Rozwiązania
Spojrzenie na Latex
Spojrzenie na LaTeX
A
ukasz Ciesielski
Omawiając zagadnienie LaTeX-a nie można nie wspomnieć o jego rdzeniu, który stanowi TeX. Jest
on określany jako komputerowy system profesjonalnego składania tekstu. Jest to całkowicie trafne
określenie, ponieważ dzięki LaTeX-owi można tworzyć i składać np. Teksty naukowe, zawierające treści
matematyczne (skomplikowane wzory) i wyglądające przy tym bardzo profesjonalnie.
ak powstał i kto wpadł na tak genialny pomysł, mie błąd. Stawka wynosiła 1 centa za każdy błąd, a z
aby stworzyć program upraszczający życie każ- każdym kolejnym była podwajana. Ostatni znaleziony
demu, kto pragnie w swoim tekście zamieścić błąd poprawiono w 1994 roku. Kolejną ciekawostkę sta-
Jwzory, wykresy itp. a ponadto chce mieć moż- nowi system numeracji poszczególnych wersji progra-
liwość kontrolowania efektu końcowego? Myślę, że po- mu. Numery podwersji są kolejnymi, dziesiętnymi przy-
mysł taki miał niejeden naukowiec zastanawiający się bliżeniami do liczby Pi.
jak zapisać zagmatwany wzór w swojej pracy badaw- Obecna wersja ma numer 3.141592. LaTeX (Lam-
czej. port TeX) jest zbiorem makr, ściśle związanym z syste-
Nie każdy jednak potrafił tego dokonać. Udało się mem składania tekstu TeX. Powstał on w laboratorium
to Donaldowi E. Knuthowi, matematykowi, informa- badawczym firmy SRI International, jako próba uprosz-
tykowi i pracownikowi Uniwersytetu Stanforda w Sta- czenia, oraz automatyzacji procesu składania tekstu.
nach Zjednoczonych. TeX został napisany w języku Twórcą LaTeXa jest Leslie Lamport, który jako pier-
WEB, który z kolei produkuje programy w języku Pas- wowzór mający uprościć skład wykorzystał język Scri-
cal. Motywacja profesora Knutha była bardzo prosta be. Obecnie raczej nikt nie używa już właściwej składni
 był on niezadowolony z wyglądu swojej książki (The TeX-u (plain TeX), powszechnie stosuje się system La-
Art of Computer Programming). Postanowił zatem napi- TeX. Dzięki niemu autor może skupić się na tekście i je-
sać program, dzięki któremu będzie można składać tek- go składni.
sty wysokiej jakości. Prace miały trwać pół roku, jednak Na czym polega tworzenie tekstu w LaTeX-u? Otóż
okres ten przeciągnął się do 8 lat. W 1985 roku projekt system składania tekstu działa w taki sposób, że rola auto-
został ukończony. Od tego momentu poprawiano jedynie ra została ograniczona do określenia logicznego układu tek-
błędy. Pierwszą ciekawostką jest fakt, że Donald Knuth stu (czyli miejsce, w którym rozpoczyna się rozdział, pod-
wyznaczył nagrodę za każdy znaleziony w jego progra- rozdział, czy przypis), natomiast resztę robi LaTeX. Działa
24 czerwiec 2008
[e-mail]
Rozwiązania
Spojrzenie na Latex
to w myśl zasady WYSIWYM (What You See
IsWhat You Mean  To Co Widzisz Jest Tym O
Czym Myślisz).
Struktura dokumentu
Aby zrozumieć LaTeX należy wspomnieć
podstawowe wiadomości z zakresu tworze-
nia w nim dokumentów. Jest to bardzo waż-
ne, ponieważ niewłaściwe ustawienia po-
czątkowe uniemożliwią dalszą pracę z pro-
gramem. Rzeczą najważniejszą, bez której
nie można pracować w TeX-u jest pewna
stała zależność. Otóż wszystko co będzie-
my kompilować musi składać się z dwóch
części, a mianowicie preambuły oraz wła-
ściwej treści. Czym jest zatem preambuła?
