Przygotowanie zajęć edukacyjnych z zakresu udzielania pierwszej pomocy

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Krystyna Frydrysiak
Przygotowanie zajęć edukacyjnych z zakresu udzielania
pierwszej pomocy 322[06].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
prof. dr hab. n. med. Wojciech Gaszyński
mgr El\bieta Kwasiborska
Opracowanie redakcyjne:
dr n. med. Krystyna Frydrysiak
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[06].Z3.01
Przygotowanie zajęć edukacyjnych z zakresu udzielania pierwszej pomocy , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu ratownik medyczny.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania
4.1. Wprowadzenie do dydaktyki ratownictwa medycznego 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Cele kształcenia 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzające 22
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Treści 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzające 27
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Zasady kształcenia 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzające 32
4.4.3. Ćwiczenia 33
4.4.4. Sprawdzian postępów 35
4.5. Metody kształcenia 36
4.5.1. Materiał nauczania 36
4.5.2. Pytania sprawdzające 49
4.5.3. Ćwiczenia 49
4.5.4. Sprawdzian postępów 51
4.6. Środki dydaktyczne 52
4.6.1. Materiał nauczania 52
4.6.2. Pytania sprawdzające 53
4.6.3. Ćwiczenia 53
4.6.4. Sprawdzian postępów 55
4.7. Ewaluacja osiągnięć edukacyjnych 56
4.7.1. Materiał nauczania 56
4.7.2. Pytania sprawdzające 61
4.7.3. Ćwiczenia 61
4.7.4. Sprawdzian postępów 62
4.8. Planowanie zajęć dydaktycznych 63
4.8.1. Materiał nauczania 63
4.8.2. Pytania sprawdzające 66
4.8.3. Ćwiczenia 66
4.8.4. Sprawdzian postępów 67
5. Sprawdzian osiągnięć 68
6. Literatura 73
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności z dydaktyki ogólnej
i metodyki nauczania udzielania pierwszej pomocy. W poradniku znajdziesz:
wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\ opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
Korzystając z poradnika najpierw zapoznaj się ze stosownym materiałem nauczania,
skorzystaj równie\ z odpowiedniej literatury podanej w rozdziale 6. Następnie sprawdz swoją
gotowość do ćwiczeń, przez udzielenie odpowiedzi na pytania sprawdzające. Szczególnie
polecam Twojej uwadze rozdziały dotyczące celów kształcenia i ewaluacji osiągnięć
edukacyjnych. Zawierają one treści, które mogą wymagać większego wysiłku od Ciebie.
322[06].Z3
Dydaktyka w ratownictwie
medycznym
322[06].Z3.01
Przygotowywanie zajęć
edukacyjnych z zakresu udzielania
pierwszej pomocy
322[06].Z3.02
Prowadzenie zajęć edukacyjnych
z zakresu udzielania pierwszej
pomocy
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
udzielać pierwszej pomocy,
prezentować kompetencje ratownika w zakresie udzielania pierwszej pomocy,
wyjaśniać podstawy prawne dotyczące udzielania pierwszej pomocy
przestrzegać zasad komunikowania,
słuchać aktywnie,
udzielać informacji zwrotnej,
zachowywać się asertywnie w sytuacjach tego wymagających,
motywować odbiorców do realizacji zadań,
współpracować w grupie,
korzystać z ró\nych zródeł informacji,
obsługiwać komputer.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu dydaktyki,
- scharakteryzować proces nauczania uczenia się,
- określić czynniki wpływające na efektywność procesu nauczania uczenia się,
- uzasadnić rolę samokształcenia,
- określić elementy procesu kształcenia,
- sformułować cele kształcenia,
- dobrać treści kształcenia do zaplanowanych celów kształcenia,
- zanalizować zasady kształcenia,
- wskazać korzyści wynikające z przestrzegania zasad kształcenia,
- scharakteryzować metody nauczania uczenia się,
- dobrać metody nauczania i formy organizacyjne zajęć do realizacji zało\onych celów,
- skonstruować środki dydaktyczne,
- zastosować środki dydaktyczne w procesie edukacyjnym,
- zaplanować tok zajęć dydaktycznych dla określonego odbiorcy,
- skonstruować scenariusz konspekt zajęć edukacyjnych,
- zaprojektować metody sprawdzenia i oceny osiągnięć edukacyjnych.
- zastosować umiejętności dydaktyczne w procesie edukacji własnej,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Wprowadzenie do dydaktyki ratownictwa medycznego
4.1.1. Podstawowe pojęcia z zakresu dydaktyki:
Pedagogika nauka o wychowaniu, z greckiego pais znaczy chłopiec, ago prowadzę,
paidogogos prowadzę chłopca.
Działy pedagogiki:
- pedagogika ogólna,
- historia oświaty i wychowania,
- teoria wychowania,
- dydaktyka.
PEDGOGIKA
HISTORIA TEORIA
PEDAGOGIKA
OŚWIATY I WYCHOWANIA DYDAKTYKA
OGÓLNA
WTCHOWANIA
Rys. 1. Podział pedagogiki [18, s.15]
Wychowanie nale\y rozumieć jako świadomie organizowaną działalność, polegającą na
wywołaniu zamierzonych zmian, mających na celu doprowadzenie do pełnego rozwoju
jednostki i przygotowania jej do \ycia w społeczeństwie.
Dydaktyka jest nauką o kształceniu czyli o nauczaniu uczeniu się, z greckiego
didaktikos pouczający, didasko uczę się. Dydaktyka zajmuje się efektywnym nauczaniem,
optymalizując proces kształcenia w zakresie właściwego doboru treści, metod, środków oraz
form organizacyjnych, umo\liwiających osiągnięcie celów kształcenia
Metodyka jest dydaktyką szczegółową, konkretnego przedmiotu np: anatomii,
biochemii, ratownictwa medycznego.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Rys. 2. Podział dydaktyki [opracowanie własne]
Proces kształcenia
Mówiąc o dydaktyce jako nauce o kształceniu, czyli nauczaniu uczeniu się [15, s. 57],
nale\y w tym miejscu wyjaśnić, co rozumiemy pod pojęciem proces dydaktyczny.
Proces dydaktyczny /proces kształcenia/ inaczej proces nauczania uczenia się to
logicznie zwarty układ czynności nauczycieli i uczniów, prowadzących do spowodowania
określonych zmian w osobowości uczniów, czyli zorganizowany tok systematycznych
i planowanych działań nauczycieli i uczniów umo\liwiający uczniom opanowanie wiedzy
o świecie, rozwijanie umiejętności i sprawności działania, rozwijanie zdolności
i zainteresowań oraz kształtowanie przekonań i postaw [18, s. 20].
Kształcić znaczy zmieniać, wszystkie czynności nauczyciela są po to, aby doprowadzić
do określonych zmian w uczniu.
Kształcenie zawierając w sobie zarówno nauczanie jak i uczenie się umo\liwia zdobycie
określonych kwalifikacji zawodowych. Rozró\niamy ró\ne rodzaje kształcenia, którego
kryterium jest cel, wiek, okres nauk, organizacja. Poza kształceniem podstawowym, średnim
i wy\szym rozró\niamy kształcenie ogólne, zawodowe, politechniczne, podyplomowe,
specjalistyczne itp.
Kształcenie zawodowe tak jak definicja procesu kształcenia jest logicznie zwartym
układem czynności nauczycieli i uczniów, ale dotyczy wiadomości ogólnych i zawodowych
oraz umiejętności, które są podstawą przygotowania zawodowego.
Jednym z rodzajów kształcenia zawodowego jest kształcenie modułowe, którego istotą
jest to, \e program nauczania uło\ony jest w układzie modułowym. Do ka\dego modułu
przyporządkowane są jednostki modułowe, wyodrębnione na podstawie określonych
kryteriów, umo\liwiających zdobycie wiedzy, ukształtowanie umiejętności i postaw
właściwych dla danego zawodu. Realizacja określonego modułu powinna się wiązać
z uzyskaniem określonych kwalifikacji. Jednostka modułowa nie podlega ju\ dalszym
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
podziałom, efektem jej realizacji jest produkt, usługa lub wa\na decyzja, czyli określony
wycinek pracy, który zostaje w obrębie tej jednostki zakończony. Istotnym elementem
modułowego programu kształcenia są pakiety edukacyjne. Pakiet edukacyjny składa się
z poradnika dla ucznia i nauczyciela. Jest to zbiór materiałów do nauczania i uczenia się.
Treści pakietu edukacyjnego są skorelowane z programem jednostki modułowej.
Uwarunkowania procesu nauczania uczenia się
Fizjologiczne podstawy procesu nauczania uczenia się
Człowiek ma mo\liwość przystosowania, przekształcania otaczającej go rzeczywistości,
wa\ne aby te działania były planowe i dobrze zorganizowane, bo wtedy przyniosą największy
efekt. Zawiaduje tym układ nerwowy. Jest on regulatorem tych wszystkich procesów.
Rozpatrując układ nerwowy w aspekcie działania składa się on z bardzo licznych włókien
nerwowych będących przewodnikami, które łączą wszystkie narządy odbiorcze zwane
receptorami z komórkami nerwowymi, które są głównym analizatorem oraz z narządami
wykonawczymi czyli efektorami. Za to pobudzanie i przewodnictwo odpowiedzialne są
neurony. Dzięki ich pracy układ nerwowy ma stałą łączność między organizmem człowieka
a środowiskiem. Ucząc się przystosowujemy organizm do wymogów środowiska
zewnętrznego, za które odpowiedzialny jest układ nerwowy, stąd znajomość jego budowy
i funkcjonowania jest niezbędna nauczycielowi.
Istnieje ścisły związek między fizjologia a psychiką. Człowiek będąc w kontakcie ze
środowiskiem wykonuje pewne czynności będące przedmiotem zainteresowania fizjologii,
natomiast czynności rozumiane jako proces są przedmiotem zainteresowania psychologii.
Psychologiczne podstawy procesu nauczania uczenia się
Według psychologów uczenie się jest procesem nabywania doświadczeń. Proces ten
odbywa się z chwilą urodzenia i trwa do póznej starości. Cz. Plewka określa proces
psychiczny: jako zdolność organizmu do subiektywnego odzwierciedlenia obiektywnie
istniejących przedmiotów i zjawisk otaczającego świata oraz tego, co dzieje się w nim
samym. Dzięki procesom psychicznym człowiek słyszy dzwięki, widzi przedmioty, prze\ywa
marzenia oraz odczuwa ro\ne potrzeby. One zaś w sposób świadomy lub nieświadomy
wpływają na nasze postępowanie. Bardzo istotnym w rozwa\aniach nad psychologicznymi
uwarunkowaniami procesu nauczania uczenia się jest myślenie, pamięć, uwaga, które są
przedmiotem dokładnej analizy na zajęciach z psychologii. U dzieci dominuje poznanie
zmysłowe a u ludzi dorosłych poznanie myślowe. Etapy wg. prof. Tyszkowej:
Etap I
- rozwój myślenia w łonie matki,
Etap II
- rozwój w \yciu niemowlęcym, następuje uczenie się bardzo prostych czynności,
Etap III
- rozwój między 2 4 r.\.; etap eksplozji, szczyt rozwoju myślenia formalnego,
Etap IV
- od 4 r.\. do ok. 30 r.\. rozwija się myślenie kalki ; obiekty są albo białe, albo czarne, od
7 r.\. nakłada się rozwój myślenia abstrakcyjnego,
Etap V
- ok. 40 r.\. rozwija się myślenie dialektyczne (wieloaspektowe),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Etap VI
- ok. 50 r.\. rozwija się myślenie filozoficzne, pozwalające człowiekowi wznieść się
ponad pewne prawidłowości.
Etap VII
- po 60 r.\.rozwija się myślenie selektywne; charakteryzujące się powrotem do przeszłości;
zale\ne od sprawności OUN.
Znajomość przez nauczyciela procesów zapamiętywania, przechowywania
i przypominania informacji ma ogromne znaczenie w procesie kształcenia.
Istotną rolę, szczególnie w nauczaniu ratownictwa medycznego odgrywają procesy
pobudzeniowe takie jak: emocje, uczucia i motywacja. Wpływają one na przebieg procesów
umysłowych i wielokrotnie regulują czynności jednostki. Czynności rozumiane jako
aktywność ukierunkowana na osiągnięcie celu. Osobowość, uzdolnienia, temperament
w sposób znaczący wpływają na zachowania człowieka. Kształtowanie pozytywnych cech
charakteru, który tak naprawdę odbywa się całe \ycie powinno być troską nauczyciela
projektującego zajęcia dydaktyczne.
Pedagogiczne podstawy procesu nauczania uczenia się
Nauczanie jest wzajemnym oddziaływaniem między nauczycielem a uczącym się, za
które nauczyciel jest odpowiedzialny. Działania te powinny być planowe i systematyczne
a ich celem pomoc uczącym się w zdobyciu, utrzymaniu i wykorzystaniu wiedzy, jej
zrozumieniu, przeanalizowaniu, systematycznym ujęciu i ewaluacji. Osiągnięciu umiejętności
praktycznych, wyrobieniu nawyków oraz ukształtowaniu właściwej postawy. Nauczyciel
powinien wyposa\yć ucznia w takie umiejętności, aby umiał poradzić sobie ze zmieniającą
się rzeczywistością. Jak to bardzo ładnie powiedział Robert Gagne, \e Ludzie nauczają po
to, \eby wspomóc uczenie się innych ludzi .
Uczenie się mo\e być zarówno czynnością, w wyniku, której jest zmiana w uczniu
w postaci nowej czynności, bądz procesem zmian w sposobie myślenia, działania
i zachowania. Wynikiem, którego jest nabywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności
i właściwej postawy. Mogą to być formy nowe lub dochodzi do modyfikacji wcześniej
nabytych.
Uczenie się jest powodem zmiany zachowań uczącego się, które są względnie trwałe,
lecz zachodzą stopniowo, są plastyczne i wybiórcze, wynikają z praktyki, powtarzania
i doświadczenia, i nie są bezpośrednio obserwowalne. W wyniku uczenia się, oprócz
opanowania nowych wiadomości, umiejętności, bądz postaw, uczeń podnosi ogólną
umiejętność uczenia się.
Tylko ten jest wykształcony, kto nauczył się jak się uczyć, kto nauczył się, jak przystosować
się i zmieniać . Carl Rogers
Uczenie jest procesem indywidualnym wymagającym zaanga\owania, silnej motywacji
i oceny postępów. Nauczyciel powinien wzbudzać tę motywację do nauki w sposób
podmiotowy oraz kształtować u ucznia umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Uczenie się jest czynnością, a wynikiem uczenia się jest zmiana w uczniu, polegająca na
opanowaniu nowych dla niego czynności.
Zarówno uczeń jak i nauczyciel powinien mieć na uwadze efektywność kształcenia.
Według K. Denka efektywność, w sensie dydaktycznym, to zespół działań dą\ących do
u\ycia minimalnej ilości czasu, wysiłku uczniów i nauczyciela w celu osiągnięcia
maksymalnego wyniku w nauce, określane jako:
działania sensowne i najbardziej wydajne, a jednocześnie społecznie i ekonomicznie
uzasadnione, przynoszące najlepsze rezultaty w postaci wyników w nauce ( obejmujących:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
wiedzę, umiejętności, nawyki, zainteresowania i zdolności poznawcze, oraz motywy,
przekonanie i przyzwyczajenie do ustawicznego kształcenia) [6, s. 15 16]
Uwarunkowania, o których mówimy tworzą skomplikowany system dydaktyczny
będący kompleksową i dynamiczną całością powiązanych ze sobą elementów. System ten
tworzą:
- osoby nauczycieli i uczniów,
- procesy nauczania i wychowania oraz uczenia się i samowychowania,
- współczynniki do których zaliczamy: cele, treści, zasady, metody kształcenia, formy,
środki i bazę dydaktyczną.
Wzajemne relacje pomiędzy elementami systemu dydaktycznego ilustruje poni\szy rysunek:
ELEMENTY PROCESU DYDAKTYCZNEGO
Rys. 3. Elementy procesu dydaktycznego [opracowanie własne]
Taki układ elementów procesu kształcenia umo\liwia jego optymalizację, w której
uwzględnione są wszystkie elementy procesu dydaktycznego. Zaliczamy do nich:
- planowanie procesu kształcenia w kategorii celów,
-
-
-
- sprawdzenie poziomu wiedzy wyjściowej,
-
-
-
- świadomość celów edukacyjnych,
-
-
-
- właściwy dobór i układ treści kształcenia,
-
-
-
- dobór form, metod i środków dydaktycznych,
-
-
-
- poznanie, kontrolowanie i analizowanie wyników [8, s. 19] (słu\y do tego bie\ąca
-
-
-
i końcowa ewaluacja podejmowanych działań).
W procesie nauczania uczenia się, szczególnie w działalności poznawczej bardzo wa\ne
jest ukształtowanie określonych umiejętności. Ma to ogromne znaczenie w dydaktyce
ratownictwa medycznego, nauczaniu pierwszej pomocy. Istotne jest, aby świadek zdarzenia
umiał udzielić pierwszej pomocy, a nie tylko wiedział jak to nale\y zrobić. Ogromnej wagi
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
nabiera proces kształtowania umiejętności zarówno umysłowych jak i praktycznych.
Poczynając od czynności elementarnych, prostych do bardziej zło\onych.
Bardzo wa\nym elementem w procesie nauczania uczenia się jest samokształcenie.
Samokształcenie wynika z własnej inicjatywy lub jest kierowanym działaniem w celu
osiągnięcia zało\onych celów. Bardzo wa\na jest tutaj aktywność jednostki,
przedsiębiorczość oraz umiejętność korzystania z ró\nych zródeł informacji zwłaszcza, gdy
ich dostępność jest trudna.
Uczymy się kiedy mamy:
- silną motywację zewnętrzną (przedmioty i osoby, ich uroki i wartości, nakazy, zakazy)
i wewnętrzną (osiągnięcia szkolne są wa\nym etapem w osiągnięciu celów
perspektywicznych),
- zdolności intelektualne bądz praktyczne lub ma ona dla nas znaczenie osobiste,
- obowiązek szkolny.
