów jednostek organizacyjnych i innych podmiotów wobec państwa, wspólnot i poszczególnych obywateli.

Widoczna jest daleko idąca degeneracja moralna całych społeczeństw europejskich owładniętych pasją konsumpcjonizmu, hedonistycznego dążenia do posiadania, fi lozofi i „mieć”, jak głosił Jan Paweł II, oraz akceptacji relatywizmu moralnego, z poważnym zanikiem jednoznacznego systemu wartości, transcen-dentalnie bądź rozumowo ukształtowanego. W tym stanie rzeczy można przyjąć, że elita oddziałująca na naszą rzeczywistość winna składać się z ludzi o wysokim poziomie etyki, dbających o etos zawodów administracji publicznej.

Dla pracownika administracji publicznej celem jest realizowanie potrzeb spo-

łecznych, gdzie prawo ma być dla niego zarówno środkiem, jak i granicą, której nie może przekraczać.

Administracja, realizując funkcje państwa, w konsekwencji polega na bezpośrednim realizowaniu dobra wspólnego. Dobro wspólne pełni funkcję pojęcia

– narzędzia, wskazując istnienie skonkretyzowanych wartości oraz celów w obowiązujących regulacjach prawnych.

BOC.indb 644

2009-09-11 11:54:36

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 645

Funkcjonowanie administracji publicznej nie bez przyczyny oznacza proces złożony, który można określić jako komunikację społeczną, polegającą na wymia-nie informacji i dialogu władzy ze społeczeństwem.

Państwo działa poprzez aparat administracyjny, który funkcjonuje, zatrud-niając konkretnych ludzi. Jak stwierdza T. Jasudowicz, „gdy staramy się poddać indywidualizacji i personalizacji, wstawiając w miejsce masowej i enigmatycznej

»administracji« konkretnego »pracownika administracji«, uzyskujemy jakoby dwa wymiary jego oceny i jego funkcjonowania”. Zauważa on dalej, że „można je określić w wymiarze »człowiek wobec praw człowieka«, czyli pracownik administracji jako jednostka ludzka i podmiot uprawniony w stosunku do innych ludzi, ale też i przede wszystkim w stosunku do państwa”. Pracownik administracji jest

„podmiotem uprawnionym w stosunku do tegoż państwa, którego administracji jest pracownikiem, oraz jako nosiciel wymiaru »państwo wobec praw człowieka«

znajduje się poniekąd w pozycji podmiotu zobowiązanego, albowiem m.in. za jego pośrednictwem państwo »działa« i to on staje się tym, który z perspektywy klienta czy po prostu obywatela lub mieszkańca jawi się jako tegoż państwa bezpośredni reprezentant, przedstawiciel, jakby uosobienie państwa, jego »alter ego«”1.

Zagadnienia dotyczące funkcjonowania służby publicznej, czy też szeroko po-jętej administracji publicznej, były niejednokrotnie poruszane w pracach Rady Europy, jak choćby w rezolucji Komitetu Ministrów Rady Europy Nr 77(31) z 1977 r.

o ochronie jednostki przed aktami administracji.

W zaleceniu Nr 1322 (1997) z 19 marca 1997 r. o służbie publicznej w posze-rzonej Europie Zgromadzenie Parlamentarne RE zwróciło uwagę, że ustanowienie i skonsolidowanie instytucji demokratycznych wymaga profesjonalnej administracji publicznej, która jest lojalna wobec przedstawicieli społeczeństwa, a jed-nocześnie okazuje szacunek obywatelom, którym służy. Komitet RE zaapelował

o włączenie działań dotyczących harmonizacji zasad służby publicznej (rekrutacja, status, szkolenie, etyka) do programu prac międzynarodowych. Europejski Komitet Współpracy Prawnej otrzymał zadanie przygotowania zalecenia w celu popra-wy wydajności służby publicznej, a także europejskiego kodeksu służby publicznej zawierającego prawa i obowiązki urzędników publicznych. W zaleceniu Komitetu Ministrów RE Nr R6 (2000) z 24 lutego 2000 r. w sprawie statusu urzędników publicznych w Europie defi niuje się urzędników publicznych jako „pracowników zatrudnionych przez władze państwowe, których uposażenie jest wypłacane z bu-dżetu państwa, wyjąwszy osoby wybrane w wyborach powszechnych oraz pewne kategorie pracowników podlegające przepisom szczególnym”.

Za pośrednictwem prawa stanowionego przez Wspólnoty Europejskie i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości zaczęto wywierać wpływ na kształtowanie się europejskich standardów administracyjnych. W celu zreali-zowania oczekiwanego w Europie modelu zarządzania i administrowania, szcze-1 T. Jasudowicz, Administracja wobec praw człowieka, [w:] Prawa człowieka i ich ochrona, red. B. Gronowska, T. Jasudowicz i in., Toruń 2005, s. 472–479.

BOC.indb 645

2009-09-11 11:54:36

646

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

gólnie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, dla potrzeb wspólnotowych opracowano dokument pt. Europejskie zasady administracji publicznej (por. European Principles of Public Administration. OECD: Support for Improvement in Governance and Management in Central and Eastern European Countries z 1999 r.).

Na tej bazie stworzono pojęcie europejskiej przestrzeni administracyjnej ( European Administrative Space – EAS), obejmujące „zbiór wspólnych standardów działania w sferze administracji publicznej, które zostały określone przez prawo i zastoso-wane w praktyce za pośrednictwem procedur i mechanizmów odpowiedzialności”.

Zwrócono przy tym uwagę, iż w ramach Unii Europejskiej proces ten coraz bardziej nabiera charakteru ponadnarodowego i to EAS faktycznie ustala standardy administracji publicznej oraz określa podzielane obowiązkowe standardy administracyjne.

Karta praw podstawowych (KPP) UE zawiera w art. 41 prawo do dobrej administracji. Gwarantuje ono każdej osobie – a więc nie tylko obywatelowi UE – prawo do załatwienia jej czy jej spraw przez instytucje i organy UE w sposób bezstronny, słuszny i w rozsądnym czasie. Rozwinięciem tego prawa z art. 41 KPP jest Europejski kodeks dobrej administracji (EKDA)2, a zawarte w nim standardy mogą zostać zarówno przetworzone na prawo obowiązujące w UE, jak również oddziaływać na krajowe standardy funkcjonowania administracji publicznej.

