Charakterystyka sytuacji międzynarodowej Polski w 1989 roku.
Rok 1989 był przełomowy dla Polski pod bardzo wielu względami. Dotyczy to w równej
mierze polityki wewnętrznej, w której do głosu doszły siły opozycyjne i został skonstruowany
pierwszy demokratyczny rząd pod przywództwem Tadeusza Mazowieckiego jako premiera,
jak i polityki zewnętrznej. Nastąpiło uniezaleŜnienie państwa polskiego od ZSRR, co rodziło
bardzo powaŜne konsekwencje polityczne - Polska zyskała moŜliwość samodzielnego
kształtowania swojej polityki wewnętrznej i zewnętrznej jak i gospodarcze - zerwaniu uległy
stare więzy gospodarcze powstałe w wyniku powiązań w ramach Rady Wzajemnej Pomocy
Gospodarczej. RWPG została rozwiązana formalnie w 1991 roku, ale faktycznie juŜ
wcześniej polska gospodarka straciła ogromny rynek zbytu, jakim było ZSRR.
Polska niemal natychmiastowo wkonała zwrot w kierunku państw Zachodu. Te jednak
traktowały nasz kraj z rezerwą, wciąŜ bojąc się reakcji ZSRR, a potem Rosji, która mogłaby
przeciwstawić się rozszerzaniem zachodniej strefy wpływów. Nikt nie chciał drugiej zimnej
wojny, więc Polska musiała radzić sobie sama w trudnych, pierwszych latach niepodległości.
Najpilniejszymi problemami, przed którymi stanęła młoda III Rzeczpospolita Polska były:
- uregulowanie stosunków z ZSRR, w szczególności doprowadzenie do wycofania wojsk
radzieckich z terytorium Polski
- unormowanie relacji z sąsiadami Polski. Sytuację komplikował fakt, Ŝe w 1989 roku Polska
sąsiadowała z trzema państwami: NRD, ZSRR i Czechosłowacją. W 1993 nie było juŜ na
mapie świata Ŝadnego z tych państw, a Polska sąsiadowała juŜ z siedmioma pastwami: Rosją,
Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Czechami i Niemcami. Szczególnie waŜne były
rozmowy z Niemcami i ZSRR (Rosją)
- Nawiązanie przyjaznych stosunków z państwami zachodnimi i zasygnalizowanie chęci
integracji ze strukturami atlantyckimi
1989-1992
Polska polityka zagraniczna w tych latach była kierowana przez ministra spraw zagranicznych
Krzysztofa Skubiszewskiego. Minister, nazywany Leszkiem Balcerowiczem wylansował i
wcielił w Ŝycie koncepcję dwutorowości wobec państw byłego ZSRR. Przy jednoczesnym
wsparciu ruchów niepodległościowych na Litwie, Ukrainie i Białorusi, Polska starała się
zachować moŜliwie poprawne stosunki z Moskwą. Polityka taka okazała się skuteczna, za
naszą wschodnią granicą powstały cztery nowe, niepodległe państwa, a negocjacje w sprawie
wyprowadzenia wojsk rosyjskich z Polski zakończyły się pełnym sukcesem strony polskiej w
1992 roku.
Jednocześnie Polska nawiązała przyjazne stosunki ze swoimi sąsiadami, czego wyrazem były
Traktatu o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy. Traktat taki został podpisany w
1991 z Niemcami, a w 1992 z Rosją. Najpóźniej, bo dopiero w 1994 podpisano taki traktat z
Litwą.
1992-1999
Po unormowaniu naszych stosunków z Rosją i innymi byłymi republikami radzieckimi,
priorytetem dla naszej polityki zagranicznej stały się negocjacje w sprawie integracji naszego
kraju ze strukturami atlantyckimi, głównie NATO i UE. Początkowa rezerwa, z którą
traktowały nasz kraj państwa zachodu ustępowała wraz z dalszym słabnięciem pozycji Rosji
na arenie międzynarodowej. Kiedy zaś nasze starania o udział w Sojuszu
1
Pólnocnoatlantyckim poparły oficjalnie Niemcy i USA, akcesja stała się tylko kwestią czasu.
