258 5F5=788, 0<5B:8
hová), Benthama a Milla (J. Miedz- (A. Démuth). DiskutujÅ›cich zaujal
gová), Wittgensteina (A. Remia
ová) problém skepticizmu z h>
adiska
 rozpÅ›tala pÅ›tavÅ› diskusiu v sekcii interpretácie epistemologickżch schém
 Hodnoty . Od po%0Å„iatkov formo- 20. storo%0Å„ia (M. Szapuová), problém
vania filozofie u siedmich mudrcov intuitívnej mysle (v sÅ›vislosti s tżm, %0Å„o
(M. Porubjak), cez problematiku priniesol dynamickż rozvoj kognitív-
globalizácie (M. Márton), dialógu nych vied) (J. Rybár). Rozprava v tejto
a kritickej reflexivity (L. Tká%0Å„ik) si sekcii bola zavU
a
ená reflexiou
autori va
ímajÅ› problémy enviro- problému straty jazyka a s ním
mentálne zodpovedneja
ej humani- spojenou stratou kultÅ›ry (A. Démuth).
za%0Å„nej stratégie (D. `
pirko), ako aj Predlo~
enż śtr~
kovitż poh>
ad
mravno  enviromentálnych vżcho- na stránky zborníka sná
najlep-
dísk duchovnżch hodnôt (J. L. Ve- a
ie ilustruje pestrose
a rôznorodose

verka). Zaujímavżm príspevkom je príspevkov, ktoré %0Å„itate>
a privádza-
aj problém pojednávajÅ›ci o ostra- jÅ› do prostredia filozofické-
kizme v sÅ›%0Å„asnom a
porte (J. Obornż). ho myslenia autorov pôsobia-
Po%0Å„etne najmena
ia sekcia, śzko cich preva~
ne na akademickej
a
pecifikovaná na problém  jazyka , pôde na Slovensku a v 
echách.
priniesla vo svojich rokovaniach rad Úvahy, ktoré %0Å„asto (hoci torzovito)
novżch poh>
adov na problém poukazujÅ›  v kone%0Å„nom efekte 
epistemickej privilegovanosti (v kon- na potrebu prelomenia izolovanosti
texte feministickej teórie) (E. Far- a snahu  premostie
 jednotlivé idey
kaa
ová), va
imla si vznik jazykovżch a názory, aby neostali zabudnuté
referencií o fenomenálnych kvali- na stránkach kníh a %0Å„asopisov, ale
tách vedomia (E. Burian), ako mohli a smeli oslovovae
a ina
pirovae

aj postavenia jazyka ako kulturál- 
ala
ie generácie filozofov (a nie-
nej skÅ›senosti klasifikácie sveta len ich).
Anna Chęćka-Gotkowicz
Estetyczne spojrzenie na świat
-AB5B8G5A:89 273;O4 =0 <8@
Bohdan Dziemidok, Główne kontrowersje estetyki współczesnej,
PWN, Warszawa 2002, s. 332
Jeśli nawet uznamy za przesadne fia sztuki jest sercem filozofii , to nie
stwierdzenie Artura Danto, \
e  filozo- ulega wątpliwości, \
e nowocześnie
Recenzje, Noty 259
pojęta estetyka przestała być peryfe- publikowanych głównie w zeszytach
ryjnÄ… dyscyplinÄ… uprawianÄ… przez naukowych czy publikacjach zbioro-
niedoszłych artystów lub niewydarzo- wych, a tak\
e referatów wygłasza-
nych filozofów. nych przez Autora na kongresach
Tak pisał Bohdan Dziemidok naukowych.
