Wyłącznik
W
y
ł
ą
c
z
n
i
k
Wyłącznik
W
y
ł
ą
c
z
n
i
k
automatyczny
a
u
t
o
m
a
t
y
c
z
n
y
automatyczny
a
u
t
o
m
a
t
y
c
z
n
y
Do czego to służy? poniżej minimalnego poziomu przewidziane- Tranzystor T1 jest korzystną pod względem
Prawie każde urządzenie wymaga jakie- go dla danego obciążenia. Jest to bardzo waż- cenowym alternatywą dla trudno dostępnego
goś wyłącznika zasilania. Najprostsza jego ne w razie wykorzystania tanich baterii wę- T2. Jego wadą jest tylko znacznie mniejsza
odmiana to wyłącznik mechaniczny. Cóż on glowo-cynkowych, których napięcie opada obciążalność prądowa.
jednak może? Jeśli się go palcem nie po- w miarę ich rozładowania. Dodatkową funk- Spoczynkowy pobór prądu przy zasilaniu
pchnie, sam z siebie nic nie zrobi. Obecnie są cją diody LED jest sygnalizacja włączenia napięciem 9V wynosi około 20�A, natomiast
produkowane nowe jego odmiany z zabezpie- zasilania. Dioda D1 zapobiega zwarciu do po włączeniu zasilania (gdy świeci dioda
czeniem nadprądowym. Ja jednak postanowi- masy (za pośrednictwem R9) prądu zasilają- LED) - około 3,5mA (można go zmniejszyć
łem zrobić wyłącznik elektroniczny, który ma cego diodę LED, gdy wyjście zanegowane
te zalety, że się nie zużywa, bo nie ma styków, przerzutnika  T jest w stanie niskim. Rys. 2 Schemat montażowy
które mogłyby się wypalać lub ulec korozji.
Dodatkowo, kontrolując napięcie zasilania, Montaż i uruchomienie
zapewnia właściwe warunki pracy zasilanego Schemat montażowy pokazany jest na
obciążenia, co jest istotne przy wykorzystaniu rysunku 2. Jak można zauważyć, więk-
baterii lub akumulatorków. szość elementów jest przeznaczona do
montażu powierzchniowego (od strony dru-
Jak to działa? ku) i do ich lutowania należy wykorzystać
Schemat ideowy układu można zobaczyć lutownicę o mniejszej mocy (najlepiej
na rysunku 1. Do ręcznego sterowania urzą- z uziemionym grotem). Nóżki kostki
dzeniem przeznaczony jest przycisk S1. Im- CMOS 4013 powinny być lutowane w ko-
pulsy, jakich on dostarcza, są oczyszczane lejności: najpierw nóżka 7 podłączana do
z zakłóceń przez nieodwracający bufor z hi- masy, potem nóżka 14 na szynie zasilającej
sterezą, wykonany na jednym z dwóch prze- i na końcu po kolei wszystkie pozostałe. Rys. 1 Schemat ideowy
rzutników D (US2A), wchodzących w skład
kostki CMOS 4013. Drugi przerzutnik
US2B pracuje jako dzielnik częstotliwości
przez dwa (przerzutnik T), co umożliwia
ustawianie na jego wyjściach różnych stanów
logicznych za pomocą tylko jednego przyci-
sku. Do automatycznego sterowania urządze-
niem służy komparator US1. Po podłączeniu
jakiegoś z
ródła zasilania kondensatory C2
i C3 ładują się prądem przepływającym przez
R1. Obniżają na chwilę napięcie na wejściu
odwracającym komparatora poniżej poziomu
napięcia odniesienia ustalonego przez diodę
D2. Dzięki temu na wyjściu komparatora po-
jawia się krótki impuls, który ustawia na wyj-
ściu Q przerzutnika  T stan wysoki, sku-
tecznie wprowadzający tranzystor T2 w stan
zatkania. Cały ten proces zajmuje trochę cza-
su, dlatego do obciążenia może się przedo-
stać krótki impuls prądowy, nie ma to jednak
znaczenia. Komparator pozwala automatycz-
nie wyłączać zasilanie, jeśli napięcie spadnie
Elektronika dla Wszystkich
72
eliminując świecenie diody LED, nę masy, aż zgaśnie D2. I to
rezygnując z montażu elementów wszystko.
