scenariusze
Dwa spojrzenia na koncert Jankiela
Marzena Marczyk
Scenariusz lekcji języka polskiego
Przemysław Olek
i muzyki dla klasy I gimnazjum
(czas realizacji  2 lekcje)
Cele: Tok 2-godzinnych zajęć:
kształcenie umiejętności analizy utworów li-
1. Zapis tematu lekcji: Muzyka w literaturze 
terackich (analizowanie budowy utworu, ele-
historia w muzyce. Dwa spojrzenia na koncert
mentów jego kompozycji, wskazywanie i nazy-
Jankiela.
wanie środków artystycznego wyrazu)
2. Uczniowie otrzymują do rozwiązania krzy-
odczytywanie odczuć i stanów emocjonal-
żówkę ( załącznik 5). Jej rozwiązanie stano-
nych bohaterów utworów literackich oraz emo-
wi sprawdzenie pracy domowej i wprowadze-
cji zawartych w muzyce
nie do lekcji. Odpowiedzi powinny brzmieć:
poznanie historii Polski w muzycznej inter-
1. RZEy
PRAGI; 2. TARGOWICA; 3. CYMBAA
Y;
pretacji  koncertu nad koncertami , rozbudza-
4. JANKIEL; 5. MESJASZ; 6. POLONEZ; 7. SEJM;
nie patriotyzmu
hasło: EPOPEJA.
poznanie roli Mazurka Dąbrowskiego wcza-
3. Co to jest epopeja? Jaki utwór literacki
sach Mickiewicza i obecnych
można tak nazwać? Uczniowie odszukują defi-
nazywanie gatunków muzycznych pojawiają-
nicję tego pojęcia w Słowniku Języka Polskie-
cych się w koncercie Jankiela
go i przepisują ją do zeszytów. Na jej podsta-
poznanie pojęć: hymn, imitacja, muzyka pro-
wie określają, dlaczego utwór Adama Mickiewi-
gramowa
cza nazywamy epopeją. Powinni wskazać m.in.
Metody:
na takie cechy Pana Tadeusza, jak długość
praca ze słownikiem i encyklopedią utworu, epickość, formę wierszowaną, opiewa-
nie czynów bohaterów narodowych, obecność
rozwiązywanie krzyżówek
przełomowych wydarzeń historycznych.
pogadanka
dyskusja 4. Nauczyciel wyjaśnia, że jednym z najbar-
dziej znanych fragmentów Pana Tadeusza jest
słuchanie muzyki
koncert Jankiela, zwany także  koncertem nad
oglądanie obrazów
koncertami . Pyta uczniów o definicję słowa
Formy pracy: indywidualna, grupowa, zespo-
 koncert ; w razie kłopotów uczniowie korzy-
łowa
stają ze słowników i przepisują z nich do ze-
szytów, np.:
Materiały:
a) publiczne wykonanie utworów muzycznych,
słowniki
impreza artystyczna wypełniona programem
krzyżówki
muzycznym;
odtwarzacz płyt kompaktowych i płyta z na-
b) instrumentalny utwór muzyczny przeznaczo-
graniem tekstu koncertu Jankiela
ny do wykonania przez jednego lub kilku soli-
telewizor, odtwarzacz DVD i płyty DVD
stów i orkiestrę symfoniczną.
z przykładami różnych gatunków koncertów
muzycznych
5. Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy, któ-
ilustracje M. Andriollego i T. Gronowskiego rym rozdaje tabelki do uzupełniania ( za-
do tekstu Pana Tadeusza łącznik 6). Demonstruje z płyt DVD fragmenty
15
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
scenariusze
koncertów: plenerowego, klubowego, muzyki 3. nutę żałosną
poważnej i rockowego. Każda grupa wypisuje 4. akord skonfederowany
w tabeli różnice i podobieństwa między tymi
5. kręgi dziwnego rumieńca
formami koncertów.
Grupa II: Podajcie 5 przykładów porównań za-
stosowanych w wierszu.
