Tilt & Shift - obiektyw do zadań specjalnych
Tilt-shift  technika fotograficzna do której używane są obiektywy z możliwością przesunięcia osi
optycznej, dzięki temu można zarządzać perspektywą na zdjęciu. Przy pomocy operacji tilt
("pochylenie" w polskiej nomenklaturze fotograficznej) możliwy jest obrót płaszczyzny ostrości,
a dzięki operacji shift ("przesunięcie") zmiana punktu będącego środkiem perspektywy na zdjęciu.
Głównym zastosowaniem obiektywów tilt - shift jest średnio- i wielkoformatowa fotografia architektury
(operacje t&s umożliwiają objęcie głębią ostrości całej płaszczyzny budynku oraz uniknięcie efektu
"walących się ścian"). Za pomocą obiektywów tilt - shift można też uzyskać specyficzny efekt makiety,
polegający na takim obróceniu płaszczyzny ostrości aby zminimalizować głębię ostrości i skupić ją na
pojedynczym obiekcie w środku kadru.
Gdyby ktoś ogłosił kiedyś konkurs na najdziwniejszy obiektyw świata, zwycięzca byłby tylko jeden.
Bezdyskusyjnie wygrałaby konstrukcja optyczna typu Tilt & Shift, umożliwiająca - jak sama
nazwa wskazuje - pokłon oraz przesunięcie osi optycznej.
o z pewnością nie są obiektywy, które znalez
d można w torbie fotograficznej przeciętnego
użytkownika lustrzanki. Większośd osób zajmujących się
fotografią hobbystycznie nigdy nie miała ich w ręku, a
spora częśd tej większości mogła nawet o nich nie słyszed.
I w sumie... nie ma się czemu dziwid -  szkła" typu Tilt--
Shift są zazwyczaj drogie, rzadko spotykane i w dodatku
niezbyt przyjemne w obsłudze (oczywiście jeśli
przyjemnośd zdefiniujemy jako zatrzymanie się na
ułamek sekundy, szybkie automatyczne ustawienie
ostrości, pstryknięcie fotografii i dogonienie grupy
wycieczkowej). Rzadkie, nieznane, wreszcie... niedoceniane. Absolutnie niesłusznie... Mało kto
zdaje sobie sprawę, jak niezwykłe efekty można dzięki nim uzyskad. Oczywiście można próbowad
podrobid je w jakimś programie graficznym, ale wiecie, jak to jest z podróbkami...
Shift, czyli sprowadzanie do pionu
Zasada jest prosta - jeśli chcemy, aby pionowe linie na
zdjęciu były pionowe naprawdę (czyli równoległe względem
siebie), Oś optyczna obiektywu musi byd ustawiona do nich
idealnie prostopadle. W praktyce często jest z tym problem,
zwłaszcza jeśli chcemy objąd w kadrze wysokie budynki. Aby to
zrobid, unosimy aparat do góry, a w konsekwencji na zdjęciu
powstaje klasyczny efekt  walących się ścian", czyli linii
zbiegających się ku górze.
Przesunięcie osi optycznej obiektywu (Shift) pozwala tego
uniknąd, przy czym tak naprawdę jest to efekt nie jednej, ale dwóch jego szczególnych właściwości.
Pierwsza to (widoczna z zewnątrz) możliwośd przesunięcia części tubusu obiektywu z zachowaniem
prostopadłości jego osi optycznej względem fotografowanego obiektu. Dzięki temu matryca
aparatu pobiera światło z innej (np. górnej) części koła obrazowego obiektywu.
I tu dochodzimy do drugiej niezwykłej właściwości tego typu obiektywów - jak łatwo się
domyślid, to koło musi byd więc znacznie większe niż normalnie. Czysto teoretycznie - jeśli
dokonalibyśmy takiego przesunięcia w zwykłym obiektywie, otrzymalibyśmy na fragmencie zdjęcia
zupełnie czarny, a przynajmniej bardzo ciemny obszar - po prostu normalne obiektywy mają koło
obrazowe dostosowane wyłącznie do rozmiaru danej matrycy. W przypadku Tilt-Shiftów jest
inaczej.