Czynniki wpływające na przebieg i wyniki uczenia się:
1. Socjologiczne:
- pozycja społeczno-ekonomiczna rodziny,
- rodzina, uczeń w rodzinie, warunki uczenia się,
- styl wychowania w rodzinie (autorytarny, demokratyczny, liberalny).
2. Psychologiczne:
- stan układu nerwowego (typ układu nerwowego, temperament, dominująca półkula),
- jakość procesów psychicznych (zale\na od wieku, stanu zdrowia, kondycji),
- dobowy rytm człowieka biotopping,
- motywacja,
- nastawienie emocjonalne (lęk w szkole),
- samoocena ucznia,
- podmiotowość ucznia (przeświadczenie, \e mo\na samodzielnie kształtować swoje
\ycie),
- zespół klasowy, uczeń w zespole,
- atmosfera.
3. Edukacyjne:
- treści kształcenia,
- nauczyciele i systemy dydaktyczne,
- wyposa\enie i organizacja zajęć.
4. Inne: np. warunki uczenia się:
- miejsce (pokój, biurko),
- wyposa\enie,
- oświetlenie,
- cisza lub odpowiednio dobrana muzyka,
- mikroklimat pomieszczenia.
W działalności poznawczej osób uczących się bardzo wa\na jest wiedza na temat uczenia
sięi tak zwanego wyuczenia się z mo\liwością odtwarzania wiadomości ma na to wpływ czas
jaki poświęcamy na naukę (czas rzeczywisty i czas potrzebny) oraz wytrwałość, zdolności,
jakość nauczania oraz zrozumienie treści.
W jaki sposób się uczymy?
Słyszę i zapominam
widzę i zapamiętuję
działam i rozumiem
Konfucjusz
Zapamiętujemy:
10% tego co czytamy
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
20% tego co słyszymy
30% tego co widzimy
50% tego co słyszymy i widzimy
70% tego co sami mówimy
90% tego co sami robimy
Ten układ procentowy przedstawiany jest najczęściej w literaturze w postaci sto\ka
Dale a prezentującego statystyczną efektywność ró\nych metod nauczania.
Mo\esz poprawić zapamiętywanie przez:
- powtarzanie,
- porządkowanie treści,
- strukturyzację,
- praktyczne działanie,
- symbolikę kolor, konstrukcję,
- werbalizację,
- klimat zabawy.
Kategorie uczenia się: wzrokowe, słuchowe, ruchowe.
Aby uczenie się było procesem trwałym i szybkim nale\y zaanga\ować wszystkie zmysły.
Posiadamy ich pięć: wzrok, słuch, smak, węch i dotyk. Ka\dy człowiek preferuje
podświadomie jeden bądz dwa, najczęściej jest to wzrok, słuch i dotyk. Osoby
o preferencjach wzrokowych stanowią 40 50% ogółu populacji. Dla osób, u których
dominuje percepcja wzrokowa nauczyciel powinien zapewnić obrazy (słowo drukowane,
plansze, schematy, film, prezentacja multimedialna). Osoby o preferencjach słuchowych
stanowią od 10 20% populacji, to osoby umuzykalnione, łatwiej się uczą i zapamiętują to
czego słuchają. Mają zdolność wizualizacji usłyszanych informacji. Przekaz dzwiękowy jest o
wiele bardziej dla nich efektywnym sposobem przyswajania informacji ni\ wizualny. Osoby o
preferencjach motorycznych stanowią od 20 50% populacji z przewagą mę\czyzn. Aatwiej
zapamiętują to, co fizycznie wykonają, ni\ to co zobaczą bądz usłyszą. Dla tych osób
istotnym jest organizowanie sytuacji, w której występuje ruch.
Nauka i dobra pamięć oraz uwaga, uzale\niona jest równie\ od tego, jaką półkulą
pracujemy. Znajomość ta pozwala dostosować metody, formy pracy czy mnemotechniki
ułatwiającej proces uczenia się. Włączanie prawej i lewej półkuli podczas tych procesów jest
najbardziej efektywne. Ka\da z nich ma inną odpowiedzialność i tak:
Tabela. 1. Odpowiedzialność półkul mózgowych za procesy poznawcze [6, s. 124]
PÓAKULA
LEWA to PRAWA to
- logika/rozum - intuicja/uczucie
- język - mowa ciała
- analiza - synteza
- zdolności matematyczne - obrazy, muzyka
- zwracanie uwagi na ró\nice - zwracanie uwagi na podobieństwa
- myślenie sekwencyjne - myślenie jednocześnie o wielu rzeczach
- planowanie, tworzenie struktur - elastyczność i spontaniczność w działaniach
- pamięć nazwisk, liczb - pamięć twarzy,
- preferencja dla bodzców wzrok. i słuch. - preferencja dla kinetyki (ruch, działanie)
- logika w rozwiązywaniu problemów - intuicyjne rozwiązywanie problemów
- preferowanie w testach pytań WW - preferowanie w testach pytań otwartych
- ukierunkowanie na przyszłość - ukierunkowanie na obecną chwilę
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Mapa mózgu
Jedną z form ułatwiających planowanie, organizowanie i ocenianie nauki własnej jest
mapa mózgu zwana inaczej, mapą umysłową, mapą mentalną, mapą skojarzeń.
Nasz mózg nie przechowuje informacji w rzędach czy kolumnach. Gromadzi je korzystając
z wzorców i skojarzeń, lepiej będziemy się uczyć, gdy dostosujemy się do metody
zapamiętywania stosowanej przez mózg. Korzystnym jest fakt, \e kiedy zapisujemy
informacje, skojarzenia, metodą mapy umysłowej pracują obydwie półkule. Specyficzna jest
te\ forma graficzna, tworząc mapę staramy się przedstawić ją jak najbardziej obrazowo
u\ywając:
- ró\nokolorowych mazaków
- strzałek ę! "! �% ź%
- symboli e& k& @ $
- figur geometrycznych Ą% Ę% �%
- rysunków i innych.
Mindmapping, czyli tworzenie mapy umysłowej, jest metodą opracowaną przez
Tony ego Buzana. Mapy umysłowe mają przejrzystą budowę i pozwalają na natychmiastowe
zrozumienie struktury całego zagadnienia wyodrębniając problemy składowe i związki
między nimi. Przy ich pomocy mo\na szybko dostosować swój wykład do czasu,
zainteresowań czy oczekiwań grupy. Pozwalają na elastyczne przemieszczenie się z jednego
tematu do następnego, co jest trudne podczas korzystania z notatek tradycyjnych linearnych.
Zasady konstruowania mapy umysłowej:
1. temat główny umieszcza się na środku kartki A4, A5 lub większej uło\onej poziomo
(w zapisie tytułu mo\na się posłu\yć symbolami graficznymi, obwieść go flamastrem lub
inaczej wyró\nić),
2. ka\dy z podpunktów zapisuje się du\ymi literami na odrębnej linii gałęzi,
3. ka\da informacja określona jest jednym słowem kluczem,
4. ka\da linia musi być połączona z następną, zawierającą znów jedno słowo klucz,
- aby uwidocznić wszystkie związki i zale\ności między zagadnieniami i ułatwić
zapamiętanie, estetyka mapy nie jest tak istotna jak u\ycie symboli własnych, które
są dla nas zrozumiałe i czytelne.
Zalety uczenia się z wykorzystaniem map umysłowych:
- ułatwiają zapamiętywanie i utrwalanie nowych informacji,
- notowanie zajmuje mniej czasu co pozwala na lepszą koncentrację i odbiór nowych
informacji (np. w trakcie wykładu),
- pobudzają twórcze myślenie,
- pozwalają na wnikliwą analizę tematu,
- ułatwiają porządkowanie myśli, odpowiadające logice i sposobowi indywidualnego
uczenia się.
Proces nauczania uczenia się ma określoną procedurę postępowania dydaktycznego.
Przedstawiamy go w postaci kolejnych ogniw postępowania: W. Okonia 1996 oraz
R.M. Gagne 1992.
1. uświadamianie uczącym się celów i zadań dydaktycznych,
2. zaznajomienie uczących się z nowym materiałem,
3. kierowanie procesami uogólnienia,
4. utrwalanie wiadomości uczących się,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5. ukształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń,
6. wiązanie teorii z praktyką,
7. kontrola i ocena wyników nauczania [15, s. 129].
Dla występujących w poszczególnych ogniwach czynności nauczycieli są odpowiedniki
czynności uczących się.
Ciekawą propozycję w większości zbie\ną z klasyką W. Okonia przedstawił R.M. Gagne,
przedstawiając czynności/ogniwa tak aby wpływały na przebieg procesów poznawczych
ucznia: przyswajania zapamiętywania i przetwarzania danych.
Ogniwa procesu dydaktycznego wg R.M. Gagne:
1. przyciąganie uwagi.
2. poinformowanie ucznia o celu uczenia się,
3. pobudzenie procesu przypominania sobie materiału stanowiącego warunki wstępne,
4. przedstawienie materiału nauczania (bodzcowego),
5. kierowanie przebiegiem uczenia się,
6. wywołanie zachowania wykonawczego,
7. dostarczenie informacji zwrotnej dotyczącej zachowania wykonawczego,
8. ocena zachowania wykonawczego,
9. wzmaganie trwałości i transferu wyników uczenia się [5, s. 136].
W ocenie obydwu autorów bardzo istotnym elementem jest poinformowanie uczących się
o celach kształcenia i zmianie jaką za sobą niosą w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw.
Następnie takie pokierowanie procesem kształcenia aby umo\liwić uczącym się opanowanie
tej zmiany i jej konstruktywną ocenę.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest definicja pedagogiki, dydaktyki i metodyki?
2. Jak dzieli się pedagogika?
3. Jaka jest definicja wychowania?
4. Jaka jest istota procesu nauczania?
5. Jaka jest istota procesu uczenia się?
6. Jaka jest ró\nica pomiędzy kształceniem a samokształceniem?
7. Jakie są fizjologiczne, psychologiczne i pedagogiczne podstawy procesu kształcenia?
8. Jakie znasz elementy procesu kształcenia?
9. Co to jest mapa mózgu?
10. Jakie są zasady konstruowania mapy umysłowej?
11. Jakie są zalety uczenia się z wykorzystaniem map umysłowych?
12. Jaka jest kolejność ogniw przedstawionych przez W. Okonia?
13. Jaka jest kolejność ogniw przedstawiona przez R.M. Gagne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyka\ związki i zale\ności między pedagogiką, dydaktyką a metodyką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych definicję pedagogiki, dydaktyki i metodyki,
2) dokonać analizy tych opisów,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
3) rozpoznać podobieństwa i ró\nice w określeniach ,
4) narysować w formie trzech kół związki i zale\ności wy\ej wymienionych pojęć.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Przedstaw w układzie logicznym następujące elementy procesu kształcenia: treści,
zasady, metody, cele kształcenia, środki dydaktyczne i metody oceny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych definicje dotyczące procesu kształcenia,
2) wyodrębnić elementy składowe tego procesu,
3) przedstawić je w formie graficznej.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Podaj po dwa przykłady potwierdzające fizjologiczne, psychologiczne i pedagogiczne
podstawy procesu nauczania uczenia się.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych podrozdział omawiający podstawy procesu
nauczania uczenia się,
2) dokonać analizy treści,
3) zaproponować po dwa \ądane przykłady,
4) skonsultować swoje propozycje z kolegą,
5) zaprezentować je na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek lub długopis,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Opracuj mapę umysłową dotyczącą treści zawartych w tym rozdziale.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami tworzenia takich map,
2) przeanalizować treści rozdziału pierwszego,
3) opracować wstępną wersję mapy,
4) skonsultować ją z nauczycielem,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5) poprawić je\eli jest taka potrzeba,
6) zaprezentować grupie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A2, ró\nokolorowe flamastry,
- masa mocująca,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Porównaj ogniwa procesu nauczania uczenia się W. Okonia z klasyfikacją
zaproponowaną przez R.M. Gagne i opowiedz się za jedną z opcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis ogniw,
2) wyszukać podobieństwa i ró\nice,
3) wybrać preferowaną przez siebie klasyfikację,
4) zapisać uzasadnienie swojej propozycji w kilku punktach.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- kartka papieru, materiały piśmienne,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie pedagogiki, metodyki, wychowania?
1 1
2) wyjaśnić pojęcie kształcenie, samokształcenie?
1 1
3) wymienić działy pedagogiki?
1 1
4) scharakteryzować proces nauczania uczenia się?
1 1
5) zró\nicować pojęcie kształcenie i samokształcenie?
1 1
6) omówić fizyczne, psychiczne i pedagogiczne podstawy procesu
kształcenia? 1 1
7) wymienić elementy procesu kształcenia?
1 1
8) zastosować mnemotechniki w procesie edukacji własnej?
1 1
9) scharakteryzować zasady tworzenia mapy umysłowej?
1 1
10) określić zalety uczenia się z wykorzystaniem mapy?
1 1
11) omówić ogniwa według W. Okonia?
1 1
12) omówić ogniwa według R.M. Gagne?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Cele kształcenia
4.2.1. Materiał nauczania
Cel jest to:
- po\ądany stan rzeczy
-
-
-
- mo\liwy do osiągnięcia
-
-
-
- i przewidziany w określonym terminie
-
-
-
Cele kształcenia odnoszą się do uczniów i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać.
R.J. Arends opisuje cele kształcenia jako swego rodzaju mapy drogowe: pomagające
nauczycielowi i jego uczniom zorientować się, dokąd zmierzają oraz, w którym miejscu
znalezli się w danym momencie.[1, s. 77 78]
Natomiast B. Niemierko cele kształcenia nazywa zamierzonymi właściwościami
uczniów , które opisują zmiany, jakie chcemy uzyskać w uczniach.
Według K.Denka & cele kształcenia to oczekiwane, planowe i konkretne efekty procesu
dydaktyczno-wychowawczego.
Cele Dziedziny
poznawcze poznawcza
(wiedza i umiejętności intelektualne)
kształcące psychoruchowa
(sprawność fizyczna i umysłowa)
wychowawcze motywacyjna / postaw
(postawa, przekonanie)
Cele kształcenia są najwa\niejszymi elementami procesu nauczania uczenia się,
warunkują efekty końcowe poprzez odpowiednie procedury postępowania, ułatwiając ich
organizację oraz umo\liwiając ocenę postępów w nauce. Aby tego dokonać nale\y poznać
procedurę określania operacyjnego celu kształcenia, jako wa\nego elementu tego procesu.
Cel operacyjny powinna cechować:
- jednoznaczność,
- odpowiedniość,
- wykonalność,
- obserwowalność.
- mierzalność.
Cel jednoznacznie sformułowany nie budzi wątpliwości, zarówno ze strony uczniów, jak
i nauczyciela. Odpowiedniość celu wią\e się z zaplanowaniem go w oparciu o treści
programowe. Cechę mierzalności spełnia cel kształcenia, je\eli zadanie przeznaczone dla
ucznia bada poziom ukształtowanej umiejętności. Najistotniejszym elementem podczas
określania celu operacyjnego jest jednoznaczność formuły celu i jego mierzalność.
Cel operacyjny zawiera wtedy trzy składniki:
1. zachowanie końcowe, czyli czynność, którą uczeń ma wykonać,
2. warunki przejawiania osiągnięcia celu kształcenia,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
3. standardy osiągania zachowania końcowego, polegające na opracowaniu niezbędnych
kryteriów , których spełnienie pozwoli uznać cel za osiągnięty.
D z i a ł a n i e
T r e ś ć W a r u n e k
Z A D A N I E
K R Y T E R I U M
Operacyjny cel kształcenia
Rys. 4. Komponenty celu operacyjnego [9, s. 118 163]
Do sformułowania celu kształcenia jako konkretnej czynności, jaką ma wykonać uczeń
słu\ą czasowniki operacyjne (wymienić, ocenić, wyjaśnić, scharakteryzować, zaplanować itp.)
Poni\ej podano przykład operacyjnego celu kształcenia do tematu Podstawowe Zabiegi
Resuscytacyjne (BLS).
Cel ogólny uczeń potrafi przeprowadzić resuscytację krą\eniowo oddechową.
Cel operacyjny uczeń potrafi:
Działanie wykonać
Treść wszystkie elementy resuscytacji
Warunek na fantomie do resuscytacji
Kryterium zgodnie z algorytmem.
Formułując cele kształcenia zastanawiamy się, czego chcemy nauczyć, jak będziemy
organizować proces dydaktyczny, jaką strategię nauczania dobrać, aby uruchomić zamierzone
procesy myślowe. Działania natomiast ukierunkowane są na wynik i dlatego podajemy je
w formie zadania dla ucznia. W całym procesie osiągania właściwości końcowych, oprócz
przekazania wiedzy i umiejętności, nale\y przedstawić wykaz niezbędnych osiągnięć na
ka\dy pozytywny stopień, czyli nauczyciel musi przygotować wymagania programowe.
Nauczyciel zobowiązany jest do określania wymagań programowych, w co najmniej dwu
zakresach: podstawowym i ponadpodstawowym. Ten proces w ocenie B. Niemierko, jest
najbardziej twórczym i samodzielnym w pracy nauczyciela.
Projektowanie procesu kształcenia wymaga uwzględniania umiejętności oraz poziomu
wymagań. Nauczyciel musi odwołać się do wybranej taksonomii celów kształcenia.
Według słownika wyrazów obcych taksonomia oznacza naukę o zasadach klasyfikacji.
Z greckiego (taksis układ, porządek + nomos prawo). Taksonomia jest hierarchiczną
klasyfikacją celów kształcenia, celów rozumianych jako zamierzone właściwości uczniów.
Hierarchiczność taksonomii polega na zawieraniu się ni\szych kategorii celów w wy\szych.
Taksonomia celów kształcenia to inaczej hierarchiczny ich układ, zarówno dziedzin
(poznawczej, psychoruchowej, motywacyjnej), jak i w ka\dej dziedzinie kategorii ABCD.
Proces określania celów kształcenia, a następnie dokonanie ich operacjonalizacji oraz
przypisanie poszczególnym celom kategorii wymagań, jest najwa\niejszym a zarazem
najtrudniejszym elementem pracy nauczyciela.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Nauczyciel dokonując operacjonalizacji celów kształcenia, przyporządkowuje je do
określonej kategorii taksonomicznej, eliminuje ich wieloznaczność oraz nadaje im formę
operacyjną. Cel operacyjny przedstawiony zostaje w formie konkretnego zadania dla ucznia.
Najbardziej znaną taksonomię celów kształcenia, opracował zespół pedagogów
amerykańskich pod kierunkiem B. Blooma. Wyró\nił on trzy dziedziny: poznawczą,
praktyczną (psychomotoryczną) i emocjonalną. Taksonomia ta dała początek badaniom
w tym zakresie. W taksonomii B. Blooma na pierwszym miejscu znajduje się dziedzina
poznawcza, dalej emocjonalna, a na końcu psychoruchowa. Ka\da z nich rozbudowana jest
o wiele kategorii.
W polskiej literaturze zagadnieniami taksonomii celów kształcenia zajmowali się:
C. Nosal i M. Obara (1978), J. Wasyluk (1993), W. Okoń (1983), B. Niemierko (1990, 1999,
2003).
Poni\ej przedstawiono najbardziej rozpowszechnioną taksonomię opracowaną przez
B. Niemierko i dotyczącą celów motywacyjnych, praktycznych i poznawczych.
Tabela 1. Taksonomia celów motywacyjnych [14, s. 33 44; 15, s. 34]
Poziom Kategoria Czynności ucznia
I. Działania A. Uczestnictwo w Świadome i uwa\ne odbieranie określonego rodzaju bodzców oraz
działaniu wykonywanie czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez
wykazywanie inicjatywy. Uczeń ani nie unika danego rodzaju
działania, ani go nie podejmuje z własnej woli, natomiast chętnie
dostosowuje się do sytuacji.
B. Podejmowanie Samorzutne rozpoczynanie danego rodzaju czynności i sporadyczne
działania anga\owanie się w działalność pod wpływem bodzców zewnętrznych.
Uczeń nie tylko dostosowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale
i organizuje ją w pewien sposób. Jest to jednak postępowanie jeszcze
mało utrwalone.
II. Postawy C. Nastawienie na Konsekwentne wykonywanie danego rodzaju czynności na skutek
działanie trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniej oceny uzyskiwanych
wyników.
D. System działań Integracja danego rodzaju czynności z głównymi cechami osobowości
ich wykonawcy. Uczeń reguluje czynności za pomocą harmonijnie
uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi się
identyfikuje a oznaczają się one skutecznością oraz swoistością.
Tabela 2. Taksonomia celów praktycznych [14, s. 40 41; 15, s. 36]
Poziom Kategoria Czynności ucznia
I. Działania A. Naśladowanie Etapowe wykonywanie zło\onych czynności z systematycznym
działania porównywaniem ich przebiegu ze wzorem, ewentualnie pod
kierunkiem nauczyciela.
B. Odtwarzanie Wykonywanie zło\onych czynności samodzielnie i w całości, ale
działania z ograniczona płynnością i skutecznością.
II. C. Sprawność Dokładne i skuteczne wykonywanie zło\onych czynności
Umiejętności działania w w sytuacjach, w jakich były ćwiczone, wolnych od zewnętrznych
stałych zakłóceń.
warunkach
D. Sprawność Automatyzacja czynności składowych, pozwalająca na elastyczne
działania wykonanie zło\onej czynności z minimalnym nakładem energii
w zmiennych i czasu
warunkach
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tabela 3. Taksonomia celów poznawczych [14, s. 43 44; 15. s. 36]
Poziom Kategoria Czynności ucznia
I wiadomości A. Zapamiętanie Gotowość do przypomnienia sobie określonej informacji, bez
wiadomości zniekształceń i bez modyfikacji.
B. Zrozumienie Przedstawienie wiadomości w nowej formie ni\ były zapamiętane,
wiadomości porządkowanie, streszczanie i wykorzystanie do logicznego
wnioskowania.
II umiejętności C. Stosowanie Praktyczne posługiwanie się wiadomościami według podanych
wiadomości uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane,
w sytuacjach nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń
typowych szkolnych.
D. Stosowanie Formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych
wiadomości w zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych
sytuacjach rozwiązań i wartościowanie ich według określonych kryteriów.
problemowych
Charakterystyczną cechą taksonomii jest to, \e obejmuje czynności uczniów, które są
mo\liwe do rozpoznania. Nauczyciel udzielając informacji zwrotnej o osiągnięciach ucznia,
mo\e powiedzieć: rozumiesz potrzebę udro\nienia dróg oddechowych, ale brak ci
umiejętności zastosowania właściwego rękoczynu w sytuacji typowej bądz nietypowej np.
u pacjenta z podejrzeniem urazu kręgosłupa szyjnego.
B. Niemierko interpretuje dziedzinę emocjonalną jako wa\ną kategorię, a cele kształcenia
z tej dziedziny, dotyczące wy\szych kategorii tj. nastawienie na działanie
i system działań jako wymagający szczególnej troski ze strony nauczyciela.
Coraz większą wagę przywiązuje się do obszaru emocjonalnego. Docenił to w swej
ksią\ce D. Goleman. Zinterpretował on inteligencję emocjonalną jako pojęcie zło\one,
w skład, którego wchodzą określone zdolności pozwalające na rozumienie własnych emocji
oraz umiejętne kierowanie nimi.
Taksonomia ustanawia hierarchię jakości osiągnięć uczniów , stawiając wymagania nie
tylko skierowane do ucznia, ale i nauczyciela. Jest równie\ narzędziem analiz
dydaktycznych .
Ciekawą taksonomię w zakresie dydaktyki medycznej przedstawił J. Wasyluk akcentując
znaczenie dziedziny postaw (afektywnej), jako najwa\niejszej w kształceniu przyszłego
personelu medycznego. Ka\da dziedzina zawiera pięć stopniowalnych kategorii.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 4. Taksonomia celów kształcenia według Janusza Wasyluka.[21, s. 54]
TAKSONOMIA CELÓW KSZTALCENIA
DZIEDZINA DZIEDZINA POSTAW
DZIEDZINA POZNAWCZA
PSYCHORUCHOWA (AFEKTYWNA)
1. Zapamiętywanie i 1. Manipulowanie 1. Bierne przyjmowanie
odtwarzanie wiadomości
2. Interpretacja zjawisk 2. Naśladowanie 2. Czynne reagowanie
3. Rozwiązywanie problemów 3. Samodzielne wykonanie 3. Aktywne uczestnictwo,
w sytuacjach typowych wartościowanie według
obiegowych kryteriów
4. Rozwiązywanie problemów 4. Osiągnięcie biegłości 4. Tworzenie systemu
w sytuacjach zło\onych i wartości, wzięcie
nowych odpowiedzialności za swoje
postępowanie
5. Synteza, ocena i tworzenie 5. Wykorzystanie nabytych
dzieł oryginalnych, umiejętności w odmiennych 5. Posługiwanie się własnym
inspirujących innych warunkach i sytuacjach systemem wartości,
nieprzewidywalnych przyjęcie odpowiedzialności
za działalność innych
Bez względu na autora taksonomii, cele kształcenia muszą być jednoznacznie określone
przy pomocy czasowników operacyjnych:
Tabela 5. Kategorie taksonomiczne i przypisane im czasowniki operacyjne.
TAKSONOMIA
Czasowniki operacyjne
DZIEDZINA POZNAWCZA
- nazwać
- zdefiniować
A ZAPAMITANIE - wymienić
WIADOMOŚCI
- zidentyfikować
- wskazać
- wyjaśnić
- scharakteryzować
- określić
- zilustrować
B ZROZUMIENIE
WIADOMOŚCI - rozró\nić
- uporządkować
- zastosować
- porównać
- opracować algorytm
C STOSOWANIE
- rozwiązywać
WIADOMOŚCI
- zmierzyć
W SYTUACJACH TYPOWYCH
- wybrać sposób
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
POZIOM WIADOMO
Ś
CI
KATEGORIA
POZIOM
UMIEJ

TNO
Ś
CI
- dowieść
- wykryć
D STOSOWANIE
- ocenić
WIADOMOŚCI
- przewidzieć
W SYTUACJACH
NIETYPOWYCH - wnioskować
- zanalizować
Znaczenie klasyfikacji celów kształcenia:
- klasyfikacja pomaga nauczycielowi w dokładnym formułowaniu celów kształcenia,
uświadamia mu ich rangę i znaczenie, upewnia, i\ będzie kierował procesem uczenia
tego co wa\ne,
- pozwala w sposób zaplanowany wpływać na metody i środki nauczania, treści
programowe oraz wybór metody oceniania,
- daje równie\ gotowy zbiór pytań egzaminacyjnych oraz mo\liwość bardziej trafnej
i obiektywnej oceny wiadomości, umiejętności i postaw uczniowskich,
- pozwala ocenić adekwatność doboru treści i metod nauczania do zało\onych celów,
- ułatwia dokonywanie korelacji międzyprzedmiotowej.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest definicja celu?
2. Jak definiuje cele kształcenia K. Denek?
3. Jakie są cechy celu operacyjnego?
4. Jakie są komponenty celu operacyjnego?
5. Co to jest taksonomia celów kształcenia?
6. Jaką klasyfikację celów motywacyjnych zaproponował B. Niemierko?
7. Jaką klasyfikację celów praktycznych zaproponował B. Niemierko?
8. Jaką klasyfikację celów poznawczych zaproponował B. Niemierko?
9. Jaka jest ró\nica między klasyfikacją B. Niemierko a klasyfikacją J. Wasyluka?
10. Jakie jest znaczenie klasyfikacji celów kształcenia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W przedstawionym konspekcie wska\ komponenty celu operacyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać cel ogólny i szczegółowe,
2) oznaczyć klamrą znane Ci komponenty,
3) przyporządkować im odpowiednie nazwy,
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- konspekt do tematu z zakresu udzielania pierwszej pomocy,
- ołówek, gumka
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 2
Zaproponuj trzy cele operacyjne do dowolnie wybranej umiejętności z zakresu udzielania
pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje o komponentach celu operacyjnego,
2) określić cele tak by zawierały zadanie,
3) uwzględnić kryterium,
4) przedstawić swoje propozycje na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Posługując się taksonomią wg B. Niemiecko w przedstawionym konspekcie określ,
w stosunku do wszystkich celów: dziedzinę, poziom i kategorię taksonomiczną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w konspekcie cele,
2) określić dziedzinę, poziom i kategorię taksonomiczną ka\dego celu,
3) przedstawić zapis w tabeli.
Tabela do ćwiczenia 3
Lp
CEL DZIEDZINA POZIOM KATEGORIA
.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- konspekt,
- tabela,
- lista czasowników,
- ołówek, gumka
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie celu?
1 1
2) wyjaśnić pojęcie celu kształcenia?
1 1
3) omówić cechy celu operacyjnego?
1 1
4) zaprezentować komponenty celu operacyjnego?
1 1
5) podać definicje taksonomii celów kształcenia?
1 1
6) omówić taksonomię celów kształcenia zaproponowaną przez
B. Niemierko? 1 1
7) uzasadnić przydatność stosowanej taksonomii celów kształcenia
w pracy nauczyciela? 1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Treści kształcenia
4.3.1. Materiał nauczania
Podstawowym dokumentem przy ustalaniu treści kształcenia jest program nauczania. Jest
to dokument urzędowy opracowany przez MEN lub inne instytucje centralne.
Program nauczania zawiera:
1. plan nauczania dla zawodu opracowany na podstawie ramowych planów nauczania,
2. programy nauczania poszczególnych przedmiotów zawodowych, modułów,
3. szczegółowe cele kształcenia określające wiedzę i umiejętności, które powinny być
opanowane przez ucznia,
4. materiał nauczania w formie haseł programowych, związany ze szczegółowymi celami
kształcenia,
5. wskazówki metodyczne dotyczące realizacji programu,
6. propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia,
7. wykaz proponowanej literatury.
W programie nauczania lub właściwym Dzienniku Ustaw znajduje się plan nauczania,
dokument ten zawiera wykaz przedmiotów nauczania z tygodniowym przydziałem liczby
godzin oraz podaje liczbę tygodni nauki w semestrze lub roku. Posiada równie\ informacje:
jakiego dotyczy zawodu, okres trwania nauki, wiek kandydata oraz nazwę szkoły stanowiącą
podbudowę kształcenia w danym zawodzie. Plany nauczania mogą zawierać przedmioty
obowiązkowe, nadobowiązkowe i fakultatywne. Oto przykład planu nauczania dla zawodu
ratownik medyczny.
I. Plan nauczania [18, s.4 ]
Szkoła policealna
Zawód: ratownik medyczny 322[06]
Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenia średnie
Tabela 6. Plan nauczania dla zawodu ratownik medyczny
Semestry I IV Liczba godzin
tygodniowo
Lp. Przedmiot nauczania Liczba godzin
w dwuletnim
tygodniowo w semestrze
okresie nauczania
1 Psychologia z element. socjologii etyki 3 2 1 - 3
2 Anatomia z fizjologią i patologią 6 - - - 3
3 Podstawy prawa i ekonomiki 3 - - - 1,5
4 Język migowy - - 3 - 1,5
5 Dydaktyka ratownictwa 2 2 2 - 3
Ratownictwo w zagro\eniach
6 4 2 - - 3
cywilizacyjnych i środowiskowych
7 Ratownictwo medyczne 2 2 2 - 3
8 Farmakologia w ratownictwie - 2 2 - 2
9 Stany zagro\enia \ycia - 9 5 - 7
10 Medyczne zabiegi ratunkowe 3 4 4 - 5,5
11 Techniki samoobrony 2 2 1 - 2,5
12 Zajęcia praktyczne - - 5 25 15
Razem 25 25 25 25 50
Praktyka zawodowa: w IV semestrze 4 tygodnie 140 godzin
Rozkład materiału nauczania jest wykazem, tematów lekcyjnych z określeniem czasu
przeznaczonego na ich realizację i odnoszącym się do konkretnego przedmiotu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
ROZKAAD MATERIAAU NAUCZANIA
Z przedmiotu: Dydaktyka ratownictwa w roku szkolnym 2007/2008
Tabela 7. Rozkład materiału nauczania semestr: III
godz.
Nr lekcji
Wejści
Tematy jednostek lekcyjnych Ćw.
e
1/2 Przygotowanie programu szkolenia z zakresu udzielania I pomocy dla 2 1
młodzie\y gimnazjalnej lub licealnej.
3/4 Modyfikacja konspektów, dobór środków i materiałów dydaktycznych. 2 2
Prowadzenie zajęć przez słuchaczy wg następujących tematów:
5 Podstawowe zasady udzielania I pomocy. 1 3
6 Badanie poszkodowanego, pozycja bezpieczna. 1 4
7 Pomoc przy omdleniu. 1 5
8 Postępowanie przeciwwstrząsowe. 1 5
9/10 Opatrywanie ran, tamowanie krwotoków. 2 6
11/12 Postępowanie przy złamaniach. 2 7
13/14 & & & & & & & & & & & & & itd Razem 38
Plan wynikowy
PLAN WYNIKOWY DO PRZEDMIOTU
DYDAKTYKA RATOWNICTWA MEDYCZNEGO
Semestr I
Tabela 8. Plan wynikowy
l. WYMAGANIA WYMAGANIA
g TEMAT PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE
UCZEC POTRAFI: UCZEC POTRAFI
1. Wymienić podstawowe zadania 1. Określić cele i zadania, mo\liwe do
Cel i zadania zawodowe ratownika medycznego. osiągnięcia i zrealizowania w ramach
dydaktyki 2. Wyliczyć cele, które osiągnie w ramach dydaktyki ratownictwa medycznego.
ratownictwa dydaktyki ratownictwa medycznego. 2. Uzasadnić przydatność umiejętności
medycznego 3. Opisać cechy osobowościowe dydaktycznych w pracy ratownika.
1/
wynikające z instruktora ratownictwa medycznego. 3. Samodzielnie korzystać z ró\nych
2
opisu zawodu 4. Wybrać odpowiednie dla siebie zródeł informacji naukowej przydatnej
podręczniki z zaprezentowanego w przedmiocie.
zestawu. 4. Stosować w praktyce szkolnej warunki
5. Omówić warunki uzyskania zaliczenia zawarte w przedmiotowym systemie
semestru. oceniania.
Pojęcie 1. Zdefiniować pojęcia: pedagogika, 1. Scharakteryzować pedagogikę i jej
dydaktyki i jej wychowanie, nauczanie, uczenie się działy.
związek z 2. Omówić przedmiot badań dydaktyki. 2. Scharakteryzować miejsce dydaktyki
3/
pedagogiką, 3. Uwra\liwić się na prezentowanie wśród innych działów pedagogiki
4
psychologią, postawy odpowiedzialności. i dyscyplin tj. psychologia, socjologia.
socjologią. 3. Prezentować na zajęciach postawę
odpowiedzialności.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Treści kształcenia muszą być dobrane tak aby umo\liwiały zmiany na korzyść
w wiadomościach, umiejętnościach i postawach uczących się.
Dobierając treści kształcenia nale\y przestrzegać zasady aktualności, nowoczesności,
łączenia teorii z praktyką. Uwzględnić psychologiczne podstawy procesu uczenia się
dostosować je do mo\liwości poznawczych uczących się. Bardzo wa\nym elementem jest
usystematyzowanie treści kształcenia. To uporządkowanie wymaga strukturyzacji, czyli
wyodrębnienia wa\nych elementów w logicznym układzie.
W doborze treści kształcenia Cz. Kupisiewicz, zaleca nauczycielowi aby spełnił
wymagania społeczne, zawodowe, kulturowe, naukowe, psychologiczne i dydaktyczne.
B. Niemierko w doborze treści kształcenia zaleca uwzględnić następujące zasady:
1. przystępność,
2. wartość kształcącą,
3. niezawodność,
4. niezbędność wewnątrzprzedmiotową,
5. niezbędność międzyprzedmiotową,
6. u\yteczność.
Bardzo wa\nym elementem w kształceniu do pierwszej pomocy jest zachowanie
właściwych proporcji pomiędzy kształceniem teoretycznym a praktycznym na korzyść tego
ostatniego. Na bardzo wa\ny aspekt zwraca uwagę Z. Wiatrowski, który uwa\a, \e uczeń
powinien umieć udzielić pierwszej pomocy, a nie tylko wiedzieć jak to nale\y zrobić.
Z. Wiatrowski zaleca taki dobór treści aby umo\liwiły osiągnięcie określonych celów
kształcenia w zakresie umiejętności intelektualnych, praktycznych i wychowawczych.
Zgodnych z aktualnym poziomem wiedzy z dziedziny medycyny ratunkowej, nowymi
wytycznymi i zaprezentowanych przy pomocy nowoczesnych metod.
Nie bez znaczenia jest element dostosowania treści do poziomu odbiorcy.
Wyró\niamy trzy układy treści kształcenia:
- liniowy (nowe treści ściśle powiązane z poprzednimi, nie ma powrotu do poprzednich
treści),
- spiralny (kilkakrotny powrót do tych samych wiadomości na nieco wy\szym poziomie),
- koncentryczny czyli modułowy/blokowy.
W kształceniu zawodowym coraz częściej stosuje się programy o modułowej strukturze.
Cele kształcenia zawodowego konfrontowane są z wymaganiami rynku pracy. Realizacja
modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności
określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do
kształcenia ustawicznego.
Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie
i odpowiadających im jednostek modułowych, umo\liwiających zdobywanie wiadomości
oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu.
Nauczyciel pełni tutaj rolę doradcy, ewaluatora, motywującego ucznia do pracy.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki element procesu nauczania uczenia się warunkuje dobór treści kształcenia?
2. Jakie elementy zawiera plan nauczania?
3. Co to jest program nauczania?
4. Co to jest rozkład materiału?
5. Jakie elementy zawiera plan wynikowy?
6. Jakie są zasady doboru treści kształcenia wg Cz. Kupisiewicza?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
7. Jakie są zasady doboru treści kształcenia wg B. Niemierko?
8. Jaki warunek doboru treści kształcenia jest najwa\niejszy wg Z. Wiatrowskiego?
9. Jakie znasz układy treści kształcenia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do tematu: Opatrywanie drobnych ran , dobierz odpowiednie treści. Określ, jakimi
kryteriami się kierowałeś przy ich gromadzeniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić kryteria doboru tych treści,
2) przypomnieć sobie zasady opatrywania drobnych ran,
3) zapisać niezbędne treści.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek,
- podręcznik udzielania pierwszej pomocy
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Do tematu: Udzielanie pomocy osobie z podejrzeniem zatrucia tlenkiem węgla , dobierz
odpowiednie treści. Określ, jakimi kryteriami się kierowałeś przy ich gromadzeniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić kryteria doboru tych treści,
2) przypomnieć sobie przyczyny objawy zatrucia tlenkiem węgla,
3) zapisać niezbędne treści.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek,
- podręcznik udzielania pierwszej pomocy
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z planem i programem nauczania w swoim zawodzie. Zapisz dostrze\one
zale\ności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować strukturę obydwu dokumentów,
2) określić elementy wspólne,
3) określić elementy ró\ne,
4) zapisać dostrze\one zale\ności.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek,
- plan i program nauczania dla kierunku ratownik medyczny.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić czym ukierunkowany jest dobór treści kształcenia?
1 1
2) omówić elementy planu nauczania?
1 1
3) wyjaśnić co to jest program nauczania?
1 1
4) omówić strukturę planu wynikowego?
1 1
5) wyliczyć zasady doboru treści kształcenia wg Cz. Kulisiewicza?
1 1
6) wyliczyć zasady doboru treści kształcenia wg B. Niemiecko?
1 1
7) wyliczyć zasady doboru treści kształcenia wg Z. Wiatrowskiego?
1 1
8) wykazać ró\nice w układzie treści liniowym, spiralnym
i koncentrycznym? 1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Zasady kształcenia
4.4.1. Materiał nauczania
Zasady nauczania to:
Normy wytyczające nauczycielowi metodę pracy dydaktycznej B. Nawroczyński
Generalne wytyczne określające, jak nale\y prowadzić nauczanie T. Nowacki
Ogólne normy, kanony, reguły postępowania dydaktycznego, których stosowanie
umo\liwia nauczycielowi zaznajamianie uczących się z usystematyzowanymi treściami
nauczania oraz kształtowanie postaw zawodowych, a tak\e pozwoli na wdro\enie ich do
samokształcenia F. Szlosek.
Zasady nauczania wg. W. Okonia:
- systemowości, czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów,
- poglądowości, czyi respektowaniu drogi między konkretem a abstrakcją,
- samodzielności, czyli ograniczonej zale\ności ucznia od nauczyciela,
- związku teorii z praktyką, czyi harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej
z praktyką \ycia codziennego,
- efektywności, czyli związku między celami a wynikami kształcenia,
- przystępności, czyli pokonywania trudności w poznawaniu i przekształcaniu
rzeczywistości,
- indywidualizacji i uspołecznienia, czyli związku interesów jednostki i zbiorowości
[16, s. 170].
Zasady nauczania wg Tadeusza Nowackiego:
Zasada świadomej aktywności:
- polega na takim organizowaniu i realizacji procesu nauczania uczenia się, w którym
-
-
-
nauczyciel uświadomi uczącym się ogólne i szczegółowe cele kształcenia, przekona ich
o wartości tych celów, zmotywuje do ich realizacji i doprowadzi do czynnej postawy
uczącego się w ich osiąganiu.
Zasada związku teorii i praktyki:
- czyli zasada harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką \ycia
-
-
-
codziennego; wykorzystanie swojej wiedzy do wyrabiania odpowiednich umiejętności
i sprawności ruchowych.
Zasada poglądowości:
- polega na stworzeniu warunków ułatwiających zrozumienie i zapamiętanie pojęć,
-
-
-
twierdzeń, praw itd. poprzez graficzną lub innego rodzaju ilustrację tych zagadnień.
Zasada przystępności:
- zasada stopniowania trudności polega na przechodzeniu w nauczaniu od treści znanych
-
-
-
do nie znanych oraz od treści łatwiejszych do trudniejszych; przejawia się równie\
w indywidualizacji tempa, treści oraz metod nauczania.
Zasada systematyczności:
- polega na odpowiednim uporządkowaniu treści nauczania i konsekwentnej realizacji tych
-
-
-
treści, zgodnie z przyjętą strukturą i to zarówno przez nauczyciela, jak i uczącego się.
Zasada trwałości wiedzy i umiejętności:
- oznacza konieczność takiego organizowania procesu dydaktycznego, aby uczący się
-
-
-
w ka\dej chwili umieli odtworzyć opanowany materiał i posłu\yć się nim
w praktycznych sytuacjach.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Zasada zespołowości i indywidualizacji:
- polega na takim organizowaniu procesu kształcenia, w którym z jednej strony
-
-
-
uwzględnione są wszelkie walory indywidualne uczącego się, z drugiej zaś zostanie
znaleziona przez nauczyciela płaszczyzna współpracy i współdziałania wszystkich
uczących się.
Psychodydaktyczne zasady prowadzenia lekcji twórczości:
Zasada facylitacji, ludyczności, itp., przydają się nauczycielowi w rozwiązywaniu
ró\nych problemów dydaktycznych, wychowawczych.
Zasada facylitacji:
- zaleca przyjęcie przez nauczyciela roli facylitatora: autentycznie zaanga\owanego,
empatycznego, otwartego, wra\liwego. Podmiotowo traktującego ucznia ale jednocześnie
asertywnego i stanowczego przewodnika.
Zasada ludyczności:
- klimat zabawy przeciwdziała nudzie i zmęczeniu a jednocześnie twórcze myślenie staje
się łatwiejsze. Zabawa jest środkiem do osiągnięcia określonych celów, którą kontroluje
nauczyciel i ewentualnie tłumi nadmierną fantazję [18, s. 205 206].
Zasady nauczania uczenia się stosowane w krajach anglojęzycznych
Głównym zało\eniem w krajach anglojęzycznych jest bezwzględne przestrzeganie
zasady podmiotowości uczącego się, dlatego tak wa\na jest:
Zasada doniosłości:
- uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego doniosłe znaczenie, co
jest dla niego wa\ne.
Zasada niezbędnych warunków:
- uczący ma szansę dalszej pomyślnej nauki, jeśli opanował wiadomości i umiejętności
warunkujące realizację nowych zadań i zachowań.
Zasada wzorca:
- uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie, jeśli mu się przedstawi wzorcowe wykonanie,
które będzie mógł obserwować i naśladować.
Zasada dostępności:
- konieczność formułowania treści przez nauczyciela w taki sposób, aby uzyskać pewność,
\e dotrą one do uczącego się.
Zasada nowości:
- sposób przekazu, styl i środki stosowane przez nauczyciela powinny być urozmaicane
i zmieniane.
Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką:
- uczeń osiągnie cele kształcenia, jeśli aktywnie będzie uczestniczył w odpowiednich
zajęciach praktycznych.
Zasada rozkładania ćwiczeń w czasie:
- uczenie się będzie bardziej skuteczne, jeśli ćwiczenia praktyczne zostaną podzielone na
krótkie okresy i rozło\one w czasie.
Zasada wygaszania:
- uczeń nauczy się, jeśli stosowane przez nauczyciela ułatwienia (wskazówki) będą
stopniowo wycofywane.
Zasada przyjemności:
- uczeń będzie kontynuował naukę, jeśli proces kształcenia przebiega w miłej atmosferze
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Zasady nauczania uczenia się w krajach niemieckojęzycznych
Dydaktyka w krajach niemieckojęzycznych ukierunkowana jest na tworzenie teorii
bezpośrednio wspomagającej nauczyciela w jego codziennej pracy stad:
Zasada generalna:
- usunąć w cień aktywność nauczyciela a zwiększyć aktywność uczących się.
Zasada pierwsza:
- nale\y zawsze mieć cel przed oczyma, tak aby ka\dy z uczących się mógł jeszcze długo
po zajęciach pamiętać nabyte wiadomości i potrafił spo\ytkować zdobyte umiejętności.
Zasada druga:
- pytajcie samych siebie i ka\cie te\ stawiać pytania uczącym się; zasadniczym pytaniem
powinno być: czy akurat ta wiedza ma zostać przekazana?
Zasada trzecia:
- pytajcie uczących się w taki sposób, abyście mogli się przekonać, ile ka\dy uczący się
wie z osobna.
Zasada czwarta:
- na początku ustalcie posiadane przez uczących się podstawowe wiadomości, w celu
uniknięcia zbędnych powtórzeń.
Zasada piąta:
- pozwólcie, by uczący się działali sami na początku, na końcu, ale przede wszystkim
między tymi fazami; kontrola następuje właśnie w praktycznym działaniu.
Zasada szósta:
- jeśli ktoś z uczących się coś ju\ wie lub potrafi wykonać jakieś działanie, to jeszcze nie
znaczy, \e potrafią to tak\e pozostali.
Zasada siódma:
- ka\dy człowiek jest jedyny w swoim rodzaju i ka\da grupa tak\e.
Zasada ósma:
- mimo, \e grupa składa się z indywidualności, tak\e zachowanie grupy w zbli\onych
sytuacjach jest podobne jak pojedynczej osoby.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest definicja zasad nauczania według F. Szloska?
2. Jakie zasady nauczania formułuje W. Okoń?
3. Jakie zasady nauczania wyró\nia T. Nowacki?
4. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady systemowości?
5. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady poglądowości?
6. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady samodzielności?
7. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady związku teorii
z praktyką?
8. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady efektywności?
9. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady przystępności?
10. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady trwałości wiedzy
i umiejętności?
11. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady indywidualizacji
i uspołecznienia?
12. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady facylitacji?
13. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady ludyczności?
14. Jakie działania powinien podjąć nauczyciel by przestrzegać zasady systematyczności?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
15. Jakie jest podstawowe kryterium określania zasad kształcenia w krajach
anglojęzycznych?
16. Jakie jest podstawowe kryterium określania zasad kształcenia w krajach
niemieckojęzycznych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W zajęciach dydaktycznych prowadzonych na temat Pomoc przy omdleniu określ, �w
jaki sposób nauczyciel mo\e zastosować zasady: poglądowości, wiązania teorii z praktyką,
efektywności, trwałości wiedzy i umiejętności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści zawartych w temacie Pomoc przy omdleniu ,
2) rozpoznać, które treści mogą być przekazane z wykorzystaniem ww. zasad,
3) zapisać działania, które podejmie nauczyciel respektując te zasady.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- poradnik (patrz konspekt dotyczący omdleń),
- papier formatu A4, ołówek,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
W zajęciach dydaktycznych prowadzonych na temat Tamowanie krwotoków określ,
�w jaki sposób nauczyciel mo\e zastosować zasady: systemowości, samodzielności,
przystępności oraz wiązania teorii z praktyką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści zawartych w temacie Tamowanie krwotoków ,
2) rozpoznać, które treści mogą być przekazane z wykorzystaniem ww. zasad,
3) zapisać działania, które podejmie nauczyciel respektując te zasady.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- poradnik (patrz konspekt dotyczący tamowania krwotoków),
- papier formatu A4, ołówek,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ćwiczenie 3
Wykorzystując mapę myśli przedstaw istotę wylosowanej zasady kształcenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokonać analizy treści określonej zasady w materiałach dydaktycznych ró\nych autorów,
2) wykonać mapę,
3) zaprezentować mapę na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- poradnik
- materiały dydaktyczne dotyczące zasad,
- papier formatu A5,
- kolorowe pisaki minimum 5 kolorów,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Podejmij próbę przyporządkowania kolejnym ogniwom procesu nauczania uczenia się
poszczególne zasady kształcenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokonać analizy treści dotyczącej poszczególnych ogniw,
2) dokonać analizy treści dotyczącej poszczególnych zasad kształcenia,
3) zapisać skorelowane ogniwa z zasadami.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- poradnik
- papier formatu A4, ołówek,
- literatura zgodna z pozycją 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić definicje zasad nauczania?
1 1
2) wymienić zasady nauczania zaproponowane przez W. Okonia?
1 1
3) wymienić zasady nauczania zaproponowane przez T. Nowackiego?
1 1
4) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady systemowości? 1 1
5) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady poglądowości? 1 1
6) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady samodzielności? 1 1
7) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady związku teorii z praktyką? 1 1
8) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady efektywności? 1 1
9) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady przystępności? 1 1
10) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady trwałości wiedzy i umiejętności? 1 1
11) omówić działania, które mo\e podjąć nauczyciel przestrzegając
zasady indywidualizacji i zespołowości? 1 1
12) określić kryterium zasad nauczania uczenia się w krajach
anglojęzycznych? 1 1
13) określić kryterium zasad nauczania- uczenia się w krajach
niemieckojęzycznych? 1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5. Metody kształcenia
4.5.1. Materiał nauczania
Metoda z grec. methodos, droga, sposób postępowania, sposób badania
Metoda nauczania to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów systematycznie
i świadomie stosowany w celu spowodowania zało\onych zmian w osobowości uczniów
[14, s. 246].
Sposób postępowania nauczyciela z uczniami umo\liwiający im realizację operacyjnych
celów kształcenia. F. Szlosek [20, s. 87]
Metody podające Metody aktywizujące
Jednokierunkowe porozumiewanie się Wielokierunkowe porozumiewanie się
Rys. 5. Kierunki porozumiewania się w metodach podających i aktywizujących
Je\eli poziom aktywności osób uczących się wzrasta mówimy o metodach
aktywizujących. Pamiętajmy o tym, \e w metodach aktywizujących uczeń sam dochodzi do
rozwiązania problemu. Dobry nauczyciel kieruje się w swej pracy zasadą by stopniowo
ograniczać własną aktywność a zwiększyć aktywność ucznia. Zale\ność tę ilustruje poni\szy
rysunek.
Rys. 6. Aktywność nauczyciela i ucznia w procesie dydaktycznym
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Klasyfikacja metod nauczania, uwzględnia wiele kryteriów m.in. stopień aktywności
podmiotów kształcenia, oddziaływanie na poszczególne narządy zmysłów, zródło wiedzy
uczących się i temu podobne.
Podstawą podziału metod nauczania według W. Okonia była koncepcja kształcenia
wielostronnego, w której uczniowie samodzielnie lub z pomocą nauczyciela stosują
zró\nicowane metody i środki uczenia się przez:
- przyswajanie materiału z ró\nych zródeł,
- odkrywanie wiedzy w trakcie rozwiązywania problemów,
- prze\ywanie wartości naukowych, społecznych, moralnych czy estetycznych,
- działanie zmieniające rzeczywistość.
Tabela 10. Wybrane aspekty kształcenia wielostronnego
Pytania
Sposoby uczenia się Metody nauczania Postawy
sprawdzające
Przyswajanie Podające Receptywna Co wie i jak
zapamiętuje?
Odkrywanie Problemowe Badawcza Co umie i jak
rozumie?
Prze\ywanie Eksponujące Afektywna Co prze\ywa
i jak wartościuje?
Działanie Praktyczne Aktywna Co potrafi i jak
stosuje?