Jest to miejsce, w którym deklarujemy kla-
sę wybraną dla naszego dokumentu, dodat-
kowe pakiety, oraz konfigurujemy domyśl-
ne parametry.
W praktyce preambuła rozpoczyna się
wraz z początkiem pliku, natomiast kończy
w miejscu pojawienia się polecenia \begin
{document}, które rozpoczyna jednocze-
śnie tekst właściwy. Analogicznie sekwen-
cja kończy się polecenie \end {document}.
Jak dało się zauważyć polecenia w TeX po-
przedzone są znakiem \, parametry poda-
wane są w w nawiasach klamrowych, na-
tomiast komentarze muszą zostać poprze-
dzone znakiem procentów. Ale wróćmy do
preambuły. Pierwsze co ustawiamy to kla-
sa dokumentu.
W związku z polskimi zwyczajami ty-
pograficznymi ustawiamy stopień pisma na
10pt, oraz rozmiar strony jako A4 (\docu-
mentclass[a4paper,10pt]{mwart}). Te-
raz wystarczy jeszcze włączyć obsługę pol-
skich czcionek (\usepackage{polski}),
oraz kodowania polskich znaków (\use-
p a c k a g e [ l a t i n 2 ] { i n p u t e n c } ).Mo-
żemy już przystąpić do tworzenia na-
szego dokumentu. Zaczynamy od tytu-
łu (\title{Tytuł}), a następnie umiesz-
czamy dane autora (\author{Jan Kowal-
ski}). Oczywiście polecenia te wpisuje-
my w sekcji \begin{document}, lecz nie
są one wymagane. Jeżeli ktoś nie ma ocho-
ty, nie musi podawać tych informacji. Lid,
czyli krótką zapowiedz
tekstu oznaczamy
za pomocą \abstract{Tekst lidu}.Ostat-
nią z podstawowych wiadomości jest spo-
sób dodawania tzw. podsekcji. Służy do te-
go polecenie\subsection{Tekst podsek-
cji}.
Kilka słów o grafice
Zasadniczo LaTeX nie został zaprojektowa-
ny do tworzenia grafiki, jednak nie jest to
www.lpmagazine.org 25
Rozwiązania
Spojrzenie na Latex
niemożliwe. Generalnie elementy graficzne rza się, że LaTeX rozmieści grafikę w innym oczekiwaniom tło. Na początek ustawmy
powinny być tworzone za pomocą zewnętrz- miejscu niż tego oczekiwaliśmy. Można unik- kolor jednolity. Można tego dokonać w
nych aplikacji, a dopiero w następnej kolej- nąć takiej sytuacji ustawiając odpowiednie pa- dwóch wariantach: RGB (czerwony, zielo-
ności dołączane do dokumentów, które kreu- rametry, np. ny, niebieski) oraz CMYK (jasnoniebieski,
je LaTeX. karmazynowy, żółty, czarny). W celu usta-
Na początek minimum teorii.Formaty \begin{figure}[parametr] wienia koloru dla pierwszego przypadku
graficzne możemy podzielić na dwie gru- (RGB) korzystamy z polecenia:
py: Parametr wskazuje położenie pliku graficz-
nego w dokumencie. Do wyboru mamy kilka special{background rgb 0 1 0}
" wektorowe (przeznaczone do przetwarza- standardowych parametrów, np. t (na górze
nia przez LaTeX, mają duże rozmiary, jed- strony), b (u dołu strony), h (w tym miejscu), natomiast dla przypadku drugiego :
nak można je obracać i skalować  SVG, p (na oddzielnej stronie z ilustracjami). Ist-
EPS, FIG), nieje możliwość podania kilku parametrów, special{background cmyk 1 0 0 0 }
" bitmapowe (przeznaczone do przetwarza- jednak kolejność ich podania nie ma znacze-
nia za pomocą Pdflatex, służą głównie do nia.Dobrnęliśmy do najważniejszego polece- Nie są to jednak jedyne metody. Można wy-
przechowywania zdjęć i obrazów  JPEG, nia włączającego plik graficzny do dokumen- korzystać pagecolor (dostępny po załado-
PNG, GIF). tu - \includegraphics. Składnia jest do- waniu pakietu color). Jego składnia jest ba-