Artykuł 1 EKDA stanowi, że „w swoich kontaktach z jednostką instytucje i ich urzędnicy przestrzegać będą zasad zapisanych w Kodeksie dobrej administracji”, w art. 2 określa zaś podstawowy zakres obowiązywania, stwierdzając m.in., że kodeks obowiązuje wszystkich urzędników i innych pracowników objętych sta-tusem urzędnika w zakresie ich kontaktów z jednostką.

W Polsce w celu wykreowania etycznych standardów postępowania administracyjnego największe znaczenie mają ogólne zasady zawarte w art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego – k.p.a. (Dz.U. z 1960 r., Nr 30, poz. 168, ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r.), dotyczące pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa, kultury administrowania i oddziaływania organów państwa na kulturę prawną obywateli. Wsparciem dla tych zasad są w szczególności zasady wpro-wadzające częściową jawność postępowania, w tym zasada informowania (art. 9

k.p.a.) oraz zasada czynnego udziału stron i zasada przekonywania (art. 11 k.p.a.).

Poza wymienionym aktami treści odnoszące się do powinności urzędniczych zawierają: ustawa o służbie cywilnej (szczególnie art. 67, ust. 1), ustawa o pracownikach samorządowych (art. 15, ust. 2) oraz ustawa o pracownikach urzędów pań-

stwowych (art. 17, ust. 2 pkt 2).

Coraz częściej w urzędach podejmuje się proetyczne działania, dokonu-jąc analiz zachowań urzędników, prowadząc szkolenia, stosując samoocenę itp.

Kształtowanie sfery etycznej musi jednak obejmować wszelkie procesy zarządzania zasobami ludzkimi, takie jak kultura jakości i system wartości organizacyjnych.

Chodzi w tym przypadku o wdrożenie dobrych praktyk administracyjnych.

2 J. Świątkiewicz, Europejski kodeks dobrej administracji (tekst i komentarz o zastosowaniu kodeksu w warunkach polskich procedur administracyjnych), Warszawa 2003.

BOC.indb 646

2009-09-11 11:54:36

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 647

Prawo do dobrej administracji ma szeroki wymiar, bowiem może być odczy-tywane jako prawo do dobrego państwa oraz rozpatrywane w kategoriach poza-normatywnych. Bardzo istotnym czynnikiem determinującym jakość w administracji są jej pracownicy, ich etos, status, profesjonalizm, kompetencje oraz etyka zawodowa.

2. Rozumienie i znaczenie etosu

Słownik etyczny defi niuje etos następująco: „Etos (gr. ethos – obyczaj, zwyczaj) – styl, sposób życia, postawa danej grupy społecznej wyróżnionej z uwagi na całokształt wyznawanych i realizowanych w praktyce wartości, szczególnie moralnych i obyczajowych”3.

M. Ossowska wyjaśnia, iż etos bardzo często bywa mieszany ze słowem „etyka” i rozpatruje to pojęcie w ujęciu socjologii i kultury. „Tymczasem etyka to na-zwa pewnej dyscypliny teoretycznej, która stara się ustalić, co się robić powinno, a czego nie powinno. Etos zaś to styl życia jakiejś społeczności, ogólna – jak proponują niektórzy – orientacja jakiejś kultury, przyjęta przez nią hierarchia wartości bądź formułowana explicite, bądź dająca się wyczytać z ludzkich zachowań”4. Natomiast B.A. Stępień uważa, że: „Etos jest to obyczaj, uznawana hierarchia wartości, sposób postępowania, zespół norm i zwyczajów charakterystycz-nych dla określonej grupy czy jednostki”5. S. Styczeń zwaca uwagę, iż „potocznie nazwą etyka (obyczaj) oznacza się 1) teorię powinności moralnej lub moralnej wartości postępowania bądź 2) teorię faktycznie uznanych w określonym środowisku potocznym (etos), a często także praktykowanych w nim norm moralnych postępowania (moralność), bądź wreszcie 3) same przeświadczenia (oceny) i praktyki moralne danej społeczności lub nawet poszczególnych jej przedstawicieli. Tylko w pierwszym przypadku słowo »etyka« używane jest w jego właściwym znaczeniu. W drugim przypadku etykę utożsamia się z teorią etosu, zwykle z historią moralności, etnologią moralności, w trzecim przypadku utożsamia się etykę z samym etosem”6.

Z kolei zdaniem S. Olejnika „pod pojęciem etosu rozumie się obyczajowość czy moralność braną od strony podmiotowej. Ma się tu na uwadze nie tylko pewne swoiste sposoby postępowania, ale także nastawienia wewnętrzne, ich treść aksjologiczną i normatywną. Takie znaczenie podsuwa zresztą etymologia użytego tu sło-wa. Chodzi więc nie o sposób zachowania się zewnętrznego (wyrażony słowem

»zwyczaj«), lecz o stałe nastawienie wewnętrzne do określonych działań, ugrun-towane w wyższej sferze psychiki ludzkiej (a więc raczej: obyczaj, moralność). [...]

3 Mały słownik etyczny, red. S. Jedynak, Bydgoszcz 1994, s. 60.

4 M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2000, s. 7.

5 B.A. Stępień, Wstęp do fi lozofi i, Lublin 1995, s. 342.

6 S. Styczeń, Wprowadzenie do etyki, Lublin 1993, s. 265.

BOC.indb 647

2009-09-11 11:54:36

648

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

Coraz wyraźniej widać, że praca zawodowa wyrabia nie tylko określone sprawno-

ści »techniczne«, przydatne czy niezbędne przy wykonywaniu zadań właściwych danemu zawodowi lub specjalizacji zawodowej, ale także pewne dyspozycje sięga-jące do głębszej warstwy psychiki; urabia poglądy i oceny, budzi zainteresowania teoretyczne i rodzi sprawności praktyczne. Rezultatem tego wpływu – oczywiście nie tylko i wyłącznie, czynniki bowiem oddziałujące i wpływy są tu wielorakie i bardzo skomplikowane – jest pewna określona postawa człowieka w stosunku do życia i działania, określone wartościowanie zjawisk, swoiste wskazania normatywne, takie a nie inne sprawności. Kiedy te wszystkie elementy złączymy w jedno, mamy do czynienia z etosem”7.

