7
1
ROK 1984
Antonina Fryś
1 Jedna z warstw filmu dzieje się w roku 1974, a druga w 1984.
Data jest szczególna ponieważ w tak zwanym okresie kokainowym (ok. ' 73-75, szczyt uzależnienia miał miejsce
w '74), Bowie inspiruje się powieścią Orwella Rok 1984.
Gdzie Todd Haynes (reżyser i scenarzysta) zmyślał, a gdzie relacjonował? Jego
najbardziej znany film, zaraz obok Superstar: The Karen Carpenter Story2, to Velvet
Goldmine3. Ten ostatni jest dramatem muzycznym bazującym na modzie i muzyce
rozrywkowej lat '70. Scenariusz nie pretenduje do miana biografii, ale ewidentnie był
inspirowany życiem i wczesną twórczością Davida Bowiego, ojca glam rocka (zaraz obok
Marca Bolana, który notabene, także dorobił się swojej reprezentacji w filmie4), a
zwłaszcza jego relacją z Iggy'm Popem.
Mimo bardzo luz
nego związku między wydarzeniami zawartymi w filmie i faktami z
życia rzeczywistych artystów, oraz wykorzystaniu nielicznych (w perspektywie całego ich
dorobku i historii) motywów ich karier, to całe żonglowanie analogiami nie pozostało bez
odzewu ze strony Bowiego. David ostro odciął się od treści filmu. W całym soundtracku nie
ma ani jednego utworu jego autorstwa, zaś Iggy Pop przyklasnął przedsięwzięciu5. David
nalegał również na zmianę nazwisk postaci6.
The rise and fall of Brian Slade and Venus in
7
Furs
Właściwa warstwa akcji filmu rozgrywa się w kolorowej i biseksualnej, pierwszej
połowie lat siedemdziesiątych. Poznajemy historię młodego artysty - Briana Slade'a
(Jonathan Rhys Meyers) - w domyśle Davida Bowiego - jego oszałamiającą karierę,
burzliwe życie osobiste, jego wpływ na całe pokolenie nastolatków i wreszcie
spektakularne zejście ze sceny - swingowane postrzelenie podczas koncertu kończącego
trasę Maxwella Demona - alter ego Briana, odpowiednika Ziggiego Stardusta, perfekcyjnie
wykreowanego przez Bowiego człowieka, który spadł na Ziemię.
2 Według portalu filmweb.pl dystrybucja tego filmu została zdelegalizowana ze względu na naruszenie praw
autorskich do ścieżki dz
więkowej, jednak na wykładzie kulturoznawczym UMK zostało powiedziane, że
problemem było wykorzystanie wizerunku lalki Barbie, w sposób kłócący się z polityką reklamy firmy Mattel
(producenta barbie). W Velvet Goldmian można zauważyć aluzję do tego filmu - są zbliżenia lalek podczas zabawy
dziewczynek. Zabawki wyglądają jak Curt Wild i Brian Slade.
3 Polski tytuł to "Idol".
4 Zespół Malcolma (Brian Molko, Placebo), na koncercie Death of Glitter gra 20th Century Boy z repertuaru T. Rexa,
którego frontmanem był Marc Bolan. Malcolm na także na głowie charakterystyczna dla Bolana cylinder.
5 W filmie wykorzystano dwie piosenki Iggiego Popa - Gimme Danger (pochodzące z płyty Raw Power,
zrealizowane pod producenckim okiem Bowiego) i T.V Eye -partie wokalne wykonał Ewan McGregor.
6 Można dostrzec brak przypadkowości w nazwiskach bohaterów - Curt Wilde/Oscar Wilde (w filmie jest wiele
aluzji do twórczości Wilda, niektóre kwestie pochodzą wprost z Portretu Doriana Grey'a), Brian Slade - Slade to
zespół glamrokowy.
7 Parafraza tytułu przełomowej płyty w karierze Davida Bowiego - org. tyt. The Rise and Fall of Ziggy Stardust and
the Spiders From Mars.