w swojej ksiÄ…\
ce Sztuka, emocje, war-  Emocjonalistyczne teorie sztu-
tości, wydanej w 1992 roku. Tamta ki ,  Katharsis jako kategoria este-
ksiÄ…\
ka była konfrontacją światowej tyczna ,  Spór o estetyczną naturę
refleksji estetycznej XX wieku z doko- sztuki ,  O wartościowaniu i prze\
y-
naniami polskich myślicieli, ze szcze- waniu dzieła sztuki ,  Czy postawa
gólnym uwzględnieniem obecnej estetyczna jest warunkiem prze\
ycia
w tytule problematyki wartości sztuki estetycznego? to szkice problemowe
i emocji, jakie sztuka w nas budzi. znane z ksiÄ…\
ki Sztuka, wartości,
Dziesięć lat póz
niej, gdański filo- emocje. W tamtej pracy ich zadaniem
zof oddaje w nasze ręce Główne kon- było ogarnięcie mo\
liwie jak naj-
trowersje estetyki współczesnej. Ju\
większej ilości aspektów naszego
sam tytuł przyciąga uwagę nie tylko emocjonalnego obcowania z dziełem
filozofów, ale tak\
e Czytelnika- sztuki. SpotykajÄ…c owe szkice w no-
humanisty poszukujÄ…cego odpowiedzi wej ksiÄ…\
ce Autora rozumiemy zasad-
na pytanie czym tak naprawdę jest ność takiego powtórzenia.  Główne
estetyka i czy w ogóle zasługuje na kontrowersje estetyki współczesnej
powa\
ne traktowanie. ogarniajÄ… bowiem wszystkie wa\
ne
Wątpliwości  pisze autor Głów- według autora współczesne koncepcje
nych kontrowersji...  dotyczÄ… statusu estetyczne i podstawowe kategorie
samej estetyki (...) oraz potrzeby estetyki tradycyjnej. Do nich nale\
Ä…
i sensowności jej uprawiania oraz jej tak\
e zagadnienia wartości i warto-
miejsca wśród innych dyscyplin filozo- ściowania oraz problemy zło\
onych
ficznych i jej relacji wzajemnych prze\
yć związanych ze sztuką i emo-
z krytykÄ… artystycznÄ… i innymi naukami cjonalnych na niÄ… reakcji. Nie dziwi
o sztuce. Przedstawiciele innych dys- więc fakt, \
e ta szeroko zakrojona
cyplin filozoficznych zarzucajÄ… estety- praca, stanowiÄ…ca rodzaj syntezy
ce mętność i upodobanie do nienauko- doświadczenia badawczego, wchłonę-
wych spekulacji. Kres tego rodzaju ła wcześniejsze owoce rozwa\
ań
zarzutom kładzie estetyka współczesna B. Dziemidoka.
badająca nie tyle istotę piękna, lecz Autor podzielił ksią\
kÄ™ na trzy
istotę sztuki. Jest ona otwarta na nowo- części: 1.  W kręgu rozwa\
ań metaes-
ści i jak pisze Bohdan Dziemidok, tetycznych , 2.  Dyskusje wokół isto-
nie ogranicza wolności twórczej ani ty sztuki , 3.  Spór o kategorie este-
nie krępuje rozwoju sztuki. tyki oraz o naturę zjawisk estetycz-
Wierny Czytelnik prac Profesora nych i artystycznych .
ju\
w spisie treści znajdzie tropy W pierwszej części ksią\
ki oma-
wcześniejszych artykułów i rozpraw wiane są takie zagadnienia jak zakres
260 5F5=788, 0<5B:8
i metody badawcze, zadania i status poznawczych przekonujemy siÄ™ czyta-
poznawczy estetyki jako dyscypliny jÄ…c o jego starciu z neoawangardÄ…
filozoficznej. artystycznÄ… kwestionujÄ…cÄ… estetycznÄ…
Dalej, rozwa\
ania dotykają dys- naturę sztuki. To właśnie neoawan-
puty o normatywne podstawy estetyki garda zainspirowała amerykańskich
(rozdział 2). twórców antyesencjalizmu (P. Ziff,
B. Dziemidok przywołuje głosy M. Weitz, W. Kennick, M. Cohen
głównych dyskutantów w sporze i B. Tilghman), którym B. Dziemidok
o sensowność ustalania w estetyce poświęca osobny rozdział, zajmu-
norm (E. Bullough, M. Weitz, jąc się, poza osiągnięciami, tak\
e
W. E. Kennick, P. Bürger, T. Adorno). sÅ‚aboÅ›ciami antyesencjalizmu w este-
Cześć druga to próba odpowiedzi tyce.
na dwa podstawowe, zdaniem Autora, KolejnÄ… prezentowanÄ… przez Au-
pytania: tora koncepcjÄ… jest wzbudzajÄ…ca
A) o istnienie uniwersalnej istoty wciÄ…\
\
ywe dyskusje instytucjonalna
sztuki (rozdziały 3 7) i teoria sztuki Georga Dickiego (roz-
B) o estetyczną naturę sztuki (czy dział 7), uznawana często za dowód
właśnie ta estetyczna natura jest uni- na nastanie zmierzchu estetyki norma-
wersalną cechą sztuki  rozdział 8). tywnej.