Według Encyklopedii katolickiej i Słownika teologicznego 8 można przyjąć, że etos to stały sposób postępowania właściwy człowiekowi oraz zasady, które tym jego postępowaniem kierują. Można więc powiedzieć, iż są to zasady dobrego obyczaju; konkretna postać moralności stanowiąca system obyczajów określonej grupy społecznej, wyrażający się w stylu życia. W odniesieniu do człowieka etos może oznaczać poprawność moralnego zachowania w określonym środowisku i wartościowanie z punktu widzenia wiążących reguł, niezależnie od osobistych przekonań.

Myśl tę rozwija A. Kość, który przyjmuje, że: „Etos jest konkretną postacią moralności stanowiącą system obyczajów określonej grupy społecznej, wyróż-

niający się w stylu życia. Jest realizacją przyjętego konwencjonalnie układu norm moralnych oraz próbą interpretacji zasad moralnych prawa naturalnego i konsekwencją przyjętej w grupie społecznej hierarchii wartości. Etos zbliża się do normy społecznej jako wskaźnika przeciętnego postępowania moralnego członków grupy w danych warunkach kulturowo-historycznych, lecz różni się od zwyczaju i norm moralnych obowiązujących człowieka w sumieniu”9.

Etos oznacza statystycznie dominujący w danej grupie społecznej sposób odczuwania i postępowania, zawiera elementy natury moralnej, jak i pozamoral-nej. Często utożsamiany jest ze stylem życia. Etos jest wyznaczany przez przyjętą w grupie hierarchię wartości, sam jednak jest pojęciem aksjologicznie neutralnym, gdyż służy do opisu obserwowanych zachowań zbiorowości i nie należy go mylić z istniejącymi w grupie idealnymi wzorcami zachowań. Inaczej mówiąc, etos po-kazuje, jak członkowie grupy, ożywianej określoną hierarchią wartości, zachowują się w praktyce10.

7 S. Olejnik, Etos, etyka pracy zawodowej, [w:] eadem, W kręgu moralności chrześcijańskiej, Warszawa 1985, s. 216.

8 Encyklopedia katolicka, red. R. Łukaszczyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, t. 4, Lublin 1985, s. 1195; Słownik teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice 1985, t. 1, s. 160.

9 A. Kość, Podstawy fi lozofi i prawa, Lublin 2005, s. 235–236.

10 A. Tarczyński, hasło Ethos, [w:] Słownik katolickiej nauki społecznej, red. W. Piwowarski, Lublin 1996, s. 47.

BOC.indb 648

2009-09-11 11:54:37

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 649

W ujęciu S. Witka „etos to system obyczajów stanowiących o stylu życia moralnego określonej grupy społecznej. Jest realizacją przyjętego układu norm, jest próbą interpretacji moralnego prawa naturalnego oraz konsekwencją przyjętej hierarchii wartości właściwej danej grupie społecznej. System ten dotyczy zarów-no jednostki, jak i grupy społecznej, czy też zawodowej”11.

Z. Gałdzicki podkresla, że praca zawodowa jest jednym z czynników kształ-

towania ogólnego etosu człowieka, natomiast według socjolog A. Pawełczyńskiej etos pracy oznacza ukształtowany przez tradycję zespół norm moralnych i obyczajowych, w których zawarte jest przeświadczenie o ważności danego zawodu i określone są powinności związane z jego wykonywaniem. Na etos pracy zawodowej ludzi składają się zarówno elementy moralne, intelektualne, jak też woli-tywne, posiadana wiedza i kwalifi kacje zawodowe, sposoby reagowania na pewne zjawiska, własne przemyślenia dotyczące godziwości (lub niegodziwości) okre-

ślonych zachowań w pracy, oceny dotyczące zachowania własnego, jak też innych ludzi12.

Na uwagę zasługuje również wypowiedź F. Kampki, który zauważa, iż: „osła-bienie etosu pracy, jakiego doświadczamy obecnie, i sprowadzenie pracy do spo-sobu zarabiania pieniędzy, zapomnienie o tym, iż jest ona istotną przestrzenią sa-morealizacji człowieka – wszystko to obniża naszą zdolność adaptacji w nowej rzeczywistości cywilizacyjnej, w której formalne struktury zatrudnienia nie obejmują całej populacji”13.

Bez wątpienia strat spowodowanych kryzysem etosu pracy w Polsce nie będzie można szybko nadrobić, a i jego odbudowa będzie procesem długim i mozolnym. Moralność i życie gospodarcze, polityczne są bowiem wzajemnie współzależne. Zmiany w postawach i zachowaniach ludzi będą związane z refor-mami społeczno-gospodarczymi oraz zmianami w strukturach życia społecznego, a zmiany strukturalne wiążą się z cechami osobowymi jednostek, ich sumieniem i postawami.

Uznać należy za niezbędne dalsze, już rozpoczęte, zmiany ustawodawcze, sprzyjające przemianom społecznym, politycznym gospodarczym, które mają słu-

żyć upodmiotowieniu obywateli naszego społeczeństwa, a zarazem znacznemu zwiększeniu efektywności całej gospodarki narodowej i jakości administracji publicznej.

Dążenie do zmiany wadliwych i marnotrawnych struktur społeczno-gospo-darczych, promujących źle zorganizowaną, pozorną i nieuczciwie wynagradzaną pracę, musi splatać się z działalnością ludzi do pewnego stopnia heroicznych, prze-11 S. Witek, Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, s. 1195–1196.

12 Z. Gałdzicki, Etos pracy – niektóre przyczyny i przejawy jego kryzysu w Polsce, [w:] Praca nad pracą, red. G. Bałkowska i in., Wrocław 1996, s. 179 n.

13 F. Kampka, Sens pracy ludzkiej w nauczaniu społecznym Kościoła, [w:] Polskie prawo pracy…, red. S.L. Stadniczeńko, Opole 1997, s. 33–34.

BOC.indb 649

2009-09-11 11:54:37

650

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

ciwstawiających się opinii społecznej, pozwalającej na różne formy nieuczciwo-

ści i niemoralności, naruszeń norm prawa, potrafi ących postępować odmiennie od swojego otoczenia.

