Automatyczny wyłącznik czasowy
A
u
t
o
m
a
t
y
c
z
n
y
w
y
ł
ą
c
z
n
i
k
c
z
a
s
o
w
y
Automatyczny wyłącznik czasowy
A
u
t
o
m
a
t
y
c
z
n
y
w
y
ł
ą
c
z
n
i
k
c
z
a
s
o
w
y
Automat schodowy
A
u
t
o
m
a
t
s
c
h
o
d
o
w
y
Automat schodowy
A
u
t
o
m
a
t
s
c
h
o
d
o
w
y
2442
Do czego to służy? wykryciu obcych osób (czujki podczerwieni, więc po każdym naciśnięciu przycisku stan
Urządzenie pełni funkcję automatu schodo- ultradz
więkowe, mikrofalowe) włączy na pe- wyjścia zmienia się na przeciwny. W spo-
wego. Po naciśnięciu przycisku włącza wien czas oświetlenie. czynku na wyjściu Q panuje stan niski i kon-
oświetlenie. Następne przyciśnięcie  wyłą- densator C3 jest naładowany. Każdorazowe
cza. Włączone żarówki po określonym czasie Jak to działa? pojawienie się stanu wysokiego na wyjściu
zostają samoczynnie wyłączone. Urządzenie Schemat ideowy urządzenia jest pokazany na Q (nóżka 13) powoduje włączenie triaka,
spełnia więc funkcje przerzutnika załącz/wy- rysunku 1. Sercem prościutkiego układu jest a także zapoczątkowuje proces rozładowania
łącz oraz układu czasowego. Dodatkową za- znana kostka 4013 zawierająca dwa przerzut- kondensatora C3 przez R8. Gdy napięcie na
letą jest fakt, że do jednej linii sterującej moż- niki D. Jeden z przerzutników (U1A) pracuje wejściu zerującym (n. 10) przekroczy próg
na przyłączyć dowolną liczbę przycisków. w nietypowej roli bramki Schmitta. Histerezę logiczny, przerzutnik zostaje wyzerowany,
Układ może być wykorzystany w różnych zapewniają rezystory R6, R7, a obwód R5C2 a triak wyłaczony.
sytuacjach, gdy trzeba włączać i wyłączać filtruje ewentualne  śmieci , mogące poja- Obwód sterowania triaka może wydać się
urządzenie elektryczne z kilku miejsc i gdy wić się w długich przewodach. Po naciśnię- dziwny, ale taki sposób sterowania jest w tym
wyłączenie ma następować automatycznie. ciu jednego z przycisków na wejściu CLK przypadku optymalny. Jak widać, zasilacz
Układ może być też częścią nietypowego przerzutnika pojawia się rosnące zbocze.
układu sygnalizacyjno-alarmowego, który po Przerzutnik ten pracuje jako dwójka licząca, Rys. 1 Schemat ideowy
*) bezpiecznik
topikowy rurkowy
Elektronika dla Wszystkich
94
dostarcza napięcia dodatniego do układu czę- Stopień trudności projektu (dwie gwiazd- przypadku wystarczy rezystor R4 wlutować
ści cyfrowej (D1, C4, D3) oraz napięcia ki) wynika wyłącznie z faktu, że układ jest w miejsce oznaczone na schemacie oraz na
ujemnego do wyzwalania triaka (D6, C6, D4, zasilany wprost z sieci, a to stanowi pewne płytce drukowanej literą X, a przyciski włą-
D5). Napięcie ujemne jest znacznie mniejsze, niebezpieczeństwo podczas testowania czyć między punkty B i C, jak pokazuje ry-
ale z powodzeniem wystarcza do otwarcia i użytkowania. Nie jest to więc na pewno sunek 3. Układ będzie nadal poprawnie pra-
triaka. układ przeznaczony dla początkujących i dla cował  przecież przerzutnik U1B reaguje na
Gdy na wyjściu zanegowanym przerzutni- młodzieży. zbocza  ściślej na rosnące zbocze. Jedyną
ka (n. 12) występuje stan wysoki, na bazie Układ zmontowany ze sprawnych ele- zmianą w stosunku do układu z rysunku 1
tranzystora T1 występuje napięcie dodatnie mentów będzie od razu poprawnie pracował. okaże się to, że przełączanie będzie następo-
względem masy i tranzystor ten jest zatkany. W przypadku kłopotów należy najpierw wać nie w chwili naciśnięcia przycisku, tylko
Gdy napięcie na nóżce 12 spadnie do pozio- sprawdzić, czy na kondensatorach C4, C6 w chwili jego zwalniania.
