Czasowy
C
z
a
s
o
w
y
Czasowy
C
z
a
s
o
w
y
wyłącznik oświetlenia
w
y
Å‚
Ä…
c
z
n
i
k
o
Å›
w
i
e
t
l
e
n
i
a
wyłącznik oświetlenia
w
y
Å‚
Ä…
c
z
n
i
k
o
Å›
w
i
e
t
l
e
n
i
a
Do czego to służy? Dwusekcyjna dioda LED D2 sygnalizu- Jak wspomniano, wyłącznik czasowy za-
W czasach notorycznych podwyżek cen lu- jąca stan pracy wyłącznika czasowego świeci: czyna pracować (tj. odmierzać czas) z chwi-
dzie częściej zwracają uwagę na ilość wyda- - na zielono, gdy układ odmierza upływ cza- lą podania mu zasilania. Od tego momentu
wanych pieniędzy. Próbują zaoszczędzić na su (styki przekaz
nika są wówczas zwarte), zostaje włączona też cewka zwierająca styki
czym się da. Niestety, nie można tego robić - na czerwono, gdy przechodzi w stan czuwa- przełączne przekaz
nika. Tym samym włączo-
w nieskończoność, gdyż istnieje limit wydat- nia (przekaz
nik wyłącza się i odłącza odbior- ne zostaje zasilanie żarówki/żarówek oświe-
ków, poniżej których komfort życia traci rację nik energii). tlającej(-ych) klatkę schodową budynku mie-
bytu i zaczyna się wegetacja. Od dbałości Głównym elementem wyłącznika czaso- szkalnego czy gospodarczego. Po upływie
o zapewnienie takiego komfortu jest najogól- wego jest układ scalony CMOS 4541, ozna- określonego czasu (z elementami R1,C3,R2
niej mówiąc państwo, ale także i my. Obowią- czony na schemacie jako U1. Zainteresowa- o wartościach - jak w wykazie elementów -
zuje stara zasada - jak dbasz, tak masz. Jed- nych tym układem odsyłam do EdW 10/97 około 5,5 minuty) wyłącznik czasowy odłą-
nym ze sposobów oszczędzania jest racjonal- (s.35-36) - opisano tam szerzej jego możli- cza zasilanie odbiorników prądu i przechodzi
ne korzystanie z energii np. elektrycznej. Spo- wości i właściwości. W przedstawionym w stan czuwania. Ponowne jego wyzwolenie
sobów zmniejszania jej zużycia jest wiele. układzie połączeń kostka ta pracuje jak gene- nastąpi po chwilowym zwarciu zewnętrzne-
Można np. wymieniać odbiorniki energii na rator pojedynczego impulsu monostabilnego go przycisku S1.
bardziej energooszczędne lub/i włączać je tyl- o przebiegu prostokątnym. Impuls ten jest Elementy C4,R3 pełnią funkcję  antysa-
ko w razie potrzeby. W tym ostatnim przy- generowany w momencie włączenia zasila- botażową . Uniemożliwiają ciągłą pracę
padku proces ten można zautomatyzować, nia. Czas jego trwania ustalają zewnętrzne wyłącznika, gdy ktoś (czytaj: żartowniś) za-
korzystając z wyłącznika czasowego. Układ elementy obwodu czasowego R1,C3 i po- blokuje przycisk S1 w pozycji włączonej.
tego typu jest bardzo przydatny w wielu bu- mocniczy rezystor R2. Można to zrobić w prosty sposób - wtykając
dynkach i pozwala w skali roku znacznie ob-
niżyć rachunki za prąd. Rys. 1 Schemat ideowy
Niniejszy artykuł przed-
stawia przykładowe roz-
wiÄ…zanie takiego urzÄ…dze-
nia.
Jak to działa?
Schemat wyłącznika cza-
sowego przedstawia rysu-
nek 1. Pod względem
elektronicznym układ zo-
stał bardzo uproszczony.
Nie zawiera żadnych ele-
mentów regulacyjnych.