Odbudowa właściwego etosu pracy domaga się rehabilitacji najprostszych i zarazem podstawowych cnót moralnych, jak: pracowitość, koleżeńskość, uprzej-mość, punktualność, dotrzymywanie obietnic, poczucie odpowiedzialności za ja-kość pracy i jej społeczną przydatność, obowiązek, szacunek itp. Może się doko-nywać w warunkach wzrastającej aprobaty dla podstawowych wartości, wpisanych w godność osoby ludzkiej, takich jak: prawda, wolność, sprawiedliwość, solidar-ność, pokój, miłość. Realizacja tych wartości w życiu jest drogą do osobistego doskonalenia się jednostek i budowania autentycznego humanizmu oraz nowego porządku współistnienia ludzi.

3. Rola etyki, wartości moralnych, cnót

w kształtowaniu etosu zawodów

pracowników administracji publicznej

Realizacji celów administracji publicznej, a przede wszystkim etosu pracowników urzędu, mogą służyć wartości moralne, cnoty.

Wartość, czyli to, co cenne i dobre, jest podstawowym pojęciem w ocenie działania moralnego z punktu widzenia etyki. Wartość określa się również jako dobro, znaczenie, cel i doskonałość. „Przez wartości moralne – stwierdza T. Ślipko

– rozumieć będziemy ogólne wzorce, czyli ideały postępowania, np. sprawiedliwość, prawdomówność, obowiązkowość, miłość, które 1) odnoszą się do gatun-ków określonych kategorii ludzkiego działania (np. oddawanie drugiemu, co mu się należy, mówienie prawdy, wykonywanie nałożonych obowiązków, miłowanie człowieka), 2) wyrażają wzorce doskonałości odpowiadające tym działaniom, w nich się na zasadzie odwzorowania urzeczywistniają, ale 3) urzeczywistniając się w nich, równocześnie doskonalą człowieka jako osobę, nie zaś tylko jej partyku-larne uzdolnienia. Dzięki temu wzorce te stanowią modele doskonałości właściwe wyłącznie człowiekowi, co sprawia, że wartości moralne są cenione jako najwyż-

sze, po wartościach sakralnych, znamiona człowieczeństwa”14.

Do wartości o charakterze moralnym niewątpliwie należy zaliczyć prawość obyczajów, sprawiedliwość, poczucie odpowiedzialności, dobroć, życzliwość, szlachetność uczuć, skromność.

A. Szołtysek uważa, że teoria wartości i norm jest konsekwencją teorii trój-jedności człowieka jako osoby ludzkiej, istoty społecznej i jako obywatela. „Człowiek jako osoba ludzka jest zakorzeniony w wartościach idealnych i normach 14 T. Ślipko, Zarys etyki ogólnej, Kraków 2002, s. 204.

BOC.indb 650

2009-09-11 11:54:37

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 651

moralnych, uwarunkowanych sferą duchową. Człowiek jako istota społeczna jest zakorzeniony w warunkach kulturowych i normach etycznych, warunkowanych więzami publicznymi w społeczeństwie. Człowiek jako obywatel jest osa-dzony w wartościach politycznych i normach jurydycznych więziami publicznymi w państwie”15.

Pojęcie wartości moralnej, zdaniem T. Ślipki, „we właściwym im pierwszym znaczeniu sprawdza się tylko w idealnych wzorcach postępowania, natomiast do aktów ludzkich odnosi się na zasadzie ich wewnętrznego podobieństwa do owych wzorców. Z uwagi na to, tę aktom ludzkim przysługującą wartość okre-

ślać będziemy raczej terminem »wartościowość aktu«, podczas gdy sprawianą przez te akty wartość osoby zwać będziemy »wartością osobowościową« względnie »wartościowością osoby«. Kiedy zaś przybiera postać stałej determinacji, czyli gotowość tej osoby do urzeczywistniania tej »wartościowości«, wówczas staje się

»postawą moralną«, czyli »cnotą«”16.

Zdaniem A. Szołtyska, „cokolwiek ma status wartości, jest albo wartością pozytywną, albo wartością negatywną. Miłość (albo nienawiść) jest najbardziej elementarnym przeżyciem emocjonalnym osoby, dlatego warunkuje wszelkie poznawanie (chodzi o aktywność rozumu i serca), ale i wolitywnych chceń. Oto wykaz wybranych wartości duchowych: miłość jako podstawa aktów ujmujących wartości pozytywne – dobrotliwość, uczciwość, godność, wolność, szlachetność, szacunek, serdeczność, sprawiedliwość, altruizm, życzliwość, szczodrość, bra-terstwo, pokora, świętość. Nienawiść jako podstawa aktów ujmujących wartości negatywne: złośliwość, nieuczciwość, pogarda, niewola, podłość, lekceważenie, agresja, niesprawiedliwość, egoizm, zawiść, chciwość, panowanie, pycha, grzesz-ność”17.

K. Pałecki zauważa, iż „wartości nie istnieją bez określonych stanów świadomo-

ści (psychiki) określonych ludzi i poza tymi stanami. Obiektywizacja wartości do-konuje się w procesach komunikowania się ludzi, w trakcie których przeżycia usta-nawiające wartości formułowane są w rozmaity sposób (językowo i pozajęzykowo), nie tylko w formie ocen. Artykulacje wartości w postaci wypowiedzi podlegają – jak każde inne – interpretacji. Wartości społeczne nie stanowią żadnego bytu holistycz-nego, nie dającego zredukować się do przeżyć wartościujących jednostek. Natomiast te ostatnie mogą wykazywać – i wykazują – istotne podobieństwa u bardzo wielu, może nawet w pewnych wypadkach niemal u wszystkich jednostek”18.

Według K. Wałeckiego „wartości w psychologii najczęściej traktuje się jako zjawiska psychiczne o charakterze poznawczym. Pojęcie to ma zbliżone znaczenie 15 A. Szołtysek, Filozofi a pedagogiki. Podstawy edukacji. Teoria – metodyka – praktyka, Katowice 2003, s. 273.

16 T. Ślipko, op. cit., s. 205.

17 A. Szołtysek, op. cit., s. 284.

18 K. Pałecki, O aksjologicznych zmianach w prawie, [w:] L. Leszczyński (red.), Zmiany społeczne a zmiany w prawie. Aksjologia. Konstytucja. Integracja Europejska, Lublin 1999, s. 16.