syć intuicyjna, więc nie powinna sprawiać nalnie prosta: pagecolor{red} lub ewen-
Bardzo popularny jest wektorowy format EPS. kłopotów: tualnie pagecolor[rgb]{1,0,0}. Czyli z
Daje on wysoką jakość obrazu nawet po prze- ustawieniem koloru nie powinno być pro-
skalowaniu i obróceniu. Grafika wektorowa w \includegraphics[parametry blemu. Co jednak możemy zrobić aby usta-
przeciwieństwie do rastrowej bardzo dobrze dodatkowe]{nazwa pliku} wić np. obrazek, tak żeby zajmował całą
znosi proces skalowania. Niestety format ten stronę, łącznie z marginesami? A jednocze-
nie jest pozbawiony wad. Najważniejsze z nich Oczywiście polecenie to wstawiamy do bloku: śnie, aby pozostałe strony miały niezmie-
to duża objętość pliku, oraz konieczność druko- nione marginesy. Oczywiście istnieje na
wania na drukarce PostScriptowej. \begin{figure} \end{figure} to sposób (choć do najłatwiejszych nie na-
Podstawowym pakietem służącym do leży). Wykorzystamy do tego picture. Za-
włączania grafiki do dokumentu jest gra- Przyjrzyjmy się bliżej dodatkowym para- nim jednak przejdziemy do konkretów ma-
phicx. Dołączenie pakietu do preambuły od- metrom, ponieważ zazwyczaj diabeł tkwi łe przypomnienie: 1 mm = 72,27 / 25,4 pt
bywa się za pomocą polecenia w szczegółach. Po pierwsze width i hi- (czyli 2,845276). Z tego wynika, że obrazek
ght, oznaczające kolejno szerokość i wy- o np. wysokości 100 mm ma wysokość oko-
\usepackage[opcja]{graphicx} sokość. Przy dokonywaniu obrotów istotne ło 285 pt. Przykładowy skrypt może wyglą-
jest określenie wysokości pudełka, w któ- dać tak na Listingu 1.
Jako opcję podstawiamy pdftex (dla doku- rym zostanie umieszczony obrazek. Doko- Teraz małe objaśnienie. Po pierwsze
mentów PDF), dvips (dla dokumentów Post- nujemy tego poprzez odpowiednie ustawie- skąd się wzięły liczby -100,27 oraz -700?
Script). Zamiast graphicx możemy stoso- nie totalheight. Jeżeli podajemy konkretne Pierwsza z nich jest wynikiem operacji:
wać pakiet graphics o zbliżonych właściwo- wartości dla wysokości i szerokości, to aby
ściach. Aby wstawić pole plików graficznych skalowany obraz nie przekroczył żadnej z -72,27 - \oddsidemargin
musimy użyć otoczenia figure. Czasami zda- nich należy dodać opcję keepaspectratio.
Jednym z kluczowych parametrów jest  natomiast druga (tu bdziej skomplikowa-
Listing 1. Skrypt do obrazka oczywiście scale, dzięki któremy istnie- na sprawa)
je możliwość przeskalowania danej grafi-
\noindent\begin{picture}(0,0) ki. Poznaliśmy już podstawowe opcje zwią- -72.27 - \opmargin - \headheight -
\unitlength 1pt zane ze wstawianiem plików graficznych. \headsep
\put(-100.27,-700){ Nie są to jednak wszystkie udostępnione
\includegraphics[width=210mm,height opcje. Czasem możemy potrzebować np. Jeżeli jesteśmy już przy ustawianiu grafiki na
=297mm,keepaspectratio]{ścieżka_do_ angle (określa w stopniach kąt obrotu gra- całą stronę, to pojawia się ciekawe pytanie
obrazka}} fiki), origin (określa współrzędne punk- (związane zwłaszcza z osobami redagującymi
\end{picture} tu wokół, którego obracany jest obraz), gazety lub gazetki): Jak ustawić obrazek na ca-
clip (wszystko co wykracza poza wymiary łą stronę jeśli używamy trybu wieloszpaltowe-
Listing 2. Parametr [ht] obiektu zostaje odcięte), viewport (pozwa- go? Oczywiście należy użyć środowiska figu-
la na wstawienie fragmentu grafiki), oraz re lub multicol.