 Narracja prowadzona jest niechronologicznie, elementem spajającym poszczególne
fragmenty historii wzlotu i upadku glam rocka jest zbieranie materiału na artykuł
przypominający o dziesiątej rocznicy mistyfikacji zabójstwa największej gwiazdy muzyki
popularnej od czasów Beatlesów. Arthur Stuart (Christian Bale) na podstawie własnych
wspomnień i rozmów przeprowadzonych ze starymi przyjaciółmi Slade'a tworzy opowieść
o Idolu.
Wop bop a loo bop a lop bam boom!
Tutti frutti, oh rutti!
Skróconą historię dzieciństwa Briana, a właściwie to jeszcze Thomasa Slade'a8,
dostajemy od pierwszego managera muzyka. Zostaje powiedziane, że przełomowym
momentem w życiu Thomasa był wyjazd do ciotki, która de facto była wujkiem i
występowała w kabarecie. Młody Slade nakrył ją/go na obsługiwaniu innego mężczyzny za
kulisami. Od tego incydentu Thomas zaczął występować - widzimy go wtedy śpiewającego
Tutti Frutti9, w kostiumie będącym połączeniem stylu Elvisa i Garry'ego Glitter'a.
pierwsi popowi dandysi
Brian Slade, tak samo jak Bowie, w stu procentach kreował i systematycznie zmieniał
swój wizerunek. Pierwszym stylem jaki prezentował młody, tak samo Brian, jak i David był
styl modsa. Modsi pojawili w latach '50 na londyńskim Soho, a póz
niej rozprzestrzenili się
po całej Anglii. Ich znaki charakterystyczne to fryzura 'na studenta', eleganckie wdzianka i
skutery. David ze względu na wiek załapał się tylko na końcówkę tej mody.
8 David Bowie to właściwie David Jones; zmienił nazwisko ponieważ w tym okresie było kilku znanych 'Davidów
Jonesów'
9 Piosenka Little Richarda z '55 roku; David Bowie był fanem tego wykonawcy.
 W tym okresie (w połowie lat '60) Bowie zajmował się podrywaniem dziewczyn w
klubach i oczarowywaniem chłopców, potencjalnych producentów i właścicieli brytyjskich
scen i nagłośnienia10. Uczył się wykorzystywać swój urok osobisty i bezpretensjonalną
pewność siebie. Oprócz tego był skupiony na pracy z takimi zespołami jak King Bees, The
Mannish Boys czy The Lower Thrid11. Zagrał wtedy również w filmie krótkometrażowym
The Image12. Velvet Goldmine natomiast, pokazuje jedynie napalonego młodzieńca,
przelatującego młodszych młodzieńców; tym samym pomijając epizod współpracy z
zespołami i czyniąc Briana całkowitym solistą.
Oto daję wam Briana Slade'a!
Pierwszym managerem Slade'a został Lou, kojarzony z Les Connem, który załatwił
Bowiemu dwa pierwsze kontrakty płytowe. Lou był zauroczony (w nieromantyczny sposób)
Brianem, podobnie jak Les Davidem. W czasie współpracy Briana z Lou, muzyk wystąpił
na festiwalu rockowym, gdzie został wyśmiany przez publiczność, między innymi przez
swój awangardowy wygląd - długie, falowane włosy i długą suknię. Całość wizualnie
łudząco przypomina okładkę trzeciego albumu studyjnego Bowiego - The Man Who Sold
The World.
Na tym samym festiwalu Brian pierwszy raz widzi swojego póz
niejszego
podopiecznego i kochanka - Curta Wilda (Ewan McGregor), utożsamianego z Iggy'm
Popem, ojcem chrzestnym punk rocka. W rzeczywistości Bowie najpierw styka się jedynie
z twórczością Popa, przesłuchując monstrualne ilości płyt podczas pobytu w Stanach.