R9 i D1). Wykorzystanie T1 Adam Sieńko
zwiększy pobór prądu o prąd jego
bazy. Maksymalny prąd kolektora Od Redakcji.
T1 nie powinien wyprowadzać go Układ realizujący podobne
ze stanu nasycenia. funkcje można zrealizować pro-
Na wypadek, gdyby ktoś ściej. Niemniej jednak układ
wpadł na taki pomysł, muszę i sposób jego realizacji niewąt-
ostrzec, że nie wolno montować pliwie zainteresuje wielu Czytel-
obu tranzystorów naraz, bo wte- ników.
dy będzie działał tylko
tranzystor bipolarny, nato-
Wykaz elementów
miast MOSFET będzie sta-
le zablokowany z powodu Rezystory SMD
R
1
,
R
4
,
R
6
,
R
8
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
k
&!
stałej obecności na jego R1, R4, R6, R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&!
R
2
,
R
3
,
R
7
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
M
&!
bramce napięcia U tran- R2, R3, R7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1M&!
BE
R
5
,
R
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
,
5
k
&!
zystora T1. R5, R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5k&!
Jedyną czynnością uru-
chomieniową, jaką trzeba Kondensatory SMD
C
1
C
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
0
n
F
wykonać, jest regulacja C1 - C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220nF
C
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
n
F
zadziałania komparatora. C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF
Można to zrobić w prosty
sposób: podłączyć urzą- Półprzewodniki
U
S
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
T
L
C
2
7
1
(
I
C
L
7
6
1
1
)
dzenie do regulowanego US1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .TLC271 (ICL7611)
U
S
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
C
M
O
S
4
0
1
3
S
M
D
zasilacza, zewrzeć suwak US2 . . . . . . . . . . . . . . . . . .CMOS 4013 SMD
T
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
C
3
2
7
PR1 z górnym (na sche- T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BC327
T
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
I
R
F
9
5
4
0
macie) końcem jego ścież- T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF9540
D
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
N
4
1
4
8
ki oporowej, zapalić diodę D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N4148
D
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
i
o
d
a
L
E
D
c
z
e
r
w
o
n
a
D2 naciskając przycisk D2 . . . . . . . . . . . . . . . . .dioda LED czerwona
S1, za pomocą woltomie-
rza ustawić minimalną do- Pozostałe
S
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
u
s
w
i
t
c
h
1
0
l
u
b
1
3
m
m
puszczalną wartość napię- S1 . . . . . . . . . . . . . . . . .uswitch 10 lub 13mm
P
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
h
e
l
i
t
r
i
m
1
M
&!
cia zasilania, a następnie PR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . helitrim 1M&!
p
o
d
s
t
a
w
k
a
D
I
L
8
obracając oś PR1 opu- podstawka DIL8
szczać jego suwak w stro-
Dokończenie ze strony 69. nie powinien sprawić trudności, a układ nie wiadającą numeracji typowych układów sca-
Wartość rezystora R2 można śmiało zmie- zawiera żadnych szczególnie delikatnych lonych w obudowach DIL.
niać w zakresie 100k&!...10M&!, by uzyskać i wrażliwych elementów. Pomocą będzie fo- Układ zmontowany ze sprawnych ele-
potrzebny czas opóz
nienia - w zakresie tografia modelu. mentów nie wymaga żadnego uruchomiania
1...3s. W układzie celowo kondensator C2 Podane wartości (a także typy) elementów i od razu pracuje poprawnie. Być może ko-
jest kondensatorem stałym. W zasadzie pro- nie są krytyczne - można je śmiało zmieniać. nieczna będzie jedynie zmiana wartosci R2,
ściej i znacznie taniej byłoby zastosować W układzie można zastosować dowolny by uzyskać pożądany czas działania.