W 1997 roku rozpoczęto rokowania akcesyjne, a uroczyste przyjęcie do NATO Polski, Czech
i Węgier odbyło się 12 marca 1999 (uwaga: w tym roku [2009] mija więc dziesiąta rocznica
tego wydarzenia). Data ta stała się kolejnym, obok 1989 roku, symbolem uniezaleŜnienia się
Polski od wpływów Moskwy.
Jednocześnie Polska dąŜyła do integracji z Unią Europejską. Co do jej potrzeby panował w
Polsce powszechny consensus polityczny, co bardzo ułatwiało prowadzenie negocjacji.
Rozpoczęły się one juŜ w 1990 roku, a juŜ w 1991 Polska podpisała Układ Europejski, czyli
dokument potwierdzający chęć integracji ze strukturami Wspólnot Europejskich i
zapoczątkowujący współpracę. Wszedł on w Ŝycie w 1994 roku. W 1997 w Luksemburgu
zapadła decyzja o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych.
1999-2004
Właśnie stosunki z Unią Europejską wypełniły kolejne pięć lat naszej polityki zagranicznej.
Polsce stosunkowo szybko udało się zamknąć wszystkie rozdziały negocjacji akcesyjnych, co
nastąpiło juŜ w 2002 roku. Otworzyło to drzwi do podpisania traktatu akcesyjnego. Wcześniej
musiały go jednak ratyfikować wszystkie kraje członkowskie Unii, a takŜe musiał zostać
zaakceptowany w ogólnopolskim referendum. Wszystkie te warunki zostały spełnione. Polska
podpisała więc traktat akcesyjny 16 kwietnia 2003 roku w Atenach.
1 maja 2004 roku, Polska wraz z 9 innymi państwami stała się pełnoprawnym członkiem
UE.
2004-obecnie
Obecnie priorytetem polskiej polityki zagranicznej stało się umocnienie naszej pozycji w
strukturach Unii Europejskiej oraz rozwijanie przyjaznych stosunków z państwami regionu.
W 2008 roku Polska przystąpiła do Układu z Schengen. Granice wewnątrz unijne z
Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą zostały więc otwarte. Podstawowe kierunki polskiej
polityki zagranicznej pozostają więc niezmienione od 1989 roku.
Problemy i wyzwania polskiej polityki zagranicznej
Do 2004 roku cele naszej polityki zewnętrznej były dość jasne i oczywiste: priorytetem
pozostawała integracja ze strukturami atlantyckimi. Natomiast po 1 maja 2004 Polska musiała
stanąć przed nowymi wyzwaniami i problemami. NajwaŜniejszym jest umacnianie naszej
pozycji w organizacjach międzynarodowych, głownie NATO i UE. To dlatego
zaangaŜowaliśmy się w NATO-wską interwencję w Afganistanie w 2001 roku. Realizując
tradycyjny, proamerykański nurt naszej polityki wzięliśmy udział, w latach 2003-2008 w
misji irackiej, pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych. Po 2004 roku jednak został
utracony consensus wewnętrzny dotyczący polityki zagranicznej. W latach 2005-2007
nastąpiło nawet zaostrzenie stosunków z Rosją i Niemcami. Obecnie zaś, polityka zewnętrzna
naszego kraju jest paraliŜowana przez rozbicie władzy wykonawczej na dwa ośrodki:
rządowy i prezydencki, które maja róŜne, czasami nawet przeciwstawne, koncepcje
prowadzenia polityki zagranicznej. Odbija się to negatywnie na skuteczności i efektywności
tej polityki.
2
1989 - Polska odzyskuje suwerenność
1991 - Polska podpisuje Układ Europejski
1992 - wojska rosyjskie opuszczają Polskę
1999 - Polska wstępuje do NATO
2004 - Polska wstępuję do UE
3