BOC.indb 651

2009-09-11 11:54:37

652

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

do psychologicznego terminu »postawy«. Łączy się z nim celowe działanie i zdolność człowieka do rozwoju indywidualnego i społecznego, czyli to, co jest godne pożądania”19.

To wartości etyczne mają bezpośredni wpływ na powstanie, kształtowanie postaw społecznych. Są to postawy: humanizmu, optymizmu, tolerancji, opie-kuńczości, twórczego zaangażowania, społecznej użyteczności, zdyscyplinowania, uczciwości, odpowiedzialności.

„Postawa jest to jedno z podstawowych pojęć w psychologii, socjologii, antro-pologii fi lozofi cznej, etyce, oznacza stosunek człowieka do kogoś lub czegoś, wyra-

żający się we względnie stałej skłonności do pewnego typu reagowania na bodźce; trwałe postawy człowieka stanowią składnik jego osobowości, łączą się ze strukturą motywacyjną (motyw, motywacja) jego działania i określają jego charakter”20.

Postawy moralne dotyczą człowieka jako osoby ludzkiej, a postawy etyczne zwią-

zane są z człowiekiem jako istotą społeczną.

Świat powinności, które należą do podstawowych zagadnień etycznych, tworzy się dzięki odkrywaniu wartości. Powinność bowiem tworzy się głównie w relacji do wartości. Wartości idealne kulturowe i polityczne wywierają wpływ na kształtowanie postawy moralnej, etycznej i obywatelskiej człowieka, w tym również pracowników urzędów publicznych. Znaczącą postawą jest postawa humanizmu zakładająca szczególną doniosłość spraw człowieka, poszanowanie godności, równości, wolności i wszystkich praw osoby ludzkiej. Idea ta wynika z koncepcji personalistycznego ujmowania człowieka jako osoby, której podsta-wowe atrybuty to: godność, wolność, rozumność oraz zdolność do miłości drugiego człowieka.

Postawa osobistego i społecznego zdyscyplinowania urzędnika publicznego wiąże się z nowymi przeobrażeniami politycznymi, ekonomicznymi i demokra-tycznymi zarówno polskiej, jak i europejskiej przemiany ustrojowej i świadomo-

ściowej. Na zmiany te wpływają takie czynniki, jak organizacja administracji publicznej oraz postęp społeczno-gospodarczy.

Do postaw intrapersonalnych należą: poczucie osobistej godności, samokon-trola, perfekcjonizm, odpowiedzialność za siebie, optymizm, samodzielność, oso-bista odwaga oraz dzielność.

Personalistyczno-etyczny charakter relacji pracownik administracji – klient wymaga, by przepisy deontologiczne były spójne i zharmonizowane z podstawowymi normami etycznymi promującymi integralne dobro osobowe, godność za-równo pracownika administracji, jak i klienta.

Personalizm ściśle współistnieje z humanizmem określanym mianem człowieczeństwa, również w aspekcie etyki zawodów pracowników administracji publicznej.

19 J. Gajda, Antropologia kulturowa, Toruń 2004, s. 25.

20 Mały słownik etyczny, s. 205.

BOC.indb 652

2009-09-11 11:54:37

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 653

Pracownik administracji publicznej jako człowiek, osoba ludzka wyraża się w działaniu, czynach. Postawa osobistej godności związana jest ze społecznym uznaniem urzędu oraz utożsamianiem się ze społecznymi celami i ideałami wy-konywanego zawodu.

Przyrodzona godność osoby ludzkiej nadaje też naturalną godność wszelkiej pracy ludzkiej, gdyż wszelka praca ludzka, bez względu na jej rodzaj, nosi na sobie znamię osoby. Człowiek zaś, korzystając ze swej wewnętrznej wolności, może de-cydować o jakości swych czynów, zmieniając ich charakter z afi rmującego osobę na negujący wartość osoby ludzkiej. W tym tkwi możliwość nadawania różnego stopnia godności swej pracy i sobie jako podmiotowi czynów.

Nabytą stałą zdolność woli człowieka do spełniania aktów moralnie dobrych T. Ślipko określa jako cnotę moralną, stwierdzając, „że cnota moralna jest w pierwszym rzędzie stałą zdolnością woli człowieka, czyli sprawnością. To jest jej sens najbardziej podstawowy i zasadniczy. Mimo to zarówno w trakcie tych wykładów, jak i w wypowiedziach różnych autorów, zwłaszcza w średniowieczu, mówi się o cnocie w innym jeszcze znaczeniu, mianowicie w znaczeniu obiektywnej wartości moralnej”21.

J. Boć zauważa, iż „prawo powszechnie obowiązujące stanowione w państwie prawa przez organy właściwych władz publicznych zawsze, w mniejszym lub więk-szym zakresie, wyraża prawo moralne, rozszerza je lub zwęża, wypełnia lub ogranicza, wielorako interpretuje, a nawet modyfi kuje, lecz uchylić lub znieść prawa moralnego nie może. Tak przynajmniej przedstawia się ta kwestia w modelowym państwie prawa. Prawo powszechnie obowiązujące nie jest nigdy neutralne wobec prawa moralnego. Podobnie żaden akt stosowania prawa powszechnie obowiązu-jącego nie jest w żaden sposób obojętny względem prawa moralnego. [...] Prawo moralne jest źródłem norm etycznych pracownika administracji publicznej. Normy etyczne pracownika administracji publicznej są normami zawierającymi nakazy lub zakazy określonego zachowania się pracownika administracji publicznej, formuło-wanymi z punktu widzenia prawa moralnego. W normach etycznych, o których mowa, zawarta jest szczegółowa konkretyzacja prawa moralnego, uwzględniająca charakter służby publicznej, wykonywanej przez pracownika administracji publicznej”22. W dalszej części J. Boć wymienia wiele przykładów norm etycznych pracownika administracji publicznej, które niewątpliwie mają wpływ na etos pracownika i zawodu (najwyższym nakazem etycznym jest: pracę na stanowisku publicznym traktuj jako służbę ludziom, nie zaś jako panowanie nad ludźmi):

− przestrzegaj obowiązującego prawa stanowionego i prawa moralnego;

− kieruj się w swym postępowaniu zasadą realizowania na stanowisku publicznym dobra wspólnego;

21 T. Ślipko, op. cit. , s. 392.

22 A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, Administracja publiczna, pod red. J. Bocia, Wrocław 2003, s. 274.