 elektrolit , bo zmniejszyłoby to liczbę nie- przekaz
nik na napięcie pracy 9...12V. Ponie- Piotr Górecki
zbędnych tranzystorów do jednego lub waż przekaz
nik tylko przez krótki czas (poni-
dwóch, a rezystor R2 miałby mniejszą war- żej 1 sekundy) zasilany jest pełnym napię-
tość. Jednak  elektrolit po pewnym czasie ciem, ryzyko uszkodzenia zbyt wysokim na-
Wykaz elementów
mógłby się rozformować (duży prąd upływu) pięciem zasilającym jest znikome. Gdyby
lub przeformować (na większą pojemność). jednak w trakcie działania dzwonka napięcie
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . .1k&! (750...10k)
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
k
&!
(
7
5
0
.
.
.
1
0
k
)
Spowodowałoby to błędne działanie lub cał- na C1 było dwukrotnie większe od nominal-
R2 . . . . . . . . . . . . . . .2,2...4,7M&! (100k&!...10M&!)
R
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
,
2
.
.
.
4
,
7
M
&!
(
1
0
0
k
&!
.
.
.
1
0
M
&!
)
kowity brak działania układu. Zastosowanie nego napięcia przekaz
nika, w szereg z cewką
R
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
o
b
r
a
ć
w
g
d
z
w
o
n
k
a
kondensatora stałego eliminuje takie ryzyko, należy włączyć indywidualnie dobrany rezy- R3 . . . . . . . . . . . . . . . . .dobrać wg dzwonka
a koszt jednego czy dwóch tranzystorów jest stor. Gorzej, gdyby się okazało, że napięcie
C1 . . . . . . . . . . . . . .100uF/25V (100...1000uF/25V)
C
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
u
F
/
2
5
V
(
1
0
0
.
.
.
1
0
0
0
u
F
/
2
5
V
)
bez znaczenia. transformatora jest wyjątkowo niskie. Wtedy
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . .470nF (220nF...1�F) stały
C
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
0
n
F
(
2
2
0
n
F
.
.
.
1
�
F
)
s
t
a
ł
y
Elementy R1, D1 są bardzo potrzebne, by trzeba będzie zastosować przekaz
nik na na-
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . .dowolna, np. 1N4148
D
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
o
w
o
l
n
a
,
n
p
.
1
N
4
1
4
8
po zwolnieniu przycisku kondensatory C1 pięcie 5...6V.
M1 . . . . . . . . . . . . . . . .dowolny mostek prostowni-
M
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
o
w
o
l
n
y
m
o
s
t
e
k
p
r
o
s
t
o
w
n
i
i C2 szybko i całkowicie rozładowały się W modelu zastosowano popularny prze-
w obwodzie R1, D1 (R2) i były gotowe na kaz
nik teletechniczny 12V. Takie przekaz
niki
czy lub 4 diody 0,2A
c
z
y
l
u
b
4
d
i
o
d
y
0
,
2
A
następny cykl pracy. niektórych producentów wymagają określo-
T1,T2 . . . . . . . . . . . . . . .dowolny NPN, np. BC548
T
1
,
T
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
o
w
o
l
n
y
N
P
N
,
n
p
.
B
C
5
4
8
nej biegunowości napięcia na cewce. Zazwy-
T3 . . . . . . . . . . . . . . . . . .dowolny PNP, np. BC558
T
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
o
w
o
l
n
y
P
N
P
,
n
p
.
B
C
5
5
8
Montaż i uruchomienie czaj biegunowość zaznaczona jest na obudo-
REL1 . . . . . . . . . . . . . . .dowolny przekaz
nik 9...12V
R
E
L
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
o
w
o
l
n
y
p
r
z
e
k
a
z

n
i
k
9
.
.
.
1
2
V
Układ można zmontować na kawałku wie przekaz
nika. Na rysunku 2 podano nu-
płytki uniwersalnej lub  w pająku . Montaż merację nóżek takiego przekaz
nika, odpo-
Elektronika dla Wszystkich
73