Co ciekawe, ta funkcja może byd wykorzystywana nie tylko przy wykonywaniu zdjęd architektury.
W fotografii krajobrazowej popularne jest np. wykonywanie dwóch ujęd z Shiftem w lewo i w
prawo, a następnie łączenie ich w programie do tworzenia panoram. Dzięki temu całkowity kąt
widzenia obiektywu w poziomie jest dodatkowo powiększony, i to całkiem pokaz
nie.
Oczywiście możliwośd przesunięcia osi optycznej obiektywu można też wykorzystywad bardziej
twórczo. Walą się ściany? To niech się walą jeszcze bardziej! Wieżowiec przypominający piramidę
Cheopsa wygląda przecież całkiem oryginalnie...
Tilt, czyli pochylanie
Przy pochylaniu (ang. tilt) chodzi o manipulowanie głębią ostrości. Wszystko
opiera się na regule trzech płaszczyzn Czap-skiego-Schemipfluga, którą
omawiamy w ramce na dole. W przypadku lustrzanek małoobrazkowych
efekt przecięcia płaszczyzn matrycy/filmu, obiektywu i fotografowanego
przedmiotu może byd osiągnięty wyłącznie poprzez pochylenie płaszczyzny
obiektywu - i do tego służą konstrukcje typu
Tilt-Shift. Jak to wygląda w praktyce? Jeśli
fascynują was zdjęcia z małą głębią ostrości, to
za najbardziej interesujący uznacie tzw. efekt makiety. Polega on na
dodatkowym, bardzo mocnym skróceniu strefy ostrości, osiągniętym
poprzez odchylenie płaszczyzny obiektywu odwrotnie do
płaszczyzny fotografowanej sceny. W efekcie zdjęcia rzeczywistych
budynków, chodzących między nimi ludzi czy samochodów na ulicach za-
czynają wyglądad tak nienaturalnie, że przypomina to właśnie zdjęcie jakiejś makiety, a nie
prawdziwego miasta - stąd potoczne określenie tego zjawiska. Dodajmy, że płaszczyzna ostrości na
takim zdjęciu wcale nie musi przebiegad w jego centrum i wcale nie musi byd pozioma. Obiektywy
typu Tilt-Shift można obracad (tak naprawdę powinny nazywad się Tilt-Shitf-Twist), więc cienka linia
ostrości może przebiegad przez zdjęcie np. na ukos. Pole do kombinacji i zabawy dla wyobraz
ni
fotografującego jest niemal nieograniczone.
obiektyw standardowy obiektyw typu Tilt & Shift
Ale można też kombinowad w drugą stronę - tak pochylid płaszczyznę obiektywu, aby na zdjęciu
odwzorowane ostro były te jego fragmenty, na których nam najbardziej zależy. Przykładem może byd
zdjęcie łąki pełnej tulipanów, na którym ostre będą kielichy kwiatów, natomiast łodygi (a także niebo)
zostaną malowniczo rozmyte. Płaszczyzna ostrości nie będzie więc prostopadła, ale niemal równoległa
do osi optycznej obiektywu!
Reguła trzech płaszczyzn
W przypadku wykorzystania zwykłego obiektywu (rys. 1) płaszczyzna
ostrości jest równoległa do płaszczyzny obiektywu i płaszczyzny
matrycy/filmu. I nic nie da się na to poradzid. Natomiast
wykorzystując obiektyw z możliwością pokłonu (rys. 2).
Możemy bardzo mocno przechylid płaszczyznę ostrości - znacznie
mocniej niż wynikałoby to z samego pochylenia obiektywu. Mówi o
tym reguła trzech płaszczyzn: jeżeli płaszczyzna prostopadła do osi
obiektywu przetnie punkt styku płaszczyzny filmu/matrycy i
oczekiwanej płaszczyzny ostrości, to elementy obecne na płaszczyz
nie
ostrości zostaną odwzorowane jako
ostre. I to nawet przy mocno otwartej przysłonie obiektywu
Tllt-Shift nie dla każdego?