BOC.indb 653

2009-09-11 11:54:38

654

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

− szanuj przyrodzoną godność wszystkich ludzi i sam zachowuj się godnie zarówno w miejscu pracy, jak i poza miejscem pracy;

− bądź skromny, unikaj pychy;

− unikaj zachowań, które mogłyby umożliwić innym ludziom dojście do wniosku o niemożności uznania twojego charakteru za nieskazitelny;

− zachowaj umiar i oględność w wypowiedziach publicznych;

− nie plotkuj, bądź dyskretny, nie demonstruj swojego osobistego stosunku do załatwianych spraw;

− powierzony urząd publiczny sprawuj wedle swej najlepszej wiedzy i woli, z należytą uczciwością, sumiennością i gorliwością.

B. Kudrycka23, omawiając uzupełniające prawo systemy reguł determinują-

ce działania w administracji, wskazuje cztery systemy, przyjmując różne kryteria wartości:

− system wynikający z ładu moralnego społeczeństwa, na który składają się konstytucyjne wartości państwa prawa, wartości i normy religijne, moralność świecka;

− system wartości organizatorskich obowiązujących w urzędzie, w którym zatrudniony jest pracownik;

− system wartości wynikający ze sztuki profesjonalnego uprawiania zawodu;

− system wartości wynikający z osobistych przekonań każdego człowieka, oparty na jego osobistych doświadczeniach, wiedzy i tradycji.

J. Boć zwraca uwagę na bardzo istotny z punktu widzenia rozpatrywanego za-gadnienia fakt, iż „demokratyczne państwo prawa funkcjonuje dobrze, gdy etyczne zachowania pracowników administracji publicznej wspierane są etycznymi zachowaniami obywateli. Gdy nieetyczne zachowania pracowników administracji publicznej spotkają się z nieetycznymi zachowaniami obywateli, państwo prawa może znaleźć się w kryzysie”24.

Słusznie zatem twierdzi J. Szreniawski, że: „jakość działań administracji, poczynań urzędników zależy nie od możliwości kontroli ani nawet jakości, trwało-

ści, znajomości, zrozumienia przepisów, czy nawet ilości pieniędzy przeznaczo-nych na administrowanie, narzędzi pracy, lokali itd., ale przede wszystkim zależy od kultury urzędników, nawyków, zrozumienia swej roli i odpowiedzialności w ca-

łokształcie poczynań państwa i realizacji interesów jednostek. Ocena urzędnika ograniczająca się wyłącznie do sprawdzenia, czy jego działalność jest zgodna z obowiązującymi przepisami, byłaby oceną niepełną i stosunkowo mało wartościową.

Kryteria np. kultury zachowania, życzliwości, uczciwości, rzetelności, stosunku do podwładnych, współpracowników i interesantów muszą być brane pod uwagę. Waga wielu kryteriów często związana jest z określonym środowiskiem, zmie-23 B. Kudrycka, Dylematy urzędników administracji publicznej, Białystok 1995, s. 34.

24 A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, op. cit. , s. 277.

BOC.indb 654

2009-09-11 11:54:38

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 655

niającymi się wolno lub szybko zwyczajami, a nawet mającą miejsce, zauważalną w różnych dziedzinach globalizacją”25.

Na znaczenie etyki zwraca uwagę M. Bugdol26, stwierdzając, że odgrywa ona dominującą rolę w doskonaleniu i utrzymaniu jakości.

Z pracownikami administracji publicznej łączy się pojęcie urzędu rozumia-nego jako sprawa publiczna i powinność moralna. Z traktatu Cycerona De offi cis 27

wynika, że określenie offi

cium oznaczało zarówno powinność moralną, jak i czyn-ność będącą spełnieniem obowiązku, a także urząd i wykonywane funkcje. Podkreślano, iż urząd to sprawa publiczna wykonywana dla dobra wspólnego, a odpowiedzialność za dobro wspólne legitymizowało stanowienie prawa28.

Pracownik administracji publicznej związany z państwem szczególnym wę-

złem prawnym oraz moralnym staje w niezmiernie trudnej i odpowiedzialnej sy-tuacji, gdyż to od jego działań, konkretnych form zachowań zależy w praktyce ludzkie oblicze administracji publicznej.

Prawo administracyjne, materialne i procesowe uzyskuje zastosowanie w kon-kretnym momencie interpretacji. Zastosowanie to wymaga od pracownika administracji publicznej umiejętności technicznych (których może się nauczyć) oraz sprawności etycznych, które trzeba posiadać, aby poradzić sobie z tekstem wyma-gającym zajęcia określonej postawy i działania. Warto nawiązać w tym miejscu do artykułu J. Isensee29, który w pismach św. Augustyna znalazł wytyczne etosu hermeneutyki przydatne jako stymulatory w procesie interpretacji i stosowania prawa. Analogiczne wskazania znajdują się w pismach T. Hobbesa30. J. Isensee przytacza następujące wytyczne w sformułowaniu augustyńskim:

− magister interior: próba rozumienia „od środka”, „od wewnątrz”;

− regula fi dei: postrzeganie tekstu w „całości prawa”, myślenie systemowe,

„zmysł prawa”;

− humilitas fi dei: pokorne podporządkowanie się prawdzie, zaangażowanie w jej poznanie;

25 J. Szreniawski, Zagadnienia stosunku między urzędnikiem a interesantem, [w:] Prawne gwa-rancje ochrony praw jednostki wobec działań administracji publicznej, red. E. Ura, Rzeszów 2002, s. 480 – 481.

26 M. Bugdol, Zarządzanie jakością w urzędach administracji publicznej, Warszawa 2008, s. 285 – 289.

27 O powinnościach, [w:] Pisma fi lozofi czne, t. 2, tłum. W. Kurnatowski, Warszawa 1960, s. 317–539.

28 R. Sobański, Dobro wspólne w defi nicji ustawy Tomasza z Akwinu, [w:] Prawo a wartości, red. J. Bogucka, Z. Tobor, Kraków 2003, s. 251–260; Z. Cieślik, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2002, s. 50–76.