Dlatego klasyczny podział metod nauczania wprowadzony przez W. Okonia,
uwzględniał metody podające, problemowe, eksponujące i praktyczne. Zmodyfikowany
został w 1995 roku przez F. Szloska, który uwzględnił jeszcze metody programowane
i poszerzył ofertę w poszczególnych grupach wyró\niając:
1. metody podające wykład informacyjny, pogadanka, opowiadanie, opis, prelekcja,
anegdota, odczyt, objaśnienie lub wyjaśnienie,
2. metody problemowe wykład informacyjny, wykład konwersatoryjny, klasyczna
metoda problemowa, aktywizujące (metoda przypadków, sytuacyjna, inscenizacji), gry
dydaktyczne (symulacyjne, decyzyjne, psychologiczne), seminarium, dyskusja
dydaktyczna (związana z wykładem, okrągłego stołu, wielokrotna, burza mózgów,
panelowa, metaplan),
3. programowane z u\yciem komputera, maszyny dydaktycznej, podręcznika
programowanego,
4. eksponujące pokaz połączony z prze\yciem, film, sztuka teatralna, ekspozycja,
5. praktyczne pokaz z objaśnieniem, instrukta\em, ćwiczenia przedmiotowe,
laboratoryjne, produkcyjne, metoda projektów, metoda przewodniego tekstu.
Nie wszystkie metody zaproponowane w powy\szym schemacie mają zastosowanie
w dydaktyce ratownictwa medycznego. Poni\szy schemat, przedstawia wybrane z propozycji
F. Szloska a mające zastosowanie w dydaktyce ratownictwa
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
WYKAAD INFORMACYJNY
POGADANKA
OPOWIADANIE
PODAJCE
ANEGDOTA
OPIS
OBJAŚNIENIE
WYKAAD
METODA
PROBLEMOWY
PRZYPADKÓW
SYMULACYJNE
WYKAAD
METODA
KONWERSACYJNY
SYTUACYJNA
DECYZYJNE
PROBLEMOWE
KLASYCZNA
INSCENIZACJA
METODA PROBLEMOWA
PSYCHOLOGICZNE
GRY
AKTYWIZUJCE
DYDAKTYCZNE
SEMINARIUM OKRGAEGO STOAU
DYSKUSJA
PANELOWA
DYDAKTYCZNA
BURZA MÓZGÓW
WIELOKROTNA
MUTACJA
Z UśYCIEM KOMPUTERA METAPLAN
PROGRAMOWANE
Z UśYCIEM PODRCZNIKA PROGRAMOWANEGO
FILM
EKSPONUJCE
EKSPOZYCJA
METODA FOTOJZYKA
POKAZ Z OBJAŚNIENIEM
POKAZ Z INSTRUKTARZEM
METODA CZTERECH KROKÓW
METODA ALGORYTMICZNA
PRAKTYCZNE
ĆWICZENIA PRZEDMIOTOWE
UCZESTNICTWO W PRACY LUB DZIAAANIU
METODA PRZEWODNIEGO TEKSTU
Rys. 7. Zmodyfikowany podział metod nauczania [20, s. 91]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
METODY PODAJCE
W metodach podających uczący zdobywa nową wiedzę na zasadzie gromadzenia
informacji, ich zapamiętania i rozumienia. Materiał nauczania przekazywany jest w gotowej
postaci.
Zalety:
- mo\liwość przekazania w krótkim czasie wielu informacji szerokiemu audytorium,
- łatwość przygotowania zajęć.
Wady:
- jednostronna aktywność,
- brak informacji zwrotnej,
- tempo przekazywania dostosowane jest do uczniów o wysokim, średnim lub niskim
poziomie percepcji,
- metody te nie zapewniają pełnych osiągnięć, największą trudność sprawia stosowanie
wiedzy w praktyce.
Wykład informacyjny:
Ma bogatą tradycję, korzeniami sięga średniowiecza i jest najczęściej stosowaną metodą
nauczania opartą na słowie. Jego przygotowanie jest łatwe ze strony nauczyciela, ale
aktywność poznawcza odbiorców ma tylko charakter odtwórczy jak wszystkie metody
podające. Stosujemy go w nauczaniu dorosłych i starszej młodzie\y , mając du\o treści, mało
czasu i du\o uczestników wykładu. Dominuje w kształceniu akademickim. Wykład powinien
mieć odpowiednia strukturę:
1. wstęp,
2. część właściwą,
3. zakończenie.
Rozpoczynamy od przedstawienia się i wymienienia kompetencji w danej dziedzinie.
Dobry wstęp to nie tylko temat wykładu, ale informacja, z jakich zródeł czerpaliśmy wiedzę.
Przedstawienie celów i korzyści dla uczących się oraz zapoznanie z planem wykładu.
Polega na przekazywaniu uczącym się za pomocą dobrze dobranego słowa określonych
informacji z zakresu danej nauki.
Nawet dorosła osoba skupia uwagę ok. 20 minut i potrzebuje przerw oraz wzmocnienia
(anegdota, rysunek, wizualizacja treści).W. Szewczuk maksymalną percepcję w czasie
wykładu akademickiego zawiera w przedziale 7 11 minut. Badania przeprowadzone przez
Kruszewskiego dowiodły, \e w wykładzie 40 min. koncentracja największa jest przez
pierwsze 5 min, wtedy słucha 75 90% osób uczących się, a następnie stopniowo maleje. Po
30 min. koncentracja spada do 20%, wzrastając do 50% w ostatnich 5min. W wykładach
dłu\szych powracające chwile zwiększonej uwagi są coraz krótsze. W wykładzie 15 min.
uczeń mo\e odtworzyć 40% informacji a w 45 min. tylko 20%. Bardzo wa\ne jest to aby
materiał wykładowy spełniał kryteria adekwatności, selektywności i czytelności. Nauczyciel
powinien mieć kontakt wzrokowy z uczącymi się. Przyjąć postawę stojącą, mówić \ywo
i interesująco. Okazywać zaanga\owanie w pracę dydaktyczną wyra\oną modulacją głosu,
argumentami.
Allan C. Ornstein powiedział ka\dy wykład powinien być podsumowany przez
nauczyciela, a nie dzwonek oznaczający koniec lekcji . Skłaniają nas do tego dwa powody:
koncentracja uwagi 5 min przed końcem zajęć oraz aspekt merytoryczny, podsumowując
wykład dokonujemy uporządkowania treści.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Opowiadanie
Jest metoda nauczania uczenia się polegająca na słownym przedstawianiu jakiegoś
zdarzenia o określonej akcji rozwijającej się w czasie (rzeczywistej lub fikcyjnej).
Opowiadanie powinno zawierać myśl przewodnią, mającą związek z celami kształcenia. Nie
wymaga specjalnego przygotowania technodydaktycznego, a jego efektywność zale\y od
emocjonalnego zaanga\owania i dynamiki w sposobie przedstawienia.
Pogadanka
Twórcą pogadanki jako jednej z najstarszych metod nauczania był Sokrates. Jest ona
kierowaną rozmową nauczyciela z uczniem, pobudzającą go do samodzielnej i aktywnej
pracy myślowej, analizy, wnioskowania. Nauczyciel z reguły zna odpowiedz na zadawane
pytania. Muszą one być jasne, zrozumiałe i precyzyjnie określone. Celem pogadanki jest
poznanie wiedzy i doświadczeń uczniów potrzebnych do odpowiedzi na pytanie bądz
rozwiązanie problemu czy utrwalenie wiadomości bądz sprawdzenie ich.
Ze względu na czas w jakim stosujemy pogadankę dzielimy ja na:
- wstępną,
- przedstawiającą nowe wiadomości,
- utrwalająca,
- kontrolną.
Efektywność tej metody zale\y od tego, czy prowadzona była w sposób \ywy
i interesujący. Ma zastosowanie we wszystkich przedmiotach nauczania, wa\ne aby dotyczyła
zasadniczego tematu rozmowy i miała określone granice czasu.
Opis
Jest to prosta metoda stosowana jako uzupełniająca przy przekazywaniu uczniowi
informacji na temat cech jakiegoś przedmiotu, zjawisk, osób. Często opisowi towarzyszy
pokaz opisywanego przedmiotu, naturalny, jego model bądz rysunek, zdjęcie. Opis
występujący tylko w formie słownej jest trudny, musi mieć \ywy język i krotki czas,
pozwalający na pełne skupienie uwagi.
Anegdota
Jest szczególnym rodzajem opowiadania, krótkiego, zabawnego, z humorystycznym
nieoczekiwanym zakończeniem, które wywołuje zaciekawienie i uśmiech, ale kończy się
puentą. Anegdota u\ywana podczas zajęć dla rozweselenia audytorium, a nie związana
z celami kształcenia nie jest metodą nauczania.
METODY PROBLEMOWE
Zalety:
- uczą formułowania problemów,
- uczą umiejętności analizowania, syntezy, oceniania,
- dochodzenia do nowej wiedzy,
- zdobywania umiejętności organizacyjnych,
- aktywność i samodzielność, twórczość osiąga wysoki poziom,
- tempo uczenia jest zale\ne od ucznia lub od grupy uczniów,
- efekty kształcenia są wysokie i trwałe,
- uczniowi łatwiej stosują wiadomości w nowych sytuacjach.
Wady:
- nie nadają się do stosowania w du\ych grupach,
- ich przygotowanie jest bardziej pracochłonne,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Ciekawą definicję problemu podaje J. Dewey, określając go jako: wszystko to co
wprawia umysł w zakłopotanie i zastanowienie . J. Wasyluk określa problem w dydaktyce
jako napotkaną trudność teoretyczną bądz praktyczną, której rozwiązanie zale\y od
pomysłowości i działania osoby je rozwiązującej. Fr. Szlosek definiuje go jako rodzaj
zadania, które uczący się powinien rozwiązać w sytuacji wystąpienia braku niezbędnej
wiedzy.
Reasumując w realizacji zajęć metodami problemowymi niezbędna jest samodzielna
praca uczniów.
Wyró\niamy problemy:
Jak jest? Dlaczego tak jest?
poznawcze
Co zrobić? Jak postąpić? Jak działać?
realizacyjne
Etapy towarzyszące twórczemu rozwiązywaniu problemów:
1. zdefiniowanie problemu,
2. szczegółowy opis i analiza problemu,
3. ustalenie mo\liwych rozwiązań,
4. ocena wariantów i wybór optymalnego,
5. zastosowanie wybranego rozwiązania w praktyce.
Elementem podsumowującym jest uzasadnienie wyboru rozwiązania problemu, oraz
uogólnienie dokonane na podstawie przyjętego rozwiązania.
Powy\sze fazy rozwiązywania problemu występują we wszystkich metodach
o charakterze problemowym. W metodach problemowych uczący zdobywa nową wiedzę,
poprzez zło\one procesy myślowe (analizę, syntezę, porównywanie, abstrahowanie,
uogólnianie), drogą odkryć poprzez samodzielne dochodzenie do wiedzy.
Wykład problemowy
W wykładzie tym nauczyciel prowadzi dialog sam ze sobą, zadaje pytania, stawia
hipotezy, skłania odbiorców do udzielenia sobie odpowiedzi, po czym sam je potwierdza bądz
koryguje, stosując wielokrotnie ró\ne ich warianty. efektywność takiego wykładu zale\y od
konstrukcji i logiki przedstawienia oraz poziomu percepcji odbiorców, która mo\e być
wzmocniona prezentacją multimedialną.
Wykład konwersatoryjny
Polega na przeplataniu przekazu informacyjnego (60 70%), z konwersacją o podanej
wiedzy (30 40%). Połączenie przekazu wiedzy i rozmowy z uczącymi w takim układzie
procentowym zdecydowało o tym, ze metoda ta nie jest w metodach aktywnych, mimo \e
stopień tej aktywności jest większy ni\ w wykładzie problemowym. Wykład powinien być
dwa tygodnie wcześniej zapowiedziany z wykazem literatury i zagadnieniem. Przed
rozpoczęciem wykładu nauczyciel robi test wejściowy. W części właściwej prowadzi dialog
partnerski z uczestnikami wykładu. Zakończenie wykładu konwersatoryjnego powinno być
syntezą omawianych treści ale jednocześnie inspirować odbiorców do samodzielnych
przemyśleń, refleksji i dyskusji kuluarowych po wykładzie.
Klasyczna metoda problemowa
Nauczyciel kieruje procesem rozwiązywania problemu, który wcześniej został wywołany
w wyniku wytworzenia sytuacji problemowej
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Kolejne fazy zajęć z przeprowadzonych metoda problemowego nauczania są to\same
z podaną wcześniej sytuacją problemową.
Najtrudniejszym elementem dla nauczyciela jest wytworzenie sytuacji problemowej.
Metody aktywizujące
Umo\liwiają taki rodzaj kształcenia, w którym nauczyciel nie przekazuje uczniom gotowej
wiedzy, lecz stwarza warunki do samodzielnego uczenia się. Wszyscy uczniowie biorą udział
w zajęciach, zdobywając umiejętności określane jako kluczowe kompetencje.
Metoda przypadków zdarzeń
Czyli uczenie się przez rozwiązanie problemu praktycznego przypadku.
Struktura zajęć:
Faza 0
- przygotowanie opisu przypadku,
- wyjaśnienie celu i tematu zajęć,
- wyjaśnienie istoty metody przypadków zdarzeń.
Faza 1
- prezentacja opisu zdarzenia,
- wstępna analiza zdarzenia,
- uzupełnienie informacji (pytania, odpowiedzi).
Faza 2
- analiza opisu zdarzenia,
- selekcja informacji na wa\ne i drugoplanowe.
Faza 3
- propozycja rozwiązań,
- wybór rozwiązania optymalnego i jego uzasadnienie.
Faza 4
- ocena trafności stawianych pytań,
- ocena prawidłowości wnioskowania,
- podkreślenie momentów mających najwy\szą wartość dydaktyczną [20, s. 105 111].
Objętość opisu przypadku to jedna strona maszynopisu (format A4), lub inny nośnik na
nie dłu\ej ni\ 5 minut, zakończony jednym lub trzema pytaniami. Ka\dy uczeń otrzymuje
opis. Wybierając zdarzenie znamy dokładnie szczegóły, chocia\ nie wszystkie w nim
umieszczamy. Nauczyciel mo\e ale nie musi zgromadzić dodatkowe zródła informacji. Opis
przypadku powinien być wielowariantowy, napisany prostym językiem, komunikatywnym,
bardzo syntetycznie. Jest on kluczowym elementem i decyduje o powodzeniu zajęć
prowadzonych ta metodą.
Zalety:
- doskonała okazja wykorzystania wiedzy teoretycznej w praktyce szkoleniowej,
- rozwój myślenia analitycznego i syntetycznego,
- gotowość i zdolność podejmowania decyzji,
- umiejętność rozwiązywania problemów,
- umo\liwienie ka\demu uczestnikowi wypowiedzenia się,
- aktywizacja całej grupy,
- weryfikacja własnej decyzji.
Wady:
- przygotowanie wielowariantowego opisu przypadku zawierającego luki informacyjne jest
czasochłonne i trudne dla nauczyciela,
- metoda nie mo\e być stosowana do nauczania nowych treści.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Metoda sytuacyjna
Jest metodą zbli\oną do metody przypadków, składa się z opisu sytuacji (ciągu zdarzeń).
Przygotowujemy podobny dokument, ale większy w związku z tym musi być dostarczony
uczniowi z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym. Analiza dokumentu odbywa się przed
zajęciami, więc musi on być kompletny i nie zawierać luk, nie ma równie\ pytań
uzupełniających. Opis sytuacji jest gotowym protokołem wypadku, artykułem prasowym itp.
Inscenizacja
Zajęcia przybierają zwykle formę teatru dydaktycznego . Uczący się przyjmują na
siebie rolę osób występujących w zdarzeniu zgodnie ze scenariuszem, starają się empatycznie
wczuć w sytuację, anga\ują emocjonalnie. Dlatego ta metoda nazywana jest tak\e metodą
ekspresyjną. Zachowania uczniów podlegają obserwacji analizie i ocenie. Odgrywając role
uczą się.
Struktura zajęć dydaktycznych prowadzonych metodą inscenizacji.
Faza 0
- przygotowanie scenariusza,
- rozdanie ról,
- przygotowanie rekwizytów,
- próba generalna bez udziału widowni.
Faza 1
- wyjaśnienie uczącym istoty metody inscenizacji,
- wyłonienie widowni i ukierunkowanie obserwacji prezentowanej scenki.
Faza 2
- inscenizacja,
- dyskusja nad problemem przedstawionym w scence,
- przyjęcie wspólnej oceny tego problemu,
- uzasadnienie uzgodnionej oceny.
Faza 3
- ocena wszystkich elementów inscenizacji przez widownię wspólnie z nauczycielem,
- ocena przebiegu i wyniku dyskusji dokonana przez nauczyciela [20, s. 116].
Gry dydaktyczne
Przy stosowaniu tej metody nauczania muszą być spełnione następujące warunki:
1. zajęcia prowadzone w formie zabawy,
2. ma być rywalizacja indywidualna lub grupowa,
3. musza być zrealizowane cele dydaktyczne,
4. reguły gry musza być jednoznaczne, oczywiste.
Rozró\niamy gry:
- symulacyjne,
- decyzyjne,
- psychologiczne i inne.
Jako przykład zostanie omówiona gra decyzyjna, która jest zespołowym ćwiczeniem
w podejmowaniu decyzji w warunkach symulowanych. Metodę tę stosujemy w kształceniu
kadry kierowniczej lub osób podejmujących wa\ne decyzje o skutkach społecznych.
Struktura zajęć dydaktycznych prowadzonych metodą gier decyzyjnych.
Faza 0
- sformułowanie przez nauczyciela problemu,
- opracowanie przez nauczyciela warunków wyjściowych,
- przydział ról uczącym się oraz przekazanie im warunków wyjściowych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Faza 1
- szczegółowe wyjaśnienie gry, w tym ponowne omówienie warunków wyjściowych,
- prowadzenie dialogów (przetarg argumentów) prezentacja pomysłów rozwiązania
problemu.
Faza 2
- przyjęcie decyzji odnośnie dalszej strategii działania,
- podjęcie kilku decyzji wykonawczych (operacyjnych).
Faza 3
- ocena postaw i zachowań grających przez nauczyciela,
- ocena przyjętych decyzji przez nauczyciela [20, s. 121].
