Hymny Jana Kasprowicza  z wstępu BN Lipskiego (Wybór poezji)
Hymn  gatunek poetycki związany od staro\
ytnych początków z kultami religijnymi;
gatunek o stylu podniosłym, namaszczonym, modlitewnym, w którym podmiot
liryczny (często zbiorowy lub występujący w imieniu zbiorowości) zwraca się do
bóstwa lub jakichś przerastających go potęg. Tradycję staro\
ytną wzbogaciła tradycja
chrześcijańska.
Kasprowicz sięgnął początkowo do jeszcze jednego, egzotycznego z
ródła inspiracji:
do hymnu wedyckiego.
o Wedy - święte księgi staro\
ytnych Indii. Rig  Weda zawiera ok. tysiąca hymnów
sanskryckich pochodzących z II tysiąclecia przed Chrystusem.
o Na modernizm ogromny wpływ miała filozofia Schopenhauera; jednym z jego
elementów było zainteresowanie filozofią i religią Indii.
Nawiązania do hymniki chrześcijańskiej (motyw Sądu Ostatecznego, hymn
łaciński Dies irae)
Kontrast ujęć artystycznych :
Okres symbolistyczno  impresjonistyczny Okres ekspresjonistyczny:
Statyka, bezruch Dynamika, pęd przedstawiony w
hiperbolicznych obrazach i określeniach
Nastroje melancholijne, ściszone Gwałtowna ekspresja napiętych uczuć,
głównie trwogi
Autonomia starannie komponowanych Detal kolorystyczny i plastyczny spełnia
plastycznych walorów obrazu chwilową rolę ekspresywną
Przewaga form stroficzno  Wiersz wolny (w utworach związanych z
wersyfikacyjnych mających opinię inspiracją medycką)
kunsztownych (np. sonet)
Hymny Kasprowicza zaczynają się ukazywać w modernistycznej prasie literackiej,
poczynając od Dies irae w siódmym numerze krakowskiego  śycia z datą 1.04.1899
r.
Nazwa Hymny pochodzi dopiero z roku 1922. Pierwotnie istniały tylko 3 zbiorki:
Ginącemu światu (1901), Moja pieśń wieczorna (1902, tomik ten powtarzał w innym
układzie i ze zmianami hymny z poprzedniego zbioru, rozszerzając zawartość o Na
wzgórzu śmierci) i Salve Regina (1902)
Nie wszystkie utwory wchodzące do tego cyklu poetyckiego noszą cechy gatunkowe
hymnu, np. Judasz  silnie udramatyzowany monolog  pomyślany jako ekspresja
uczuć bohatera i zarazem podmiotu lirycznego poematu (nie ma to nic wspólnego z
zało\
eniami gatunkowymi hymnu)
Tradycja
Tradycja pieśni kościelnej, m.in. średniowiecznej hymniki chrześcijańskiej.
Dies irae  nawiązuje do sekwencji Święty Bo\
e  błagalna pieśń, zwana
Suplikacjami, często śpiewana przez lud polski (przypisywane Tomaszowi z Celano 
XIII wiek)
Salve Regina  nawiązuje do średniowiecznej antyfony Maryjnej oraz do Godzinek do
Niepokalanego Poczęcia
1
 Kasprowicz nawiązuje do tradycji malarstwa średniowiecznego i renesansowego do
symboliki religijnej.
Kasprowicz ujmuje przede wszystkim nurtujące go wielkie zagadnienia etyczne
W 1912 ukazało się wydanie zbiorowe, Dzieła poetyckie: tu Kasprowicz połączył
Hymny z póz
niejszą prozą poetycką O bohaterskim koniu i walącym się domu pod
wspólnym tytułem, Ginącemu światu.
Tak ró\
ne utworu mogła połączyć tylko jedna idea: obydwa cykle są ró\
nie wyra\
onym
przera\
eniem wobec wielkiego kryzysu cywilizacyjnego, wobec kryzysu wartości.
Same hymny dzieli głęboka cezura: stosunek między człowiekiem i Bogiem, który
jest równie\
przejawem kryzysu wartości (podmiot liryczny uświadamia sobie i
prze\
ywa obojętność Boga wobec człowieka), zmienia się następnie.
Salve Regina  przełomowy hymn, zmieniający postawę religijną Kasprowicza. Kończy się
okres buntu wobec metafizycznego porządku spraw etycznych, następuje okres ufności w
boski porządek metafizyczny świata, ska\
onego przez ludzki grzech.
Odtąd poezja Kasprowicza staje się coraz bardziej zgodna ze światopoglądem katolickim
(uwydatnione w Księdze ubogich)
Katastrofizm
 w nim przejawiało się przekonanie o kryzysie cywilizacyjnym i kryzysie
wartości
Pierwsza fala katastrofizmu: lata 90.: Dies irae Lucjana Rydla, cykl Dies irae Jerzego
śuławski.