29 J. Isensee, Vom Ethos des Interpreten. Das subjektive Element der Normauslegung und Sei-ne Einbindung in den Verfassungsstaat, [w:] Staat und Recht, Festschrift für Günther Winkler, red.

H. Haller, Wien–New York 1997, s. 367–396.

30 Th . Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, tłum.

C. Znamierowski, Warszawa 1954, II 26, s. 214.

BOC.indb 655

2009-09-11 11:54:38

656

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

− caritas: miłość do prawdy, przełożenie teologicznego crede ut intelligas w prawnicze ama ut videas.

Pracownik administracji, zmierzając do poznania prawdy, podejmuje działania celem wykorzystania jej do czynienia dobra.

A. Kaufmann31 zwraca uwagę na bonum et ens convertuntur Tomasza z Akwinu. Konieczne jest przyjęcie formuły bonum et ens verum convertuntur, gdyż rozum daje człowiekowi zdolność do poznania bytu w jego wartości (jako dobro), choć często nie dość adekwatnie i niedoskonale, ale prawdziwie i przejrzyście.

Administrowanie jest bez wątpienia sztuką uporania się ze sprawą w sposób skuteczny, gdyż występują w nim dwa procesy: działanie jako proces wykonawczy oraz podejmowanie decyzji jako proces przygotowawczy do działania. Z powyż-

szego rozróżnienia wynikają zasady organizacji w administracji, które służą prawidłowemu podejmowaniu decyzji i zapewnieniu skutecznego działania.

Etyczność z wymiarami prakseologicznymi, tj. efektywnością (skutecznością) i ekonomicznością, tworzą triadę, która służy dobru, zaufaniu i etosowi pracowników administracji publicznej oraz profesjonalizmowi administracji. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na zapewnienie stałego przestrzegania standardów etycznych w działaniu administracji, a służyć temu winien audyt etyczny.

M. Kaptein stwierdza, że audytem etycznym powinna być objęta przede wszystkim etyczna substancja organizacji32. Etycznym konglomeratem organizacji jest to, co organizacja dodaje do intencji, intuicji i umiejętności personelu, oraz to, gdzie organizacja wywiera nacisk na intencje, intuicje i umiejętności personelu33.

Interesującymi przykładami dotyczącymi etosu pracowników urzędów publicznych jest Globalny kodeks etyki dla inspekcji pracy przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Stowarzyszenia Inspekcji Pracy 11 czerwca 2008 r., według którego promocja współczesnych etycznych i zawodowych standardów dobrych praktyk ma służyć etosowi pracowników inspekcji pracy, oraz Kodeks etyczny urzędników Urzędu Miasta Opola, w którym odwołano się do efektywności i jakości pracy. Z treści norm zawartych w cytowanych kodeksach wynika, iż etos jest ściśle powiązany z jakością działań, usług i służy dobrym praktykom administracyjnym.

Świadomość pracownika administracji publicznej w zakresie jakości pracy zawsze winna wynikać z misji, wizji administracji i realizowanej przez nią strategii działań. Ważnym elementem ogólnej strategii rozwoju etosu pracy jest polityka rozwoju zasobów ludzkich i systemu zarządzania jakością.

Nie bez znaczenia jest umiejętność analitycznego i systemowego postrze-gania rzeczywistości przez każdego pracownika urzędu publicznego oraz jego 31 A. Kaufmann, Problemgeschichte der Rechtsphilosophie, [w:] Einführung in Rechtsphilosophie und Rechtstheorie der Gegenwart, red. A. Kaufmann, W. Hassemer, Heidelberg 1985, s. 40.

32 M. Kaptein, Ethics Management. Auditing and Developing the Ethical Content of Organiza-tion, Dordecht 1998, s. 50.

33 Ibidem, s. 58.

BOC.indb 656

2009-09-11 11:54:38

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 657

umiejętności interpersonalne. Jakość jest bardzo mocno zakorzeniona w kultu-rze, jest również cechą stosunków międzyludzkich, interakcji. Jakość jest w nas samych, w działaniach, które podejmujemy, budując etos swojej pracy , zawodu.

Etos pracownika administracji publicznej winien przyczynić się do wzrostu prestiżu zawodów administracji publicznej, dlatego znaczące miejsce znajdują w nim zachowania etyczne. Jak stwierdza M. Manske34, etyczne zachowania opar-te są na czterech fi larach: kodach etycznych, etycznej edukacji, etycznych admini-stratorach i etycznym nadzorze.

Znaczenie dla programowania zachowań etycznych mają ogólnopolskie kon-kursy jakości czy ratyfi kowana Europejska karta samorządu lokalnego (art. 6, pkt 2).

Kodeksy etyczne wprowadzane przez samorządy terytorialne regulują zasady postępowania obligujące do dbałości o rozwój kompetencji, w tym kompetencji komunikacyjnej, standardy pracy zachęcające do godnej reprezentacji urzędu.

Nie ulega wątpliwości, że działania pracowników administracji publicznej, postrzegane przez społeczeństwo jako działania władz publicznych, wywołują określone skutki społeczno-prawne, dlatego też działaniom tym przypisuje się za-równo społeczną, jak i prawną odpowiedzialność. Na to zagadnienie zwraca uwagę B. Kudrycka35, która przyjmuje, że do zrozumienia natury odpowiedzialności społecznej ważny jest podział na odpowiedzialność bierną i czynną. To odpowiedzialność czynna jest związana z poczuciem odpowiedzialności moralnej wpływającym na zachowania ludzkie.

Odpowiedzialność moralna rozgrywa się w psychice człowieka i jest odpowiedzialnością przed samym sobą. Odpowiedzialność deontologiczna polega na na-ruszeniu prestiżu i zaufania danych urzędów, zawodów i innych grup w związku z zachowaniem osób wchodzących w ich skład. Pozostaje jeszcze służbowa odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego, odpowiedzialność konstytucyjna, polityczna, karna i cywilna.

Powiązania między profesjonalizmem a zachowaniem etycznym są bardzo istotne; to profesjonalizm i etyczne postępowanie muszą stanowić podstawę funkcjonowania pracowników administracji publicznej.