W metodzie tej bardzo wa\ne jest udzielanie informacji zwrotnej, która jest podstawą do
podejmowania kolejnych kroków.
Dyskusje dydaktyczne
Zajmują czołową pozycję we współczesnej dydaktyce, mo\na ja stosować w ró\nych
sytuacjach dydaktycznych, je\eli tylko pozwoli osiągnąć postawione cele.
Dyskusja jest uporządkowaną wymianą myśli i poglądów na dany temat, oprócz
umiejętności wyra\enia własnego zdania i jego argumentacji jest zarazem treningiem
szacunku do przekonań innych osób biorących udział w dyskusji.
Dyskusje uczą:
- logicznego myślenia, argumentowania,
- skutecznej komunikacji, aktywnego słuchania,
- panowania nad emocjami, szanowania poglądów innych,
- oceny poglądów innych osób i weryfikacji własnych,
- umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania,
- wystąpień publicznych.
Techniki argumentowania wykorzystywane w dyskusji:
- kwestionowanie faktów bazowych, na których opiera się argumentacja przeciwnika,
- przykładu, czyli posługiwania się argumentami w dyskusji,
- porównań, (właściwe ich u\ycie podkreśla argumenty),
- bumerangu, czyli odwracania argumentów przeciwnika,
- \artu, pozwala rozładować napięcie i zbić z tropu przeciwnika.
Odmiany dyskusji:
- dyskusja okrągłego stołu,
- dyskusja wielokrotna,
- burza mózgów,
- dyskusja panelowa,
- metaplan.
W ka\dej dyskusji wyró\niamy trzy fazy:
1. wprowadzenie w zagadnienie i sformułowanie problemu,
2. dyskusja właściwa zespołowe rozwiązanie problemu,
3. podsumowanie.
Dyskusja okrągłego stołu
Jest dyskusją nieformalną, kierowaną przez moderatora i opartą na zasadzie swobodnych
wypowiedzi wszystkich uczestników, konsekwencją której jest dojście do pewnego
konsensusu. Przedmiotem rozmowy mo\e być wspólne przedsięwzięcie, ustalenie zasad
postępowania, a tak\e zorientowanie się w stopniu przygotowania uczestników z omawianej
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
dziedziny, poznanie ich oczekiwań. Wzajemne poznanie się oraz wprowadzenie dobrej
atmosfery. Rolą moderatora jest słowo wstępne, udzielanie głosu, przestrzeganie limitu czasu
i podsumowanie dyskusji.
Dyskusja wielokrotna
Jest najprostszą metodą z metod aktywizujących.
Nauczyciel prowadząc zajęcia tą metodą musi uwzględnić:
- podział na grupy,
- wybór liderów,
- sformułowanie problemu (przydział zadań),
- rozdanie materiałów uzupełniających,
- dyskusję w grupach,
- wystąpienie liderów,
- dyskusję nad wystąpieniem,
- podsumowanie nauczyciela i ocena.
Dyskusję wielokrotną mo\na zastosować do ka\dej lekcji, nie wymaga specjalnego
przygotowania. Je\eli wszystkie grupy mają ten sam temat to jest to mutacja A, a je\eli ró\ne
to mutacja B.
Burza mózgów
Ma wiele synonimicznych określeń takich jak: sesja nowych pomysłów, sesja
odroczonego wartościowania, giełda pomysłów. Niedawno jest metodą nauczania , wcześniej
miała zastosowanie w działalności pozaszkolnej.
Istotą tej metody jest zgłaszanie przez uczestników pomysłów rozwiązań postawionego
problemu. Pomysł zgłoszony przez jedną osobę pobudza twórcze myślenie innych. W trakcie
dyskusji nale\y pamiętać, aby zgłaszać wszystkie pomysły nawet te najmniej realne
i niewykonalne i wszystkie rejestrować. W metodzie tej występują dwa etapy:
Etap I
Faza 1
- sformułowanie problemu.
Faza 2
- zgłaszanie pomysłów rozwiązań (specjaliści i laicy),
- rejestracja pomysłów.
Etap II realizowany w odstępie czasowym
Faza 3
- wartościowanie zgłoszonych propozycji w wąskim gronie ekspertów (bez laików),
- dokonanie wyboru najlepszego w ocenie ekspertów pomysłu.
Faza 4
- omówienie na spotkaniu plenarnym najlepszego pomysłu wybranego przez ekspertów,
- podsumowanie dyskusji z ocena stopnia zrealizowania celu [20, s.135].
Dyskusja panelowa
W dyskusji tej istnieją dwie grupy: dyskutujący (grupa ekspertów z ró\nych dziedzin
prowadzących dyskusję oraz audytorium przysłuchujące się, bezpośrednio lub za pomocą
mediów, którzy w drugiej fazie dyskusji mogą równie\ zabrać głos. Coraz częściej dyskusje
takie prowadzone są na forum publicznym ( radio, TV ). Osoba prowadząca dyskusję musi
posiadać wysoką kulturę osobistą oraz dobrą znajomość omawianego problemu.
Metaplan
Jest to odmiana dyskusji, tzw. cicha dyskusja prowadzona w kilku małych grupkach na
ten sam temat. Członkowie ka\dej grupy zapisują wynik dyskusji w formie wniosku, myśli,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
na kartce, którą następnie przyklejają na wspólnej płaszczyznie np. arkuszu papieru, tablicy.
Po czym wszyscy uczestnicy zapoznają się z wynikami pracy całej grupy.
Etap I
Etap II
Rys. 8. Tworzenie metaplanu [20, s. 140 141]
Metody eksponujące:
- zwane są tak\e waloryzacyjnymi,
- realizacja tych metod związana jest z prze\ywaniem,
- eksponowanie wartości, realizowane metodami eksponującymi, prowadzi do
uto\samienia się uczącego z nimi bądz odrzucenia [2, s. 89].
Rodzaje:
- film, przygotowany przez profesjonalistów, dobrany właściwie do celów lekcji ma
wartość kształcącą (np. zdarzenie masowe w ratownictwie medycznym).
- wystawa, ekspozycja, uczestnictwo w prezentowanych wartościach o charakterze
estetycznym, naukowym (wystawa sprzętu medycznego, ekspozycja karetek
ratunkowych),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
- metoda fotojęzyka pomaga w komunikacji, przygotowuje do wystąpień publicznych
oraz pomaga w rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób. Głównym przekaznikiem
informacji jest obraz.
Przebieg:
- wybranie jednej fotografii z rozsypanych wielu na ławkach lub podłodze,
- podanie tematu, problemu jaki chcemy rozwiązać,
- zastanowienie się nad interpretacją fotografii,
- prezentacja, komentarze, dyskusja,
- podsumowanie dokonane przez nauczyciela.
(Język fotografii mo\emy wykorzystać np. do określenia cech instruktora ratownictwa
medycznego).
Metody programowane
Istota nauczania programowego sprowadza się do podzielenia treści kształcenia na
odpowiednie do rodzaju programu części (kroki, ramki, bloki) i systematycznym opanowaniu
przez uczącego się kolejnych części z tym, \e przejście do następnej uwarunkowane jest
opanowaniem poprzedniej. W procesie uczenia się nie musi uczestniczyć nauczyciel.
Najwa\niejszym elementem jest program czyli odpowiednio uporządkowany zbiór zadań,
który jest przekazywany za pośrednictwem maszyny dydaktycznej, komputera, podręcznika
i wykonywany przez uczącego się.
Metody praktyczne
Za pomocą tych metod kształtuje się i rozwija umiejętności, doskonalące sprawność,
która w konsekwencji prowadzi do biegłości. Wybór metody praktycznej zale\y od celów
kształcenia, wiedzy i doświadczenia w tym zakresie osób uczących się.
Rodzaje:
- pokaz z objaśnieniem,
- pokaz z instrukta\em,
- ćwiczenia przedmiotowe,
- metoda czterech kroków,
- metoda przewodniego tekstu.
Pokaz z objaśnieniem
Objaśnienie jest komentarzem słownym, który ułatwia zrozumienie pokazu. Słowne
wyjaśnienia powinny być krótkie , dotyczyć przedmiotu i celu obserwacji a wykonujemy je
na początku lub równolegle z pokazem. Stosujemy go we wstępnym okresie kształcenia, do
zademonstrowania prostych czynności np. sposobu u\ywania maseczki twarzowej.
Pokaz z instrukta\em
Instrukta\ jest słowną instrukcją wspierającą pokaz, którego celem jest ukształtowanie
schematu czynności. W dydaktyce kształcenia zawodowego przyjęto podział na instrukta\
wstępny, bie\ący i końcowy. [10, s. 76].
Faza 1
- wyjaśnienie celu i przedmiotu pokazu,
- pokaz czynności dokonany przez nauczyciela,
- pokaz przez nauczyciela bardziej skomplikowanych elementów czynności (ukrytych
trudności).
Faza 2
- powtórzenie całości pokazu przez nauczyciela,
- ponowny pokaz całej czynności wykonany przez jednego ucznia.
Faza 3
- wykonanie czynności przez wszystkich uczących się,
- ocena poziomu opanowania czynności [20, s. 163].
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Metoda 4 kroków
1. tzw. cicha demonstracja wykonanie przez nauczyciela nauczanej procedury
(czynności) w realnym czasie, bez jakiegokolwiek komentarza np. bezprzyrządowe
udro\nienie dróg oddechowych,
2. demonstracja z komentarzem wykonanie przez nauczyciela nauczanej procedury
w zwolnionym tempie z omówieniem poszczególnych czynności np. bezprzyrządowego
udro\nienia dróg oddechowych z objaśnieniem,
3. wykonanie procedury przez nauczyciela, według wskazówek ucznia nauczyciel
wybiera spośród grupy jedną osobę sam lub zgłaszającą się na ochotnika, ma ona za
zadanie poprowadzenie nauczyciela przez kolejne kroki procedury na podstawie
dotychczas zapamiętanych informacji np. nauczyciel wykonuje bezprzyrządowe
udro\nienie dróg oddechowych według zaleceń tej osoby,
4. samodzielne wykonanie i omówienie procedury przez ucznia np. uczeń wykonuje
bezprzyrządowe udro\nienie dróg oddechowych i równocześnie omawia wykonane przez
siebie czynności. [6, s. 323].
Ćwiczenia przedmiotowe
Stosuje się w przedmiotach teoretycznych i praktycznych. Celem ćwiczeń jest nabycie
sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych.
Wyró\niamy trzy rodzaje ćwiczeń przedmiotowych:
1. ćwiczenia wyrabiające umiejętności zastosowania przyswojonej wiedzy, np. ćwiczenie 1,
2, 4 s. 31,
2. ćwiczenia kształtujące umiejętności twórczego wykorzystania wiedzy w praktyce (wybór
sposobu), np. ćwiczenie 3 s. 32,
3. ćwiczenia poszukiwawcze ( twórcze zastosowanie wiadomości i umiejętności), np.
unieruchomienie złamanej kończyny z wykorzystaniem materiałów znajdujących się na
miejscu zdarzenia.
Wspólną dla ćwiczeń przedmiotowych jest poni\sza struktura metodyczna zajęć.
Faza 1
- Teoretyczna podbudowa i teoretyczny opis czynności składających się na całość
ćwiczenia,
- Pokaz ćwiczenia przez nauczyciela w normalnym tempie.
Faza 2
- Demonstracja poszczególnych czynności przeprowadzona przez nauczyciela
w zwolnionym tempie lub z zaakcentowaniem wa\nych momentów,
- Demonstracja poszczególnych czynności przeprowadzona w tempie normalnym.
Faza 3
- Kilkakrotne wykonanie poszczególnych czynności przez ka\dego uczącego się w tempie
zwolnionym,
- Wykonanie przez uczących się poszczególnych czynności w tempie normalnym,
- Całościowe wykonanie ćwiczenia przez wszystkich uczących się lub przez wybranych
uczniów [20, s. 169].
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest definicja metod nauczania?
2. Jakie sposoby uczenia się zakłada koncepcja kształcenia wielostronnego?
3. Jaką klasyfikację metod przyjął prof. F. Szlosek?
4. Jakie są zalety i wady metod podających?
5. Jakie metody zaliczane są do grupy metod podających?
6. Jaka jest ró\nica w przedstawianiu treści metoda pogadanki i wykładu?
7. Jakie są zalety i wady metod problemowych?
8. Czym ró\ni się wykład problemowy od konwersatoryjnego?
9. Jakie fazy mo\na wyró\nić w metodzie przypadków?
10. Jakie fazy mo\na wyró\nić w metodzie inscenizacji?
11. Jakie fazy mo\na wyró\nić w metodzie gier dydaktycznych?
12. Jakie walory edukacyjne ma metoda dyskusji dydaktycznej?
13. Jaka jest ró\nica do między dyskusją okrągłego stołu a dyskusją wielokrotną?
14. Jakie metody mo\na zaliczyć do eksponujących?
15. Jak przebiega pokaz z instrukta\em?
16. Co to jest metoda 4 kroków? Na czym polega metoda 4 kroków?
17. Jakie etapy wyró\niamy w prowadzeniu ćwiczeń?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykorzystując metodę pogadanki przygotuj 10 minutowe szkolenie dla grupy licealistów
na temat: Podstawowe zasady udzielania I pomocy .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) powtórzyć materiał dotyczący tematu,
2) opracować treści w charakterystyczny dla pogadanki zestaw pytań i odpowiedzi,
3) omówić swoją propozycję w grupie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykorzystując metodę wykładu przygotuj 10 minutowe szkolenie dla grupy licealistów
na temat: Podstawowe zasady udzielania I pomocy .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) powtórzyć materiał dotyczący tematu,
2) opracować treści w charakterystyczny dla wykładu sposób,
3) przedyskutować na forum grupy ró\nice w pracy nauczyciela i ucznia wynikające ze
stosowania metody pogadanki i wykładu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykorzystując metodę 4 kroków przeprowadz pokaz opatrywania małej rany nie
wymagającej interwencji lekarza.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie zasady opatrywania ran,
2) zgromadzić potrzebne środki i materiały opatrunkowe,
3) wykonać pokaz.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały opatrunkowe: jałowe gaziki, plaster, banda\,
- rękawiczki,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Po pokazie (ćwiczenie 3) poprowadz ćwiczenia do tego samego tematu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy dla uczącego,
2) kontrolować przebieg ćwiczenia,
3) przedyskutować, na forum grupy, ró\nice i podobieństwa występujące w pracy
nauczyciela i ucznia stosującego metodę pokazu i ćwiczeń.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały opatrunkowe: jałowe gaziki, plaster, banda\,
- rękawiczki,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Bazując na swoim uczniowskim doświadczeniu wypisz te metody, z jakimi się nie
spotkałeś w toku kształcenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikuj metody z jakimi się nie spotkałeś,
2) zastanów się dlaczego nie zostały one zastosowane,
3) przedstaw przemyślane argumenty na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, długopis
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować metody kształcenia?
1 1
2) scharakteryzować koncepcję kształcenia wielostronnego wg
W. Okonia? 1 1
3) omówić klasyfikację metod wg. F. Szloska?
1 1
4) opisać metody podające?
1 1
5) opisać metody problemowe?
1 1
6) opisać metody eksponujące?
1 1
7) opisać metody praktyczne?
1 1
8) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
wykładu? 1 1
9) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
pogadanki? 1 1
10) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
przypadków? 1 1
11) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
inscenizacji? 1 1
12) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem gry
dydaktycznej? 1 1
13) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem dyskusji
wielokrotnej? 1 1
14) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem burzy
mózgów? 1 1
15) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
fotojęzyka? 1 1
16) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
pokazu z instrukta\em? 1 1
17) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metody
czterech kroków? 1 1
18) wyjaśnić procedurę prowadzenia zajęć z wykorzystaniem ćwiczeń
przedmiotowych? 1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4.6. Środki dydaktyczne
4.6.1. Materiał nauczania
Środki dydaktyczne to przedmioty materialne i znaki symboliczne ułatwiające poznawanie
obiektywnej rzeczywistości i nabywanie umiejętności jej przekształcania.
Cele stosowania środków dydaktycznych:
1) dokonują transformacji treści przekazywanych uczniom przez nauczyciela, po to by
stała się ona bardziej zrozumiała,
2) ilustrują wiadomości podane słownie,
3) stanowią uzupełnienie innych środków,
4) stanowią główne zródło wiedzy,
5) weryfikują dokładność wyobra\eń i pojęć oraz słuszność myślenia , przewidywania
i wyjaśniania,
6) pokazują zastosowanie teorii w praktyce,
7) stanowią środek umo\liwiający sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy.
Funkcje pomocy dydaktycznych:
1) eksponowane materiały dydaktyczne wywołują prze\ycia uczniów,
2) ułatwiają percepcję przekazywanych treści- upoglądowiają je,
3) pobudzają motywację uczenia się,
4) aktywizują do spostrzegania, myślenia,
5) pomagają w wykonywaniu ćwiczeń i zdobywaniu sprawności w praktycznym działaniu.
Rolę środków dydaktycznych nale\y zawsze rozpatrywać w powiązaniu z celami, treścią,
metodami i formami organizacyjnymi kształcenia.
Dlaczego nale\y stosować środki dydaktyczne?
Rys. 9. Parafraza Konfucjusza
W dydaktyce spotyka się ró\ne klasyfikacje środków dydaktycznych.
Cz. Kupisiewicz dzieli je na:
- wzrokowe,
- słuchowe,
- wzrokowo-słuchowe,
- częściowo-automatyzujące proces nauczania uczenia się.
Wincenty Okoń zaś na:
- środki proste (słowne np. podręczniki, wzrokowe np. mapy),
- środki zło\one (mechaniczne środki wzrokowe przekazujące obrazy np. mikroskop,
środki słuchowe np. magnetofon, słuchowo-wzrokowe- np. telewizor, wideo).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Natomiast F. Szlosek w środkach dydaktycznych wyró\nił:
- pomoce dydaktyczne, płaszczyznowe, do których zaliczamy: graficzne, obrazkowe
i ksią\kowe (mapy, wykresy, ilustracje) oraz przestrzenne: statyczne, ruchowe (gabloty,
modele) treści których mo\na przeczytać,
- materiały dydaktyczne, wzrokowe, słuchowe i mieszane (foliogramy, taśmy, płyty),
podają treść nauczania, którą mo\na odczytać jedynie z u\yciem określonego
technicznego środka kształcenia,
- techniczne środki kształcenia nie zawierają treści realizowanych na \adnych
zajęciach, a jedynie słu\ą do odczytywania treści z materiałów dydaktycznych (rzutnik
pisma, projektor multimedialny, komputer, DVD),
- pedagogiczne środki pracy z ich pomocą mo\na w procesie nauczania i uczenia się
wykonywać określone czynności, na ogół praktyczne (aparat AED, EKG, piłka
siatkowa).
Inne nowe tj.
- Internet (e-learning),
- pakiety edukacyjne.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest definicja środków dydaktycznych?
2. Jakie cele pełnią środki dydaktyczne?
3. Jaką funkcje pełnią środki dydaktyczne?
4. Jak dzieli środki dydaktyczne Czesław Kupisiewicz?
5. Jakiego podziału dokonał Wincenty Okoń?
6. Jakiego podziału dokonał Franciszek Szlosek?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw w postaci diagramu opisane w poradniku środki dydaktyczne. Obwiedz
kolorową obwódką te, które Twoim zdaniem są najbardziej przydatne i powinny być
najczęściej wykorzystywane w nauczaniu udzielania pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z podziałem środków według prof. F. Szloska,
2) wyłonić, przez analogię, w opisanych środkach grupy główne,
3) przyporządkować im odpowiednie środki,
4) sporządzić schemat podziału,
5) obwieść obwódką najczęściej stosowane,
6) uzasadnić swoje stanowisko.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier A4, ołówek, gumka,
- papier formatu A4, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Ćwiczenie 2
Przedstaw propozycje doboru środków dydaktycznych do trzech tematów z zakresu
nauczania udzielania pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać dowolną klasyfikację środków,
2) ustalić trzy tematy,
3) zaproponować do ka\dego tematu odpowiednie środki dydaktyczne,
4) uzasadnić swój wybór nawiązując do funkcji środków dydaktycznych.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Naucz się posługiwać rzutnikiem pisma, projektor multimedialnym, kamerą wideo (inne).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaobserwować działania nauczyciela,
2) wysłuchać uwa\nie jego instrukta\u,
3) skorzystać z instrukcji obsługi urządzenia,
4) przećwiczyć umiejętności posługiwania się w/w technicznymi środkami kształcenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- techniczne środki kształcenia: rzutnik pisma, projektor multimedialny, laptop, kamera
wideo, inne,
- instrukcje obsługi,
- instrukcje BHP.
Ćwiczenie 4
Przygotuj jeden ze wskazanych przez nauczyciela środków dydaktycznych np. plakat,
foliogram, prezentację multimedialną do dowolnie wybranego tematu z zakresu udzielania
pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać temat,
2) wybrać treści, które mogą być zaprezentowane,
3) zaprojektować układ treści, stronę graficzną plakatu, foliogramu czy prezentacji,
4) wykonać środek dydaktyczny,
5) zaprezentować go grupie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, A3, A2,
- kolorowe mazaki,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
- ołówek, gumka do plakatu
- papier formatu A4, folia do drukarki i do ksero,
- komputer, drukarka, kserokopiarka do foliogramu
- laptop, rzutnik multimedialny do prezentacji multimedialnej,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować środki dydaktyczne?
1 1
2) ró\nicować cele i funkcje środków dydaktycznych?
3) objaśnić funkcję jaką pełnią środki dydaktyczne? 1 1
4) przedstawić podział środków dydaktycznych zaproponowanych przez
Czesława Kulisiewicza? 1 1
5) przedstawić podział środków dydaktycznych zaproponowanych przez
Wincentego Okonia? 1 1
6) przedstawić podział środków dydaktycznych zaproponowanych przez
Franciszka Szloska? 1 1
7) wykonać plakat?
1 1
8) wykonać foliogram?
1 1
9) wykonać prezentację multimedialną?
1 1
10) korzystać z rzutnika pisma?
1 1
11) wykonać foliogram?
1 1
12) obsługiwać kamerę wideo?
1 1
13) obsługiwać projektor multimedialny?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
4.7. Ewaluacja osiągnięć edukacyjnych
4.7.1. Materiał nauczania
Wa\nym pojęciem w rozwa\aniach nad problematyką efektywności kształcenia jest
termin ewaluacja. W literaturze występuje wiele określeń tego terminu. Z języka fr.
evaluation oznacza oszacowanie, wartościowanie.
Analizując ewaluację w zakresie celów kształcenia mo\na trzy jej komponenty
rozpatrywać jako pomiar (odpowiadając sobie na pytanie, co mierzyć, czym mierzyć i kiedy
mierzyć), osąd w zakresie analizy wyników pomiaru i ewentualnej weryfikacji procesu
dydaktycznego, oraz podjęcia decyzji dotyczących zmian w zakresie treści kształcenia,
doboru metod, form organizacyjnych, wykorzystania środków dydaktycznych czy konstrukcji
narzędzi pomiaru. [4, s. 8].
Pomiar osiągnięć szkolnych nazywamy pomiarem dydaktycznym.
Pomiar występuje wtedy, gdy sprawdzanie osiągnięć szkolnych i ich ocenianie dydaktyczne
jest przyporządkowaniem uczniom określonych symboli (liczb, liter, słów) reprezentujących
ich osiągnięcia i podlegających weryfikacji empirycznej.
Osiągnięcia szkolne są wynikiem procesu dydaktycznego, wyra\ającym się
w zdolnościach uczniów do wykonywania określonego typu czynności.
Sprawdzanie osiągnięć szkolnych polega na upewnieniu się czy poszczególni
uczniowie potrafią te czynności wykonać (czynności: umysłowe , praktyczne).
Narzędziem pomiaru efektywności kształcenia są: testy osiągnięć szkolnych.
Test od dawna stosowany jest w dydaktyce i innych naukach (z ang. test próba).
Pierwszy raz w 1898 roku amerykański psycholog J. Cattell przeprowadził test u\ywając
tej nazwy.
Twórca pomiaru dydaktycznego, B. Niemierko, charakteryzuje test osiągnięć szkolnych
jako zbiór zadań przeznaczonych do wykorzystania w toku jednego zajęcia szkolnego,
tak dobranych, by na podstawie ich rozwiązania mo\na było wnioskować o opanowaniu
wybranego zakresu programowego
Zadanie testowe jest najmniejszą cząstką testu, punktowaną osobno dla ka\dego
ucznia.
B. Niemierko klasyfikuje testy według czterech kryteriów:
Rodzaj pomiaru: Test ró\nicujący (porównanie populacji uczniów między sobą),
Test sprawdzający (sprawdzenie poziomu opanowanych umiejętności
w odniesieniu do poziomu wymagań),
Test sprawdzający wielostopniowy (ujmujący przynajmniej
dwa poziomy wymagań).
Konstrukcja testu Test nieformalny(bez próbnych badań),
Test standaryzowany (przechodzi próby ulepszeń i normowania testu).
Sposób udzielania odpowiedzi Test ustny,
Test pisemny,
Test praktyczny.
W zadaniach pisemnych otwartych, uczeń samodzielnie formułuje i zapisuje
odpowiedzi, a kryterium klasyfikującym jest jej obszerność i zło\oność.
Nale\ą do nich:
1) zadanie rozszerzonej odpowiedzi (uczeń udziela rozwiniętej odpowiedzi pisemnej,
nazywanej zadaniem rozprawką, lub dłu\szej wypowiedzi matematycznej, technicznej
czas przeznaczony na rozwiązanie 20 minut),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
2) zadanie krótkiej odpowiedzi (wymaga od ucznia odpowiedzi w postaci jednego słowa,
liczby, symbolu, wzoru lub zdania maksymalnie do 2 3 zdań, czas przeznaczony na
rozwiązanie 3 minuty),
3) zadanie z luką (uczeń wstawia słowo, zwrot, czy wyra\enie brakujące w zdaniu, czas
rozwiązania 40 sekund).
W zadaniach pisemnych zamkniętych, uczeń wybiera prawidłową odpowiedz
a kryterium kwalifikacji jest malejąca zło\oność zadań.
Wśród zadań z tej grupy wyró\niamy:
1) zadania wyboru wielokrotnego (WW), uczeń wskazuje prawidłową odpowiedz lub
najlepszą zwaną werstraktorem z pośród 3 do 5 dystraktorów, czyli odpowiedzi
pozostałych mających pozory prawidłowości. Zadania te są najtrudniejsze pod względem
konstrukcyjnym, czas przeznaczony na rozwiązanie wynosi 90 sekund.
Zasady budowy zadań wyboru wielokrotnego:
- trzon zadania powinien być tak sformułowany, aby pozwalał na zrozumienie zadania
i umo\liwiał jego rozwiązanie bez czytania odpowiedzi ,
- trzon powinien zawierać wyrazne pytania lub polecenia,
- nale\y unikać twierdzeń negatywnych, w przypadku wystąpienia wyró\nić by były
zauwa\one przez uczniów,
- odpowiedzi powinny być logicznie uporządkowane od malejącej lub rosnącej wartości,
- nale\y unikać zadań WW o nieokreślonej liczbie prawidłowych odpowiedzi,
- dystraktory nie powinny być fałszywe , niezrozumiałe dla uczniów, treściowo ubogie
czy krótsze w porównaniu z werstraktorem.
2) zadanie na dobieranie (D), uczeń porządkuje odpowiedz poprzez dobranie elementów
jednego zbioru do elementów drugiego lub uło\enia w określonym porządku.
O zadaniach tych mówimy, \e występują w układzie wiązkowym po dwu stronach
kartki w logicznym porządku.
3) zadanie typu prawda fałsz (PF) polega na ocenie czy twierdzenie jest prawdziwe bądz
nie i jest najprostszą formą zadań zamkniętych.
B. Niemierko wyró\nia trzy formy testów praktycznych:
1) zadanie próba pracy (uczeń wykonuje czynności zawodowe na rzeczywistym
stanowisku pracy, czas przeznaczony na rozwiązanie zadania 100 minut).
2) zadania nisko symulowane (uczeń wykonuje działania praktyczne w warunkach
zbli\onych do rzeczywistych np. w pracowni, czas przeznaczony na rozwiązanie
20 minut),
3) zadania wysoko symulowane (uczeń wykonuje działania praktyczne w warunkach
sztucznych (klasa szkolna), czas przeznaczony na rozwiązanie 10 minut).
Etapy konstruowania testu osiągnięć szkolnych
1. Opracowanie koncepcji testu.
2. Analiza treści nauczania.
3. Sporządzenie planu testu.
4. Konstruowanie zadań.
5. Sporządzenie:
- Instrukcji dla ucznia,
- Klucza prawidłowych odpowiedzi,
- Karty odpowiedzi.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Tabela 12. Struktura testu dla ucznia i nauczyciela [opracowanie własne]
TEST OSIGNIĆ SZKOLNYCH
DLA UCZNIA DLA NAUCZYCIELA
1. Nazwa 1. Nazwa
2. Instrukcja 2. Instrukcja
3. Zestaw zadań 3. Zestaw pytań
4. Karta odpowiedzi 4. Karta odpowiedzi
5. Klucz
6. Punktacja
7. Warunki
TEST OSIGNIĆ SZKOLNYCH
Test jednostopniowy sprawdzający wiedzę z zakresu pierwszej pomocy w stanach
zagro\enia \ycia dla uczniów I klasy Liceum Ogólnokształcącego
Instrukcja dla ucznia.
Zanim przystąpisz do rozwiązywania zadań przeczytaj je uwa\nie i zastanów się nad
prawidłową odpowiedzią.
Zbiór zadań testowych składa się z 22 pytań w tym:
" 13 zadań, w których tylko jedna odpowiedz z propozycji A B C D jest prawidłowa;
" 7 zadań wymagających krótkich odpowiedzi;
" 2 zadań z luką, w których w wolne miejsce wpisz właściwe słowo lub cyfrę.
Wybraną odpowiedz wpisz lub zaznacz kółkiem na oddzielnym arkuszu odpowiedzi.
Powodzenia!
Wszelkie skreślenia i poprawki dyskwalifikują Twoją odpowiedz.
Czas przeznaczony na rozwiązanie testu wynosi 30 minut.
Instrukcja dotycząca pytania 1 10
W miejsce wykropkowane wpisz właściwą odpowiedz na arkuszu odpowiedzi.
1. Podaj nazwę instytucji posługującej się poni\szym numerem telefonu.
999...................................................................................................................................
998...................................................................................................................................
997...................................................................................................................................
112...................................................................................................................................
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
2. Wpisz w odpowiednim kole nazwy poszczególnych ogniw łańcucha ratunkowego .
................. ................. ................. ................
Rozwiązanie zadań zapisuje uczeń na karcie odpowiedzi.
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ............................................................................................................................
Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr zadania Odpowiedz Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
& & & & &
29 a b c d
30 a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
PRZYKAADOWA KARTA PUNKTOWANIA ZADANIA PRAKTYCZNEGO
( przykładowe umiejętności )
UCZEC K / M klasa...................data...........
Tabela. 13. Karta punktowa zadania praktycznego
Nr Kryteria
Liczba
Treść zadania Prawidłowe działanie
punktów
zadania
punktowania
Uczeń otrzymuje
1 punkt za ka\dą
Pierwsza pomoc w omdleniu: prawidłowo
uło\enie na plecach, wykonaną czynność
Udziel pomocy pozycja czterokończynowa, zgodnie z
1 osobie która dostęp świe\ego powietrza, ustalonymi 0 5
zemdlała. kontrola parametrów \yciowych, kryteriami:
je\eli po kilku minutach brak powrotu jakość
do świadomości wezwanie pomocy. czas wykonania
bezpieczeństwo
postawa
Zatamuj
Tamowanie krwotoku
krwotok z rany
Uciśnięcie opatrunkiem,
na kończynie
2 Uniesienie kończyny, jak wy\ej 0 4
górnej u
Doło\enie warstwy opatrunku,
poszkodowaneg
Unieruchomienie kończyny.
o przytomnego.
Pomoc w przypadku ciała obcego w drogach
oddechowych:
Udziel pomocy
potwierdzenie ciała obcego w drogach
w przypadku
oddechowych,
3 ciała obcego w jak wy\ej 0 5
asekuracja,
drogach
nakłonienie do kaszlu,
oddechowych.
uderzenie między łopatki 5x,
rękoczyn uciśnięcia nadbrzusza 5x.
Zapobieganie pogłębianiu się wstrząsu:
zwalcz przyczynę wstrząsu,
Zapobiegaj uło\enie w odpowiedniej pozycji,
4 pogłębianiu się zapobieganie utracie ciepła, jak wy\ej 0 6
wstrząsu. wsparcie psychiczne,
kontrola parametrów,
wezwanie karetki pogotowia.
Postępowanie w przypadku ataku serca
ograniczenie ruchu,
Postępuj w
zastosowanie odpowiedniej pozycji,
5 przypadku jak wy\ej 0 4
dostarczenie świe\ego powietrza,
ataku serca.
przeprowadzenie wywiadu, wezwanie
pomocy.
Ocena stanu przytomności:
Ocen stan zapewnienie bezpieczeństwa,
6 jak wy\ej 0 3
przytomności. potrząśnięcie za ramiona,
głośne zawołanie.
Uło\enie poszkodowanego w pozycji
bezpiecznej:
Ułó\
zabezpieczenie głowy,
poszkodowaneg
7 manewr obracania, jak wy\ej 0 5
o w pozycji
stabilizacja,
bezpiecznej.
przykrycie kocem,
sprawdzenie oddechu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest ewaluacja?
2. Co nazywamy pomiarem dydaktycznym?
3. Jaka jest definicja testów?
4. Jak nazywamy testy osiągnięć szkolnych?
5. Jaka jest funkcja testu ró\nicującego?
6. Jaka jest funkcja testu sprawdzającego?
7. Jaki jest sposób udzielania odpowiedzi w zdaniach testowych?
8. Co to jest zadanie rozszerzonej odpowiedzi?
9. Co to jest zadanie krótkiej odpowiedzi?
10. Co to jest zadanie z luką?
11. Jakie są zasady budowy zadań wyboru wielokrotnego?
12. Jakie wyró\niamy formy testów praktycznych?
13. Jakie elementy powinna zawierać koncepcja testu?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj pięć zadań WW z zakresu udzielania I pomocy, sprawdzając wiedzę
i umiejętności z zakresu resuscytacji krą\eniowo-oddechowej (RKO).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych odpowiednie informacje dotyczące konstrukcji
zadań WW,
2) przeanalizować treści dotyczące RKO,
3) sformułować zadanie,
4) określić trzy dystraktory i jeden werstraktor w ka\dym pytaniu,
5) zaprezentować propozycje grupie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Opracuj kryteria do oceny wykonania wybranego przez siebie zadania praktycznego,
oceniającego poprawność udzielania I pomocy przy omdleniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych przykład kryteriów oceny zadań praktycznych,
2) przypomnieć sobie algorytm postępowania w omdleniu,
3) skonstruować kryteria,
4) zapisać propozycje,
5) przedyskutować w grupie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Sporządz narzędzie pomiaru dydaktycznego w postaci testu WW, sprawdzającego
wiadomości i umiejętności z zakresu udzielania I pomocy dla uczniów LO. Test powinien
składać się z minimum 20 zadań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych elementy składowe informacji na temat
konstruowania testu,
2) wyszukać elementy składowa dla ucznia,
3) wytypować umiejętności, które będą podlegały sprawdzeniu,
4) przypomnieć stosowne algorytmy postępowania,
5) opracować test zawierający wszystkie elementy składowe, które otrzymuje
egzaminowany,
6) oddać opracowanie nauczycielowi.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, ołówek, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić jaka jest ró\nica między ewaluacją a pomiarem
dydaktycznym? 1 1
2) określić definicję testu?
1 1
3) zró\nicować test sprawdzający i ró\nicujący?
1 1
4) omówić formy zadań otwartych?
1 1
5) omówić formy zadań zamkniętych?
1 1
6) opisać rodzaje testów?
1 1
7) scharakteryzować zasady konstruowania testów WW?
1 1
8) scharakteryzować testy praktyczne?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
4.8. Planowanie zajęć dydaktycznych
4.8.1. Materiał nauczania
Planowanie pracy jest niezbędne ze względu na zasadę dobrej roboty, ale równie\ jest
wymogiem czasu. Planowanie pracy dydaktycznej jest podstawowym elementem
profesjonalnego warsztatu pracy nauczyciela. Arends uwa\a, ze planowanie polepsza efekty
pracy dydaktycznej.
Poprzez planowanie osiągamy:
- zwiększenie efektywności kształcenia,
- upodmiotowienie ucznia w procesie kształcenia,
- ustrukturyzowanie czynności ucznia i nauczyciela,
- świadomą ocenę i kontrolę wyników kształcenia.
Dobry plan powinien być:
- celowy (jego wykonanie powinno prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu w ściśle
określonym terminie ),
- wykonalny (pewność jego realizacji),
- elastyczny (mo\liwość modyfikacji i zmian),
- szczegółowy (zawierający wszystkie niezbędne elementy),
- całościowy (obejmujący całość zadania),
- racjonalny (uzasadniony, rzeczowy),
- terminowy (posiada termin osiągnięcia celu).
Je\eli nie dysponujemy programem nauczania to nale\y uwzględnić:
1) określenie potencjalnego odbiorcy
- wiek,
- rodzaj szkoły, grupy społecznej,
- doświadczenia odbiorców w zakresie udzielania pierwszej pomocy, ich oczekiwania
2) ustalenie tematyki zajęć.
Przykładowa tematyka zajęć dla uczniów liceum ogólnokształcącego.
Tematyka kursu z zakresu udzielania pierwszej pomocy dla
Uczniów LO
1. Podstawowe zasady udzielania i pomocy, wyposa\enie apteczki samochodowej.
2. Badanie poszkodowanego, pozycja bezpieczna.
3. Pomoc przy omdleniu.
4. Postępowanie przeciwwstrząsowe.
5. Opatrywanie ran, tamowanie krwotoków.
6. Zaopatrywanie skręceń zwichnięć i złamań.
7. Pomoc u\ądlonemu, pogryzionemu pokąsanemu.
8. Postępowanie przy oparzeniach.
9. Pomoc przy odmro\eniach.
10. Zabiegi resuscytacyjne.
11. Pomoc dławiącemu się.
12. Postępowanie w przypadku ataku serca.
13. Pomoc tonącemu.
14. Postępowanie przy urazach głowy, klatki piersiowej, brzucha.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
15. Postępowanie przy zatruciach.
16. Postępowanie z poszkodowanym podejrzanym o uraz kręgosłupa.
Przystępując do planowania zajęć dydaktycznych nauczyciel powinien dokładnie
zapoznać się z planem i programem nauczania. Po analizie tych dokumentów najlepiej
przystąpić do zaplanowania zajęć na cały cykl kształcenia czyli sporządzić plan lub rozkład
materiału zawierający tematy i liczbę godzin przeznaczonych na ich realizację. Dopiero na
końcu mo\na przystąpić do planowania zajęć konkretnej jednostki metodycznej (1 lub 2
godzinnej) wykorzystując jedną z dwu mo\liwości scenariusz do zajęć lub konspekt.
Ró\nice między tymi formami widoczne są na poni\szych schematach.
Scenariusz zajęć
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: ..........................................................................
Moduł: ..........................................................................
Jednostka modułowa: ..........................................................................
Temat: .............................................................................................................
Cel ogólny: ............................................................................................................
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- ...........................................................................................................
- ...........................................................................................................
Metody nauczania uczenia się:
- ...........................................................................................................
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- ...........................................................................................................
Czas: n godzin dydaktycznych.
Środki dydaktyczne:
- ...........................................................................................................
- ...........................................................................................................
Przebieg zajęć:
1. ...........................................................................................................
2. ...........................................................................................................
Zakończenie zajęć
..........................................................................................................
Praca domowa
...........................................................................................................
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
Plan metodyczny zajęć dydaktycznych KONSPEKT
Nazwisko i imię: ........................................
Szkoła, klasa: .............................................
Przedmiot: .................................................
Czas trwania zajęć: ..................................
Temat: .......................................................
Cel ogólny: .............................................
. (sprecyzowana umiejętność wynikowa, którą uczeń
opanuje po przerobieniu tego materiału)
Warunki wstępne - uczeń zna: ....................
( informują nauczyciela, czy uczniowie dysponują
nieodzownym stanem wiedzy i umiejętności do wzięcia
udziału w danych zajęciach)
Cele szczegółowe: ..................................
(szczegółowe, operacyjne cele dydaktyczne /umiejętności cząstkowe/,
doprowadzające do osiągnięcia celu ogólnego)
Metody nauczania: ..........................................
Środki dydaktyczne: .........................................
Metody oceniania uczniów: .............................
Bibliografia & & & & & & & & &
Cele szczegółowe Treści Metody Materiały Metody
nauczania i środki oceny
dydaktyczne
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel planowania zajęć dydaktycznych?
2. Jakie są cechy dobrego planu?
3. Jakie elementy uwzględniamy planując tematykę zajęć dla wybranego odbiorcy?
4. Jaka jest struktura scenariusza?
5. Jaka jest struktura konspektu?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy, otrzymanego od nauczyciela scenariusza/konspektu do zajęć z zakresu
nauczania pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) poprawność sformułowania celów szczegółowych,
2) adekwatność doboru treści metod i środków dydaktycznych,
3) zasadność zaproponowanych metod oceny osiągnięcia zało\onych celów,
4) zaprezentować swoje stanowisko na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- konspekt, scenariusz,
- papier formatu A4, długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Opracuj w grupie projekt scenariusza/konspektu do zajęć z zakresu nauczania udzielania
pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić z nauczycielem temat zajęć i potencjalnego odbiorcę,
2) zaproponować potrzebne materiały zródłowe,
3) określić cel ogólny i szczegółowe,
4) dobrać treści i metody,
5) zaproponować środki dydaktyczne,
6) zaprezentować swój projekt grupie,
7) wysłuchać recenzji,
8) nanieść ustalone wspólnie zmiany w konspekcie/scenariuszu.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- poradnik (wzory konspektów lub scenariuszy),
- papier formatu A4, ołówek, gumka lub długopis,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
Ćwiczenie 3
Do opracowanego w ćwiczeniu 1 scenariusza/konspektu, zaprojektuj i wykonaj
odpowiednie środki dydaktyczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić jakimi gotowymi środkami dydaktycznymi dysponuje pracownia dydaktyki
ratownictwa medycznego,
2) zdecydować, które środki dydaktyczne mo\esz samodzielnie zaprojektować,
3) zgromadzić na swoim stanowisku potrzebne materiały i narzędzia,
4) wykonać zaprojektowane pomoce np. plakat, foliogram, atrapę ciała obcego w ranie itp.,
5) zaprezentować swoją pracę grupie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier w ró\nych rozmiarach,
- mazaki, ołówki,
- folie do kserokopiarki,
- komputer z odpowiednim oprogramowaniem umo\liwiającym rysowanie,
- masa mocująca, masa solna, inne.
Ćwiczenie 4
Wez czynny udział w dyskusji oceniającej przygotowanie i poprowadzenie zajęć przez
jednego z chętnych uczniów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obserwować uwa\nie przebieg zajęć dydaktycznych,
2) notować na bie\ąco wszystkie uwagi pozytywne i negatywne,
3) przedstawić swoje spostrze\enia zaczynając od mocnych stron,
4) zaproponować inne rozwiązanie działań, które się nie podobały.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, długopis, ołówek,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić planowanie zajęć dydaktycznych?
1 1
2) wyjaśnić cechy dobrego planu?
1 1
3) scharakteryzować elementy, które nale\y uwzględnić planując
tematykę zajęć? 1 1
4) omówić strukturę scenariusza?
1 1
5) omówić strukturę konspektu?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\dego zadania dołączone są 4 mo\liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\y błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\ jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Dydaktyka ogólna zajmuje się
a) systemami, celami, treściami kształcenia, metodami, zasadami oraz procesem
nauczania uczenia się.
b) celami, treścią, środkami dydaktycznymi, procesem nauczania uczenia się, formami
organizacyjnymi.
c) zasadami, celami, metodami, środkami dydaktycznymi, formami organizacyjnymi.
d) systemami, zasadami, celami, treścią, metodami, środkami, formami organizacyjnymi
oraz procesem nauczania uczenia się.
2. Ró\nica między przedmiotem badań dydaktyki ogólnej i metodyki nauczania dowolnego
przedmiotu polega na tym, \e
a) dydaktyka bada proces nauczania uczenia się, systemy, zasady, formy organizacyjne
a metodyka zajmuje się celami, metodami i środkami dydaktycznymi.
b) dydaktyka bada proces nauczania uczenia się niezale\nie od przedmiotów i szczebli
nauki szkolnej a metodyka czyni to wyłącznie w stosunku do jednego przedmiotu.
c) dydaktyka bada i określa cele i zadania ogólnie dla wszystkich metodyk a metodyka
szczegółowa tylko dla jednego przedmiotu.
d) dydaktyka bada ogólne warunki sprzyjające realizacji procesu nauczania uczenia się
w ogóle a metodyka robi to w stosunku do wybranego przedmiotu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
3. Operacyjne cele kształcenia muszą zawierać
a) treść.
b) standard.
c) czasownik operacyjny.
d) warunki osiągnięcia celu.
4. Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, związane
z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości to czynności ucznia w zakresie
a) kategorii A poznawczej taksonomii celów.
b) kategorii A praktycznej taksonomii celów.
c) kategorii C motywacyjnej taksonomii celów.
d) kategorii D praktycznej taksonomii celów.
5. Zgodnie z taksonomią celów psychoruchowych według B. Niemierko kategoria celu C to
a) sprawność działania w warunkach zmiennych.
b) sprawność działania w warunkach stałych.
c) odtwarzanie działania.
d) naśladowanie działania.
6. Do czasowników operacyjnych zaliczamy
a) wiedzieć.
b) rozumieć.
c) określić.
d) kształtować.
7. Je\eli nauczyciel w procesie nauczania uczenia się uświadomi uczącym się cele
kształcenia, przekona ich o wartości tych celów oraz zmotywuje do ich realizacji,
oznacza to, i\ przestrzega zasady:
a) przystępności.
b) systematyczności.
c) świadomej aktywności.
d) indywidualizacji i zespołowości.
8. Przestrzeganie zasady poglądowości polega na
a) harmonijnym wiązaniu ze sobą wiedzy naukowej z praktyką, wykorzystywaniu przez
uczniów wiedzy do wyrabiania umiejętności i sprawności ruchowych.
b) stworzeniu warunków ułatwiających zrozumienie i zapamiętanie pojęć, twierdzeń,
praw, itd. poprzez graficzną lub innego rodzaju ilustrację tych zagadnień.
c) uporządkowaniu treści nauczania i realizacji tych treści zgodnie z przyjętą strukturą,
zarówno przez nauczyciela, jak i przez ucznia.
d) takim organizowaniu procesu dydaktycznego, aby uczący w ka\dej chwili umieli
odtworzyć opanowany materiał i posłu\yć się nim w praktycznych sytuacjach.
9. Podział metod nauczania uczenia się na grupy główne uwzględnia następujące grupy
metod
a) podające, wykładowe, dyskusyjne, ćwiczeniowe, praktyczne.
b) integracyjne, diagnostyczne, planowania i przyspieszonego uczenia się.
c) podające, aktywizujące, problemowe, dyskusyjne, eksponujące.
d) podające, problemowe, programowane, eksponujące, praktyczne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
10. Metoda nauczania uczenia się polegająca na rozmowie nauczyciela z uczącymi się,
w trakcie której nauczyciel stawia uczniom pytania i otrzymuje odpowiedzi to
a) opowiadanie.
b) wykład informacyjny.
c) metaplan.
d) pogadanka.
11. Metoda inscenizacji nale\y do metod
a) praktycznych.
b) eksponujących.
c) problemowych.
d) programowanych.
12. Do metod praktycznych nale\ą
a) metoda projektów, pokaz z objaśnieniem, metoda przewodniego tekstu.
b) pokaz z instrukta\em, wykład problemowy, ekspozycja.
c) ćwiczenia praktyczne, metoda przypadku, inscenizacja.
d) pogadanka, prelekcja, odczyt.
13. Dyskusja wielokrotna polega na
a) swobodnej wymianie poglądów między prowadzącymi dyskusję a uczącymi się.
b) prowadzeniu dyskusji w małych grupach, przy czym przedmiotem tej dyskusji mo\e
być to samo zagadnienie lub problemy oddzielne.
c) postawieniu uczącym jednego i tylko jednego problemu do rozwiązania a ich
zadaniem jest znalezienie jak największej liczby pomysłów jego rozwiązania.
d) tworzeniu w czasie dyskusji plakatu, który jest graficznym skrótem dyskusji.
14. W czteroetapowej metodzie nauczania umiejętności praktycznych, nazywanej metodą
4 kroków, etap polegający na wykonaniu przez nauczyciela nauczanej procedury
w zwolnionym tempie z omówieniem poszczególnych czynności to etap
a) pierwszy.
b) drugi.
c) trzeci.
d) czwarty.
15. Środki dydaktyczne, za pomocą których mo\na w procesie nauczania uczenia się
wykonywać określone czynności, na ogół praktyczne to
a) pomoce dydaktyczne.
b) techniczne środki kształcenia.
c) pedagogiczne środki pracy.
d) materiały dydaktyczne
16. Najwa\niejszą funkcją środków dydaktycznych jest to, \e
a) wywołują prze\ycia uczniów.
b) ułatwiają percepcję przekazywanych treści.
c) pomagają w wykonywaniu ćwiczeń..
d) uatrakcyjniają zajęcia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
17. Do zadań zamkniętych w teście charakteryzujących się tym, \e uczeń ma wskazać
odpowiedz zawartą w treści zadania zaliczamy
a) zadanie na dobieranie.
b) zadanie z luką.
c) zadanie krótkiej odpowiedzi.
d) zadanie typu próba pracy .
18. Ile czasu zaplanujesz na rozwiązanie 30 zadań wielokrotnego wyboru w teście osiągnięć
szkolnych
a) 15 min.
b) 30 min.
c) 45 min.
d) 60 min.
19. Niezbędnym elementem struktury konspektu zajęć są
a) temat zajęć.
b) czas trwania zajęć.
c) cele szczegółowe
d) metody nauczania.
20. Elementem ró\niącym scenariusz zajęć I konspekt jest
a) sprecyzowanie celów szczegółowych.
b) wyszczególnienie kształtowanych umiejętności ponadzawodowych.
c) metody nauczania się.
d) stosowane środki dydaktyczne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ............................................................................................................................
Przygotowanie zajęć edukacyjnych z zakresu pierwszej pomocy
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedz Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
6. LITERATURA
1. Arends R.: Uczymy się nauczać. Wydaw. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2002
2. Brudnik E.,Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. OWN,
Kielce 2003
3. Buzan T., Buzan B.: Mapy twoich myśli. Aódz 2004
4. Czapnik E., SuligaM., Kaczorkiewicz U., i in.: Sprawdzanie poziomu kompetencji
konstruowanie testów osiągnięć szkolnych, Aódz 1998, s. 8
5. Ciechaniewicz W.: Pedagogika. PZWL, Warszawa 2000
6. Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu się. Poznań 2003
7. Grześkowiak M., śaba Z.: Sprawozdanie z odbytego w Lyon szkolenia w zakresie metod
nauczania resuscytacji. Medycyna Intensywna i Ratunkowa. T. 2, Nr 4, 1999, s. 323
8. Denek. K.: O nowy kształt edukacji. Toruń 1998
9. Gilbert J J.: Zarys pedagogiki medycznej. Warszawa 1983, s. 118 163
10. Denek K.: Nowe podejście do ustalania efektywności kształcenia [w] Efektywność
kształcenia. Mierzenie i ocenianie pomiarów.(red.) Z. M. Zimny. Częstochowa 1992
11. Kornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 2000
12. Kupisiewicz. Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej. POW. Warszawa 1995
13. Niemierko B.: Ocenianie szkolne bez tajemnic. WSiP, Warszawa 2002
14. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 1999
15. Nowacki T.: Leksykon pedagogiki pracy. Radom 2004
16. Okoń. W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. śak , Warszawa 2003
17. Pedagogika. Podręcznik dla szkół medycznych. (red.) W. Ciechaniewicz. Wydaw.
Lekarskie PZWL, Warszawa 2000
18. Plewka C.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotach zawodowych. Cz. 1 2.
Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 1999
19. Program nauczania. Ratownik medyczny 322[06]. Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Warszawa 2006
20. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 2002
21. Wasyluk J.: Podstawy dydaktyki medycznej. CMKP, Warszawa 1998
Czasopisma:
Medycyna Intensywna i Ratunkowa
Wychowanie dla bezpieczeństwa
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prowadzenie zajęć edukacyjnych z zakresu udzielania pierwszej pomocy
Instrukcja udzielania pierwszej pomocy
Zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku
instrukcja pierwszej pomocy wykaz pracownikow wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy
Udzielanie pierwszej pomocy
1 Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocyid?79
01 Istota udzielania pierwszej pomocy
Zasady udzielania pierwszej pomocy
UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY
04 Udzielanie pierwszej pomocyidR15
Instrukcja udzielania pierwszej pomocy
Wskazywać sposoby udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu podczas wykonywania usług kosmetycznych
instrukcja udzielania pierwszej pomocy

więcej podobnych podstron