Działanie prądu
elektrycznego na
organizm człowieka
POLITECHNIKA RADOMSKA
Semestr VI
Wykonali:
1. Michał Polit
2. Tomasz Wilamek
Prof. L. SZYCHTA
spis treści 1
S P I S T R E Ś C I
2
Strona tytułowa
W S T 
P
spis treści 3
W S T 
P c.d.
Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm człowieka może być
bezpośrednie, kiedy przez jego ciało przepływa prąd elektryczny, lub
pośrednie, powodujące różnego rodzaju urazy termiczne, mechaniczne bądz

inne, powstające bez przepływu prądu przez organizm. Zagrożenia są
związane z możliwością porażenia prądem elektrycznym, pożaru, wybuchu,
zatrucia w wyniku zastosowania w instalacjach i urządzeniach elektrycznych
szkodliwych materiałów, olśnienia oczu wywołanego łukiem powstającym
przy zwarciu elektrycznym, itp. W pracy elektryków mogą występować
również zagrożenia elektromagnetyczne spowodowane oddziaływaniem pól
elektromagnetycznych na organizm człowieka. Najpoważniejszym z
zagrożeń, związanym ze stosowaniem energii elektrycznej jest zagrożenie
porażeniem prądem elektrycznym. Niebezpieczeństwo porażenia prądem
elektrycznym występuje we wszystkich urządzeniach elektrycznych, których
napięcia robocze przekraczają wartości napięć bezpiecznych
spis treści 4
U W A L N I A N I E P O R A Ż O N E G O S P O D
D Z I A A
A N I A P R 
D U E L E K T R Y C Z N E GO
W przypadku porażenia prądem elektrycznym możliwości uratowania życia
zależą od szybkości, sprawności i spokojnego działania osób z otoczenia
poszkodowanego.
Czynnością najważniejszą jest uwolnienie porażonego spod działania prąd
elektrycznego.
Szanse ratunku szybko spadają w miarę upływu czasu. W pierwszej minucie
po porażeniu istnieje 98% szansy uratowania życia, po 3 minutach  40%, po
5 minutach  25%, a po 8 minutach 5%.
Jeżeli w pobliżu są inne osoby, powinny one wezwać lekarza (pogotowie
ratunkowe). Jeżeli w pobliżu nie ma innej osoby, to nie wolno odstępować
porażonego  pomoc wzywać krzykiem
Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1kV
Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu powyżej 1kV
spis treści 5
U W A L N I A N I E P O R A Ż O N E G O S P O D D Z I A A
A N I A P R 
D
U E L E K T R Y C Z N E G O O N A P I 
C I U D O 1kV
Przy napięciu do 1kV porażonego można uwolnić spod działania prądu elektrycznego jedną z następujących
metod:
v� przez wyłączenie napięcie właściwego obwodu elektrycznego; (rys. 1)
v� przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem; (rys. 2)
v� przez odizolowanie porażonego uniemożliwiając przepływ prądu przez jego ciało
Napięcie można wyłączyć poprzez:
v� otwarcie właściwych łączników;
v� wyjęcie wkładek topikowych z obwodu zasilania. W przypadku uszkodzonej główki bezpiecznikowej, podczas
wyjmowania wkładki topikowej należy zachować odpowiednie środki ostrożności. Bezpieczników mocy nie wolno
wyjmować pod napięciem;
v� zwarcie przewodów w liniach napowietrznych od strony zasilania za pomocą odpowiedniej zarzutki metalowej,
zwarcie trzeba wykonać w sposób trwały, odległość ratującego od uziemienia winna wynosić minimum 20m.
Odciągnięcie porażonego od urządzeń znajdujących się pod napięciem do 1kV należy dokonywać w przypadku,
gdy wyłączenia napięcia trwałoby zbyt długo lub było trudniejsze i niebezpieczne od wykonania. (rys. 3)
Rys. 1 Rys. 2 Rys. 3
Przy uwalnianiu porażonych spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1kV jako podstawowy materiał
izolacyjny należy stosować sprzęt izolacyjny. W razie braku sprzętu izolacyjnego można stosować materiał
zastępczy: suche drewno, tworzywa sztuczne, suche materiały tekstylne.