\renewcommand{\textfraction}{0.15} draft (wstawi zamiast obrazka jego nazwę Czasami zdarza się, że obrazki, które
\renewcommand{\topfraction}{0.85} oraz ramkę, w miejscu w którym miał znaj- planowo miały być wcześniej, pojawiają
\renewcommand{\ dować się obrazek). się póz
niej i na odwrót. Ratunkiem z takiej
bottomfraction}{0.65} Dalsza część tekstu poświęcona zosta- sytuacji jest stosowanie pakietu fix2col.No
\renewcommand{\ ła zagadnieniom praktycznym, związanym dobrze, potrafimy już wstawiać grafikę i
floatpagefraction}{0.60} jednak z grafiką. Po pierwsze zastanów- ustawiać tło. Postaramy się teraz tak mani-
my się jak ustawić odpowiadające naszym pulować obrazkiem (np. jego położeniem),
26 czerwiec 2008
Rozwiązania
Spojrzenie na Latex
aby spełniał nasze oczekiwania. Zagadnie- Przykład użycia overpic: Aby jednak zdefiniować obowiązujący ko-
nie wstawiania rysunku w ściśle określo- lor należy posłużyć się /color{nazwa}. Uda-
nym miejscu jest rozległe.
\begin{overpic}[scale=.20]{obraz A} ło się zmienić kolor w całym dokumencie, jed-
Najpierw należy zastanowić się dlacze- \put(10,20){\includegraphics[scale= nak co w przypadku, jeżeli zależy nam aby
go dany obrazek nie został wstawiony tam, 0.5]{obraz B}} \end{overpic} zmienić kolor jedynie wybranego fragmentu
gdzie byśmy sobie tego życzyli. Być może tekstu? I na to jest sposób. Dzięki poleceniu
istnieje sposób na skorygowanie tego bez Odcinki, wektory i okręgi \textcolor{nazwa}{tekst} możemy ustawić
potrzeby naszej ingerencji. Dzięki LaTeX-owi możemy także stworzyć kolor dla części tekstu.
Kolejnym krokiem może być wstawie- pewne, małoskomplikowane figury geome- Czasami jednak zachodzi potrzeba
nie do środowiska figure parametru [ht]. tryczne, np. wspomniane odcinki, czy okrę- stworzenia kolorowego pudełka lub pudeł-
Jeżeli zdarzy się, że pomimo parametru gi. Aby stworzyć odcinek niezbędne będą ka otoczonego ramką, w które można coś
[ht], rysunek zostanie przeniesiony, moż- dwa argumenty: wpisać. Aby utworzyć takie kolorowe pu-
na zastosować zestaw poleceń podobny do dełko wystarczy wpisać:
przedstawionego w Listingu 2. " wektor kierunku,
W ostateczności, jeśli to także nie za- " oraz długość. \colorbox{nazwa}{tekst}
działa istnieje ewentualność rezygnacji
z otoczenia figure i wstawienia samego Pierwszy z nich przyjmuje wartości od -6 Pozwala to określić kolor tła pudełka, oraz do-
\includegraphics z odpowiednimi parame- do 6, jedynie liczby całkowite. Długości od- dać tekst. Podobnie kreujemy pudełko z ram-
trami. W przypadku, w którym grafika zaj- powiada współrzędna pionowa dla odcinka ką za pomocą polecenia:
muje 80% strony lub więcej, najprawdopo- pionowego, lub pozioma dla pozostałych
dobniej zostanie ona przeniesiona na no- przypadków. Przykładowy sposób deklara- \fcolorbox{nazwa1}{nazwa2}{tekst}.
wą stronę. Możemy wtedy bardzo ostrożnie cji odcinka może wyglądać następująco:
modyfikować parametr Pierwszy parametr określa kolor ramki, nato-
\put(x,y){\line(x1,y1){length}} miast drugi kolor tła.