Na początku zła informacja: obiektywy typu Tilt-Shift mają w ofercie tylko dwaj producenci lustrzanek
małoobrazkowych: Canon (TS-E) i Nikon (PC-E). W przypadku Canona wybór ogniskowych jest przy tym
nieco większy, bo obejmuje: 17 mm, 24 mm, 45 mm i 90 mm, natomiast Nikon oferuje obecnie 24 mm,
45 mm i 85 mm.
Co mogą więc uczynid właściciele lustrzanek Olympusa,
Pentaksa czy Sony, którym bardzo zależy na
wykonywaniu zdjęd z pochyloną płaszczyzną ostrości?
Jednym z rozwiązao jest kupno obiektywu niezależnego
producenta, np. Schneider-Kreuznach pokazał niedawno
obiektywy 50 mm i 90 mm z mocowaniem do Canona,
Nikona, Pentaksa i Sony, a w ofercie Arsatu znalez
d można
nawet Tilt-Shifty do Micro 4/3. Można też nabyd jeden z dośd
tanich (ale i dośd kiepskich) obiektywów firmy LensBaby -
model Muse (ok. 350-500 zł), Composer (ok. 850 zł) lub
Control Freak (ok. 1200 zł)
Innym rozwiązaniem jest po prostu kupno bezlusterkowca. Brak lustra spowodował bowiem, że
adaptery umożliwiające podłączanie do tego typu aparatów obiektywów od innych systemów (np.
lustrzanek) mogą byd dosyd grube. Dzięki temu niezależni producenci tych adapterów mają wystar-
czająco duże pole manewru, aby wyposażyd je w dodatkowe właściwości, takie jak możliwośd
wykonania pokłonu lub/i przesunięcia.Przykładem takiego adaptera jest kosztujący ok. 600 zł produkt
włoskiej firmy Coma, umożliwiający podłączanie do aparatów systemu Micro 4/3 obiektywów od
lustrzanek Canona (EOS), Nikona, Pentaksa czy Olympusa. Dostępne są też mocowania M42, Yashica-
Contax i Leica R. Najważniejsze jest jednak co innego - jakikolwiek obiektyw podłączony za pomocą
takiego byd pochylony nawet o 30 stopni - w dowolną stronę! Ostrośd ustawiana jest wyłącznie
manualnie. Podobną przejściówkę, na razie tylko między obiektywami Nikona a bagnetem Micro 4/3,
pokazała na wrześniowej Photokinie wspomniana już amerykaoska firma LensBaby.
I jeszcze drobna uwaga - ze względu na mniejszą matrycę
(mniejsze wymagane koło obrazowe) aparaty Micro4/3 nadają
się do takich zabaw lepiej niż bezlusterkowce Samsunga (seria
NX) i Sony (seria NEX), które wyposażone są w większe matryce
typu APS-C. Dlaczego? Ten sam obiektyw podłączony np. do
olympusowego PEN-a można pochylid bardziej, bez negatywnego
efektu winietowania. W przypadku bezlusterkowców Samsunga
lub Sony winietowanie pojawi się wcześniej.
Użytkowanie
Obiektywem typu Tilt-Shift fotografuje się inaczej. Przede wszystkim spokojniej, przy czym nie
chodzi tu tylko o koniecznośd ręcznego ustawiania ostrości (niemniej ostrośd jest potwierdzana w
wizjerze aparatu). Warto też ręcznie dobierad czas ekspozycji i stopieo otwarcia przysłony, bo
automatyczny pomiar naświetlenia po wykonaniu przesunięcia lub pokłonu może podawad zupełnie
błędne rezultaty. Najlepiej więc dokonad pomiaru ekspozycji przy obiektywie ustawionym
normalnie i tego póz
niej się trzymad, dokonując ewentualnych korekt po obejrzeniu histogramu
zdjęd. Innymi słowy, wykonanie co najmniej kilku ujęd tego samego kadru jest jak najbardziej
wskazane. Ideałem, chod oczywiście nie niezbędnym, jest wykorzystanie statywu. A raczej dwóch
rzeczy - statywu oraz kadrowania w trybie podglądu na dużym wyświetlaczu (Live View),
z wyświetloną siatką linii pomocniczych. W ten sposób po prostu fotografuje się najwygodniej i
najbardziej precyzyjnie.