6. Dyskusja na temat pojęcia  gwiazda :
1. kilka cienkich strónek jęczy, jak kilka much
co charakteryzuje osoby, które uważamy za
2. jak gdyby zadzwoniło w strunę skrzydło mu-
gwiazdy
chy
jakie zagrożenia niesie życie gwiazdy
3. fałszywy akord jak syk węża
co trzeba poświęcić, żeby być gwiazdą
4. jak zgrzyt żelaza po szkle
jak można pozytywnie wykorzystać fakt by-
5. zagrzmiał i głosy zdusił, jakby wbił do ziemi
cia gwiazdą (działalność charytatywna, promo-
Grupa III: Podajcie 5 przykładów metafor za-
wanie postaw społecznych, kreowanie mody)
stosowanych w wierszu.
czy Jankiela możemy nazwać gwiazdą
1. muzyk bieży do prymów, urywa takt, zmąca
2. mistrz coraz takty nagli i tony natęża
8. Kim jest Jankiel? Co o nim wiemy? Ucznio-
3. melodyję zmąca
wie wyszukują w tekście informacje i zapisują
4. mistrz tony wznosi, natęża, takty zmienia,
je w formie notatki. Powinny się w niej zna-
coś innego głosi
lez
ć następujące określenia: polski Żyd, właści-
5. Ów czas okropny, kiedy na Ojczyzny grobie
ciel karczmy, starzec z siwą brodą, mistrz gry
na cymbałach, patriota polski (przygotował po- zanucili tę piosnkę
wstanie na Litwie), propagator kultury polskiej
Grupa IV: Podajcie 5 przykładów personifikacji
(sprowadził Mazurka Dąbrowskiego na Litwę).
zastosowanych w wierszu.
1. zdradziecka strona
9. Rozmowa na temat instrumentu, na któ-
2. dz
więki radością oddychają, radością słuch
rym gra Jankiel  cymbałów. Uczniowie otrzy-
poją
mują kartkę z szeregiem określeń ( załącz-
3. rozpierzchłe tony łączą się i akordów wiążą
nik 8), spośród których mają wybrać te do-
legiony
tyczące cymbałów. Powinni podkreślić: instru-
4. w takt postępują zgodzonymi dz
więki
ment strunowy, często mylony z dzwonkami,
potocznie nazywanymi cymbałkami, ma stru- 5. akord rozdąsany
ny naciągnięte na pudło rezonansowe, dz
więk
10. Który środek stylistyczny wpływa na melo-
wydobywa się, uderzając pałeczkami w struny.
dyjność, muzyczność koncertu Jankiela? Ono-
.  Koncert Jankiela jest utworem literac- matopeja, czyli naśladowanie dz
więków za po-
kim. Jakie elementy budowy potraficie wskazać mocą słów. W tym utworze poeta słowami opi-
w tym tekście? Nauczyciel omawia budowę wer- suje dz
więki muzyki, maluje słowami koncert
syfikacyjną poematu, układy rymów, a następ- grany przez Jankiela. Uczniowie wspólnie z na-
nie rozdaje grupom kartki z ćwiczeniem pole- uczycielem wyszukują i zapisują w zeszytach
gającym na wypisaniu z tekstu cytatów zawie- przykłady dz
więkonaśladownictwa w tekście:
rających określony środek stylistyczny ( za-
gęściej siekł struny jak deszczem nawalnym,
łącznik 9). Uczniowie w grupach szukają cyta-
jak gdyby zadzwoniło w struny skrzydło mu-
tów w tekście i notują je. Rezultat ich pracy
chy
może przedstawiać się następująco:
ciche, ledwie słyszalne brzęczenia,
Grupa I: Podajcie 5 przykładów epitetów za-
buchnął dz
więk
stosowanych w wierszu.
puścił fałszywy akord jak syk węża
1. taktem tryumfalnym
2. zdradziecką stronę jak zgrzyt żelaza po szkle
16
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
scenariusze
rozpierzchłe tony łączą się i akordów wiążą 13. Przedstawienie muzyki programowej
legiony w romantyzmie.
pękła ze świstem struna złowróżąca
Według Franciszka Liszta i Hektora Berlioza
Należy uświadomić uczniom, że celem zasto- muzyka powinna być wyrazicielką treści poza-
muzycznych, na przykład literackich. Tak naro-
sowania onomatopei jest jak najdokładniejsze
dził się poemat symfoniczny. Była to forma bar-
naśladowanie muzyki Jankiela.
dzo rozbudowana opowiadająca o jakimś wyda-
11. Jakim utworem rozpoczyna Jankiel swój
rzeniu, lub wprowadzająca słuchacza w klimat
koncert? Jest to polonez. Jakie znacie inne pol-
jakiegoś miejsca lub zjawiska. Tytuły poema-
skie tańce narodowe? Uczniowie wymienią za-
tów symfonicznych sugerowały odbiorcy pew-
pewne: mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka.
ne skojarzenia i odczucia. Poemat symfoniczny
Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z taktami
jest więc najlepszym przykładem korelacji lite-
trzech polskich tańców ( załącznik ) i pro-
ratury z muzyką. Tekst stanowiący inspirację dla
si, aby dobrali w pary nazwy tańców do po-
kompozytora staje się nierozerwalnie związany
danych rytmów. Prawidłowe połączenie: krako-
z wyrosłą z niego muzyką, która samodzielnie
wiak z 3. rytmem, polonez z 1. i mazur z 2. ryt-
prawdopodobnie nigdy by nie powstała.
mem.