Wybór metody i sposobu uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego dokonuje osoba ratująca, w
zależności od warunków, w jakich nastąpiło porażenie, mając na uwadze własne bezpieczeństwo oraz potrzebę
natychmiastowego uwolnienia porażonego. Gdy porażenie nastąpiło na wysokości, a wyłączenia napięcia może
spowodować upadek porażonego, należy przed wyłączeniem napięcia zabezpieczyć porażonego przed skutkami
upadku.
spis treści 6
U W A L N I A N I E P O R A Ż O N E G O S P O D D Z I A A
A N I A P R 
D
U E L E K T R Y C Z N E G O O N A P I 
C I U P O W Y Ż E J 1kV
Przy napięciu powyżej 1kV porażonego należy uwolnić spod działania prądu elektrycznego jedną z
następujących metod:
v� przez wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego;
v� przez odciąganie porażonego od urządzeń będących pod napięciem przy pomocy sprzętu izolacyjnego
Wyłączenia należy dokonać przez otwarcie właściwych łączników (rys. 1). Przed zdjęciem porażonego z
urządzenia , które zostało wyłączone, należy upewnić się o braku napięcia za pomocą wskaz
nika
napięcia, a następnie rozładować urządzenie zachowując wymagane dla tych czynności środki
ostrożności. Można też dla zyskania na czasie odciągnąć porażonego sprzętem izolacyjnym.
Odciąganie porażonego od urządzeń będących w stanie załączenia należy wykonać w przypadku braku
możliwości wyłączenia napięcia posługując się sprzętem izolacyjnym zasadniczym i dodatkowym z
wykluczeniem możliwości bezpośredniego dotknięcia urządzeń znajdujących się pod napięciem (rys. 2).
Rys. 1 Rys. 2
7
W P A
Y W R O D Z A J U P R 
D Ó W N A
O R G A N I Z M C Z A
O W I E K A
Porażenie elektryczne zachodzi najczęściej przy dotknięciu części znajdującej się normalnie lub
przypadkowo pod napięciem względem ziemi, np. dotknięcie gołego przewodu, szyny, zacisku, korpusu
uszkodzonej maszyny lub aparatu itd. Jeśli dotykający stoi na ziemi, na przewodzącej podłodze lub
konstrukcji stalowej, to pod działaniem napięcia nastąpi przepływ prądu przez jego ciało. Podobny
przypadek nastąpi jeśli dotykający będzie odizolowany od ziemi, lecz dotyka drugą ręką lub ciałem
innego przewodu lub uziemionych konstrukcji stalowych, rurociągów, zbiorników itp.
O stopniu porażenia elektrycznego decyduje wartość i rodzaj prądu przepływającego przez ciało, czas
przepływu oraz droga prądu w organizmie ludzkim.
Natężenie prądu zależy od napięcia i oporu organizmu. Opór wewnętrzny ciała ludzkiego jest bardzo
mały (rzędu 500&!). Wyjątek stanowi cienka warstwa skóry mająca duży opór: tym większy im
naskórek jest grubszy, bardziej suchy i nie uszkodzony. Opór ciała ludzkiego jest więc różny i zależy do
wielkości, powierzchni, jaką skóra styka się z urządzeniem pod napięciem, i od stanu skóry. Im większa
jest powierzchnia styku i im większa skóra jest bardziej wilgotna tym opór skóry jest mniejszy. Skóra
przedstawia opór w pierwszej chwili przepływu prądu, ponieważ w krótkim czasie zostaje przebita i
pozostaje tylko opór wewnętrzny ciała. Przy suchym i nie uszkodzonym naskórku opór ciała ludzkiego
może wynosić nawet do 100 000 &!, podczas gdy przy uszkodzonym lub wilgotnym naskórku może się
zmniejszyć do 1000 &!.
Jeśli przyjąć, że całkowity opór ciała równa się 1000 &! (mokry uszkodzony naskórek), graniczna
wartość napięcia bezpiecznego wyniesie:
U=IR=0,025A*1000&!=25V
spis treści 8
W P A
Y W R O D Z A J U P R 
D Ó W N A
O R G A N I Z M C Z A
O W I E K A c.d.