mu masy, tranzystor T1 zostaje otwarty i pły- występują napięcia zasilania (w spoczynku
nie (ujemny) prąd bramki triaka. Triak zosta- około +12V i  4,4V). Następnie skontrolo-
Piotr Górecki
je otwarty i lampy zostają włączone. wać, czy na wyjściach przerzutników zmie-
Zbigniew Orłowski
Podczas testów modelu okazało się, że niają się stany po każdym naciśnięciu przyci-
stosując czułe triaki o małym prądzie bramki sku. Jeśli ta część pracuje, należy odłączyć
można znacznie zmniejszyć pojemność C1 R9 od przerzutnika  triak powinien się
Wykaz elementów
i C5 do 220nF, a nawet 150nF. Przy zastoso- otworzyć, a żarówka zaświecić. Jeśli to nie
waniu standardowych triaków o prądzie wy- nastąpi, trzeba zewrzeć wyprowadzenia emi-
zwalania 15mA należy stosować pojemności tera i kolektora T2. Jeśli i to nie otworzy tria-
podane na schemacie lub nawet większe ka, przyczyną jest albo uszkodzenie triaka,
Rezystory
(470nF). albo wyjątkowo mała czułość triaka  należy
R1,R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47k&!
R
1
,
R
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
k
&!
go wymienić (albo zwiększyć pojemność C1,
Montaż i uruchomienie C5). Takie kłopoty mogą wystąpić tylko
R10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2k&!
R
1
0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
,
2
k
&!
w przypadku zastosowania triaka o kiepskich
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220&! 0,5W
R
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
0
&!
0
,
5
W
parametrach. Zastosowanie triaka BTA06 lub
BTA08 o gwarantowanym prądzie otwiera- R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10kQW
R
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
k
Q
W
Uwaga!
nia 15mA eliminuje opisane problemy.
W urządzeniu występują napięcia R5,R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&!
R
5
,
R
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
k
&!
W razie potrzeby można śmiało zmieniać
groz
ne dla życia i zdrowia. Osoby
R7,R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1M&!
R
7
,
R
8
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
M
&!
wartości C3 (1...4700uF) oraz R8
niepełnoletnie mogą je wykonać
(10k...4,7M&!), by uzyskać potrzebny dowol-
R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7k&!
R
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
,
7
k
&!
ny czas wyłączania.
tylko pod opieką wykwalifikowanych
Gotowe urządzenie należy umieścić
osób dorosłych.
w obudowie gwarantującej bezpieczeń-
Kondensatory
stwo użytkowników. Należy też pamiętać,
C1,C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .330nF/400V
C
1
,
C
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
0
n
F
/
4
0
0
V
Układ można zmontować na płytce dru- że także na przewodach sterujących dołą-
kowanej, pokazanej na rysunku 2. Montaż czonych do punktów A, B oraz na przyci- C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220nF
C
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
0
n
F
nie powinien sprawić trudności. Przed skach może wystąpić napięcie sieci groz
ne
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220�F/10V
C
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
0
�
F
/
1
0
V
pierwszym włączeniem do sieci należy jed- dla życia.
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470�F/16V
C
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
0
�
F
/
1
6
V
nak wyjątkowo starannie sprawdzić po-
prawność montażu (najlepiej dać komuś in- Możliwości zmian
C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470�F/10V
C
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
0
�
F
/
1
0
V
nemu do sprawdzenia), ponieważ układ jest W układzie pokazanym na rysunku 1 przyci-
zasilany wprost z sieci i pomyłki mogą spo- ski podają na wejście modułu (na punkt B)
wodować uszkodzenie elementów, a nawet dodatnie napięcie (Vcc). W wielu przypad-
Półprzewodniki
ich wybuch. kach znacznie korzystniejsze będzie sterowa-
D1,D6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4001
D
1
,
D
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
N
4
0
0
1
nie polegające na zwieraniu wejścia sterują-
Rys. 2 Schemat montażowy cego B do masy (do punktu C). W takim
D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148
D
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
N
4
1
4
8
D3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Dioda Zenera 12V
D
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
D
i
o
d
a
Z
e
n
e
r
a
1
2
V
Rys. 3 Możliwości zmian sterowania
D4,D5 . . . . . . . . . . . . . . . . .dioda LED zielona 3mm
D
4
,
D
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
i
o
d
a
L
E
D
z
i
e
l
o
n
a
3
m
m
Tc1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .triak np. BTA08 600C
T
c
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
t
r
i
a
k
n
p
.
B
T
A
0
8
6
0
0
C
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC558
T
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
C
5
5
8
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .CMOS 4013
U
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
C
M
O
S
4
0
1
3
Pozostałe
Z1,Z2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ARK2
Z
1
,
Z
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
A
R
K
2
Komplet podzespołów z płytką jest
dostępny w sieci handlowej AVT jako
kit szkolny AVT - 2442
Elektronika dla Wszystkich
95