ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE
ARTYKUŁ I [ZASADY WYBORU KRÓLA]
¾ odrzucenie zasady dziedziczenia tronu;
¾ wprowadzenie zasady elekcyjności tronu (wolna elekcja dokonywana przez szlachtę); ¾ zrzeczenie się tytułu „dziedzica”;
¾ zakaz elekcji vivente rege.
ARTYKUŁ II [TOLERANCJA RELIGIJNA]
¾ potwierdzenie Konfederacji Warszawskiej i zapewnienie pokoju religijnego.
ARTYKUŁ III [SPRAWY KORONNE]
¾ król musi mieć zgodę Sejmu na przyjmowanie i wysyłanie poselstw oraz na zwoływanie pospolitego ruszenia.
ARTYKUŁ IV [POSPOLITE RUSZENIE]
¾ zakaz zwoływania pospolitego ruszenia bez zgody Sejmu;
¾ pospolite ruszenie nie może trwać w gotowości dłużej niż dwa tygodnie; ¾ działalność pospolitego ruszenia za granicą możliwe jest tylko za odpowiednim wynagrodzeniem dla rycerzy oraz giermków (król je finansuje) i nie może trwać dłużej niż 3
miesiące;
¾ w kraju pospolite ruszenie finansowane jest przez szlachtę, za granicą przez króla; ¾ król ma zakaz rozdziału wojska.
ARTYKUŁ V [WOJSKO KWARCIANE]
¾ utrzymanie wojska kwarcianego do obrony kraju;
¾ nazwa pochodzi od podatku utworzonego specjalnie na ten cel – miał on wynosić jedną czwartą dochodu z królewszczyzn
ARTYKUŁ VI [SPORY MIĘDZY SENATORAMI]
¾ w przypadku różnicy zdań między senatorami rezydentami król wybiera stanowisko, które według niego jest najbardziej słuszne. Sam jednak nie może wysuwać postulatów.
ARTYKUŁ VII I VIII [SENATOROWIE-REZYDENCI]
¾ powołanie do życia instytucji „senatorów – rezydentów”, stanowiących Radę; ¾ Senatorów – rezydentów wybiera się co 2 lata na sejmie ordynaryjnym. Ma ich być 16, po 4
na każde półrocze.
¾ przy królu zawsze ma być 4 urzędników – biskup, wojewoda, dwóch kasztelanów.
¾ funkcją senatorów – rezydentów jest współudział w rządzeniu państwem, mają działać w okresie między sejmami. Stanowią organ doradczy króla;
¾ rada senatorów – rezydentów ma składać sprawozdanie ze swojej działalności posiedzeniu Sejmu;
¾ stanowiska senatorów – rezydentów są opłacane, z wyjątkiem biskupów z Korony.
ARTYKUŁ IX [OBRADY SEJMU]
¾ sejm ordynaryjny (walny) – zwoływany raz na 2 lata na 6 tygodni; ¾ przed sesją sejmu walnego zwołuje się sejmiki w celu wybierania posłów (Korona – w Kole i Korczynie, na Litwie - w Wołkowysku )
¾ sejm ekstraordynaryjny – zwoływany w razie potrzeby za zgodą senatorów-rezydentów na okres 2 tygodni.
¾ król może posługiwać się tylko pieczęciami państwowymi przechowywanymi przez kanclerza i podkanclerzego.
ARTYKUŁ XI [URZĘDY]
¾ zakaz łączenia urzędów (incompatibilia);
¾ zakaz reorganizacji administracji (= tworzenia nowych i likwidacji starych urzędów); ¾ urzędy mogą być nadawane wyłącznie obywatelom Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
ARTYKUŁ XII [REGALIA]
¾ rezygnacja króla z nadzoru nad zasobami znajdującymi się na ziemi należącej do szlachcica, które przechodzą teraz w jego ręce – oznacza to także rezygnację z regali górniczych.
ARTYKUŁ XIII [RECEPCJA]
¾ zakaz zapożyczeń (recepcji) prawa obcego („wywodów żadnych”) o innej wykładni niż wykładnia prawa obowiązującego.
ARTYKUŁ XIV [PRZYSIĘGA]
¾ obowiązek złożenia przysięgi królowi (dla starostów pogranicznych i sądowych zamków, miast głównych bez starostów);
¾ w razie nie złożenia przysięgi lub złożenia jej komuś innemu – kara śmierci, utraty czci i majątku.
ARTYKUŁ XV [INSYGNIA KRÓLEWSKIE]
¾ obowiązek przechowywania Korony Królestwa Polskiego w skarbcu krakowskim przez Pana Podskarbiego Koronnego.
ARTYKUŁ XVI [SĄDOWNICTWO]
¾ król przestaje być najwyższym sędzią (z zastrzeżeniem, że jeśli nowy system się nie sprawdzi, istnieje możliwość przywrócenia mu władzy sądowniczej); ¾ zachowanie odrębności sądownictwa Wielkiego Księstwa Litewskiego - król nie powinien w nie ingerować.
ARTYKUŁ XVII [PODATKI]
¾ królowi nie wolno nakładać nowych podatków, ceł, myt i monopoli bez zgody Sejmu.
ARTYKUŁ XVIII [MAŁŻEŃSTWO KRÓLA]
¾ król musi konsultować swoje plany małżeńskie z Senatem; ¾ król obiecuje nie dążyć do rozwodu.
ARTYKUŁ XIX [POTWIERDZENIE ZOBOWIĄZAŃ]
¾ potwierdzenie zobowiązań Henryka Walezego przez jego brata, króla francuskiego, Karola IX.
ARTYKUŁ XX [ZAPRZYSIĘŻENIE]
¾ król zobowiązuje się zaprzysiąc wszystko to, co wysunie jeszcze szlachta jako postulaty -
przysięga przed faktami dokonanymi.
ARTYKUŁ XXI [ = IUS RESISTENDI]
¾ określenie pozostałości po ius resistendi (prawie oporu); ¾ jeśli król nie wypełnia postanowień Artykułów Henrykowskich, narusza Pacta Conventa oraz pogwałca prawa i przywileje szlachty – ma ona prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo.