PEDIATRIA 3 28.10.2008 spisał „Ordynator”

Metody oceny stanu odżywienia dzieci i młodzieży Prof. dr hab. Med. Janina D. Piotrowska-Jastrzębska Dr n. med. Jerzy Konstantynowicz

Stan odżywienia

-

ważna składowa rozwoju somatycznego dziecka

-

„pozytywny” wskaźnik stanu zdrowia fizycznego i psychicznego

-

ocena stanu odżywienia jest szczególnie ważna w okresach intensywnego rozwoju tzw.

„krytycznych”

-

pośrednio wskazuje na sytuację społeczno-ekonomiczną badanej populacji Stan odżywienia –definicja

Zespół cech somatycznych i biochemicznych ustroju, które są wykładnikami:

-spożycia

-trawienia

-równowagi między dopływem i wydatkowaniem składników energetycznych oraz anabolizmem i katabolizmem białka

Ocena stanu odżywienia

-dzieci zdrowe w różnych okresach rozwoju ontogenetycznego (badania przesiewowe, bilansowe)

-dzieci na dietach niekonwencjonalnych (np. dieta wegetariańska)

-dzieci przewlekle chore- na leczniczych dietach eliminacyjnych, specjalnych itp.

OCENA STANU ODŻYWIENIA –cele

Wczesne wykrywanie/identyfikowanie dzieci:

-niedożywionych

-z grup ryzyka wystąpienia niedożywienia

-nadmiernie odżywionych

-zagrożonych otyłością

Zapobieganie skutkom doraźnym i odległym zanurzeń odżywiania METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

-brak jednej uniwersalnej metody zarówno i dzieci jak i u osób dorosłych

-obiektywna, pełna ocena jest często niedoceniana i zaniedbywana w codziennej praktyce lekarskiej

-zawsze powinna być wykonywana jako wstępna, „orientacyjna” i weryfikowana w placówce specjalistycznej (auksologicznej, endokrynologicznej) METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Badania kompleksowe

-podmiotowe (wywiad żywieniowy)

-przedmiotowe (fizykalne)

-pomiary antropometryczne

-wskaźniki / modele matematyczne

-wskaźniki biochemiczne

-parametry immunologiczne

STAN ODŻYWIENIE

-

ocena poszerzona o parametry biochemiczno-immunologiczne daje dobry wgląd także w wybiórcze (specyficzne) niedobory poszczególnych składników pokarmowych.

-

Poprzez korelacje z oceną spożycia pozwala na ustalenie ważnych relacji przyczynowo-skutkowych między sposobami żywienia a jego efektami = stanem odżywienia METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Nowoczesne techniki badawcze

-dentysometria (DXA)

-ultrasonografia (USG)

-elektryczna bioimpedancja (BIA)

-całkowite przewodnictwo elektryczne (TOBEC)

-tomografia komputerowa (CT)

-rezonans magnetyczny (MRI)

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Badanie przedmiotowe (fizykalne)

-ogólny wygląd dziecka

-skóra i przydatki (włosy, paznokcie)

-błony śluzowe

-uzębienie

-podskórna tkanka tłuszczowa

-masa mięśniowa

KLINICZNE OBJAWY NIEDOŻYWIENIA

•

stan ogólny dziecka

-smutne, apatyczne, blade

-łatwo się męczy

-obniżona aktywność psychomotoryczna (obniżone napięcie mięśniowe)

•

Skóra – blada, cienka, „za duża”, o zmniejszonym napięciu – jędrności

•

Włosy-cienki, suche łatwo wypadające

KLINICZNE OBJAWY NIEDOŻYWIENIA

•

Paznokcie – miękkie, bez połysku, odbarwione

•

Błony śluzowe – zmiany zapalne, owrzodzenia, zajady, zanik brodawek językowych

•

Zęby – zmiany próchnicze

•

Narząd wzroku

-wysychanie i zmiany zapalne spojówek i rogówek

-zapalenie brzegów powiek

-zaćma

KLINICZNE OBJAWY NIEDOŻYWIENIA

•

zmniejszenie tkanki tłuszczowej podskórnej (orientacyjna ocena grubości fałdów skórno-tłuszczowych)

•

zmniejszenie masy mięśniowej

•

zmiany anatomiczne i zaburzona funkcja narządów wewnętrznych: zmniejszenie sylwetki serca, bradykardia, zmniejszenie wymiarów wątroby itp.

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Pomiary antropometryczne

•

wysoka wartość

•

poprawna technika

•

standaryzowane instrumentarium

•

proste w wykonaniu

•

nieinwazyjne

•

ekonomiczne

•

masa ciała

•

długość/wysokość

•

fałdy skórno-tłuszczowe

•

obwody:

-klatki piersiowej

-ramienia

-tali

-bioder

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Modele matematyczne – wzory, wskaźniki

•

Ponderal Index – mc [kg]/wys[m]3

•

Body Mass Index (BMI) –mc [kg]/wys[m]2

•

Wskaźnik Cole’a – Stanfielda

•

WMC Książyka [BMI x PC ]

•

Wskaźnik Jel iffe (ramienno głowowy n >0.31) BMI – Body Mass Index

•

Powszechnie akceptowany wskaźnik do oceny stanu odźywienia

-

WHO

-

ESPE – European Society for Peadiatric Endocrinology

-

IOTF – International Obesity Task Force BMI – Body Mass Index

•

Wykazuje wysoką korelację z ogólną masą ciała i tkanką tłuszczową a stosunkowo niską z wysokością ciała

•

Posiada dobrze udokumentowaną wartość diagnostyczną i prognostyczną

-( AR – adiposity rebound)

•

Łatwość stosowania w praktyce ambulatoryjnej, badaniach klinicznych i epidemiologicznych OKRESY KRYTYCZNE DLA NADMIERNEGO PRZYROSTU MASY CIAŁA

•

„odbicie BMI” w 5-7 roku życia ( early rebound of the BMI) → wysoki BMI w życiu dorosłym; nietolerancja glukozy i cukrzyca u dorosłych

•

BMI w wieku 7-8 lat – dobry predykator otyłości CHOROBA I RYZYKO ŚMIERTELNOŚCI W OPARCIU O BMI WSKAŹNIK MASY CIAŁA BMI NIE UWZGLĘDNIA JEDNAK % ZAWARTOŚCI TŁUSZCZU

KLASYFIKACJA STANU ODŻYWIENIA U OSÓB DOROSŁYCH wg BMI (Ferro-Luzzi; WHO Working Group 1986)

Klasa wielkości masy ciała

BMI kg/m2

Niedobór masy ciała

< 18.5

Prawidłowa masa ciała

18.5- 24.9

Nadmiar masy ciała

> 25

Stan „przedotyłościowy”

25-29.9 – nadwaga

Otyłość I stopień 30-34.9

II stopień 35-39,9

III stopień >40

Siatki BMI – Instytut Matki i dziecka w Warszawie Siatki centylowe wskaźnika względnej masy ciała BMI u dzieci warszawskich WHO Child Growth Standards do 5 r. życia 2003-2006

•

w

w

w.who.int/childgrowth/en

•

Opracowano w oparciu o WHO Multicentre Growth Reference Study Group MGRS

•

Badaniami objęto 85 tys. dzieci z Brazyli, Ghany, Indi , Norwegi , Omanu i USA.

•

Wszystkie dzieci karmione były naturalnie do 1 roku życia. Uwzględniono rasę i dobry status socjalno-ekonomiczny rodziny

Siatki BMI – WHO Dziewczynki do 5 r. ż.

/ ze względu na złożoność wykresu, przedstawiono go tylko dla 50-tego centyla/

Wskaźnik stanu odżywienia Cole’a

•

1% = aktualna masa ciała x (stand. Długość ciała)2 / stand. Masa ciała x (aktualna długość)2

•

>110 nadwaga

•

90-110 norma

•

85-90 nieznaczne niedożywienie

•

75-85 niedożywienie

•

<75 wyniszczenie