W wyniku przeprowadzonych analiz okazało się, że prąd o częstotliwości 50Hz jest najbardziej
niebezpieczny dla człowieka. Prądy o większej częstotliwości są dla człowieka mniej niebezpieczne.
Badania wykazały że ludzie są mniej wrażliwi na działanie prądu stałego niż prądu przemiennego o
takiej samej wartości.
Norma PN-66/E-05009  Ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach o napięciu znamionowym do
1000V określa, że w urządzeniach prądu przemiennego o częstotliwości do 500Hz napięcie robocze
względem ziemi:
v� przekraczające 50V jest niebezpieczne
v� ponad 30V, lecz nie nie przekraczające 50V, może być niebezpieczne
v� nie przekraczające 30V  jest bezpieczne
W urządzeniach prądu stałego napięcie robocze względem ziemi:
v� przekraczające 100V jest niebezpieczne
v� ponad 60V, lecz nie przekraczające 100V, może być niebezpieczne;
v� nie przekraczające 60V  jest bezpieczne
Największe zagrożenie występuje w razie dotknięcia dwóch przewodów i różnej
biegunowości, każdego inną ręką.
spis treści 9
W A R T O Ś C I P R O G O W E
Prąd w mA Odczuwanie wrażenia i reakcja organizmu
0,3�0,4
Odczuwa się przepływ prądu w miejscu zetknięcia dłoni z elektrodą
0,7�1,2
Prąd wyraz
nie się odczuwa
1,2�1,6
A
askotanie i swędzenie ręki
1,6�2,2
Cierpienie dłoni
2,2�2,8
Cierpienie przegubów
2,8�3,5
Lekkie usztywnienie rąk
3,5�7,5
Silne usztywnienie rąk, ból w przedramieniu aż do łokcia
ok. 9,0
Można się jeszcze uwolnić od elektrod, pomimo skurczu ramion i dłoni
10,0�25,0 Uwolnienie się od elektrod na skutek skurczu jest bardzo trudne wręcz niemożliwe.
Prąd nie powoduje groz
nych następstw, jeśli czas jego przepływu nie przekroczy
15�20s.
25,0�60,0 Silne i bardzo bolesne skurcze mięśni rąk i klatki piersiowej, możliwość arytmii
serca
60,0�100,0 Prawdopodobieństwo nierównej i niezgodnej pracy komór i przedsionków serca 
konieczna natychmiastowa pomoc lekarza
powyżej 300,0 Zatrzymanie normalnej pracy serca
spis treści 10
ALGORYTM POST
POWANIA PODCZAS UDZIELANIA POMOCY
PRZEDLEKARSKIEJ OSOBOM PORAŻONYM
PR
DEM ELEKTRYCZNYM
spis treści 11
G A
Ó W N E y
R Ó D A
A W Y P A D K Ó W W
Z A K A
A D A C H P R Z E M Y S A
O W Y C H
1. Zwisanie przewodów elektrycznych;
2. Stykanie się izolowanych (lub mających uszkodzoną izolację) przewodów elektrycznych ze ścianami,
metalowymi konstrukcjami, rurociągami;
3. Brudne izolatory, przewody i aparatura, np. w wyniku złej konserwacji;
4. Zatarasowanie miejsc obsługi;
5. Nieczynne i nieutrzymywane w porządku przewody i aparaty;
6. Zły stan uziemień ochronnych lub zerowania ochronnego;
7. Zły stan wyłączników, rozruszników i zabezpieczeń;
8. Brak osłon części znajdujących się pod napięciem;
9. Brak oznaczeń, napisów i znaków rozpoznawczych na urządzeniach i kablach itp. i wynikające z tego
pomyłki
10.Wadliwa organizacja kontroli izolacji, oporu uziomu i skuteczności środków ochronnych;
11.Konstrukcje nie przystosowane do warunków pracy;
12.Brak szkolenia załogi w zakresie bhp, brak instrukcji bhp na stanowisku pracy.
spis treści 12
Z A S A D Y B H P P R Z Y
U R Z 
D Z E N I A C H E L K T R Y C Z N Y C H
1. Używać przenośnych narzędzi elektrycznych, sprawdzonych i uziemionych oraz połączonych do sieci
za pomocą nie uszkodzonego przewodu.