Jeśli istnieje jakaś uniwersalna Drugą część ksią\
ki zamyka roz-
istota sztuki to sensowne wydają się dział przedstawiający główne nurty
jej esencjalistyczne teorie. Jednak\
e sporu o estetycznÄ… naturÄ™ sztuki. Jest
analizowany dalej przez Autora to swoiste podsumowanie przytacza-
emocjonalizm (E. Véron, L. ToÅ‚stoj, nych przez Autora we wczeÅ›niejszych
C. J. Ducasse, S. Langer) i formalizm rozdziałach teorii zakończone prezen-
(E. Hanslick, H. Osborne, C. Bell) nie tacją argumentów opowiadających się
dajÄ… wyczerpujÄ…cej odpowiedzi na za i przeciw tym koncepcjom. Trzecia
pytanie o istotÄ™ sztuki, gdy\
, zdaniem część Głównych kontrowersji... mo\
e
B. Dziemidoka, nie ogarniają wszyst- się szczególnie spodobać miłośnikom
kich aspektów opisywanych zjawisk. sztuki poszukującym
Błędu tego, jak czytamy w Głównych w estetyce odpowiedzi na podstawo-
kontrowersjach... starali się uniknąć we pytania rodzące się przy okazji
przedstawiciele umiarkowanego esen- obcowania z pięknem /brzydotą.
cjalizmu w wersji perceptualizmu  Katharsis jako kategoria este-
estetycznego. Ten właśnie nurt my- tyczna ,  Spór o postawę estetyczną.
ślowy analizuje dalej B. Dziemidok, Czy postawa estetyczna jest koniecz-
przywołując reprezentantów percep- nym warunkiem prze\
ycia estetycz-
tualizmu w osobach M. C. Beardsley a, nego ,  O potrzebie odró\
niania arty-
V. Aldrich a i J. Stolnitz a. O tym, \
e stycznego i estetycznego wartościo-
ten empirystyczny nurt w amerykań- wania sztuki ,  Deestetyzacja sztuki
skiej analitycznej filozofii sztuki nie i estetyzacja \
ycia codziennego. Kwe-
przyniósł oczekiwanych rezultatów stia zaspokajania podstawowych po-
Recenzje, Noty 261
trzeb estetycznych w kulturze \
e się jednak okazać, \
e coÅ›, co
postmodernistycznej to rozprawy, wzbudza nasz zachwyt, jest zwykłym
w których refleksja teoretyczna doty- fałszerstwem, kopią dzieła wielkiego
ka zjawisk znanym nam z codzienne- twórcy. Do wykrycia podobnego
oszustwa niezbędne jest wartościo-
go obcowania ze sztukÄ….
W procesie wtajemniczenia Czy- wanie artystyczne. Dzięki niemu do-
telnika w detale związane ze świado- cieramy do tych walorów dzieła, które
mym postrzeganiem zjawisk arty- obna\
ają przed nami warsztat twórcy:
stycznych (i oddzielania ich od zja- kunszt wykonania, konsekwencjÄ™
stylistycznÄ…, nowatorstwo, oryginal-
wisk niemajÄ…cych ze sztukÄ… wiele
ność sugestywność, wnikliwość po-
wspólnego) wa\
nÄ… rolÄ™ odgrywa kla-
znawczÄ… lub ich brak. Walory wykry-
rowne, inspirowane przez W. Tatar-
te tą drogą wystarczają, abyśmy nawet
kiewicza i S. Ossowskiego rozró\
nie-
bulwersujące nas dzieło uznali za
nie wartościowania artystycznego od
sztukÄ™. To tylko jedna z cennych lek-
estetycznego (rozdział:  O potrzebie
cji, jakich udziela konsumentowi
odró\
niania artystycznego i estetycz-
sztuki gdański estetyk.
nego wartościowania sztuki ). Owo
Autor uświadamia Czytelnikowi
rozró\
nienie to właściwie pierwszy
tak\
e, jak często nadu\
ywanym bywa
etap wtajemniczenia, absolutnie nie-
słowo  piękno . Nie jest ono bynajm-
zbędny, aby umieć w sądach i oce-
niej zarezerwowane dla zjawisk  kul-
nach estetycznych odró\
nić auten-
tury wysokiej i szeroko pojętej sztu-
tyczne piękno od pozornego powabu.
ki. W rozdziale  Deestetyzacja sztuki
Jak opanować tę umiejętność,
i estetyzacja \
ycia codziennego. Kwe-
mo\
e spytać miłośnik sztuk pięknych?
stia zaspokajania podstawowych po-
Otó\
, nale\
y uświadomić sobie ró\
ni-
trzeb estetycznych w kulturze post-
cę pomiędzy emocjonalnym i racjo-
modernistycznej czytamy:
nalno-analitycznym podejściem do
Ubrania, domy, meble, samocho-
sztuki. A do pełnego poznania dzieła
dy, \
ywność muszą być nie tylko wy-
sztuki są nam właściwie potrzebne
godne, funkcjonalne, technologicznie
oba podejścia. Pierwsze z nich, to
sprawne, po\
ywne i zdrowe, muszÄ…
nierozerwalnie zwiÄ…zane z prze\
y-
być tak\
e modne i piękne: pięknie
ciem estetycznym, a zatem tak\
e
zaprojektowane i wykonane, pięknie
z naszą emocjonalną reakcją na pięk-
opakowane, wyeksponowane, rekla-
no, wartościowanie estetyczne. War-
mowane. Na tym uślicznionym tle
tościujemy w ten sposób nie tylko
ciekawie prezentuje siÄ™ perwersyjne
sztukę i w tym celu nie musimy być
upodobanie i świadome rozkoszowa-
koniecznie wnikliwymi analitykami.
nie siÄ™ czystÄ… i naturalnÄ… brzydotÄ… (...)
Tu istotne sÄ… nasze odczucia, nasze
oraz innymi negatywnymi wartościa-
wzruszenie bÄ…dz
oburzenie wywołane
mi estetycznymi.
przez dany przedmiot. Do emocjonal-
Umiłowanie brzydoty, czyli de-
nych reakcji na dzieło sztuki mamy
estetyzacja, dotyka zwłaszcza sztuki
przecie\
demokratyczne prawo. Mo-
262 5F5=788, 0<5B:8
awangardowej, natomiast pochwała publikacji  Wobec wartości  księgi
 \
ycia estetycznego przejawia się w pamiątkowej powstałej dla uczczenia
powszednich upodobaniach. Estety- 45-lecia pracy profesora Bohdana
zacja \
ycia społecznego jest  uniwer- Dziemidoka (Wydawnictwo Uniwer-
salnym faktem socjologicznym, który sytetu Gdańskiego, 2001). Czytelnicy,
nie mo\
e być ignorowany , jak pisze którzy zainteresują się ową księgą,
B. Dziemidok w Postscriptum zatytu- znajdÄ… w niej spis publikacji Jubilata.
Å‚owanym  Perspektywy estetyki Z nich jednoznacznie wynika, \
e
i filozofii sztuki . Dlatego W. Welsch, gdański filozof postrzega problemy
cytowany przez Autora Głównych estetyki głównie przez pryzmat warto-
kontrowersji..., mówi nie bez przy- ści. Nurt aksjologiczny jest jasno
czyny, \
e nastał prawdziwy boom zarysowany tak\
e w Głównych kon-
estetyki. Estetyka wchłania bowiem trowersjach... Praca prezentuje jednak
coraz śmielej takie obszary tematycz- niejedno oblicze estetyki, analizuje jej
ne, które jeszcze niedawno nie miały najnowszą historię oraz wskazuje
z nią nic wspólnego, np. ekologię czy mo\
liwości rozwoju tej dyscypliny
problemy nowych mediów. filozoficznej: w tym szerokim ujęciu
 Główne kontrowersje estetyki tematu tkwi, jak sądzę, jej naukowa,
współczesnej zostały wydane rok po a tak\
e dydaktyczna zaleta.
Adam Wojtunik
Recepcja myśli Christiana Wolffa w Polsce
>A?@8OB85 <KA;8 %@8AB80=0 >;LD0 2 >;LH5
Bogusław Paz
, Epistemologiczne zało\
enia ontologii Christiana Wolffa,
Wydawnictwo UWr., Wrocław 2002, s. 311
Nakładem Wydawnictwa Uniwer- przedstawiające zasadniczy kształt
sytetu Wrocławskiego ukazała się systemu Wolffa, ale równie\
trudne
ksiÄ…\
ka Bogusława Pazia Epistemolo- do przecenienia pod względem mery-
giczne zało\
enia ontologii Christiana torycznym, pisma łacińskie. Autor
Wolffa. Warto poświęcić jej uwagę, co zapoznając nas z Wolffa racjonali-
najmniej z kilku powodów: styczną ontologią i jej teoriopoznaw-
Po pierwsze, praca ta uwzględ- czymi zało\
eniami, nie ograniczył
nia nie tylko pisma tytułowane się do badań nad Philosophia prima
Vernünfftige Gedancken von..., sive ontologia, ale przybli\
a pol-