Określona tematyka, stylizacja, postawa: wizje totalnej zagłady, ujęte w obrazy
nawiązujące do Apokalipsy, Dies irae i Sądu Ostatecznego, znanego z malarstwa
gotyckiego i renesansowego.
U podstaw tego nurtu: poczucie nietrwałości porządku społecznego i moralnego
Póz
niej:
- po I wojnie światowej twórczość poetów ekspresjonistycznego, poznańskiego  Zdroju i
 Skamandra
- przed II wojną światową  twórczość poetów  śagarów i  Reflektora , u niektórych
poetów związanych ze  Skamandrem , a szczególniej z  Kwadrygą ; w prozie Witkacego
- w czasie II wojny światowej: twórczość poetów  akowców  Baczyński, Gajcy
- ostatnia fala: obsesje atomowe, itd.  połowa lat 50.
Katastrofizm w literaturze XX wieku wią\
e się przede wszystkim z
ekspresjonizmem; występuje w nim brak afirmacji wobec świata, który wyraził się
gwałtowną, namiętną krytyką o charakterze moralnym (etyzm).
Etyzm:
Dobro wią\
ą ekspresjoniści ze sferą duchową, zło  ze sferą matrii.
Etyzm ekspresjonistów ma charakter kolektywistyczny: bunt przeciw złu jest buntem
zbiorowym lub prometejskim buntem w imię zbiorowości
Wyraz buntu jest skrajnie subiektywistyczny; obraz świata w ekspresjonizmie ma
charakter subiektywnej wizji; Poznanie jest drugorzędną funkcją wizji;
pierwszorzędną jest wyraz, ekspresja.
2
 Poezja ekspresjonistów:
o Ekstatyczna o Patetyczna
o Eksklamacyjna o hiperboliczna
- takie właśnie są Hymny
Kasprowicz stworzył prekursorską wobec przyszłej praktyki ekspresjonizmu poetykę.
Obrazowanie w Hymnach  ma charakter wizyjny; obraz nie ma tu za zadanie być
reprezentacją rzeczywistości istniejącej realnie, przedmiotowo.np.
Dies irae  u\
ycie na początku hymny czasu przyszłego (charakter profetyczny,
jasnowidzący).
Święty Bo\
e  obraz wiedzionego przez Śmierć pochodu  wizja symboliczna, m.in.
dzięki personifikacjom  Dola, Śmierć, wyobra\
enie Boga nawiązujące do tradycji
ikonografii chrześcijańskiej.
Moja pieśń wieczorna  katastroficzna wizja po\
aru świata ukazana jako projekcja
pokutnego prze\
ycia religijnego
- Wizje te mają rozmiar kosmiczny. Wią\
e się to z hiperbolizującą tendencją ekspresjonizmu;
skłonność do gigantyzmu.
- Krzyk, gwałtowny gest, sytuacje dynamiczne, pełne kolizji, eksplozywne  ulubione środki
wyrazu ekspresjonizmu.
- Leksyka  skłonność do słów o wyraz
nych, mocnych walorach emocjonalnych.
- Kolor  inna rola ni\
w Krzaku dzikiej ró\
y; tu: dą\
ność do bezpośredniego
sfunkcjonalizowania emocjonalnego ka\
dego elementu plastycznego, np. czerwień  groza.
- Posługiwanie się obrazowaniem nawiązującym do praktyki znanej tak\
e naturalistom 
gromadzą szczegóły fizjologiczne, anatomiczne, obrazy chorób, kalectwa, rozkładu, brudu
itp. Funkcja takiego postępowania jest inna  dla ekspresjonistów świat jest dwudzielny,
dualistyczny: obok świata ducha jest świat materii, obok dobra  zło. Obrazowanie
 naturalistyczne pełni więc funkcję wyodrębnienia i ukazania świata zła oraz wyra\
enia
mocnych, negatywnych doznań podmiotu wobec tego świata.
Symbol
Odgrywa znaczną rolę w Hymnach, ale jest znaczna ró\
nica między symbolem
symbolistycznym a symbolem ekspresjonistycznym.
W ekspresjonizmie  symbol uwikłany w metafory, które podsuwają sposób jego
odczytania; jest czytelniejszy ni\
w symbolizm
Wersyfikacja
Kasprowicz posłu\
ył się wierszem wolnym, który jest kompozycją swobodnie
przeplatających się kilku rodzajów wersów.
Ciekawe elementy eksperymentalne: oryginalna technika rymów o zmiennej
odległości (górna granica a\
do 14 wersów)
Konstrukcja, która miała być analogiczna do struktury allegra symfonicznego (metoda
przeplatania i przetwarzania dwóch podstawowych motywów)
Tradycją wiersza wolnego Hymnów jest nie francuski vers libre  lecz niemieckie
freie Rhytmen.
Ania Michna
3