2. W pomieszczeniach wilgotnych, we wnętrzu lub w bezpośrednim sąsiedztwie dużych mas
metalowych posługiwać się narzędziami i lampami elektrycznymi zasilanymi napięciem obniżonym
do 12 lub 24V.
3. Nie naprawiać instalacji i opraw oświetleniowych pod napięciem. Wyłączyć obwód wyłącznikiem i
wykręcać bezpieczniki na obu przewodach. Przerwanie obwodu wyłącznikiem jest niewystarczające,
ponieważ może on być umieszczony wadliwie w przewodzie zerowym zamiast w przewodzie
fazowym.
4. Wkładki topikowe bezpiecznika wymienić po wyłączeniu odbiorników. Wymieniając wkładki topikowe
przy wyłączonych odbiornikach narażamy się na poparzenie w razie przepalenie się wkładki
topikowej w chwili wkręcenia bezpiecznika.
5. Stosować sprzęt ochronny, jeśli w czasie pracy można się znalez
ć pod napięciem. Przy używaniu
sprzętu ochronnego (nawet uziemionych) w pomieszczeniach bardzo wilgotnych lub w
pomieszczeniach o dobrze przewodzącej podłodze należy używać rękawic i dywanika ochronnego
izolującego pracownika od narzędzi i od ziemi
6. Nie usuwać uszkodzeń maszyn elektrycznych znajdujących się w ruchu
7. O zauważonym uszkodzeniu instalacji lub aparatury elektrycznej zawiadomić swego przełożonego
lub elektromontera wyłączając obwody spod napięcia. W ten sam sposób postąpić, jeśli się zauważy,
że metalowe (np. obudowy silników i aparatów, części maszyn, części konstrukcji stalowych) są pod
napięciem.
spis treści 13
S P R Z 
T O C H R O N N Y
Podczas wykonywania prac związanych z obsługą, konserwacją, remontem i pomiarami,
wysokiego, średniego i niskiego napięcia, pracownicy zobowiązani są posługiwać się odpowiednio
sprzętem ochronnym, zabezpieczającym przed porażeniem elektrycznym, działaniem łuku
elektrycznego lub urazami mechanicznymi  przy czynnych urządzeniach elektroenergetycznych.
W zależności od przeznaczania sprzęt ochronny dzieli się na:
Sprzęt izolacyjny, którego zadaniem jest ochrona przed przez ciało człowieka prądu
elektrycznego. Do tej grupy zalicza się:
v� Drążki izolacyjne - manipulacyjne, pomiarowe i do zakładania uziemiaczy przenośnych
v� Kleszcze i uchwyty izolacyjne do bezpieczników
v� Półbuty i kalosze elektroizolacyjne, pomosty izolacyjne, dywaniki i chodniki gumowe,
rękawice elektroizolacyjne i narzędzia izolowane
Sprzęt do stwierdzania obecności lub braku napięcia. Są to wskaz
niki wysokiego i niskiego
napięcia oraz uzgadniacze faz.
Sprzęt chroniący przed pojawieniem się napięcia, do którego zalicza się: uziemiacze
przenośne i zarzutki.
Sprzęt zabezpieczający przed działaniem łuku elektrycznego, produktów spalania i przed
obrażeniami mechanicznymi. Do tej grupy sprzętu zalicza się: Okulary, Ochronne
przeciwodpryskowe, rękawice azbestowe, maski przeciwgazowe, pasy bezpieczeństwa,
szelki bezpieczeństwa, drabiny, podnośniki i słupołazy.
Sprzęt pomocniczy: przenośne ogrodzenia i płyty izolacyjne, barierki i linki, nakładki
izolacyjne, tablice ostrzegawcze i siatki ochronne
spis treści 14
Film
Porażenie prądem i
pierwsza pomoc
spis treści 15