W tym momencie filmu zostaje również przybliżona historia Wilda. Curt jest
homoseksualistą i w dzieciństwie został za to wysłany do szpitala psychiatrycznego i
10 W jednym z klubów muzycznych pewien mężczyzna zapytał Bowiego kogo woli: chłopców czy dziewczynki;
David bez zastanowienia odpowiedział "Oczywiście, że chłopców!" - ta rozmowa dała Bowiemu i jego zespołowi
możliwość rozwoju muzycznego.
11 Zespoły, z którymi zaczynał grając na saksofonie altowym i robiąc wokale.
12 W Stramanie (biografii Bowiego według P. Trynki, 2013) nie ma wzmianki to tym przedsięwzięciu, jednak na
portalu youtube.com można znalez
ć kopię nagrania. Według tamtejszego opisu film został nagrany w '69 roku,
natomiast filmweb. mówi o roku '67, co jest bardziej wiarygodne ze względu na ówczesny wygląd Davida.
poddany elektrowstrząsom, co skutkowało szałem na dz
więk gitary elektrycznej.
Prawdopodobnie stąd te opętane ruchy sceniczne i i nieskoordynowane dz
więki muzyki
Wilda. W odniesieniu do Iggy'ego Popa jest to stek bzdur, ponieważ on sam nigdy nie miał
zapędów homoseksualnych, a w szpitalu psychiatrycznym owszem był, ale już w trakcie
kariery i była to kara za posiadanie narkotyków i wszelkie inne wybryki z tym związane.
I can make u a STAR
Mimo nieudanego występu przed Wildem, Slade'owi udaje się nagrać obiecujący
singiel - The Ballad of Maxwell Demon. Tym samym zyskuje nowego managera, dzięki
któremu jego kariera nabiera tempa - Jerry'ego Divine'a (Eddie Izzard) - połączenie Kena
Pitta i Tony'ego Defriesa13. Po załatwionym przez Divine'a, występie Maxwella Demona w
Top of the Pops14, każda uczennica w Londynie miała błyszczący makijaż. Właśnie wtedy
Brian powołuje do życia swoją pierwszą personę - androgyniczne, seksualnie wyzwolone,
pewne siebie i niesamowicie czarujące zwierzę sceniczne, któremu niestraszne
kontrowersja i dziennikarze.
- Brian! Czemu makijaż?
- Czemu? Bo
ROCK'N' ROLL to prostytutka
Powinien być wypindrzony! Wykreowany.
You've got me girl
Przez cały ten czas, przy podpisywaniu kontraktów, podczas fiaska na dużej scenie,
obok wszystkich zmian wizerunku i muzyki, Brainowi towarzyszy i wspiera go żona -
Mandy Slade (Toni Colette). W filmie rola Mandy zostaje sprowadzona do bycia maskotką
w kreowaniu imagu Slade'a, lub może powinnam powiedzieć Maxwella Demona. Angie
13 Dwaj kolejni managerowie Bowiego, znacznie agresywniejsi w działaniach (zwłaszcza Defries) w showbiznesie od
Les Conna.
14 Jednym z pierwszych ważniejszych występów Bowiego był koncert w programie brytyjskiej telewizji Top of the
Pops.
Bowie, pierwsza żona Davida wpłynęła w znacznie większym stopniu na karierę męża. Jak
pisze Paul Trynka, to ona tworzyła atmosferę tamtych lat, zajmowała się domem w
Hoddon Hall, w którym przesiadywali lub pomieszkiwali znajomi pary lub koledzy ze
studia nagraniowego. To Angie chodziła po mieście w poszukiwaniu kostiumów dla
Ziggy'ego Stardusta, ona motywowała, wspierała Bowiego i dbała o jego warunki pracy.
Zdecydowanie jej udział w życiu Davida nie sprowadzał się jedynie do propagowania
otwartych związków, jak zostało to przedstawione w ekranizacji.
Hot One
W swoim najlepszym okresie Maxwell Demon współpracuje z zespołem Venus in Furs,
mającym być odpowiednikiem Spiders from Mars. Venus in Furs zostało powołane
specjalnie na potrzeby filmu. Skład zespołu to nie sami aktorzy, ale prawdziwi muzycy -
wykonują znaczną część piosenek; zmienia się jedynie wokalista - jest nim między innymi
Johnatan Rhys Myers15.
Kolejną rzeczą jaka została zbagatelizowana w Velvet Goldmine jest właśnie relacja
Briana z zespołem. Nie są pokazane żadne specjalne więzi między muzykami. Spidersi, a
zwłaszcza Mick Ronson, gitarzysta prowadzący, byli współkreatorami sukcesu Ziggy'ego.
Trevor Finn z filmu, nieprzypadkowo będący niemalże sobowtórem Ronsona, pojawia się
na ekranie tylko przez parę sekund. Możliwe, że scenarzysta chciał w ten symboliczny
sposób pokazać jak rzekomo niewiele znaczyła ta cała współpraca dla Davida/Briana.
.
15 Zespół Curta Wilda - The Wild Ratz też składa się z profesjonalnych muzyków; rzeczywiście wykonują oni
przypisywane kawałk, a wokalistą jest sam McGregor..
 Jednym z hitów jakie nagrali razem [Brian z Venus in Furs] jest Hot One - klip do tej
piosenki jest wzorowany na teledysku The Jean Genie Ziggy'ego i Spidersów.
16
You could be my mainman
Po sukcesach w Europie, jak na brytyjską gwiazdę przystało, przyszedł czas na podbój
Ameryki. Brian, wzorem Davida, pojechał w trasę po Stanach. Dzięki temu mogło zostać
zaaranżowane upragnione spotkanie z Curtem Wildem, którego zdecydowanie nie można
uznać za najelegantsze w branży, ze względu na narkotykowy odjazd Wilda. Mimo to, bez
zbędnych negocjacji, Wild (w nadziei, że w ten sposób pożegna się nie tylko z Ameryką,
ale też z ćpaniem) zgodził się wyjechać do Londynu nagrywać płytę ze Sladem. Podczas
współpracy, narodził się gorący romans między mężczyznami.
Widać to było także na scenie - mam tutaj na myśli dosyć wulgarną akcję, kiedy
16 Gra słów: to zdanie jest kwestią wypowiedzianą przez Wilda do Briana. MainMan to agencja założona przez
managera Bowiego, Tony'ego Defriesa. MainMan rozwijał się głównie dzięki kontraktowi z Davidem; dzięki jego
inicjatywie, firma wzięła na jakiś czas pod swoje skrzydła także Iggy'ego Popa i The Stooges.
Maxwell Demon w rytm Baby's on fire, liże na klęczkach gitarę Wilda. W żadnym razie nie
jest to przypadek - ten gest jest znakiem rozpoznawczym Davida Bowiego ery Stardusta.
Tyle, że David wykonywał go ze swoim, wspomnianym wcześniej, gitarzystą Mickiem
Ronsonem i z całą pewnością nigdy z nim nie sypiał po godzinach; tego typu akty były
wykorzystywane do robienia perwersyjnego show i tworzenia określonej atmosfery.
Za dużo schizofrenii
W końcu pomyślał, że jest pierdolonym Maxwellem Demonem. A Maxwell Demon
pomyślał, że jest Bogiem.
Rock'n'roll'owy raj nie może trwać wiecznie. Małżeństwo Briana i Mandy było z
założenia nastawione na wszelkiego rodzaju perwersje, orgie i 'zdrady'17, ale od momentu
zastania Briana i Curta razem, nagich i przytulonych18, coś zaczęło się psuć. Relacja
Slade'a z Curtem nie sprowadzała się jedynie do seksu - pojawiło się między nimi
prawdziwe, romantyczne uczucie.
Po chwili Mandy ostatecznie poszła w odstawkę, ba! nawet zostaje całkowicie
zapomniana (nikt nie powiadomił jej o planie swingowania morderstwa, przez co myślała,
że jej mąż naprawdę nie żyje), współpraca z Wildem zaczyna szwankować - następuje
zmęczenie materiału. Ostatecznie Curt wyjeżdża, zostawiając zagubionego we własnych
kłamstwach [imagu] Slade'a z workiem kokainy i tyłkiem murzynki19. W wywiadzie z planu
zdjęciowego, Jonathan Rhys Myres mówi, że między Brianem a Curtem była miłość, ale
były także góry egoizmu.
Tak kończy się historia Maxwella Demona, ale nie Briana Slade'a. Postrzelenie artysty
było spektakularnym zerwaniem z androgynicznym image'm i przeszłością. Po
wybuchnięciu skandalu Jerry Divine mówi prasie: To bardzo smutne w dzisiejszych
czasach, że walka artysty o jego wolność artystyczną musi kosztować go karierę. Da się tu
17 Angie Bowie już po rozwodzie, mówi w wywiadach, że poznała mnóstwo osób, z którymi wiedziała, że sypiał jej
mąż. I watched David f*** everything that moved. In the first six weeks I knew him I met 14 people he'd slept with.
18 Ten motyw jest zaczerpnięty z wywiadu, którego udzieliła Angie Bowie. Wyznała tam, że kiedyś nakryła w dość
jednoznacznej sytuacji Davida, nie z Iggym Popem, ale z Mickiem Jaggerem.
19 Gdy Mady przynosi Brianowi papiery rozwodowe, widzimy go wciągającego kreskę z pupy czarnoskórej kobiety.
Jest to aluzja do romansu Bowiego z modelką, Avą Cherry.
wyczuć aluzję do problemów Davida z kontraktami, managerami i przede wszystkim do
jego frustracji po sporach z wytwórniami o prawa autorskie.
W ekranowych latach '80 na scenie rozrywkowej pojawia się nowa postać - Tonny
Stonem20; nie przesadzę nazywając go sobowtórem Bowiego z okresu Let's dance. Jak
łatwo się domyślić, jest to nowa persona Briana Slade'a (oficjalnie niemająca nic
współnego ze Sladem), jeszcze bardziej odrębna od Maxwella Demona, niż na przykład
Thin White Duke21 od Ziggy'ego Stardust'a. Ta przemiana może być odczytywana na
dwóch poziomach: jako wielki przełom życiowy - rozpad małżeństwa, wyjazd Bowiego,
najpierw do Los Angeles, póz
niej do Berlina i zerwanie ze starymi nawykami i narkotykami
[tak samo Briana jak Davida], lub jako niezaprzeczalnie genialną formę artystycznego
wyrazu.
Styl zawsze w końcu wygrywa
______________________________________
We look ridiculous
Jonathan Rhys Myers i Ewan McGregor, wcielający się w dwie główne postacie Velvet
Goldmine doskonale oddali atmosferę tamtych lat i specyfikę ówczesnego szaleństwa.
Rola w Velvet Goldmine była dla Myersa przełomowa. Od tej pory możemy mówić o
jego emploi - zwykle przypadają mu w udziale role mężczyzn zniewieściałych (w dobrym
tego słowa znaczeniu), barwnych, kojarzących się z homoseksualizmem (Dynastia
Tudorów, Aleksander, Elvis).
Myers w Goldmine nie stara się naśladować Bowiego. Nie klęczy przed jego stylem,
ale twórczo go interpretuje - tworzy swojego Briana Slade'a. Delikatna uroda, szczupła
sylwetka, wyraz
ne kości policzkowe i pajęczko-kocie ruchy pozwoliły Jonathanowi
wpasować się w klimat glam rocka. Kostiumy spod ręki Sandy Powell22 także są raczej
aluzją, niż kopią wizerunku Davida; jak mówi ubrałam ich [aktorów] tak, jak sama chciałam
się nosić, ale w latach '70 byłam na to za mała. Jeden z aktorów na planie podsumowuje -
We look ridiculous.
Jak wspomniałam wcześniej, Myers sam wykonywał niektóre piosenki z filmu.
Jonathan bawił się głosem, zmieniając go z piosenki na piosenkę. Patrząc na całą
dyskografię Bowiego, widzimy, że on także zmieniał wokal się z płyty na płytę. Ewoluował
od nieopierzonych dz
więków ze Space Oddity - Brianowego Sebastian z niesławnego
festiwalu, przez przerysowane wokale Ziggy'ego Stardusta i Maxwella Demona, do
niskiego Let's Dance albo (wybiegając w przyszłość) do głębokiego The Next Day.
I was Born in '71, so kinda missed it
Ewan McGregor natomiast naśladuje Iggy'ego Popa. Nie jest to bezmyślne, czcze
kopiowanie stylu szalonego performance'u. Nie ma w tym profanacji, o którą mogliby się
martwić fani Popa. Mimo, że Ewan nie miał szansy doświadczyć atmosfery świeżego punk
20 Tonny -Thomas, prawdziwe imię Briana Slade'a.
21 Thin White Duke był personą Bowiego; towarzyszył płycie Station to Station i trasie Young Americans.
22 Dostała nominację do Oscara.
i glitter rocka, zdaje się czuć na scenie tę samą energię, co Iggy. Ich spazmatyczne
rzucanie się po scenie jest esencją punk rocka. McGregor, podobnie jak Myers, sam
śpiewa, wydając z siebie urzekające wrzaski. Ciekawostką jest, że McGregor zagrał w
teledysku Popa Lust for a life z filmu Trainspotting23.
She got a TV eye on me
Moim zdaniem aktorzy, jaki i reżyser z całym backstagem, świetnie poradzili sobie z
realizacją ambitnego planu zrobienia z irracjonalnych lat '70 filmu - dramatu. Historia jest
przerysowana tak samo, jak przerysowany był tamten okres; jednocześnie nie jest
śmieszna, jest wiarygodna. Myers mówi - music had a make-up - myślę, że spokojnie
możemy rozszerzyć to stwierdzenie na całą kulturę, przedstawioną w filmie. Aktor dodaje
również, że historia jest o ludziach, mogłaby się dziać kiedykolwiek. Ale dzieję się w
brokatowej i pociągającej scenerii rewolucji obyczajowych i seksualnych i chwała za to
twórcom.
23 Ewan McGregor zagrał w Trainspotting główną rolę - Rentona, który jest fanem Iggy'ego Popa i Davida Bowiego.
" Dramat
gatunek:
" Muzyczny
" USA
produkcja:
" Wielka Brytania
" Miramax
wytwórnia:
" 21 maja 1998 (świat)
premiera:
" 22 stycznia 1999 (Polska)
" Todd Haynes
reżyseria:
" Todd Haynes
scenariusz:
" Jonathan Rhys Meyers (Brian Slade)
" Ewan McGregor (Curt Wild)
" Christian Bale (Arthur Stuart)
" Toni Collette (Mandy Slade)
obsada:
" Eddie Izzard (Jerry Divine)
" Don Fellows (Lou)
" Brian Molko (Malcolm)
Bibliografia
1. Paul Trynka, Starman.. Człowiek, który spadł naziemię ; SQN,
Kraków 2013
2. Paul Trynka, Open up and bleed ; SQN, Kraków 2012
3. Max Cegielski Biblioteka Gazety Wyborczej, Leksykon
Buntowników; Agora SA, Warszawa 2013
4. http://www.filmweb.pl/film/Idol-1998-70 (wejście z dn.
13.01.2014)
5. Behind the scenes special featuring interviews with the cast
and crew of the film "Velvet Goldmine." (z
ródło: youtube.com,
wejście z dn. 13.01.2014)
6. out.com (wejście z dn. 14.01.2014)
7. aceshowbiz.com (wejście z dn. 13.01.2014)