Obowiązkiem pracowników musi być praca zgodna z podstawowymi zasada-mi rzetelności, bezstronności oraz uczciwe wypełnianie powierzonych obowiąz-ków.

Można przyjąć, że pracownicy administracji publicznej powinni świadczyć usługi promujące najwyższe możliwe standardy etyczne, spełniające oczekiwania społeczne i skutkujące zaufaniem do urzędu i posiadanej przez niego władzy.

34 M. Manske, G.M. Frederickson, Building a Strong Local Government Ethics Program, „Public Management” 2004, 86/5, s. 28–22.

35 Zob. B. Kudrycka, Stan przygotowań administracyjno-prawnych do wprowadzania europejskich standardów odpowiedzialności społecznej funkcjonariuszy publicznych, [w:] Europejskie standardy etyki i społecznej odpowiedzialności biznesu, red. W. Gasparski, Warszawa 2003, s. 106 n.

BOC.indb 657

2009-09-11 11:54:38

658

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO

Każdy pracownik administracji publicznej powinien uznawać szeroko zde-fi niowane wartości, do których zaliczyć można: wiedzę, kompetencje, uczciwość, obiektywizm, neutralność i bezstronność, nieskazitelność, zaangażowanie i otwartość, zgodność między postępowaniem w życiu zawodowym i prywatnym.

Postępowanie pracownika urzędu publicznego ma służyć wzbudzeniu szacunku do osoby i urzędu, który reprezentuje, zaufaniu społeczeństwa, zapobieganiu ne-potyzmowi i protekcjonizmowi. Zachowania urzędnika cechować musi okazywanie zrozumienia i tolerancji ludziom i sprawom, nienadużywanie władzy wobec ludzi, wzajemne okazywanie sobie empatii, współczucia i zrozumienia, uznawa-nie różnorodności występującej w społeczeństwie, zaangażowanie na rzecz celów i wartości, którym służy administracja publiczna.

Zakończenie

Podsumowując, należy stwierdzić, że etos rozumiany jako styl życia oparty na zasadach moralnych i etycznych danej grupy – kręgu zawodowego, stanowią-

cych system obyczajów, ma uzasadnienie w celu społecznym, wpisany jest w role zawodowe, stanowi konstrukcję podmiotów mających zdolność poznawania norm moralnych i prawnych.

W pojęciu etosu mieszczą się treści opisowe, wartościujące i normatywne. Istnieje ścisły związek pomiędzy etosem a etyką zawodową. Z jednej strony, problem użyteczności pojęć ukazuje użyteczność w sensie czysto praktycznym, z drugiej zaś może chodzić o użyteczność w sensie teoretycznym, tj. przydatność w formułowaniu i rozwiązywaniu problemów badawczych. Jedną ze znaczących ról człowieka, determinujących jego sposób życia, jest rola zawodowa, poprzez którą spełniane są funkcje społeczne odwołujące się do oczekiwań społecznych.

Każdy zawód pracowników administracji publicznej ma swoją diff erentiam specifi cam, która wyznacza powinności zależne od potrzeb społecznych czy organizacji administracji publicznej w danym czasie i miejscu. Wszystkie zawody muszą spełniać pewne warunki, które wyznaczają nienaruszalny zakres powinno-

ści ról zawodowych. Występuje w nich element stały i tzw. elementy zmienne, któ-

rych jest wiele, ale nie mogą one być sprzeczne z elementem stałym, określonym w przepisach prawnych i normach moralnych, etycznych.

Oddziaływanie etosu ukazuje się nie jako wykonywanie czynności z przymu-su, lecz jako poczucie obowiązku postępowania zgodnego z prawem i etyką. Etos jest częścią kapitału społecznego, potencjałem organizacyjnym, który musi być prawidłowo wykonywany przez administrację publiczną.

Coraz częściej w piśmiennictwie ujawniane są przekonania o konieczności personifi kacji, gdzie łączone są kompetencje z ideałami lub standardami moralny-mi zwykle wykraczającymi daleko poza to, czego wymaga kodeks etyki zawodowej czy inne zasady deontologii.

BOC.indb 658

2009-09-11 11:54:39

Etos pracowników zawodów administracji publicznej 659

Pojawiają się również ponadnarodowe opracowania o zasięgu regionalnym i światowym dotyczące przestrzegania zasad moralnych i etycznych, wykorzy-stywanych do podejmowania decyzji opartych na prawdzie, uczciwości i innych wartościach, zmierzające do podnoszenia świadomości w zakresie oczekiwań od pracowników administracji publicznej wysokich standardów postępowania w pełnieniu ról zawodowych.

Pracownicy administracji publicznej, oczekując społecznego szacunku dla swoich ról, prestiżu, muszą na taki szacunek własnej wspólnoty zapracować, kreując etos pracy administracji publicznej. Muszą sami zadbać o poziom zaufania do administracji, bowiem, jak dowodzą badania Van de Welle i Bouckaerta36, to ono ma wpływ na percepcję działalności administracji publicznej i osiągane przez nią wyniki pracy.

Etyka zawodowa, w tym również etyka pracowników administracji publicznej, niejako zakłada nabywanie odpowiednich dyspozycji moralnych, czyli cnót umożliwiających prawidłowe wykonywanie tego zawodu.

Etos powinien sięgać głębi serca, polegać na miłości drugiego człowieka, ale i sprawiedliwości wobec jednostki, wspólnoty i społeczeństwa. Istotę etosu stanowi uczciwość i prawdomówność człowieka w relacjach z drugim człowiekiem (szanowanie jego godności osobowej) oraz społecznością.

Etos pracownika administracji publicznej winien być wzmocniony przez określone sprawności moralne, wartości moralne, czyli szeroko rozumiane cnoty moralne umożliwiające poprawną realizację zawodu, realizację celów zadań administracji publicznej, zbudowanie relacji wzajemnego zaufania, co umożliwi właściwy w humanistyczno-personalistycznym wymiarze kontakt urzędnik (pracownik)–klient i swoją treścią umocni, wzbogaci etos pracownika administracji publicznej.

36 S. Van de Welle, G. Bouckaert, Public Service Performance and Trust in Government: Th e Problem of Causality, „International Journal of Public Administration” 2003, 23(8/9), s. 891–913.

BOC.indb 659

2009-09-11 11:54:39