Czy koncert Jankiela zawiera treści programo-
12. Nauczyciel odtwarza z płyty nagranie tek- we? Jeśli tak, to jakie? (dyskusja).
stu koncertu Jankiela. Po wysłuchaniu tekstu
14. Utwory grane przez Jankiela stają się pre-
uczniowie mają za zadanie narysować schemat
tekstem do przypomnienia ważnych wydarzeń
kompozycji tego utworu, biorąc pod uwagę
z historii naszego kraju. Nauczyciel rozdaje
przede wszystkim emocje zawarte w jego tre-
uczniom załącznik 10 i prosi o uzupeł-
ści.
nienie tabelki.
Propozycje graficzne uczniów mogą mieć różną
15. Wiecie już, że w literaturze naśladowa-
formę. Istotne jest, aby uczniowie uchwycili
nie słowami dz
więków nazywamy onomatope-
narastanie napięcia wśród słuchaczy w trakcie
ją. A jak nazywa się zabieg polegający na przed-
koncertu.
stawieniu wydarzeń za pomocą muzyki? Od-
powiedz
na to pytanie poznacie po rozwiąza-
Punkt kulminacyjny niu krzyżówki  nauczyciel rozdaje wszystkim
obraz konfederacji targowickiej
uczniom krzyżówki ( załącznik 11).
w muzyce Jankiela
Prawidłowe odpowiedzi to: 1. TELIMENA;
2. ROMANTYZM; 3. ZOSIA; 4. GITARA; 5. PO-
EMAT; 6. CHOPIN; 7. JANKIEL; 8. MAZUR; ha-
sło: IMITACJA. Uczniowie odnajdują w słow-
niku muzycznym pojęcie  imitacja i zapisują
wzrost napięcia
w zeszytach jego definicję.
pierwsze takty muzyki
i reakcja, jaką wywo-
16. Jankiel zakończył swój koncert utworem
łują wśród słuchaczy
 Mazurek Dąbrowskiego . Co symbolizowała
ta pieśń w romantyzmie? Dyskusja  uczniowie
powinni powiedzieć, że wtedy pieśń ta była wy-
razem wiary w zwycięstwo, niosła nadzieję na
spadek napięcia, muzyk
odzyskanie niepodległości, optymizm, wyraża-
kończy kończy swój koncert
przedstawienie
utworem, który wraz z nim ła patriotyzm Polaków. Polecamy uczniom, aby
przygotowań
śpiewają wszyscy słuchacze odszukali słowa, którymi Jankiel zwraca się do
do koncertu
gen. Dąbrowskiego:
17
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
scenariusze
Wydarzenia z historii Polski Reakcja słuchaczy
I  uchwalenie Konstytucji 3 Maja
radość młodych, chęć tańca, zabawy, zaduma starszych,
(3 maja 1791 r.)
wspominanie dawnej świetności kraju
II  zawiązanie konfederacji targo- smutek, strwożenie, zmieszanie, zwątpienie
wickiej (1792 r.)
III  Rzez
Pragi (1794 r.) strach, płacz kobiet, wspomnienie okrucieństw wojen-
nych
IV  losy Legionów (1797 r.) zaduma, refleksja nad skutkami walk Legionów
V  wyprawa Napoleona na Rosję ożywienie, radość, nadzieja na odzyskanie niepodległo-
(1812 r.) ści, wzruszenie
 Jenerale!  rzekł  ciebie długo Litwa nasza 18. Mazurek Dąbrowskiego stał się hymnem
narodowym przed drugą wojną światową. Na
Czekała... długo, jak my Żydzi Mesyjasza.
lekcjach muzyki uczymy się, że jest to pierwszy
Ciebie prorokowali dawno między ludem
oficjalny hymn naszego kraju. Nauczyciel prosi
Śpiewaki, ciebie niebo obwieściło cudem.
uczniów o wyjaśnienie pojęcia  hymn . W ra-
Żyj i wojuj, o, ty nasz!...
zie trudności  uczniowie korzystają z pomo-
Mówiąc, ciągle szlochał.
cy słownika terminów muzycznych. Następnie
Żyd poczciwy Ojczyznę jako Polak kochał!
nauczyciel prosi o podanie przykłady znanych
pieśni hymnicznych świeckich lub religijnych.