\textfraction, np.\renewcommand{\
textfraction}{0.2} W przypadku wektorów sprawa przedstawia się Podsumowanie
analogicznie z jedną różnicą, otóż wektor kie- W tekście zostały przedstawione podstawo-
Zajmijmy się jeszcze współgraniem obiek- runku przyjmuje wartości od -4 do 4. Być mo- we zasady korzystania z programu LaTeX.
tu graficznego z tekstem. Pierwszym pro- że ktoś nie wie gdzie to należy wpisać, więc za- Jest to profesjonalne środowisko pracy dla
blemem jest podpisanie obrazka. W otocze- mieszczam praktyczny przykład wykorzystania osób zajmujących się tworzeniem elektro-
niu figure nie ma z tym problemu. Wystar- tego polecenia: nicznych dokumentów, ale nie tylko. Równie
czy skorzystać z dobrodziejstwa polecenia dobrze i wydajnie LaTeX sprawdza się pod-
\caption. Jedyna uwaga może dotyczyć po- \begin{picture}(50,30) \put(25,15){\ czas tworzenia tzw. elektronicznych książek,
łożenia tegoż polecenia. Jeśli umieścimy je line(1,0){10}} \end{picture} czy prac dyplomowych. Zachęcam do korzy-
przed deklaracją obrazka, to efekt będzie ta- stania z tego programu z trzech powodów.
ki, że podpis zostanie umieszczony nad ob- Potrafiąc narysować odcinek, możemy rów- Po pierwsze jest to doskonałe, darmo-
razkiem. Jeśli natomiast umieścimy \caption nież stworzyć kwadrat, prostokąt, czy trój- we narzędzie stworzone z myślą o składa-
po deklaracji obrazka, to podpis będzie pod kąt. Sprawa miałaby się gorzej w przypad- niu tekstów. Po drugie LaTeX cechuje się
obrazkiem. ku np. okręgu. W tym celu powstało śro- dużą wydajnością, a tworzone w nim doku-
A teraz zagadnienie, które zawsze po- dowisko \circle. Schemat wprowadza- menty mają znacznie mniejszą objętość niż
zostanie aktualne, a mianowicie w jaki spo- nia do dokumentu wygląda następująco: stworzone w innych tego typu narzędziach.
sób oblać obraz tekstem. Oczywiście jest to \put(x,y){\circle{diam}}. Pojawiła się Ostatnim i moim zdaniem kluczowym po-
możliwe, jednak mogą pojawić się tu pewne, jedynie jedna nowa zmienna  diam. Słu- wodem jest prostota składania tekstu, gdyż
drobne problemy (np. w przypadku obiek- ży ona do określania średnicy (nie promie- program wiele operacji wykona za nas.
tów o skomplikowanych kształtach). Aby nia) okręgu. Jej maksymalna wartość wy- Szczerze polecam LaTeX, a po obejrze-
oblać (lub zalać) obiekt prostokątny wystar- nosi 14 mm. niu pierwszych efektów z całą pewnością
czy użyć jednego z pakietów: wrapfig, float- nikt nie będzie żałował tego wyboru.
fig, floatflt. LaTeX daje również możliwość Kolorowy tekst
nakładania jednego obrazka na drugi, dzięki Zanim przystąpimy do kolorowania tekstu
pakietowi overpic. Zostaje stworzony układ chciałbym wspomnieć, że za wyjątkiem ko-
współrzędnych, który ułatwia pozycjonowa- lorów: white, red, green, blue, cyan, magen- O autorze
nie nakładanej grafiki. Pakiet deklarujemy ta, yellow, black, każdy inny musi zostać
8 lat zajmuję się programowaniem i linu-
poleceniem zdefiniowany, zanim użyjemy go w doku-
xem. Od 4 lat pisze teksty związane z tą te-
mencie. Do definiowania kolorów służy po-
matyką. Ponadto jestem jednym z redakto-
\usepackage[opcja]{overpic}. lecenie:
rów Dragonia Magazine.
Kontakt z autorem:
Jako jednostki możemy podać abs (jednost- \definecolor{nazwa koloru} {model,
[e-mail]
ki rzeczywiste) lub percent (wartości pro- czyli wybrany tryb}{specyfikacja
centowe). koloru}
www.lpmagazine.org 27