Miało to na celu obniżenie
kosztów wykonania i uła-
twienie montażu także po-
czÄ…tkujÄ…cym hobbystom.
Zasilacz stanowiÄ… ele-
menty TR1,D1,C1,C2.
Stabilizator napięcia jest
całkowicie zbędny.
Elektronika dla Wszystkich
Wrzesień 2002
56
np. zapałkę pomiędzy klawisz, a obudowę żarówki - te jednak pomiędzy końcówki której wkręcamy oczywiście żarówkę, np.
przycisku S1. przewodów  IN2 a  OUT . Przewody przy- 60W). Przewody połączone w punkty
Rezystor R4 umożliwia pracę U1 dzięki łączone do punktów  IN1 ,  IN2 łączymy  KEY1 ,  KEY2 na czas testowania mogą
podawaniu potencjału masy zasilania na wej- z zasilaniem. Podłączenia do przycisków, ża- zostać niepodłączone.
ście kasujące Master Reset (nóżka 6). Bez je- rówek i sieci należy przeprowadzić w bez- Zakładając, że obudowa jest już skręcona,
go obecności kostka byłaby zablokowana. pieczny sposób. Powinno się więc w tym ce- podłączamy zasilanie do układu. Jak tylko to
Zastosowany przekaz
nik typu R15 ma lu skorzystać z kostek elektrotechnicznych nastąpi, żarówka powinna zaświecić się,
znaczną obciążalność styków. Maksymalnie: i puszek pod/natynkowych. a dioda LED zaświeci na zielono. Po upływie
3*10=30A (tj. około 6,6kW=110 żarówek po Wyłącznik i wszelkie wychodzące z nie- ponad pięciu minut żarówka musi zgasnąć
60W każda). Pozwala to zastosować prezen- go przewody powinny być zabezpieczone a LED zaświecić na czerwono. Ponowne cza-
towany wyłącznik czasowy nawet w wyso- przed wandalami i dostępem osób niepo- sowe włączenie żarówki winno nastąpić po
kich budynkach, które  siłą rzeczy wyposa- wołanych. Wyrwanie ze ściany jednego chwilowym zwarciu przewodów wychodzą-
żone są w jedną lub nawet kilka żarówek z przycisków S1 i dotknięcie jego wyprowa- cych z punktów  KEY1 ,  KEY2 . Dłuższe,
oświetlających korytarz na każdym z pięter. dzeń nie spowoduje porażenia prądem, gdyż a nawet ciągłe ich zwarcie nie wpływa na
Gdy czas trwania włączenia przekaz
nika w jego obwodzie jest obecne niskie napięcie. czas świecenia żarówki.
okaże się za krótki/długi, to można go zmie- Jest sprawą oczywistą, że prezentowany
nić dobierając wartość rezystora R1. Szacun- Rys. 2 Schemat montażowy wyłącznik czasowy może być użyty do stero-
kowo można przyjąć, że wydłużenie/skróce- wania innymi odbiornikami energii elek-
nie czasu opóz
nienia o jedną minutę odpo- trycznej, a nie tylko żarówkami.
wiada zmianie oporności o 1k&!. Szeregowo Ze względu na obecność pełnego napię-
z R1 można wlutować potencjometr lub prze- cia sieci na niektórych elementach układu
łącznik (i osadzić w obudowie ) wraz z do- jego przyłączanie i testowanie mogą prze-
datkowymi rezystorami o dobranych warto- prowadzać jedynie wykwalifikowane oso-
ściach. Pozwoli to łatwiej zmieniać czasy by dorosłe.
opóz
nień. Dariusz Knull
Montaż i uruchomienie
Układ nie należy do skomplikowanych kon-
strukcyjnie, w związku z tym nie powinien Wykaz elementów
przysporzyć większych kłopotów podczas
montażu. Wszystkie elementy wewnątrz ob-
Rezystory
szaru zaznaczonego liniÄ… przerywanÄ… na
schemacie znalazły swe miejsce na płytce *R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5,6k&!