W podanym fragmencie nazywamy dominują-
Pyta, czy uczniowie pamiętają, jakie pieśni peł-
ce uczucie  patriotyzm. Uczniowie w grupach
niły w naszej historii rolę nieformalnych hym-
wyszukują i zapisują inne przykłady uczucia mi-
nów narodowych. W razie trudności naprowa-
łości do ojczyzny pokazane w utworze. Mogą
dza na właściwą odpowiedz
 oprócz Mazur-
to być np.:
ka Dąbrowskiego, powinny zostać wymienio-
starców myśli z dz
więkiem w przeszłość się
ne: Bogurodzica, Rota i Gaude Mater Polo-
uniosły, / w owe lata szczęśliwe, gdy senat i po-
niae. Ostatnim zadaniem uczniów jest usta-
sły / po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali
lenie chronologicznej kolejności tych pieśni.
/ zgodzonego z narodem króla fetowali
Właściwa odpowiedz
to: (1) Gaude Mater Polo-
niae, (2) Bogurodzica, (3) Rota i (4) Mazurek
Piosenka stara wojsku polskiemu tak miła
Dąbrowskiego.
I wszyscy  Marsz Dąbrowski chórem okrzyk-
nęli
Czy dzisiaj odczuwamy podobne emocje pod-
czas słuchania hymnu narodowego do tych,
Marzena Marczyk jest nauczycielką języka polskiego i histo-
które czuli Polacy w wieku XIX? (dyskusja). rii, Przemysław Olek uczy muzyki i historii muzyki.
18
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
załączniki do scenariuszy Materiały do kopiowania
Dwa spojrzenia na koncert Jankiela (do s. 15)
Załącznik 5
4
1.
3
2.
7
3.
1
4.
5
5.
2
6.
6
7.
1 2 3 4 5 6 7
1. Jedno z wydarzeń historycznych w  Koncercie Jankiela .
2. Miasteczko, w którym zawiązano konfederację przeciwko uchwaleniu Konstytucji
3 Maja.
3. Na czym grał Jankiel?
4. Wykonawca koncertu.
5. Ten, do którego Jankiel porównał generała Dąbrowskiego.
6. Utwór grany przez Jankiela na początku koncertu.
7. Organ władzy ustawodawczej wymieniony w utworze.
28
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Materiały do kopiowania załączniki do scenariuszy
Załącznik 6
Koncert Koncert Koncert Koncert
plenerowy klubowy muzyki poważnej rockowy
Różnice
Cechy wspólne
Załącznik 7
Proszę podkreślić określenia dotyczące cymbałów.
Cymbały to: instrument strunowy, typowy dla Podhala, często mylony z dzwonkami
potocznie nazywanymi cymbałkami, ma struny naciągnięte na pudło rezonansowe, gra
się na nim jedną ręką, dz
więk wydobywa się uderzając pałeczkami w struny, używany
przez wojsko napoleońskie w orkiestrach marszowych.
29
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
załączniki do scenariuszy Materiały do kopiowania
Załącznik 8
Grupa I: Podajcie 5 przykładów epitetów zastosowanych w wierszu.
1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grupa II: Podajcie 5 przykładów porównań zastosowanych w wierszu.
1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grupa III: Podajcie 5 przykładów metafor zastosowanych w wierszu.
1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grupa IV: Podajcie 5 przykładów personifikacji zastosowanych w wierszu.
1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Materiały do kopiowania załączniki do scenariuszy
Załącznik 9
Proszę połączyć strzałkami nazwę tańca z odpowiadającym mu rytmem.
Załącznik 10
Wydarzenia z historii Polski Reakcja słuchaczy
31
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
załączniki do scenariuszy Materiały do kopiowania
Załącznik 11
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1. Opiekunka Zosi.
2. Epoka, w której na szeroką skalę zaistniała muzyka programowa.
3. Narzeczona Tadeusza.
4. Popularny instrument strunowy szarpany.
5. . . . symfoniczny  duża forma muzyczna inspirowana np. treściami literackimi.
6. Nazwisko kompozytora Preludium deszczowego i Etiudy rewolucyjnej.
7. Imię żydowskiego wirtuoza cymbałów w Panu Tadeuszu.
8. Jeden z polskich tańców narodowych.
32
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl