MIEDZYNARODOWE STOSUNKI WALUTOWE I FINANSOWE




MIEDZYNARODOWE STOSUNKI
WALUTOWE I FINANSOWE

Część I. Rozliczanie obrotów z
zagranicÄ… przez podmioty gospodarcze.
Część II . Wymienialność walut
Część III. Współczesny międzynarodowy system walutowy

Część I. Rozliczanie obrotów z
zagranicÄ… przez podmioty gospodarcze

Rozliczenia międzynarodowe polegają na
regulowaniu, powstałych między podmiotami znajdującymi się w
różnych krajach, należności i zobowiązań pieniężnych z
tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i
świadczeń jednostronnych (nieodpłatnych).

Rozliczenia mogą być dokonywane w dwojaki
sposób:


bez udziału pieniądza;
z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego
przekazywanego sprzedajÄ…cemu przez kupujÄ…cego.


Rozliczenia odbywające się bez udziału
pieniÄ…dza przybierajÄ… formÄ™ rekompensat towarowych.

Ogólnie rozróżnia się dwa podstawowe
rodzaje dwustronnych kompensat towarowych:


kompensatę całościową,
kompensatę częściową.


Kompensata całościowa polega na tym, że dwa
podmioty gospodarcze dokonują u siebie wzajemnie zakupów na
taką samą kwotę. Ten rodzaj kompensaty może przybrać dwie
formy:


barteru (handlu wymiennego),
transakcji równoległych.


W przypadku barteru jest zawierana
transakcja kupna-sprzedaży bez udziału pieniądza we
wzajemnych rozliczeniach.

Jest to więc prosta wymiana: towar za towar,
usługa za usługę lub usługa za towar.

Jest ona dokonywana głównie między
kontrahentami, z których przynajmniej jeden nie dysponuje
zasobami pieniądza na zapłacenie za import.

Kontrahent ten może jednak dostarczyć
drugiemu kontrahentowi towarów bezpośrednio przez niego
pożądanych lub też takich, które będzie on mógł bez trudu
zbyć na rynku krajowym albo zagranicznym.

Przykładem może być wymiana handlowa Polski
z Rosją, w której: na 1200 mln USD w 1993 r. ponad 300 mln USD
stanowiły transakcje barterowe.

Przy zawieraniu transakcji równoległych
chodzi o ustanowienie dwóch oddzielnych kontraktów: sprzedaży
i kupna.

W każdym z nich osobno są ustalane ceny i
pozostałe warunki realizacji dostawy. Rozliczenie również
odbywa się oddzielnie. Wartość obydwu kontraktów jest jednak
taka sama, a ich zawarcie jest wzajemnie uwarunkowane.

Na przykład: importer z Ukrainy
uzależnia zawarcie kontraktu na zakup polskiego węgla od
wyrażenia przez polskiego kontrahenta zgody na zawarcie
kontraktu na import ukraińskiej rudy żelaza.

Bardziej skomplikowane sÄ… kompensaty
częściowe, których istotą jest nierówno wartość
transakcji kupna i sprzedaży.

Polegają one bądź na użyciu pieniądza
(podobnie jak w transakcjach równoległych), bądź tylko na
częściowym rozliczeniu się za jego pomocą.

Istnieje wiele rodzajów kompensat
częściowych:


counterpurchase agreements,
buy-back agreements, ;
offset agreements.


Counterpurchase agreements
(transakcje wzajemne) sÄ… zwykle zawierane z inicjatywy
kontrahenta z kraju cierpiącego na niedostatek środków
płatniczych. Warunkuje on zawarcie kontraktu importowego
wyrażeniem przez partnera zgody przynajmniej na częściowe
rozliczenie go oferowanymi w zamian towarami.

Buy-back agreements (kontr
dostawy) polegają na sprzedaży kompletnego obiektu lub
nawet całej fabryki "pod klucz" w zamian za dostawy
wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie.

W offset agreements
kupujÄ…cy stawia jako warunek podpisania kontraktu wymaganie
zakupu w jego kraju surowców, materiałów, wyrobów
kooperacyjnych itp. produktów potrzebnych do realizacji
zamówienia.

Oprócz kompensat dwustronnych od
kilkudziesięciu lat istnieją wielostronne transakcje
kompensacyjne (tzw. switch-trading): partner z
kraju rozwiniętego dostarcza zwykle dobra inwestycyjne o wysokim
poziomie technologicznym do kraju o państwowym monopolu handlu
zagranicznego, który ze swej strony wywozi technologicznie mniej
zaawansowane wyroby o takiej samej wartości do kraju
rozwijajÄ…cego siÄ™.

Kontrahent z kraju o państwowym monopolu
handlu zagranicznego dokonuje sprzedaży swoich należności
uzyskanych w kraju rozwijajÄ…cym siÄ™ partnerowi z kraju
rozwiniętego, uwalniając się od zobowiązań wynikających ze
wzajemnych rozliczeń.

Metoda ta jest zwykle stosowana w sytuacji
braku rozliczeń w walutach wymienialnych między krajem o
państwowym monopolu handlu zagranicznego a krajem rozwijającym
siÄ™.

Korzyść, jaką importerzy z krajów
odczuwających trudności płatnicze i deficyt walut
wymienialnych uzyskujÄ… z zawierania wszelkiego rodzaju
transakcji kompensacyjnych, polega na tym, że w takich
warunkach w ogóle jest możliwe zawarcie kontraktu importowego.

Ponadto kompensata umożliwia importerowi
pierwotnemu (kupującemu w pierwszej części transakcji)
przybranie w konsekwencji także roli eksportera, sprzedającego
za granicę towary, które w innym razie nigdy nie zostałyby
wyeksportowane.

Koszt tej metody jest jednak wyższy od
efektów. Polega on głównie na tym, że eksporter pierwotny
(sprzedający w pierwszej części transakcji), zmuszony do
przyjęcia jako zapłaty towarów najczęściej jemu samemu
niepotrzebnych, dolicza do żądanej przez siebie ceny na
sprzedawane towary także koszty, jakie będzie musiał ponieść
w celu ich odprzedaży.

Niekorzyści tych importer może uniknąć,
dokonując rozliczeń za pomocą pieniądza. Zależnie od sposobu
przekazania należności wspomniane niekorzyści mogą zostać w
mniejszym lub większym stopniu (a nawet całkowicie)
zredukowane.

W handlu zagranicznym należności są
przekazywane w tzw. walutach transakcyjnych, którymi mogą być
waluty kraju eksportera, kraju importera, kraju trzeciego lub
tzw. pieniądz międzynarodowy - stosowany przez rniędzynarodowe
instytucje finansowe (np. rubel transferowy w byłej RWPG).

Najprostszą metodą rozliczania z udziałem
pieniądza jest przekazanie należności w formie pieniądza
gotówkowego. Jest to jednocześnie najmniej korzystna forma
rozliczeń pieniężnych, ponieważ pieniądz musi być fizycznie
przewieziony z kraju do kraju, co jest zwiÄ…zane z kosztami i
ryzykiem.

Ponadto obecnie prawo wielu krajów zabrania
przewożenia przez granicę większych sum gotówki.

Zgodnie z polskimi regulacjami dewizowymi
bez pośrednictwa banków jest dozwolone przekazanie za granicę
płatności do kwoty 5000 ECU w związku z jedną umową.
Przyjęcie należności jest możliwe do sumy 20.000 ECU.

Współcześnie większość rozliczeń z
tytułu wymiany gospodarczej z zagranicą jest dokonywana za
pośrednictwem banków.

Mimo że pobierają one opłaty za świadczone
usługi, ich pośrednictwo jest najbardziej korzystną formą
przekazywania należności ze względu na wyeliminowanie potrzeby
fizycznego przewożenia środków płatniczych. Ponadto różnica
między kursem kupna i sprzedaży tzw. dewiz (czyli pieniądza
przekazywanego za pośrednictwem banków) jest 2-3-krotnie
mniejsza niż w przypadku kupna i sprzedaży przez banki waluty
zagranicznej.

Banki dokonują tych rozliczeń za
pośrednictwem korespondentów zagranicznych, tzn. banków za
granicą, w których mają rachunki określane nazwą
rachunków nostro. Korespondenci zagraniczni otwierają z
kolei w bankach krajowych rachunki loro.

Rozliczenia między bankami polegają na
wzajemnym obciążaniu i uznawaniu przez korespondentów
rachunków nostro i loro na podstawie zleceń płatniczych
klientów.

Nazwy rachunków - nostro i loro - odnoszą
się oczywiście do ich określeń z punktu widzenia banku
krajowego. Banki zagraniczne ze swojej strony nadajÄ… podobne
nazwy własnym rachunkom u swoich korespondentów (nostro) i ich
rachunkom u siebie (loro).

Technicznie rzecz biorÄ…c, skorzystanie w
zrealizowaniu płatności z pośrednictwa banku polega na
zakupieniu od niego dewiz, a więc należności od zagranicy
będących w posiadaniu banku dłużnika, które zostają
następnie przesłane do wierzyciela, tzn. następuje uznanie
jego rachunku w banku za granicÄ… kwotÄ… stanowiÄ…cÄ… przedtem
zobowiązanie tego banku wobec banku dłużnika.

W ten sposób od zobowiązania uwalnia się
dłużnik w kraju i bank wierzyciela za granicą.
Beneficjentami rozliczenia są: bank dłużnika w kraju i
wierzyciel za granicÄ….

Rozliczenia zagraniczne realizowane za
pośrednictwem banków przybiera różne formy w zależności
od tego czy płatność podlega odroczeniu, czy jest w
jakikolwiek sposób uwarunkowana i czy dotyczy obrotu towarowego,
usługowego lub świadczeń jednostronnych.

W przypadku rozliczeń bez odroczenia
płatności, najbardziej rozpowszechnioną formę regulowania
należności stanowi polecenie wypłaty i czek - tzw.
bezwarunkowe środki zapłaty.

Uwarunkowanymi środkami zapłaty są:


inkaso (różne formy) i
akredytywa (także różne formy).


W odniesieniu do płatności odroczonych
(kredytów) do bezwarunkowych środków zapłaty zaliczamy:
weksel (różne formy), a środków uwarunkowanych -
niektóre rodzaje akredytyw.

Jeśli chodzi o transakcje kapitałowe, to
mogą być one rozliczane zarówno za pomocą wymienionych wyżej
środków zapłaty, jak i drogą zamiany jednych instrumentów
finansowych na inne.

Dla wierzyciela najbardziej korzystne sÄ…
nieuwarunkowane formy zapłaty, a dla dłużnika - uwarunkowane i
to im bardziej, tym lepiej.

Instytucjonalne i ekonomiczne warunki
rozliczania obrotów z zagranicą

Rozliczenia międzynarodowe w warunkach
braku wymienialności walut

Trudności płatnicze oraz brak wymienialności
waluty sprawiają, że mimo wspomnianych niedostatków wiele
krajów jest zmuszonych znaczną część swych obrotów z
zagranicą rozliczać w formie transakcji kompensacyjnych.


Ponieważ przeprowadzanie takich transakcji
wiąże się, jak wiemy, z wieloma uciążliwościami,
poszczególne kraje starają się stworzyć ramy instytucjonalne
ułatwiające pojedynczym podmiotom gospodarczym rozliczenie z
zagranicą w warunkach braku wymienialności.

Służą temu przede wszystkim dwu- i
wielostronne umowy o międzynarodowym obrocie finansowym.

Umowy te można podzielić na:


Umowy rozrachunkowe (clearingowe),
nie dopuszczające transferu walut wymienialnych między
krajami,
Umowy płatnicze, dopuszczające
transfer walut wymienialnych między krajami.


Umowy rozrachunkowe opierajÄ… siÄ™ na
następujących zasadach:


Dwa kraje umawiają się, że wszystkie
ich wzajemne należności finansowe będą wpłacane w
każdym z tych krajów na specjalne rachunki przez
importerów lub inne osoby fizyczne mające zobowiązania
wobec osób fizycznych i prawnych drugiego kraju.
W momencie płatności wierzyciele (np.
eksporterzy) zgłaszają się do . instytucji
prowadzÄ…cych rachunki specjalne w ich krajach;
otrzymują oni należności ze środków pochodzących z
wpłat dokonanych przez dłużników w tych samych
krajach.


Sprawne funkcjonowanie rozliczeń clearingowych
jest możliwe tylko wówczas, gdy kraje z góry precyzyjnie
określą limit wzajemnych płatności w danym okresie.

Celowi temu służy jednoczesne zawarcie umowy
handlowej szczegółowo regulującej warunki wymiany gospodarczej
między uczestnikami rozliczeń.

Umowa taka może np. uzależniać zgodę
jednego kraju na zwiększenie eksportu siarki od importu z
drugiego kraju większej ilości węgla.

Jeżeli eksporter dokona wysyłki towaru nie
objętego umową, to może on nie otrzymać należności, chyba
że kraje uzgodnią przeniesienie zobowiązań powstałych w
danym okresie na okres następny.

Nadwyżka handlowa w jednym okresie zmniejsza
zatem możliwości eksportu w drugim. W konsekwencji kraje
starają się nie przekraczać zobowiązań umownych, a nawet
często nie wykonują ich po stronie eksportu.

Posiadanie salda dodatniego w clearingu jest
bowiem niekorzystne, w odróżnieniu od salda ujemnego, gdyż to
partner nadwyżkowy musi się starać o uzyskanie zapłaty,
gwarancji której mu nie udzielono.

FormÄ… umowy rozrachunkowej nie przewidujÄ…cej
transferu walut wymienialnych jest wielostronna kompensata
dodatnich i ujemnych sald umów handlowych (tzw. switch-trading).


Jej istota sprowadza siÄ™ do rozszerzenia
obszaru obowiązywania umowy rozrachunkowej na większą liczbę
krajów w nadziei, iż ułatwi to wzajemną kompensatę sald.

Dokonywanie wielostronnej kompensaty sald umów
rozrachunkowych jest połączone z koniecznością zawierania
dodatkowych umów między zainteresowanymi stronami -
uczestnikami operacji. Umowy te określają wartość towarów
podlegających kompensacie, ich ceny i rodzaje według
szczegółowej specyfikacji.

W przeszłości były czynione próby
wprowadzenia w życie wielostronnych umów rozrachunkowych. Kraje
Europy Zachodniej w latach 1947-1948 dokonywały wielostronnej
kompensaty sald bilansów płatniczych. Wobec niskiej
efektywności tego mechanizmu w 1950 r. kraje członkowskie
Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej zawarły
wielostronną umowę płatniczą o nazwie Europejska Unia
PÅ‚atnicza (EUP).

Jej założeniem było stworzenie
systemu rozliczeń wielostronnych w warunkach ograniczeń
dewizowych stosowanych przez uczestników.

Mechanizm EUP okazał się na tyle
efektywny, że - również dzięki osiągniętemu poziomowi
rozwoju gospodarczego - do końca 1958 r. wszystkie kraje
członkowskie zniosły ograniczenia w płatnościach bieżących.

Kraje RWPG w latach 1964-1990 dokonywały
rozliczeń wzajemnych w formie clearingu wielostronnego za
pośrednictwem Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej
(MBWG) w Moskwie.

Podobnie jak kraje Europy Zachodniej w 1949 r.,
również kraje Europy Środkowej i Wschodniej zrezygnowały w
1991 r. z clearingu wielostronnego. Rozliczały się one na
podstawie dwustronnych umów płatniczych.

Treścią umów płatniczych jest
uzgodnienie maksymalnej kwoty walut wymienialnych, jakÄ… strony
zobowiązują się przekazać sobie wzajemnie za import.

Ze względu na to, że umowa płatnicza nie
daje pełnej gwarancji wyrównania dwustronnego bilansu
płatniczego, jej częścią jest postanowienie o
"kredycie technicznym", dopuszczające przejściowo
nierównowagę płatniczą w okresie trwania umowy,
wyrównywaną- w razie braku owrotu do zrównoważenia przed
końcem okresu umowy płatniczej - dodatkowym transferem walut
wymienialnych, dewiz i złota.

Rozliczanie siÄ™ w walutach wymienialnych
umożliwia wielostronną kompensatę sald płatniczych -
zarówno danego kraju z uczestnikami poszczególnych zawartych
przez niego umów płatniczych, jak i z krajami trzecimi o
walutach wymienialnych.

Kompensata ta, podobnie jak w przypadku
rozliczeń między krajami o walutach wymienialnych, jest
automatyczna, co oznacza możliwość jej dokonywania bez
konieczności zawierania dodatkowych umów międzynarodowych.

Rozliczenia międzynarodowe z udziałem
pieniÄ…dza

Przedstawione niedogodności rozliczeń
międzynarodowych na podstawie międzynarodowych umów
rozrachunkowych i płatniczych sprawiają, że większość
krajów świata stosuje je jedynie przejściowo, traktując jako
zło konieczne.

W interesie pojedynczych przedsiębiorstw
uczestniczących w wymianie międzynarodowej, rządów i
organizacji tworzÄ…cych instytucjonalne i ekonomiczne ramy
rozliczeń leży bowiem jak najszybsze przejście do nie
podlegających ograniczeniom rozliczeń międzynarodowych z
udziałem pieniądza.

Do tego, aby mogło tak się stać, konieczne
jest istnienie walut międzynarodowych i rynku walutowego.
Okolicznością ułatwiającą funkcjonowanie rozliczeń
międzynarodowych z udziałem pieniądza jest także
wymienialność walut.

Kurs walutowy i rynek walutowy

Do rozliczania transakcji z zagranicÄ… za
pomocą pieniądza niezbędna jest możliwość przeliczania
dowolnej kwoty wyrażonej w walucie zagranicznej na walutę
krajowÄ…, i odwrotnie.

Umożliwia to kurs walutowy, czyli cena
płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena
jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.

Większość krajów świata stosuje pierwszy
sposób, polegający na podaniu liczby jednostek waluty krajowej
płaconych za jednostkę waluty obcej, np. 2,5 PLN= 1 USD. ,

Jako cena pieniÄ…dza zagranicznego kurs
walutowy spełnia funkcję informacyjną i funkcję
cenotwórczą.

Funkcja informacyjna kursu waluty polega na
tym, że stanowi on bezpłatną informację dla eksporterów,
importerów, producentów, inwestorów, osób fizycznych oraz
organów państwowych przy podejmowaniu decyzji gospodarczych
zarówno w fazie planowania, jak i zarządzania.

Uczestnikom obrotu międzynarodowego kurs
umożliwia ustalenie ich należności lub zobowiązań
zagranicznych w pieniÄ…dzu krajowym.

Funkcja cenotwórcza kursu waluty polega na
przenoszeniu zagranicznego układu cen (tzw. makrostruktury cen)
na ich układ krajowy przez możliwość porównywania cen
towarów krajowych z cenami towarów zagranicznych.
Porównywalność ta może być ograniczona systemem ceł,
opłat, podatków i innych środków wpływających na wysokość
cen rzeczywiście płaconych przez nabywców.

Cenotwórczość polega także na tym, że
część nabywców towarów importowanych wykorzystuje je w
swojej działalności produkcyjnej i wówczas kurs waluty wpływa
na koszty wytwarzania w kraju.

Poziom kursu walutowego jest określany
przez wiele czynników, z których najważniejszą rolę
odgrywa relacja popytu do podaży walut obcych na krajowym rynku
walutowym, co znajduje wyraz głównie w sak bilansu
płatniczego, oraz różnica w poziomie cen w kraju i za
granicą. wysokość kursu wpływa polityka państwa
przejawiająca się w określaniu zakresu wymienialności waluty
i w rodzaju prowadzonej polityki kursowej

Oprócz czynników ekonomicznych na poziom
kursu walutowego oddziałują czynniki polityczne i
psychologiczne, np.:


zaostrzenie sytuacji międzynarodowej,
przewidywania co do rozwoju koniunktury
oraz
działania spekulacyjne podejmowane w
oczekiwaniu zwyżki lub zniżki kursu.


Instytucją, za pośrednictwem której są
dokonywane transakcje kupna i sprzedaży walut obcych, jest rynek
walutowy.

Przez rynek walutowy rozumie siÄ™
zespół wszystkich instytucji i wymieniających waluty obce oraz
reguł rządzących zawieraniem transakcji (kupna i sprzedaży)
walutowych.

Elementem rynku walutowego jest
również ogół urządzeń i czynności technicznych
prowadzÄ…cych do zawarcia transakcji walutowych.

Uczestnikami rynku walutowego są głównie
banki komercyjne zawierajÄ…ce transakcje w zwiÄ…zku z obrotem
kapitałowym oraz handlowym.

Na międzynarodowym rynku walutowym transakcje
są zawierane przez uczestników z różnych krajów. Dopiero
zatem dopuszczenie uczestników z innych krajów oznacza
przekształcenie rynku krajowego w rynek międzynarodowy.

W tym sensie mówi się o międzynarodowym
rynku walutowym w Londynie czy w Paryżu.

Przez międzynarodowy rynek walutowy
rozumie się także często transakcje walutowe zawierane między
uczestnikami różnych rynków narodowych lub ogół tego rodzaju
transakcji zawieranych w skali międzynarodowej.

Giełdy przestają być organizacyjną
formą rynków walutowych w Londynie, Nowym Jorku, Tokio i
Hongkongu w ogóle nie ma tradycyjnych giełd walutowych.

Pozostały one jeszcze w Europie
kontynentalnej: we Frankfurcie nad Menem, Paryżu i
Amsterdamie.

DominujÄ…cÄ… obecnie formÄ… rynku walutowego
jest połączona za pomocą środków łączności sieć banków
i niebankowych instytucji finansowych (funduszy powierniczych,
towarzystw budowlanych itp.).

Wymienialność walut

Wymienialność waluty najogólniej
polega na prawie swobodnego kupowania i sprzedawania obcego
pieniądza - w tym złota - za walutę krajową oraz dokonywania
rozliczeń międzynarodowych w walucie narodowej i walutach
obcych bez jakichkolwiek ograniczeń.

Od 1914 r. żadna waluta nie spełnia
całkowicie tak sformułowanej definicji wymienialności.

Z jednej strony powstało wiele rodzajów
wymienialności, z drugiej zaś - kilka systemów rozliczeń
międzynarodowych w warunkach braku wymienialności walut.

Jeżeli chodzi o rodzaje wymienialności, to
można wyróżnić kilka kryteriów jej klasyfikacji:


przedmiot wymiany,
tytuł do wymiany,
podmiot wymiany.


Ze względu na przedmiot wymiany
wyróżniamy wymienialność na złoto, na wszystkie inne waluty
i na określone waluty.

Wymienialność na złoto polega na posiadaniu
prawa do zakupywania złota za walutę narodową według stałej
ceny (tzw. parytetu) w banku centralnym.

Wymienialność na wszystkie inne waluty (tzw.
całkowita) upoważnia do ich nabycia w banku centralnym za
walutę narodową. Wyłączone z tej możliwości mogą być (ale
niekoniecznie muszÄ…) waluty niewymienialne lub podlegajÄ…ce
ograniczeniom wymiany.

Wymienialność na określone waluty ma miejsce
w obrębie tzw. stref walutowych (currency areas).

Ze względu na tytuł do wymiany wyróżnia
się wymienialność zupełną oraz wymienialność
częściową - ograniczoną do niektórych tytułów.

Najczęstszymi rodzajami wymienialności
częściowej są:


wymienialność handlowa (towarowa), gdy
jest możliwa wymiana w celu zakupów towarów i usług
za granicÄ…, oraz
wymienialność finansowa (monetarna), gdy
dotyczy obrotów z innych tytułów.


Fakt ograniczenia wymienialności przez prawo
dewizowe ze względu na tytuł do wymiany jest określany jako wprowadzenie
ograniczeń dewizowych.

Ograniczenia te mogą być częściowe,
gdy określenie maksymalnej kwoty wymiany dotyczy tylko
niektórych tytułów, oraz zupełne - gdy dotyczy całej
wymiany waluty krajowej na waluty obce.

O ograniczeniach dewizowych mówi się także w
przypadku stosowania różnych kursów walut ze względu na
różny tytuł do wymiany.

Podmiot wymiany stanowi kryterium
rozróżniania między wymienialnością wewnętrzną i
zewnętrzną.

Wymienialność wewnętrzna polega na
posiadaniu prawa do wymieniania waluty krajowej jedynie przez
tzw. rezydentów krajowych - obywateli danego kraju, jego
podmiotów gospodarczych, instytucji i jednostek organizacyjnych
uznanych przez prawo dewizowe za takie osoby.

Treścią wymienialności zewnętrznej
jest upoważnienie przez prawo dewizowe rezydentów zagranicznych
do dokonywania wymiany waluty krajowej.W Polsce złoty ma
wewnętrzną wymienialność handlową od 1 stycznia 1990 r.
Podmioty gospodarcze mają obowiązek odprzedaży bankom
całości uzyskanych wpływów w walutach obcych.

Nie podlegajÄ… temu obowiÄ…zkowi banki i osoby
fizyczne. Banki są zwolnione z obowiązku odprzedaży w zakresie
własnych wpływów dewizowych. Wpływy dewizowe podmiotów
gospodarczych posiadajÄ…cych rachunki w bankach podlegajÄ…
odprzedaży bankowi centralnemu (NBP), który gwarantuje
zasilanie dewizowe w imporcie.Z dniem 1 stycznia 1995 r. zakres
wymienialności wewnętrznej złotego uległ znacznemu
rozszerzeniu (wraz z denominacją), a od 1 czerwca1995r.złoty
spełnia minimalne wymogi Międzynarodowego Funduszu
Walutowego, tzn. jest wymienialny w odniesieniu do transakcji
bieżących bilansu płatniczego (art. VIII Statutu MFW).

Następne etapy rozszerzenia wymienialności
miały miejsce 1 lutego 1996r. i 4 lutego 1997 r. W
szczególności został ułatwiony obrót papierami
wartościowymi - dopuszczonymi do publicznego obrotu - między
Polską i krajami OECD; oczywiście w związku z uzyskaniem przez
nasz kraj pełnego członkostwa w tej organizacji w dniu 22
listopada 1996 r.

Posiadanie przez kraj waluty wymienialnej
jest związane zarówno z korzyściami, jak i pewnymi kosztami.

Główną korzyścią jest możliwość
swobodnego dokonywania rozliczeń międzynarodowych - zarówno we
własnej walucie, jak i w walutach innych krajów. Z punktu
widzenia podmiotów gospodarczych wymienialność waluty krajowej
oznacza dla nich sytuację, w której mogą - nie ograniczając
się do rynku, wewnętrznego - traktować rynki zagraniczne jako
teren swojego działania w dwojakim sensie.

Po pierwsze, mogą używać waluty krajowej do
zakupywania dóbr, usług i produktów (instrumentów)
finansowych za granicÄ….

Po drugie, są upoważnione do wykorzystywania
uzyskanych , walut obcych do nabywania - po wymianie - towarów,
usług i produktów (instrumentów) finansowych w kraju. Mogą
również w taki sam sposób płacić nimi podatki, wynagrodzenia
pracowników itp.

Wymienialność waluty umożliwia zatem
podmiotom gospodarczym i osiąganie optimum alokacji zasobów
czynników produkcji oraz określanie i realizację optymalnych
kierunków sprzedaży.

Ceny światowe w warunkach
wymienialności walutowej oddziałują na podejmowane decyzje
produkcyjne i inwestycyjne, które mogą być dzięki temu
optymalne nie tylko z punktu widzenia kraju, lecz także całej
gospodarki światowej.

Z makroekonomicznego punktu widzenia posiadanie
waluty w pełni wymienialnej umożliwia utrzymywanie za granicą
lokat we własnej walucie, używanie w niektórych przypadkach
własnej waluty do płacenia za dokonany import oraz - niekiedy -
finansowanie deficytu bilansu płatniczego za pomocą własnej
waluty.

Ta ostatnia korzyść może być
osiągana tylko przez niektóre kraje o walutach wymienialnych
odgrywajÄ…cych rolÄ™ walut rezerwowych. Nosi ona nazwÄ™ seigniorage
(brak odpowiednika w języku polskim).

Wynika z tego, że inne kraje poszukują
danej waluty niezależnie od stanu bilansu płatniczego kraju remitenta.


Najbardziej znanym przykładem kraju
odnoszącego korzyści seigniorage są Stany Zjednoczone, na
których walutę - dolara - istnieje popyt niezależnie od
potrzeb wynikających z międzynarodowych powiązań handlowych i
kapitałowych tego kraju.

Dzięki temu Stany Zjednoczone mogą przez
dłuższy zaś utrzymywać deficyt bilansu płatniczego
bez konieczności zaciągania długów międzynarodowych lub
zmniejszania własnych rezerw walutowych. Jednocześnie kurs
dolara jest stosunkowo stabilny i wysoki, jeśli się weźmie pod
uwagę stan salda bilansu płatniczego USA.

Kraje używające do wzajemnych rozliczeń
walut wymienialnych mogą równoważyć salda swoich bilansów
płatniczych w sposób wielostronny. Przy braku
wielostronności rozliczeń wzajemny handel jest ograniczony od
możliwości słabszego partnera w każdym układzie dwustronnym.
Wymiana z każdym partnerem musi być zrównoważona.

Zastosowanie walut wymienialnych w
rozliczeniach umożliwia wykorzystanie uzyskanych w nich
wpływów z nadwyżki płatniczej (jaką ma npPolska z Węgrami)
na pokrycie deficytu w bilansie płatniczym (jak wykazuje np.
polski bilans płatniczy z Czechami).

Możliwe jest wówczas koncentrowanie uwagi
na ogólnej równowadze płatniczej: nadwyżki i deficyty z
poszczególnymi partnerami równoważą się, jeśli kraj
utrzymują ogólną równowagę zewnętrzną. Sytuacja taka
sprzyja rozwojowi międzynarodowej wymiany handloweji wzrostowi
gospodarczemu przez umożliwienie specjalizacji nastawione,na
wybrane rynki.

Wśród kosztów związanych z
posiadaniem przez kraj waluty wymienialnej sÄ…
konsekwencje dla jego równowagi zewnętrznej i wewnętrznej. W
odniesieniu do równowagi zewnętrznej waluta wymienialna oznacza
konieczność liczenia się z nie kontrolowanym spekulacyjnym
ruchem kapitałów krótkoterminowych i zmianami kursu walutowego
lub utrzymywaniem rezerw walutowych i dewizowych na wyższym
poziomie. Wymienialność - przez obniżenie tzw. ryzyka
inwestycyjnego - stanowi czynnik przyciÄ…gajÄ…cy zagraniczne
inwestycje bezpośrednie. Jednocześnie umożliwia jednak nie
kontrolowany odpływ inwestycji bezpośrednich z kraju za
granicÄ™.

W zakresie równowagi wewnętrznej
konsekwencją wymienialności jest

- zwiększona podatność rynku wewnętrznego
na negatywne zjawiska w gospodarce światowej, jak inflacja i
kryzys, a także

- konieczność prowadzenia przez rząd
zdyscyplinowanej polityki budżetowej, przez władze monetarne
zaÅ›


- skoordynowanej z nią polityki pieniężnej.

Wskutek tego w krótkim okresie mniejsze są
możliwości zwiększania inwestycji i konsumpcji.W długim
okresie korzyści wynikające z wyższej efektywności
gospodarowania w warunkach wymienialności umożliwiają jednak
osiąganie znacznie wyższego tempa wzrostu konsumpcji i dochodu
narodowego niż w sytuacji jej braku.

Waluty międzynarodowe

Wymienialność waluty danego kraju jest
podstawowym warunkiem umożliwiającym funkcjonowanie systemu
rozliczeń opartych na pieniądzu.

Następnym - nie mniej ważnym - jest
istnienie walut międzynarodowych.

Za waluty międzynarodowe są uważane
wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie
używanego we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie (z
których żaden nie jest emitentem) i pełniącego w nich
funkcje: miernika wartości, środka płatniczego i środka
gromadzenia rezerw.

Funkcję miernika wartości waluta pełni w
rozliczeniach międzynarodowych wówczas, gdy są w niej
wyrażane ceny wymienianych towarów.

Na przykład ceny ropy naftowej najczęściej
są podawane (często się mówi "kwotowane") w
dolarach USA. Ceny metali na LME (London Metal Exchange -
Londyńska Giełda Metali) są notowane w funtach szterlingach.
Stanowią one dla podmiotów gospodarczych parametr przy
podejmowaniu decyzji eksportowych i importowych, a więc są to
tzw. ceny aktywne.

Funkcję środka płatniczego waluta może
pełnić w dwojakim sensie:


uwalniania - po jej przekazaniu -
podmiotów gospodarczych od zobowiązań zagranicznych,
dokonywania przez państwa transakcji
wyrównawczych bilansu płatniczego.


W pierwszym przypadku, odnoszÄ…cym siÄ™ do
sfery mikroekonomii, dokonanie przez importera zapłaty w
danej walucie jest traktowane przez eksportera jako rozliczenie
należności.

Na przykład polski podmiot gospodarczy
importujący z Włoch odzież dokonuje zapłaty dolarami USA i
eksporter włoski przyjmuje tę zapłatę jako rozliczenie
należności, czyli uwolnienie polskiego importera od
zobowiązań związanych z wykonaniem kontraktu.

W drugim przypadku, odnoszÄ…cym siÄ™ do
sfery makroekonomii, waluta międzynarodowa jest używana
przez państwa (a właściwie banki centralne)do wyrównywania i
finansowania deficytów ich bilansów płatniczych, w drodze
dokonywania transakcji zagranicznych nazywanych także
transakcjami wyrównawczymi lub rezerwowymi.

Na przykład : w ciągu danego okresu -
przypuśćmy miesiąca - popyt w Niemczech na franki francuskie
przewyższył ich podaż o 500 mln FF.

W celu utrzymania ciągłości podaży franków
bank centralny Niemiec dokonał ich zakupu, płacąc dolarami
USA.

W przykładzie tym dolary USA posłużyły jako
środek płatniczy do wyrównania ujemnego salda płatniczego
Niemiec wobec Francji

Funkcję środka gromadzenia rezerw waluta
pełni wówczas, gdy jej cechy związane z wykonywaniem funkcji
środka płatniczego czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia
się wśród podmiotów gospodarczych potrzeba eksportowania w
zamian za wpływy w tej walucie, państwa zaś dążą do
posiadania nadwyżki płatniczej - przewagi wpływów nad
dokonywanymi
w niej wydatkami.

Potrzebę eksportowania waluta międzynarodowa
budzi wśród podmiotów gospodarczych wtedy, gdy może być
przez nie wykorzystywana jako środek działania bardziej
użyteczny niż inne waluty ze względu na pewność
wymienialności, wzrastający kurs, możliwość zakupienia za
nią szerokiego asortymentu towarów i usług itp.

Na przykład: Natomiast dolary USA
zaakceptuje najprawdopodobniej każdy eksporter na całym
świecie. Polski eksporter może oczywiście dokonać wymiany
otrzymanych franków belgijskich na dolary USA, lecz taka
operacja jest związana z kosztem (spread), a także z ryzykiem
kursowym. Na szczeblu makroekonomicznym państwa dążą do
utrzymywania rezerw walutowych według struktury wyznaczonej
(ogólnie rzecz biorąc)

strukturą wykorzystania poszczególnych walut
w rozliczeniach międzynarodowych danego kraju.

Nie jest ona oczywiście identyczna ze
strukturą geograficzną obrotów handlowych i kapitałowych, ale
w znacznym stopniu pokrywa siÄ™ z zapotrzebowaniem na
poszczególne waluty rozliczeniowe.

Większe użycie dolarów USA w
rozliczeniach danego kraju z zagranicÄ… powoduje zatem wzrost
jego zapotrzebowania na tÄ™ walutÄ™ nie tylko z racji jej
zwiększonego wykorzystania, lecz także konieczności
utrzymywania w niej większych rezerw.

Różne waluty międzynarodowe pełnią zatem
poszczególne funkcje w różnym zakresie.

DokonujÄ…c klasyfikacji walut
międzynarodowych, należy uwzględnić nie tylko zasięg
realizowania przez nie ich funkcji, lecz także kto dokonuje
emisji danego pieniÄ…dza.

Z tego punktu widzenia walutą międzynarodową
może być:

- złoto,

- pieniÄ…dz narodowy kreowany przez narodowe
władze monetarne poszczególnych państw oraz

- pieniądz międzynarodowy kreowany przez
międzynarodowe instytucje finansowe.

Ze względu na zasięg (skalę) realizowania
funkcji waluty międzynarodowe dzieli się na waluty
regionalne i waluty światowe.

Walutą światową jest pieniądz
narodowy o zasięgu światowym.

W systemie waluty złotej walutą światową
był funt szterling; w powojennym systemie walutowym (tzw.
systemie z Bretton Woods) taką walutą był dolar USA, a w
obecnym systemie wielowalutowym - oprócz dolara USA - walutami
światowymi są: marka niemiecka i jen japoński.

Pieniądzem międzynarodowym o zasięgu
światowym są tzw. specjalne prawa ciągnienia (SDR) w
Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

Powszechnie stosowane jest również pojęcie
pieniądza światowego, który jest pieniądzem mogącym
służyć do regulowania (wyrównywania) sald bilansów
płatniczych.

W systemie waluty złotej funkcję tę
spełniało złoto. Obecnie do regulowania sald bilansów
płatniczych są stosowane - oprócz złota - inne waluty
rezerwowe: waluty światowe i specjalne prawa ciągnienia.

Struktura pieniądza światowego ulega zatem
zmianie. Zmniejsza się rola złota, wzrasta zaś udział
walut światowych i specjalnych praw ciągnienia (tych ostatnich
na razie w stopniu minimalnym).

Zdecydowana większość transakcji
wyrównawczych jest dokonywana w dolarach USA.

Rolę walut międzynarodowych o zasięgu
regionalnym może odgrywać - tak jak w przypadku walut
rezerwowych - zarówno pieniądz narodowy, jak i
międzynarodowy.

Pieniądz narodowy będący walutą
międzynarodową o zasięgu regionalnym nosi nazwę waluty
regionalnej.

Walutami regionalnymi sÄ… m.in. frank
francuski, funt szterling i frank szwajcarski.

Pieniądz międzynarodowy będący walutą
międzynarodową o zasięgu regionalnym jest nazywany pieniądzem
regionalnym.

Przykładem pieniądza regionalnego jest ECU
- pieniądz międzynarodowy krajów członkowskich
Europejskiego Systemu Walutowego (ESW).

Część II . Wymienialność walut

Wymienialność waluty
najogólniej polega na prawie
swobodnego kupowania i sprzedawania obcego pieniÄ…dza - w tym
złota - za walutę krajową oraz dokonywania rozliczeń
międzynarodowych w walucie narodowej i walutach obcych bez
jakichkolwiek ograniczeń.

Od 1914 r. żadna waluta nie
spełnia całkowicie tak sformułowanej definicji
wymienialności.

Z jednej strony powstało wiele rodzajów
wymienialności, z drugiej zaś - kilka systemów rozliczeń
międzynarodowych w warunkach braku wymienialności walut.

Jeżeli chodzi o rodzaje
wymienialności, to można wyróżnić kilka kryteriów jej
klasyfikacji:


przedmiot wymiany,
tytuł do wymiany,
podmiot wymiany.


Ze względu na przedmiot wymiany wyróżniamy
wymienialność na złoto, na wszystkie inne waluty i na
określone waluty.

Wymienialność na złoto polega na posiadaniu prawa do zakupywania złota za
walutę narodową według stałej ceny (tzw. parytetu) w banku
centralnym.

Wymienialność na wszystkie
inne waluty (tzw. całkowita) upoważnia do
ich nabycia w banku centralnym za walutę narodową. Wyłączone
z tej możliwości mogą być (ale niekoniecznie muszą) waluty
niewymienialne lub podlegajÄ…ce ograniczeniom wymiany.

Wymienialność na określone
waluty ma miejsce w obrębie tzw. stref
walutowych (currency areas).

Ze względu na tytuł do wymiany wyróżnia
się wymienialność
zupełną oraz wymienialność częściową -
ograniczoną do niektórych tytułów.

Najczęstszymi rodzajami wymienialności
częściowej są: wymienialność handlowa (towarowa), gdy jest
możliwa wymiana w celu zakupów towarów i usług za granicą,
oraz wymienialność finansowa (monetarna), gdy dotyczy obrotów
z innych tytułów.

Fakt ograniczenia wymienialności przez
prawo dewizowe ze względu na tytuł do wymiany jest określany jako wprowadzenie ograniczeń
dewizowych.

Ograniczenia te mogą być:

Częściowe, gdy określenie maksymalnej
kwoty wymiany dotyczy tylko niektórych tytułów, oraz

Zupełne- gdy dotyczy całej wymiany
waluty krajowej na waluty obce.

O ograniczeniach dewizowych mówi się także w
przypadku stosowania różnych kursów walut ze względu na
różny tytuł do wymiany.

Podmiot wymiany stanowi kryterium rozróżniania między:


wymienialnością wewnętrzną
wymienialnością zewnętrzną.


Wymienialność wewnętrzna polega na
posiadaniu prawa do wymieniania waluty krajowej jedynie przez
tzw. rezydentów krajowych - obywateli danego kraju, jego
podmiotów gospodarczych, instytucji i jednostek organizacyjnych
uznanych przez prawo dewizowe za takie osoby.

Treścią wymienialności zewnętrznej jest
upoważnienie przez prawo dewizowe rezydentów zagranicznych do
dokonywania wymiany waluty krajowej. W Polsce złoty ma
wewnętrzną wymienialność handlową od 1 stycznia 1990
r. Podmioty gospodarcze
mają obowiązek odprzedaży bankom całości uzyskanych
wpływów w walutach obcych.

Nie podlegajÄ… temu obowiÄ…zkowi banki i
osoby fizyczne.

Banki sÄ… zwolnione z
obowiązku odprzedaży w zakresie własnych wpływów dewizowych.

Wpływy dewizowe podmiotów gospodarczych
posiadających rachunki w bankach podlegają odprzedaży bankowi
centralnemu (NBP), który gwarantuje zasilanie dewizowe w
imporcie.

Z dniem 1 stycznia 1995 r. zakres
wymienialności wewnętrznej złotego uległ znacznemu
rozszerzeniu (wraz z denominacją), a od 1 czerwca 1995 r.złoty
spełnia minimalne wymogi Międzynarodowego Funduszu Walutowego,
tzn. jest wymienialny w odniesieniu do transakcji bieżących
bilansu płatniczego (art. VIII Statutu MFW).

Następne etapy rozszerzenia wymienialności
miały miejsce 1 lutego 996 r. i 4 lutego 1997 r.

W szczególności został
ułatwiony obrót papierami wartościowymi - dopuszczonymi do
publicznego obrotu - między Polską i krajami OECD; oczywiście
w związku z uzyskaniem przez nasz kraj pełnego członkostwa w
tej organizacji w dniu 22 listopada 1996 r. Posiadanie
przez kraj waluty wymienialnej jest związane zarówno z
korzyściami, jak i pewnymi kosztami.

Główną korzyścią jest możliwość
swobodnego dokonywania rozliczeń międzynarodowych - zarówno we
własnej walucie, jak i w walutach innych krajów.

Z punktu widzenia podmiotów gospodarczych
wymienialność waluty krajowej oznacza dla nich sytuację, w
której mogą - nie ograniczając się do rynku wewnętrznego -
traktować rynki zagraniczne jako teren swojego działania w
dwojakim sensie.

Po pierwsze, mogą używać waluty krajowej do zakupywania dóbr,
usług i produktów (instrumentów) finansowych za granicą.

Po drugie,
są upoważnione do wykorzystywania uzyskanych , walut obcych do
nabywania - po wymianie - towarów, usług i produktów
(instrumentów) finansowych w kraju. Mogą również w taki sam
sposób płacić nimi podatki, wynagrodzenia pracowników itp.

Wymienialność waluty umożliwia zatem
podmiotom gospodarczym osiÄ…ganie
optimum alokacji zasobów czynników produkcji oraz określanie i
realizację optymalnych kierunków sprzedaży.

Ceny światowe w warunkach
wymienialności walutowej oddziałują na podejmowane decyzje
produkcyjne i inwestycyjne, które mogą być dzięki temu
optymalne nie tylko z punktu widzenia kraju, lecz także całej
gospodarki światowej.

Z makroekonomicznego punktu
widzenia posiadanie waluty w pełni wymienialnej umożliwia utrzymywanie za granicą lokat we własnej walucie,
używanie w niektórych przypadkach własnej waluty do płacenia
za dokonany import oraz - niekiedy - finansowanie deficytu
bilansu płatniczego za pomocą własnej waluty.

Ta ostatnia korzyść może być osiągana
tylko przez niektóre kraje o walutach wymienialnych
odgrywajÄ…cych rolÄ™ walut rezerwowych. Nosi ona nazwÄ™ seigniorage (brak
odpowiednika w języku polskim).

Wynika z tego, że inne kraje poszukują danej
waluty niezależnie od stanu bilansu płatniczego kraju emitenta.


Najbardziej znanym
przykładem kraju odnoszącego korzyści seigniorage są Stany
Zjednoczone, na których walutę -
dolara - istnieje popyt niezależnie od potrzeb wynikających z
międzynarodowych powiązań handlowych i kapitałowych tego
kraju.

Dzięki temu Stany Zjednoczone mogą przez
dłuższy zaś utrzymywać deficyt bilansu płatniczego bez
konieczności zaciągania długów międzynarodowych lub
zmniejszania własnych rezerw walutowych. Jednocześnie
kurs dolara jest stosunkowo stabilny i wysoki, jeśli się
weźmie pod uwagę stan salda bilansu płatniczego USA.

Kraje używające do wzajemnych rozliczeń
walut wymienialnych mogą równoważyć salda swoich bilansów
płatniczych w sposób
wielostronny. Przy braku
wielostronności rozliczeń wzajemny handel jest ograniczony
od możliwości słabszego partnera w każdym układzie
dwustronnym. Wymiana z każdym partnerem musi być
zrównoważona.

Zastosowanie walut wymienialnych w
rozliczeniach umożliwia wykorzystanie uzyskanych w nich
wpływów z nadwyżki płatniczej (jaką ma np Polska z Węgrami)
na pokrycie deficytu w bilansie płatniczym (jak wykazuje np.
polski bilans płatniczy z Czechami).

Możliwe jest wówczas koncentrowanie uwagi na
ogólnej równowadze płatniczej: nadwyżki i deficyty z
poszczególnymi partnerami równoważą się, jeśli kraj
utrzymują ogólną równowagę zewnętrzną.

Sytuacja taka sprzyja rozwojowi
międzynarodowej wymiany handlowej i wzrostowi gospodarczemu
przez umożliwienie specjalizacji nastawione, na wybrane rynki.

Wśród kosztów związanych z
posiadaniem przez kraj waluty wymienialnej sÄ… konsekwencje dla
jego równowagi zewnętrznej i wewnętrznej.
W odniesieniu do równowagi zewnętrznej waluta wymienialna
oznacza


konieczność liczenia się z nie
kontrolowanym spekulacyjnym ruchem kapitałów
krótkoterminowych i zmianami kursu walutowego lub
utrzymywaniem rezerw walutowych i dewizowych na wyższym
poziomie.


Wymienialność - przez obniżenie tzw. ryzyka
inwestycyjnego - stanowi czynnik
przyciągający zagraniczne inwestycje bezpośrednie.
Jednocześnie umożliwia jednak nie kontrolowany odpływ
inwestycji bezpośrednich z kraju za granicę.

W zakresie równowagi wewnętrznej konsekwencją wymienialności jest zwiększona podatność rynku wewnętrznego na
negatywne zjawiska w gospodarce światowej, jak inflacja i
kryzys, a także konieczność prowadzenia przez rząd
zdyscyplinowanej polityki budżetowej, przez władze monetarne
zaś - skoordynowanej z nią polityki pieniężnej.

Wskutek tego w krótkim
okresie mniejsze są możliwości zwiększania inwestycji i
konsumpcji.

W długim okresie korzyści
wynikające z wyższej efektywności gospodarowania w warunkach
wymienialności umożliwiają jednak
osiąganie znacznie wyższego tempa wzrostu konsumpcji i dochodu
narodowego w sytuacji jej braku.

Waluty międzynarodowe

Wymienialność waluty danego kraju jest podstawowym warunkiem
umożliwiającym funkcjonowanie systemu rozliczeń opartych na
pieniądzu. Następnym - nie mniej ważnym
- jest istnienie walut
międzynarodowych.

Za waluty
międzynarodowe są uważane wszystkie
rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używanego we
wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie (z których żaden
nie jest emitentem) i pełniącego w nich funkcje miernika
wartości, środka płatniczego i środka gromadzenia rezerw.

Funkcję miernika wartości
waluta pełni w rozliczeniach
międzynarodowych wówczas, gdy są w niej wyrażane ceny
wymienianych towarów.

Na przykład ceny


ropy naftowej najczęściej są
podawane (często się mówi "kwotowane") w
dolarach USA.
metali na LME (London Metal
Exchange - Londyńska Giełda Metali) są notowane w
funtach szterlingach.


Stanowią one dla podmiotów gospodarczych
parametr przy podejmowaniu decyzji eksportowych i importowych, a
więc są to tzw.
ceny aktywne.

Funkcję środka płatniczego
waluta może pełnić w dwojakim sensie:


uwalniania - po jej przekazaniu -
podmiotów gospodarczych od zobowiązań zagranicznych,
dokonywania przez państwa transakcji
wyrównawczych bilansu płatniczego.


W pierwszym przypadku, odnoszÄ…cym siÄ™ do sfery mikroekonomii, dokonanie
przez importera zapłaty w danej walucie jest traktowane przez
eksportera jako rozliczenie należności.

Na przykład polski podmiot gospodarczy
importujący z Włoch odzież dokonuje zapłaty dolarami USA i
eksporter włoski przyjmuje tę zapłatę jako rozliczenie
należności, czyli uwolnienie polskiego importera od
zobowiązań związanych z wykonaniem kontraktu.

W drugim przypadku, odnoszÄ…cym siÄ™ do sfery makroekonomii, waluta
międzynarodowa jest używana przez państwa (a właściwie banki
centralne)do wyrównywania i finansowania deficytów ich
bilansów płatniczych, w drodze dokonywania transakcji
zagranicznych nazywanych także transakcjami wyrównawczymi lub
rezerwowymi.

Na przykład w ciągu danego okresu -
przypuśćmy miesiąca - popyt w Niemczech na franki francuskie
przewyższył ich podaż o 500 mln FF.

W celu utrzymania ciągłości podaży franków
bank centralny Niemiec dokonał ich zakupu, płacąc dolarami
USA. W przykładzie tym dolary USA posłużyły jako środek
płatniczy do wyrównania ujemnego salda płatniczego Niemiec
wobec Francji.

Funkcję środka gromadzenia
rezerw waluta pełni wówczas, gdy jej
cechy związane z wykonywaniem funkcji środka płatniczego
czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia się wśród
podmiotów gospodarczych potrzeba eksportowania w zamian za
wpływy w tej walucie, państwa zaś dążą do posiadania
nadwyżki płatniczej - przewagi wpływów nad dokonywanymi w
niej wydatkami.

Potrzebę eksportowania waluta międzynarodowa budzi wśród podmiotów
gospodarczych wtedy, gdy może być przez nie wykorzystywana jako
środek działania bardziej użyteczny niż inne waluty ze
względu na pewność wymienialności, wzrastający kurs,
możliwość zakupienia za nią szerokiego asortymentu towarów i
usług itp.

Na przykład polski eksporter do Belgii
woli uzyskać swoją należność w dolarach USA niż we frankach
belgijskich, które praktycznie może wykorzystać tylko na
import z Belgii.

Natomiast dolary USA zaakceptuje
najprawdopodobniej każdy eksporter na całym świecie. Polski
eksporter może oczywiście dokonać wymiany otrzymanych franków
belgijskich na dolary USA, lecz taka operacja jest zwiÄ…zana z
kosztem (spread), a także z ryzykiem kursowym.

Na szczeblu makroekonomicznym państwa dążą
do utrzymywania rezerw walutowych według struktury wyznaczonej
(ogólnie rzecz biorąc) strukturą wykorzystania poszczególnych
walut w rozliczeniach międzynarodowych danego kraju.

Nie jest ona oczywiście identyczna ze
strukturą geograficzną obrotów handlowych i kapitałowych,
ale w znacznym stopniu
pokrywa się z zapotrzebowaniem na poszczególne waluty
rozliczeniowe.

Większe użycie dolarów USA w
rozliczeniach danego kraju z zagranicÄ…
powoduje zatem wzrost jego zapotrzebowania na tÄ™ walutÄ™ nie
tylko z racji jej zwiększonego wykorzystania, lecz także
konieczności utrzymywania w niej większych rezerw.

Różne waluty międzynarodowe pełnią
zatem poszczególne funkcje w różnym zakresie.

DokonujÄ…c klasyfikacji walut
międzynarodowych, należy uwzględnić nie tylko zasięg
realizowania przez nie ich funkcji, lecz także kto dokonuje
emisji danego pieniÄ…dza.

Z tego punktu widzenia walutą międzynarodową
może być

- złoto,

- pieniÄ…dz narodowy kreowany przez narodowe
władze monetarne poszczególnych państw oraz

- pieniądz międzynarodowy kreowany przez
międzynarodowe instytucje finansowe.

Ze względu na zasięg (skalę) realizowania
funkcji waluty międzynarodowe dzieli się na waluty
regionalne i waluty światowe.

Walutą światową jest pieniądz
narodowy o zasięgu światowym.

W systemie waluty złotej
walutą światową był funt szterling; w
powojennym systemie walutowym (tzw. systemie z Bretton Woods)
taką walutą był dolar USA, a w obecnym systemie wielowalutowym
- oprócz dolara USA - walutami światowymi są: marka
niemiecka i jen japoński.

Pieniądzem międzynarodowym o
zasięgu światowym są tzw. specjalne prawa ciągnienia (SDR) w
Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

Powszechnie stosowane jest również pojęcie pieniądza światowego, który jest pieniądzem mogącym służyć do
regulowania (wyrównywania) sald bilansów płatniczych.

W systemie waluty złotej funkcję tę
spełniało złoto.

Obecnie do regulowania sald
bilansów płatniczych są stosowane -
oprócz złota - inne waluty rezerwowe: waluty światowe i
specjalne prawa ciÄ…gnienia.

Struktura pieniądza światowego ulega zatem
zmianie. Zmniejsza się rola złota, wzrasta zaś udział walut
światowych i specjalnych praw ciągnienia (tych ostatnich na
razie w stopniu minimalnym).

Zdecydowana większość
transakcji wyrównawczych jest dokonywana w dolarach USA.

Rolę walut międzynarodowych o zasięgu
regionalnym może odgrywać - tak jak w przypadku walut
rezerwowych - zarówno pieniądz narodowy, jak i międzynarodowy.

Pieniądz narodowy będący walutą
międzynarodową o zasięgu regionalnym nosi nazwę waluty regionalnej.

Walutami regionalnymi sÄ… m.in. frank
francuski, funt szterling i frank szwajcarski.

Pieniądz międzynarodowy będący
walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym jest nazywany pieniądzem regionalnym.

Przykładem pieniądza regionalnego jest ECU
- pieniądz międzynarodowy krajów członkowskich
Europejskiego Systemu Walutowego (ESW).

Międzynarodowe systemy walutowe

Nie wszystkie zasady rzÄ…dzÄ…ce
międzynarodową współpracą gospodarczą są wynikiem
regulacji międzynarodowych. Wiele z nich ukształtowało się z
czasem w formie zwyczajów i naturalnych mechanizmów
ekonomicznych. Mechanizmy te nie są już jednak
wystarczajÄ…ce.

W sytuacji znacznej ingerencji państw we
wszechstronnie powiązane ze sobą gospodarki poszczególnych
krajów uzgodnienie podstawowych zasad postępowania zarówno
państw, jak i podmiotów gospodarczych jest konieczne do
maksymalnego zmniejszenia możliwości wzajemnego naruszania
interesów m.in. przez prowadzenie niekorzystnej dla innych
polityki kursowe i ograniczanie wymienialności własnej waluty.

Podstawowym kryterium
klasyfikacji systemów walutowych jest rodzaj waluty grającej
rolę pieniądza światowego.

Kryterium uzupełniającym jest rodzaj
polityki kursowej obowiÄ…zujÄ…cej w danym systemie.

Z tego punktu widzenia istnieją trzy główne rodzaje
międzynarodowych systemów walutowych:


- system waluty złotej,

- system dewizowo-złoty

- system wielowalutowy.

Międzynarodowe systemy walutowe Systemy
walutowe przed układem z Bretton Woods

Pierwszym w pełni ukształtowanym
światowym systemem walutowym był system waluty złotej,
który funkcjonował w latach 1880-1914.

Do podstawowych cech systemu
waluty złotej należy zaliczyć:

1. W poszczególnych krajach uczestniczących w
systemie:


swobodę cyrkulacji złota w postaci monet
i kruszcu (obok wymienialnych na złoto banknotów),
obowiÄ…zek banku centralnego kupna i
sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej
(tzw. parytecie).


2. W stosunkach z zagranicÄ…:


odgrywanie przez złoto roli jedynej
waluty rezerwowej (pieniądza światowego), chociaż
walutą światową (kluczową) był funt szterling,
swobodę wywozu i przywozu złota i
banknotów,
stałość kursów walutowych
wynikających z porównania parytetów złota w walucie
krajowej i zagranicznej (tzw. kursów parytetowych).


Eksporterzy uzyskują wpływy w
walutach obcych (głównie w funtach
szterlingach) i sprzedajÄ… je na krajowym rynku walutowym za
walutÄ™ krajowÄ…. Importerzy sprzedajÄ… na tym rynku walutÄ™
krajowÄ… w celu zakupienia walut obcych.

Zważywszy, że eksport danego kraju jest
źródłem podaży walut obcych i popytu na walutę krajową,
import zaś - odwrotnie, nadwyżka handlowa prowadzi do wzrostu kursu
rynkowego waluty krajowej.

Odchylenie siÄ™ kursu rynkowego od kursu
parytetowego nie może jednak być zbyt duże z dwóch
względów.

Po pierwsze, niebawem
następuje ograniczenie wzrostu popytu na walutę kraju o
nadwyżce płatniczej, a

Po drugie - zaczyna wzrastać
popyt na walutę obcą (kraju o deficycie płatniczym), i to
niezależnie od wielkości salda bilansu handlowego.

Źródłem tego zjawiska jest możliwość
swobodnej wymiany banknotów na złoto i jego przewożenia
między krajami.

Jak długo obowiązuje dany parytet walut, po
przekroczeniu pewnej granicy przez kurs rynkowy, importerom w
kraju deficytowym o obniżającym się kursie walutowym, zaczyna
się opłacać operacja wymiany banknotów na złoto,
przewiezienie go do kraju nadwyżkowego, dokonanie wymiany na
banknoty tego kraju i zapłacenie eksporterom.

Przewożenie złota - dokonywane
przez banki (w tym centralne) i inne podmioty gospodarcze -
wywołuje efekty zarówno w kraju nadwyżkowym, jak i w kraju
deficytowym.

W kraju nadwyżkowym
przywóz złota oznacza zmniejszenie popytu na jego walutę na
krajowym rynku walutowym, gdyż jest
ona przez bank centralny sprzedawana za złoto, a nie za walutę
obcą. W taki sposób zmniejsza się również podaż waluty
obcej na rynku walutowym (eksporterzy nie dokonujÄ… jej
odprzedaży).

Ponadto wzrost rezerw złota w
kraju nadwyżkowym prowadzi do dodatkowej emisji banknotów i - w
konsekwencji - do zwiększenia ilości pieniądza w obiegu oraz
cen.

Oznacza to


zmniejszenie konkurencyjności
międzynarodowej,
wzrost importu i
ograniczenie eksportu.


Następuje powrót do równowagi nie tylko na
rynku walutowym, lecz także bilansu handlowego.

W kraju deficytowym o zmniejszajÄ…cym siÄ™
kursie walutowym wywóz złota oznacza zmniejszenie popytu na
walutę kraju nadwyżkowego, gdyż nie jest ona już potrzebna do
rozliczenia należności za import w części odpowiadającej
wartości wywożonego złota.

Proporcjonalnie zmniejsza siÄ™
podaż waluty krajowej na rynku walutowym, gdyż jest ona
kierowana do banku centralnego na zakup złota.

Zmniejszenie się rezerw złota w kraju
deficytowym prowadzi do zmniejszenia się emisji banknotów i - w
konsekwencji - ilości pieniądza w obiegu oraz cen.

Oznacza to


podniesienie konkurencyjności
międzynarodowej,
ograniczenie importu i wzrost eksportu.


Powrót do równowagi
następuje nie tylko na rynku walutowym, lecz także w zakresie
obrotów handlowych.

Granice maksymalnego odchylania
się w systemie waluty złotej kursów rynkowych walut od ich
kursów parytetowych nosiły nazwę
punktów złota.

Wartość punktów złota była określana
przez koszty transportu i ubezpieczenia złota w czasie przewozu
między krajami.

W systemie waluty złotej
waluty były zatem w pełni wymienialne według stałych kursów.

W czasie I wojny światowej większość
krajów świata - z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych -
zrezygnowała z wymienialności swoich walut na złoto. Po jej
zakończeniu powstały dwa systemy stanowią modyfikację
klasycznego złotego standardu:


System sztabowo-złoty, przyjęty przez Anglię, Belgię,
Czechosłowację, Francję i Włochy; waluty tych krajów
nosiły nazwę sztabowo-złotych.
System dewizowo-złoty, przyjęty przez
pozostałe kraje; ich waluty nosiły nazwę
dewizowo-złotych.


Różniły się one między
sobÄ… pieniÄ…dzem odgrywajÄ…cym rolÄ™ waluty rezerwowej i
sposobem wymienialności pieniądza na złoto.

W systemie sztabowo-złotym rolę waluty
rezerwowej odgrywało złoto. Pieniądz krajowy był
bezpośrednio wymienialny na złoto, ale dopiero powyżej
określonej sumy stanowiącej równowartość sztaby złota.

W systemie dewizowo-złotym rolę walut
rezerwowych grały waluty sztabowo-złote. Pieniądz krajowy nie
był wymieniany przez banki centralne na złoto, lecz jedynie na
waluty sztabowo-złote lub dolary USA.

Wymienialność walut
dewizowo-złotych na złoto miała zatem charakter pośredni.

W związku z tym przy ustalaniu kursów walut
dewizowo-złotych parytety przestały odgrywać jakąkolwiek
rolÄ™.

Banki centralne krajów o
walutach dewizowo-złotych wyznaczały ich tzw.
kursy centralne do walut sztabowo-złotych (najczęściej funta
szterlinga) lub dolara USA.

Rola kursu centralnego polegała na tym, że
bank centralny zobowiązywał się do utrzymania stałego kursu
swojej waluty do waluty, w stosunku do której był ustalany kurs
centralny.

Stałość kursów polegała na odchylaniu się kursów rynkowych od kursu
centralnego w wąskich granicach, nazywanych złotymi punktami
dewiz, leżącymi poza punktami złota ze względu na
konieczność dokonywania dodatkowych wymian walut w porównaniu
z klasycznym systemem waluty złotej.

Powrót złota do roli pieniądza światowego
nie trwał jednak długo (lata 1925-1931). W następstwie
trudności płatniczych, jakie się pojawiły wraz z wielkim
kryzysem, nastał trwający do końca II wojny światowej okres
ograniczeń dewizowych.

Istota systemu walutowego z Bretton Woods

Jeszcze w czasie II wojny światowej zostały
podjęte w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii prace nad
stworzeniem nowego międzynarodowego systemu walutowego.

Chodziło o to, aby nowy system
miał zalety systemu waluty złotej
(wymienialność walut i stabilny kurs wymiany) jednocześnie
był pozbawiony jego wady
niezależności podaży złota od
popytu na ten pieniądz światowy, wynikającego z wielkości
transakcji wyrównawczych w świecie.

Dyskusje toczyły się wokół dwóch
najważniejszych koncepcji:


J. M Keynesa, proponujÄ…cego kreacjÄ™
pieniądza międzynarodowego o nazwie bankor , który
zastąpiłby złoto w roli pieniądza światowego;
Tzw. Planu Whiteła, opartego na idei
systemu dewizowego
złotego, w którym rolę
pieniądza światowego odgrywałby obok złota
wymienialne na złoto waluty narodowe.


W dniach 1-22 lipca 1944 roku w Bretton Woods
(USA) odbyła się konferencja międzynarodowa z udziałem 44
krajów, w tym Polski.

Zwyciężyła koncepcja Whiteła, w myśl
której równowaga płatnicza krajów uczestniczących miała
być osiągana nie za pomocą ograniczania wymienialności walut
i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów
rynkowych ( jak w systemie waluty złotej) lecz przez
prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego
zobowiązywały się kraje uczestniczące w systemie.

System z Bretton Woods był zatem pierwszym międzynarodowym
systemem walutowym utworzonym umownie przez jego uczestników.

ObjÄ…Å‚ on
oprócz ustanowienia zasad
płatności międzynarodowych
utworzenie MFW i MBOIR.

MFW został powołany z myślą o
ustanowieniu instytucji gwarantujÄ…cej respektowanie uzgodnionych
zasad płatności międzynarodowych.

Celem Banku Światowego było
i jest
nadal
finansowanie inwestycji w infrastrukturze krajów
zniszczonych przez wojnę oraz słabiej rozwiniętych.

Podstawę systemu z Bretton Woods stanowiły
dwie zasady :


Wymienialności walut;
Stabilności walutowej..


Zasada wymienialności walut była
rozumiana:


jako wymienialność gwarantowana przez
bank centralny emitujÄ…cy danÄ… walutÄ™;
jako wymienialność rynkowa, tzn.
całkowita swoboda obrotu pieniężnego: w skali
międzynarodowej.


W pierwszym przypadku wymienialność oznacza gwarancję odkupienia przez
władze monetarne od innych banków centralnych własnej waluty
za złoto, jeśli nie została ona zakupiona w celu dokonania
płatności związanych z transakcjami bieżącymi.

W drugim zaś przypadku wymienialność oznacza zobowiązanie władz
monetarnych do niestosowania ograniczeń dewizowych w zakresie
płatności bieżących bilansu płatniczego.

Do końca lat pięćdziesiątych praktycznie
tylko dolar USA spełniał te kryteria wymienialności.

Zasada stabilności walutowej obejmowała reguły kształtowania kursów bieżących
walut w dhzgim i w krótkim okresie. Starano się tutaj pogodzić
wady i zalety stałych oraz zmiennych kursów walut.

Kursy walut narodowych miały być wyrażane
bądź w złocie (kursy parytetowe), bądź w dolarach USA (kursy
centralne). Kształtowaniem kursów bieżących rządziły
następujące zasady:


w oficjalnych transakcjach złotem i
walutami wymienialnymi dopuszczalne były odchylenia ą1
% od kursu parytetowego lub centralnego;
wykluczone były dyskryminacyjne
zarządzenia walutowe i praktyki różnicowania kursów
walut.


Krótkookresowa nierównowaga
bilansu płatniczego miała być
likwidowana w drodze wykorzystania rezerw walutowych (złota i
dolarów USA) lub zaciągania kredytów zagranicznych.

Długookresowa nierównowaga
bilansu płatniczego miała być
przezwyciężana przez kraje deficytowe przez odpowiednią
politykÄ™ gospodarczÄ…. Zmiana parytetu lub kursu centralnego
waluty kraju deficytowego była traktowana jako rozwiązanie
ostateczne.

Dewaluacja musiała być
poprzedzona zgodą MFW i nie mogła - bez
stwierdzenia przez MFW tzw. zasadniczego braku równowagi -
przekraczać 10%.

W systemie z Bretton Woods dwa rodzaje
pieniądza grały rolę walut rezerwowych (pieniądza
światowego): złoto i
dolary USA - dzięki wymienialności
zewnętrznej na złoto według stałego parytetu.

Funkcję waluty kluczowej systemu pełnił
dolar USA jako jedyna waluta wymienialna na złoto według
parytetu.

Inne waluty były wymienialne
na złoto tylko pośrednio - przez ich
wymianÄ™ na dolary USA. W konsekwencji kursy centralne tych walut
były ustalane tylko w stosunku do dolara.

Dawało to istotne korzyści Stanom
Zjednoczonym. Mogły one dokonywać transakcji wyrównawczych za
pomocą własnej waluty i odnosić korzyści seigniorage.

Inne kraje były skłonne tolerować tę
uprzywilejowaną pozycję dolara USA, tylko jednak dopóty,
dopóki ich rezerwy trzymane w dolarach miały stałą (lub
wzrastającą) wartość.

Wskutek narastajÄ…cego deficytu
bilansu płatniczego Stanów Zjednoczonych
na początku lat sześćdziesiątych pojawiło się zjawisko
nadmiaru dolarów USA.

W takiej sytuacji, w celu utrzymania
rynkowej ceny złota w dolarach, Stany Zjednoczone musiały się
uciec do sprzedaży rezerw złota na rynku londyńskim.

Wspomagały je w tym inne kraje (Belgia,
Francja, Holandia, RFN, Szwajcaria, WÅ‚ochy, Wielka Brytania),
tworząc wspólnie w 1961 r. tzw. pool złota.

Wyrazem pomocy innych krajów dla Stanów
Zjednoczonych, a tym samym dla całego międzynarodowego
systemu walutowego, było też zobowiązanie się w 1962 r. tzw.
grupy dziesięciu (G-10: pool złota oraz Japonia i Kanada) do wstrzymania się od wymiany rezerw
walutowych na złoto.

Wszystkie te środki okazały się jednak
niewystarczajÄ…ce wobec stale wzrastajÄ…cego deficytu
płatniczego Stanów Zjednoczonych, jak również, malejącego
zainteresowania państw europejskich, a zwłaszcza Francji
podtrzymywaniem coraz mniej sprawnego systemu.

Wszystko to zmusiło prezydenta
Nixona do zawieszenia zewnętrznej wymienialności dolara na
złoto 15 sierpnia 1971 r.

Większość krajów, wprowadziła ograniczone
płynne kursy swoich walut do dolara. Nie zmniejszyło to jednak
spekulacji w związku ze spodziewaną dewaluacją waluty. Doszło
do niej w końcu na mocy tzw. Umowy Waszyngtońskiej
(Smithonian Agreement), uzgodnionej przez ministrów
finansów krajów G-10 w dniu 18 grudnia 1971 r.

Dolar USA został zdewaluowany 0 8,57% (z 35 na
38 USD za uncję złota). Jednocześnie ustalono rozszerzenie
wahań kursów rynkowych innych walut wokół ich kursu
centralnego do dolara USA z Ä… 1% do Ä…2,25%.

Uzyskana w wyniku tego poprawa bilansu
płatniczego Stanów Zjednoczonych w 1972 r. okazała się jednak
niewystarczajÄ…ca do powstrzymania ucieczki od dolara.

Ze względu na to, że kolejna dewaluacja
dolara (z 38 do 42,22 USD za uncję) okazała się
nieskuteczna, 19 marca 1973 r. Stany Zjednoczone, Wielka
Brytania, Japonia, Włochy, Kanada oraz Szwajcaria - każdy z
tych krajów oddzielnie - zdecydowały
się na zrezygnowanie z utrzymywania stałych kursów swoich
walut, co oznaczało rozpad systemu
z Bretton Woods.

Przyczyny rozpadu systemu z Bretton Woods

Ogólną przyczyną rozpadu systemu z Bretton
Woods były tkwiące w nim cechy prowadzące do zachwiania
międzynarodowej równowagi płatniczej:


monowalutowość,
brak elastyczności w przywracaniu
zewnętrznej równowagi płatniczej,
wysoki stopień międzynarodowej
mobilności pieniądza i kapitałów krótkoterminowych.


Cecha monowalutowości
była związana z rolą dolara USA jako
waluty kluczowej systemu oraz waluty rezerwowej. W taki sposób
dolar pozbawiał władze monetarne Stanów Zjednoczonych
możliwości prowadzenia własnej polityki kursowej, gdyż to
inne kraje ustalały kursy centralne swoich walut w stosunku do
dolara.

W konsekwencji narastał deficyt bilansu
płatniczego USA, którego - przy ekspansywnej polityce
monetarnej - bez wprowadzenia ograniczeń dewizowych lub
protekcjonistycznych nie można było zmniejszyć.

W latach sześćdziesiątych utrzymywała się
ciągła tendencja wzrostowa udziału dolarów - kosztem złota -
w światowych zasobach rezerw i walutowych. W 1959 r. dolary USA
stanowiły 10,1 % rezerw światowych, w 1971 r. zaś - 45,7%.

Podaż pieniądza światowego zależała prawie
wyłącznie od deficytu bilansu płatniczego Stanów
Zjednoczonych i nie miała żadnego związku z popytem będącym
w proporcji do rozwoju wymiany międzynarodowej rozliczanej w
dolarach.

Brak równowagi bilansów
płatniczych (deficyt płatniczy USA i
nadwyżki wielu innych krajów) w połączeniu z sytuacją, gdy w
rezerwach walutowych zaczęło być więcej dolarów niż złota,
poderwał zaufanie do dolara.

Kontynuowanie w takich okolicznościach oparcia
światowego systemu walutowego na jednej walucie okazało się
niemożliwe.

Brak elastyczności w przywracaniu
zewnętrznej równowagi płatniczej był związany z systemem
stałego kursu walutowego obowiązującego na mocy porozumienia z
Bretton Woods.

Stałość kursów, oprócz
niewątpliwych zalet, wykazywała wiele niedogodności na szczeblu makroekonomicznym.

Brały się one przede wszystkim stąd, że
strony systemu z Bretton Woods były zobowiązane do obrony
stałości kursu swojej waluty przez dokonywanie operacji
interwencyjnych, natomiast miały ograniczone możliwości
dostosowania poziomu kursu do sytuacji w bilansie płatniczym.

Prowadziło to często do tego, iż decyzje o
dewaluacji danej waluty były podejmowane zbyt późno, co
niekorzystnie wpływało na makroekonomiczną sytuację kraju.

W konsekwencji utrzymywanie stałego kursu
walutowego w dłuższym czasie prowadziło do powstania bądź
strukturalnych nadwyżek płatniczych, bądź strukturalnych
deficytów płatniczych.

Wymienialność walut połączona z rozwiniętymi międzynarodowymi rynkami
walutowymi i pieniężnymi spowodowała
zwiększenie międzynarodowej mobilności pieniądza. Pod koniec lat sześćdziesiątych międzynarodowe
przepływy głównie depozytów a vista wzrosły do znaczących
rozmiarów. Do tego doszły operacje eurowalutowe.

W konsekwencji stan rezerw walutowych
poszczególnych krajów w coraz większym stopniu był
uzależniony od spekulacyjnych ruchów kapitałów
krótkoterminowych.

Jeśli się zważy, że podstawę kreacji
podaży pieniądza stanowią w części rezerwy walutowe,
nastąpiła zmiana polityki pieniężnej w wielu krajach.

Polityka ta zaczęła być podporządkowywana
równowadze zewnętrznej, podczas gdy celem polityki fiskalne
nadal była stabilizacja wewnętrzna.

Brak koordynacji między
polityką monetarną i budżetową w znaczącej części się
przyczynił do zwiększania nierównowagi płatniczej niektórych
krajów, w tym Stanów Zjednoczonych.

Część III. Współczesny międzynarodowy
system walutowy

Bezpośrednim następstwem rozpadu systemu z Bretton Woods było
przede wszystkim odejście od kursów stałych i wprowadzenie
przez większość krajów ograniczonych kursów płynnych.

Początkowo odbywało się to w
sposób żywiołowy. Jednocześnie trwały
prace nad stworzeniem instytucjonalnych podstaw nowego
międzynarodowego systemu walutowego.

Jeszcze w 1972 r. powstał w ramach MFW tzw.
Komitet Dwudziestu (K-20), który się zajął przygotowaniem
koncepcji reformy

W 1974 r. został on zastąpiony Tymczasowym
Komitetem Rady Gubernatorów ds. Międzynarodowego Systemu
Walutowego, na forum którego 7-8 stycznia 1976 r.w Kingston
na Jamajce zostały przyjęte podstawowe uzgodnienia.

Ich formalizacji dokonała Rada
Gubernatorów MFW 30 kwietnia tego samego roku - również w
Kingston na Jamajce - przez
wniesienie drugiej poprawki do umowy o MFW;
weszła ona w życie 1 kwietnia 1978 r.

Na mocy obydwu porozumień jamajskich:


została zniesiona zasada stałych kursów
walut;
kraje członkowskie MFW uzyskały swobodę
wyboru reguł kursowych;
konieczne stało się jedynie prowadzenie
polityki kursowej zgodnie z celami MFW;
Fundusz został upoważniony do
nadzorowania zgodności reguł wybranych przez kraje z
tymi celami;
przyjęto zasadę, że raz wybrane reguły
kursowe (noszÄ…ce
nazwÄ™: systemu kursowego danego
kraju) powinny być przestrzegane; ich zmiana wymaga
notyfikacji MFW;
została zniesiona zasada ustalania
parytetów walut w złocie i urzędowej ceny złota; wprowadzono wręcz zakaz
jakiegokolwiek odnoszenia walut narodowych do złota;
głównym składnikiem rezerw walutowych
powinny być specjalne prawa ciągnienia w MFW


W dniu 29 kwietnia 1977 r. MFW przyjÄ…Å‚
szczególne zasady udzielania członkom pomocy w wyborze, które
zastąpiły kierunki administrowania kursami płynnymi.

Przyjęto w nich, że:


każdy kraj członkowski powinien się
powstrzymywać od manipulowania kursami walutowymi i
systemem walutowym, jeżeli mogłoby to utrudniać
procesy dostosowawcze w zakresie równowagi zewnętrznej
lub zapewniać mu niesprawiedliwą przewagę
konkurencyjnÄ… nad innymi krajami;
każdy kraj członkowski powinien
dokonywać interwencji na rynku walutowym w celu
zapobieżenia chaosowi, polegającemu np. na
krótkookresowych perturbacjach kursu walutowego;
w swojej praktyce interwencyjnej kraje
powinny brać pod uwagę interesy innych krajów
członkowskich, a szczególnie tych, których waluty
stanowiÄ… przedmiot interwencji.


W praktyce MFW odróżnia się
uzasadnione i nie uzasadnione zmiany kursów walut.

Jeżeli przyczyny deficytu bilansu
płatniczego mają źródło w polityce pieniężnej lub
fiskalnej państwa, w przepisach ograniczających mechanizm
rynkowy i tym podobnych działaniach państwa, to w celu
przywrócenia równowagi płatniczej powinny być
poczynione kroki z zakresu wewnętrznej polityki gospodarczej.

Polityka kursowa może być
stosowana w przypadku niedostatecznie
proeksportowej struktury gospodarki i inflacji o charakterze
kosztowym.

Nie powinna jednak być
nadużywana, gdyż jej oddziaływanie na gospodarkę jest
obosieczne przez wpływanie na stopę inflacji.

Jednym z następstw przyjęcia przez MFW
wymienionych wyżej zasad było wykształcenie się i stosowanie
przez poszczególne kraje jednego z trzech podstawowych systemów
kursowych:


kursu (nieograniczenie) płynnego,
tzw. independentfloating exchange rate (flexible exchange
rate);
kierowanego kursu (ograniczenie)
płynnego, tzw. managed floating exchange rate
(limited flexible exchange rate);
kursu centralnego, tzw. pegged
exchange ratexed exchange rate).


Kurs płynny kształtuje się na rynku walutowym bez interwencji
władz monetarnych.

W zwiÄ…zku z tym nie jest konieczne
dokonywanie przez kraj stosujÄ…cy zasady tego kursu transakcji
wyrównawczych bilansu płatniczego.

Kierowany kurs płynny wymaga od władz monetarnych danego kraju
interwencji na rynku walutowym jedynie w razie długoterminowego
utrzymywania się znacznej różnicy między kursem rynkowym a
kursem uważanym przez bank centralny za właściwy w odniesieniu
do wybranej waluty zagranicznej lub wiÄ…zki takich walut.

W systemie kierowanego kursu płynnego
konieczne zatem jest dokonywanie transakcji wyrównawczych
bilansu płatniczego, chociaż nie są one częste.

Kurs centralny wymaga od władz monetarnych utrzymywania kursów
rynkowych waluty krajowej w stosunku do wybranej waluty
zagranicznej lub wiązki takich walut na stałym poziomie.

Dokonywanie interwencji na rynku walutowym i
transakcji wyrównawczych jest w tym systemie bardzo częste,
gdyż dopuszczalne wahania kursu są z reguły ustalane w bardzo
wÄ…skim przedziale.

Około 4/5 handlu światowego
jest rozliczane na zasadzie kursów płynnych nieograniczenie lub
kierowanych.

Kursy nieograniczenie płynne są stosowane
m.in. przez Stany Zjednoczone, KanadÄ™, JaponiÄ™, AustraliÄ™,
RPA, ArgentynÄ™, BrazyliÄ™.

Kierowane kursy płynne zostały przyjęte
przez kraje Unii Europejskiej, Meksyk, TurcjÄ™, IndonezjÄ™ i
wiele innych.

Najwięcej krajów wybrało jednak system
kursów centralnych.

Polska również stosuje zasady
kursu centralnego. Jest on ustalany przez
Narodowy Bank Polski od 17 maja 1991 r. w stosunku do koszyka
pięciu walut dominujących w strukturze płatności w polskim
handlu zagranicznym.

W koszyku tym 45% stanowi dolar USA,
35% marka niemiecka, 10%funt szterling i po 5% frank
francuski i frank szwajcarski.,

Od października 1991 r. obowiązuje zasada
codziennej dewaluacji złotego w stosunku do koszyka (tzw.
crawling peg -
pełzający kurs centralny) najpierw
o 9 zł, później o 12 zł, 15 zł, ale nie więcej niż 1,8% w
skali miesiÄ…ca (24% rocznie).

Od sierpnia 1993 r. do października 1994 r.
maksymalne tempo "pełzania" wynosiło 1,6%
miesięcznie później - 1,2%, a od stycznia 1996 r. - 1%
miesięcznie.

Przy utrzymaniu tej zasady 16
maja 1995 r. NBP zmienił sposób ustalania urzędowego kursu
centralnego.

Za podstawę jego określania są brane już
nie kursy zamknięcia z dnia poprzedniego pięciu walut
koszykowych we Frankfurcie, ale kursy zamknięcia dolara i marki
na powstałym w 1993 r. międzybankowym rynku krajowym FOREX.

Transakcje walutowe na rynku
międzybankowym mogą odbywać się tylko między dealing roomami
banków mających - na podstawie zezwolenia dewizowego NBP -
uprawnienia do prowadzenia działalności dewizowej.

Kurs centralny (używane są również nazwy: referencyjny, odniesienia, parytetowy) jest
ogłaszany codziennie rano za pośrednictwem systemu REUTERS i
TELERATE.

Kurs rynku międzybankowego (tzw. kurs
fixingu) nie może przekraczać ustalonego na ą 7% przedziału
wahań wokół kursu centralnego.

NBP dokonuje na rynku
międzybankowym FOREX interwencji: początkowo -
maj-sierpień 1995 r. - przy 5-procentowym odchyleniu od kursu
centralnego, a od 1 września 1995 r. - przy marginesie ą 6%.

W transakcjach z klientami banki majÄ…
pełną swobodę ustalania kursów. Z podobnej swobody korzysta
rynek kantorowy. To
częściowe uwolnienie kursu złotego od jego kursu centralnego
nazwano "upłynnieniem" kursu złotego.

Innym następstwem porządku walutowego
uzgodnionego w Kingston była zmiana roli poszczególnych walut. Praktycznie doprowadzono do
wyeliminowania złota jako pieniądza światowego oraz
podstawowego składnika rezerw walutowych.

W funkcji pieniÄ…dza
światowego zastąpił je dolar USA,
gdyż przeszło 90% transakcji wymiany walut w świecie odbywa
się z udziałem tej waluty.

Dolar USA jest także najważniejszym
elementem (60%) rezerw walutowych banków centralnych. Mocną
pozycję w tej dziedzinie mają również marka niemiecka
(19%) i jen japoński (8%).

Stabilność systemu walutowego przyjętego
w Kingston jest następstwem zarówno odpowiedzialnej polityki
walutowej Stanów Zjednoczonych, Japonii i państw europejskich,
jak i wspierania
tego systemu przez odpowiednie narzędzia i mechanizmy tworzone
przez MFW z myślą o udzielaniu
pomocy krajom odczuwającym trudności płatnicze oraz
zwiększaniu zasobów pieniądza światowego.

Należy tu wymienić przede
wszystkim różnego rodzaju Specjalne i Zwykłe Prawa
CiÄ…gnienia.

We wrześniu 1967 r. MFW przyjął poprawkę do
umowy o MFW o uruchomieniu specjalnych praw ciÄ…gnienia (Special
Drawing Rights SDR).

Specjalne Prawa Ciągnienia są pieniądzem międzynarodowym kreowanym przez
Międzynarodowy Fundusz Walutowy w celu udostępnienia
go krajom członkowskim mającym deficyt bilansów płatniczych, aby
mogły go użyć w charakterze waluty rezerwowej na dokonanie
transakcji wyrównawczych.

Początkowo wartość specjalnych praw
ciągnienia wynosiła 1/35
uncji złota (0,888671 g), czyli była równa jednemu dolarowi
USA.

W latach 1974 -1980 wartość ta
opierała się na koszyku 16 walut.

Od 1981 r. podstawę wartości
specjalnych praw ciągnienia stanowi koszyk pięciu walut: dolara
USA, marki niemieckiej, jena, franka francuskiego i funta
szterlinga.

Ich udział w koszyku podlega weryfikacji w
okresach pięcioletnich (1981, 1986, 1991, 1996).

O wielkości kreacji specjalnych praw
ciągnienia decyduje Rada Gubernatorów MFW.

Pierwsza emisja została rozdysponowana w
latach 1970-1972 na kwotÄ™ 9,3 mld SDR. Od 1981 r. specjalne
prawa ciągnienia nie podlegają spłacie.

Specjalne prawa ciÄ…gnienia
mają trzy cechy korzystne dla krajów odczuwających trudności
płatnicze:


bezzwrotność,
nie uwarunkowany przydział,
niskie oprocentowanie.


Stabilizującą rolę w międzynarodowych
stosunkach walutowych odgrywa Międzynarodowy Fundusz Walutowy
nie tylko jako ich regulator, lecz także przez udostępnianie
środków finansowych krajom doznającym niedoborów płatniczych
zagrażających wymienialności ich walut.

Oprócz przyznawania specjalnych praw
ciągnienia - historycznie najmłodszej formy pomocy MFW -
Fundusz udziela pomocy w postaci zwykłych praw ciągnienia.
Podstawą do określenia wielkości pomocy, na jaką maksymalnie
może liczyć kraj członkowski, jest tzw. kwota udziałowa,
ustalana przez Radę Gubernatorów MFW w proporcji głównie do
udziału tego kraju w handlu światowym.

Największym udziałowcem są Stany
Zjednoczone (17,66 % kapitału założycielskiego), a drugie i
trzecie miejsce zajmują Niemcy i Japonia-po 5,6%. Udział
Francji i Wielkiej Brytanii wynosi po 4,95%.

Polska znajduje siÄ™ na 31
miejscu z udziałem 0,67%, co stanowi 988,5 mln SDR.

Kwota udziałowa każdego kraju składa się
z dwóch części:


wpłacanej w walutach rezerwowych lub (do
1978 r.) w złocie - 25% kwoty,
wpłacanej w walucie własnej kraju
członkowskiego - 75% kwoty.


W odróżnieniu od specjalnych praw
ciągnienia zwykłe prawa są przekazywane przez MFW
beneficjantowi w żądanej przez niego walucie. Mogą one
być przyznawane nie tylko na cele bezpośrednio związane z
transakcjami wyrównawczymi bilansu płatniczego.

W okresie przed 1952 r. MFW
udzielał wyłącznie pomocy nie uwarunkowanej, sięgającej
maksymalnie części kwoty wpłaconej w złocie lub w walutach
rezerwowych (25% kwoty udziałowej w momencie wstępowania do
MFW).

Åšrodki przyznawane w tym trybie mogÄ…
pochodzić wyłącznie z zasobów własnych Funduszu. Pomoc
bezwarunkowa jest przyznawana w formie zgody MFW na sprzedaż
walut obcych.

We wszystkich innych przypadkach pomoc MFW
jest przyznawana w sposób uwarunkowany

Wyróżnia się tu cztery rodzaje zwykłych
cztery rodzaje specjalnych udogodnień finansowych.

Do zwykłych udogodnień
finansowych zalicza siÄ™:


promesÄ™ kredytowÄ… (Stand-By
Arrangement - SBA): od 1952 r.;
wydłużone udogodnienie kredytowe
(Extended Fund Facility - EFF):od 1974
strukturalne udogodnienie dostosowawcze
(Structural Adjustment Facility -SAF):od1986r.;
podwyższone strukturalne udogodnienie
dostosowawcze (Enhanced Structural Adjustment
Facility - ESAF): od 1988 r.


Forma promesy kredytowej jest
stosowana we wszystkich przypadkach
przyznawania przez MFW pomocy uwarunkowanej. Wyłącznie jednak w
odniesieniu do tzw. pomocy słabo uwarunkowanej SBA jest jedynym
instrumentem jej udzielania.

SÅ‚abo uwarunkowane jest przyznanie przez MFW
tzw. pierwszej transzy kredytowej zwykłych praw ciągnienia,
zwiększającej zasoby waluty narodowej danego kraju w MFW ze 100
do 125% kwoty udziałowej, oraz udostępnienie udogodnień
specjalnych.

Decyzja w tym trybie jest podejmowana na
podstawie noty kraju członkowskiego zawierającej:
1. oświadczenie o potrzebie skorzystania z pomocy MFW ze
względu na deficyt bilansu płatniczego lub zmniejszenie się
rezerw walutowych

2. deklarację podjęcia działań w celu
przezwyciężenia trudności płatniczych.

Zwrot kwoty pożyczonej w trybie "czystej
“ promesy kredytowej (SBA nastÄ™puje zwykle w ciÄ…gu 12-18
miesięcy.

Następne transze kredytowe:
druga, trzecia i czwarta sÄ… silnie uwarunkowane.

Oznacza to konieczność


sformułowania przez kraj występujący o
pomoc w tym trybie "oświadczenia intencji"
(letter of intent), które oprócz prośby o
udostępnienia zasobów MFW powinno zawierać opis
zamierzonego sposobu ich wykorzystania oraz działań,
jakie będą podjęte w celu ustabilizowania gospodarki
kraju.
W opracowaniu wniosku udziela pomocy
specjalna misja MFW która niezależnie sporządza raport
zawierający jej własny projekt programu gospodarczego i
pomocy kredytowej.


Terminy udostępniania kwot
wynikajÄ… z potrzeb oraz rodzaju pomocy . Rocznie
każdy kraj może wykorzystać najwyżej jedną transzę.

Wydłużone udogodnienie kredytowe różni się
od SBA w zasadzie jedynie terminem zwrotu, który w przypadku EFF
wynosi do 5 lat.

Powoduje to jednak, że program gospodarczy
musi być opracowany znacznie bardziej kompleksowo i obejmować
także planowane przedsięwzięcia z zakresu polityki fiskalnej.

Udogodnienia SAF i ESAF sÄ… przeznaczone
wyłącznie dla krajów najmniej rozwiniętych. Ich
oprocentowanie wynosi 0,05% rocznie, podczas gdy SBA i EFF sÄ…
udzielane według rynkowej stopy procentowej.

Wśród specjalnych udogodnień
finansowych wyróżnia się:


udogodnienie w zakresie finansowania
kompensacyjnego i wydatków nie przewidzianych
(Compensatory and Contingency Financing Facility - CCFF):
od 1988 r.;
udogodnienie przeznaczone na
finansowanie zapasów buforowych (Buffer Stock
Financing Facility - BSFF);
pomoc nadzwyczajnÄ… (Emergency
Assistance - EA);
udogodnienie dla krajów dokonujących
transformacji ustrojowej (Systemic Transformation
Facility - STF): od 1993 r.


Największą rolę odgrywa
udogodnienie w zakresie finansowania kompensacyjnego i wydatków
nie przewidzianych.

Decyzją Funduszu z 1988 r. zostało ono
utworzone przez połączenie dotychczasowych dwóch odrębnych
udogodnień. Mimo to praktycznie nadal każde z tych udogodnień
funkcjonuje oddzielnie.

Udogodnienie w zakresie
finansowania kompensacyjnego ma na celu udzielanie pomocy krajom
w razie obniżenia się ich wpływów eksportowych w stosunku do
tendencji w okresie 5-letnim.

W ciągu ostatnich 10 lat nie były
wykorzystywane środki w ramach udogodnień przeznaczonych na
finansowanie zapasów buforowych. Są one przeznaczane na pomoc
dla krajów utrzymujących międzynarodowe zapasy buforowe i
odczuwających trudności płatnicze. Spłata BSFF powinna być
dokonana w ciÄ…gu 3 1/4 do 5 lat.

Finansowaniu niespodziewanego pogorszenia
się salda bilansu płatniczego wskutek działania czynników
nieprzewidywalnych służy pomoc nadzwyczajna.

Mimo braku w tym przypadku wymogu spełniania
przez kraj kryteriów realizacji i określenia terminów spłaty,
EA nie jest automatyczna. Najczęściej
jest wymagane zawarcie odpowiedniego porozumienia z MFW w sprawie
zamiany w okresie późniejszym EA na jedno ze zwykłych
udogodnień.

Od 1993 r. kraje Europy Åšrodkowej i
Wschodniej, byłego ZSRR i dwa kraje azjatyckie (razem 13
krajów) korzystają z nowego rodzaju udogodnień specjalnych dla
krajów dokonujących transformacji ustrojowej.

Największym beneficjantem STF jest
dotychczas Rosja. Otrzymała ona 2,2 mld SDR z ogólnej kwoty
2,2 mld SDR rozdysponowanych w latach 1993-1994.

Warunkiem otrzymania środków w ramach STF
jest korzystanie uprzednio z innych form pomocy MFW i
stwierdzenie jej niewystarczalności, przeznaczenie na cele makroekonomiczne i
niestosowanie środków pogarszających dostęp do rynku
wewnętrznego dla dostawców zagranicznych np. ograniczenia
wymienialności waluty, różnicowania jej kursu, restrykcyjnych
środków polityki handlowej.

Środki STF są udostępniane w dwóch ratach -
po 25% kwoty udziałowej. Druga rata może być wykorzystana w
ciągu 6-18 miesięcy po otrzymaniu pierwszej. Warunki spłaty
STF sÄ… takie same jak w przypadku EFF.

Limity dostępu do środków MFW zostały
przedstawione w tablicy 6.2.

Od czasu powrotu do Funduszu w
połowie 1986 r. Polska podpisała cztery porozumienia

Pierwsze z nich typu SBA - podpisane w 1989
r. - objęło okres od lutego 1990 r. do marca 1991 r. W
związku z niewypełnieniem kryteriów wykonawczych Polska
wykorzystała zaledwie kwotę 260 mln SDR z 545 mln przyznanych.

Drugie porozumienie - podpisane w kwietniu
1991 r. - przewidywało dostęp Polski do środków EFF oraz
CCFF na Å‚Ä…cznÄ… kwotÄ™ 1,8 mld USD w latach 1991-1993.

Wobec jednak przekroczeń poziomu deficytu
budżetowego, nieosiągnięcia wymaganego pułapu rezerw
walutowych i przekroczenia limitu zadłużenia budżetu w
systemie bankowym, w czerwcu 1991 r. pomoc została zawieszona.
Wykorzystano zaledwie 235 mln SDR.

Trzecie porozumienie zostało podpisane w
marcu 1993 r. na rok. Przewidywało ono ponownie pomoc typu
SBA. Polska otrzymała dostęp do kredytu na kwotę 476 mln SDR
od września 1993 r. Wykorzystano 357 mln SDR.

Porozumienie czwarte obejmuje 18 miesięcy -
od lipca 1994 r. do grudnia 1995 r. W siedmiu transzach typu
SBA Polska otrzymuje pomoc wartości 545 mln SDR. Została też
przewidziana dodatkowa pożyczka w kwocie 100-150 mln USD na
pokrycie kosztów realizacji porozumienia z Klubem Londyńskim w
sprawie redukcji długu w bankach komercyjnych

Dwudziestoletni okres
funkcjonowania współczesnego międzynarodowego systemu
walutowego dowodzi, że jest on powszechnie akceptowany.

Do elementów systemu decydujących o jego
pozytywnej ocenie należą:


elastyczność,
wielość źródeł pieniądza światowego
oraz
rozłożenie korzyści z emisji pieniądza
międzynarodowego na wiele krajów.


Funkcjonowanie Europejskiego Systemu
Walutowego

Chociaż współczesny międzynarodowy system
walutowy zapewnia stosunkowo dużą stabilność finansowej
strony współpracy gospodarczej między państwami, to jednak
niektóre jego elementy, zwłaszcza występujący poziom wahań
kursów, są trudne do zaakceptowania dla krajów połączonych
ze sobÄ… wyjÄ…tkowo mocnymi powiÄ…zaniami gospodarczymi.

Stąd też bierze się
inicjatywa krajów Unii Europejskiej dotycząca wspólnego
systemu walutowego.

Koordynacja polityki kursowej krajów
członkowskich Wspólnot Europejskich (WE) sięga początków lat
siedemdziesiÄ…tych.

W zwiÄ…zku z rozszerzeniem dopuszczalnych
wahań kursów rynkowych wokół kursu centralnego na mocy Umowy
Waszyngtońskiej, w kwietniu 1972 r. kraje utworzyły tzw.
wąż walutowy, polegający
na ograniczeniu wahań kursów rynkowych walut krajów
uczestniczÄ…cych do Ä… 1,125% w stosunku ustalonych
dwustronnie kursów centralnych.

Formalnie wąż funkcjonował do 1979 r., ale
niemal natychmiast opuściły go: Wielka Brytania, Da i Irlandia,
a nieco później - Włochy i Francja.

Z inicjatywy kanclerza RFN H. Schmidta i
prezydenta Francji V.G. d'Estaing w 1978 r. kraje EWG uzgodniły
powołanie Europejskiego Systemu Walutowego.

Na system ten składają się
trzy elementy:


europejska jednostka walutowa,
mechanizm kursów walutowych
system kredytowy.


 

Europejska jednostka walutowa (European
Currency Unit
ECU) stanowi najważniejszą część Europejskiego Systemu
Walutowego.

Pełni ona w nim funkcje:


wskaźnika kształtowania kursów,
podstawy określania tzw. wskaźnika
rozbieżności,
środka płatniczego między bankami
centralnymi i
składnika rezerw walutowych krajów
członkowskich.


Funkcja wskaźnika
kształtowania kursów polega na tym,
że kursy centralne poszczególnych walut narodowych krajów ESW
są wyrażane w ECU. Dwustronne kursy podstawowe (taux
pivots) wynikają z poznania kursów centralnych.

Każda z walut narodowych jest jednocześnie
w "koszyku" ECU.

Zmiana kursu podstawowego jest
zatem możliwa jedynie na podstawie decyzji wszystkich
uczestników ESW, gdyż nie tylko oznacza
zastąpienie starej relacji wartości walut nową, lecz także
koryguje udział wszystkich walut w "koszyku" ECU.

W okresie od 13 marca 1979 r. do 1 sierpnia
1993 r. wahania kursów rynkowych wynosiły ą2,25%.

W wyniku jednak zniesienia 1 stycznia 1993 r.
kontroli przepływów kapitałów między krajami EWG
rozpoczęły się perturbacje walutowe. Po ich nasileniu latem
1993 r. została podjęta decyzja o rozszerzeniu przedziału
wahań kursów rynkowych do ą 15%. Jedynie dla marki niemieckiej
i guldena holenderskiego pozostawiono wahania Ä…2;25%.

Mechanizm kursów walutowych (Exchange
Rate Mechanism - ERM) jest oparty na idei stałych kursów
walut o dwóch progach interwencji:


pierwszym fakultatywnym i
drugim - obligatoryjnym.


System kredytowy ESW jest nastawiony na
udzielanie pomocy krajom członkowskim w finansowaniu interwencji
walutowych oraz deficytów bilansów płatniczych.

Udzielane są cztery rodzaje kredytów:


ułatwienia bardzo krótkoterminowe (z
terminem spłaty do 60 dni),
kredyty krótkoterminowego wsparcia
monetarnego (z terminem spłaty od 3 do 9 miesięcy),
średnioterminowa pomoc finansowa (na 2 do
5 lat) i
kredyty długoterminowe.


Ze względu na koordynację polityki
pieniężnej i fiskalnej krajów członkowskich ESW bieżące
kursy walut sÄ… utrzymywane w przewidzianych granicach, a
dewaluacje lub rewaluacje kursów nie zdarzają się często.

W czerwcu 1989 r. Rada Europejska
przyjęła tzw. Raport Delorsa, w którym nakreślony
został plan utworzenia Unii gospodarczej i walutowej.

Szczyt w Maastricht w grudniu 1991 r.
podjÄ…Å‚ decyzjÄ™ o utworzeniu Unii Europejskiej na mocy
Traktatu, który wszedł w życie 1 listopada 1993 r.

Zgodnie z tym Traktatem w
trzech etapach ma być utworzona Unia
ekonomiczna i monetarna - zakładająca utworzenie Europejskiego
Banku Centralnego, który będzie emitował wspólną
jednostkę pieniężną krajów Unii Europejskiej.

Rada Europejska w Madrycie (15-16 grudnia
1995 r.) ustaliła, że wspólna waluta będzie nosiła
nazwÄ™ EURO.

Banknoty i monety nominowane EURO znajdÄ…
się w obiegu najpóźniej 1 stycznia 2002 r.

 

Pytania


Czy rozliczenia pieniężne stanowią
jedyną formę rozliczeń międzynarodowych? W jaki inny
sposób można dokonywać regulowania należności i
zobowiązań między krajami?
Dlaczego w rozliczeniach międzynarodowych
strony korzystają z pośrednictwa banków?
Czy jest możliwe dokonywanie
pieniężnych rozliczeń międzynarodowych w warunkach
braku wymienialności walut? Jakie to są możliwości?
Jakie są korzyści z posiadania przez
kraj waluty wymienialnej?
Co to jest waluta międzynarodowa? Jakie
są rodzaje walut międzynarodowych?
Co to jest międzynarodowy system
walutowy? Proszę wymienić istniejące dotychczas
systemy walutowe w gospodarce światowej?
Proszę przedstawić mechanizm
automatycznego przywracania równowagi płatniczej w
systemie waluty złotej?
Proszę przedstawić założenia systemu
dolarowo-złotego z Bretton Woods.
Jakie były przyczyny rozpadu systemu z
Bretton Woods?
Jaka była treść porozumień jamajskich?
Jakie reguły kursowe są stosowane we
współczesnym systemie walutowym?
Co to sÄ… specjalne prawa ciÄ…gnienia?
Jakie sÄ… ich cechy?
Proszę podać rodzaje udogodnień
finansowych przyznawanych przez MFW?
Z jakich udogodnień finansowych MFW
korzystała Polska?
Proszę przedstawić cele i mechanizm
funkcjonowania ESW?