*
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
,
6
k
&!
drukowanej pokazanej na rysunku 2. WyjÄ…-
R2,R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68k&!
R
2
,
R
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
8
k
&!
tek stanowi dioda LED2, którą należy wluto-
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470k&!
R
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
0
k
&!
wać w płytkę za pośrednictwem trzech izolo-
wanych przewodów o długości około
R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k&!
R
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
k
&!
10...20cm każdy. Montaż pozostałych ele-
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100&!
R
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
&!
mentów przeprowadzamy w następującej ko-
lejności: rezystory, tranzystory, dioda D1,
układ scalony U1, kondensatory, D2 (na
Kondensatory
przewodach), TR1.
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470µF/25V
C
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
0
µ
F
/
2
5
V
Na końcu w płytkę lutujemy przekaz
nik
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF
C
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
n
F
za pośrednictwem około centymetrowych
odcinków przewodów sieciowych o średnicy
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .680nF MKT
C
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
8
0
n
F
M
K
T
ok. 2mm. W zależności od posiadanej jego
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10nF
C
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
n
F
wersji może być lub nie konieczne usunięcie
jego fabrycznej obudowy i odlutowanie jej
dolnej części. Autor nie musiał tego robić,
Półprzewodniki
gdyż nabył  leżącą odmianę bez własnej
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4001...7
D
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
N
4
0
0
1
.
.
.
7
obudowy, przykręconą jedynie do kawałka
D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED dwukolorowa
D
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
L
E
D
d
w
u
k
o
l
o
r
o
w
a
blachy montażowej.  Uzbrojoną w elementy płytkę drukowa-
Po wlutowaniu przekaz
nika w płytkę ną należy zamknąć w stosownej obudowie.
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC308 lub podobny PNP
T
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
C
3
0
8
l
u
b
p
o
d
o
b
n
y
P
N
P
(w punkty oznaczone jako  KEY1 , Autor wybrał do tego obudowę Z-18.
T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC546 lub podobny NPN
T
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
C
5
4
6
l
u
b
p
o
d
o
b
n
y
N
P
N
 KEY2 ,  IN1 ,  IN2 ,  OUT ) należy Po osadzeniu płytki w obudowie, wypro-
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4541
U
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
5
4
1
wlutować 5 izolowanych odcinków przewo- wadzeniu przewodów przyłączeniowych
dów sieciowych (średnica skrętki miedzia- i zakończeniu ich kostkami elektrotechnicz-
nej 2-2,5mm), o długości mniej więcej nymi możemy przetestować prawidłowość
Pozostałe
20cm każdy. działania wyłącznika czasowego. W tym ce-
T
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
T
S
4
/
1
7
(
7
V
/
0
,
3
A
)
Przewody wychodzące z  KEY1 , lu do kostki elektrotechnicznej podłączonej TR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .TS4/17 (7V/0,3A)
 KEY2 powinny zostać przyłączone do do punktów  IN1 ,  IN2 przykręcamy dwa
REL1...R15 . . . . . . . . . . . . . .6V 3x10A (przełączne)
R
E
L
1
.
.
.
R
1
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
V
3
x
1
0
A
(
p
r
z
e
Å‚
Ä…
c
z
n
e
)
przycisku S1. Przycisk ten może, a nawet izolowane przewody sieciowe (lub jeden
Obudowa Z-18
O
b
u
d
o
w
a
Z
1
8
musi być zwielokrotniony - każdy następny podwójny) zakończone wtyczką sieciową.
K
o
s
t
k
i
e
l
e
k
t
r
o
t
e
c
h
n
i
c
z
n
e
powinien być przyłączony równolegle do po- Punkty  IN2 ,  OUT łączymy w ten sam Kostki elektrotechniczne
przedniego. Analogicznie podłączyć trzeba sposób z fabryczną oprawką żarówkową (do
Elektronika dla Wszystkich
Wrzesień 2002
57