Procesy emocjonalne i motywacyjne
Emocja, (łac. emotion) - silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia
pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem
gniewu, odrazy, strachu).
W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i
czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące z
ródłem
emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, czyli wartościują stymulację.
Klasyfikacja procesów emocjonalnych
Tradycyjna psychologia introspekcyjna wyróżniała trzy istotne cechy procesów emocjonalnych:
- znak emocji (wartościowość, walencja) - ich pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość)
charakter;
- natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.;
- treść emocji, które określa znaczenie bodz
ca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do
ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych).
Wymień trzy istotne cechy procesów emocjonalnych.
Procesy emocjonalne są często dzielone na:
- uczucia - stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do określonych zdarzeń,
ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedleniu stosunku człowieka
do rzeczywistości. Czuje się coś do kogoś lub czegoś np. miłość. Uczucia stanowią świadomą
interpretację emocji, dokonywaną na podstawie zakodowanych w pamięci człowieka wzorów
kulturowych i doświadczeń oraz podyktowanej nimi oceny sytuacji. Ta sama emocja - rozumiana
jako niezależny od woli proces psychiczny, będący reakcją organizmu na bodz
ce - może zostać
zinterpretowana jako różne uczucia w zależności od sytuacji. Przykładowo zespół reakcji organizmu
związany m.in. ze wzrostem poziomu adrenaliny, przyspieszonym tętnem i odpowiednim
pobudzeniem układu nerwowego może być interpretowany (uświadamiany) jako strach, lęk, obawa
lub panika w zależności od nasilenia emocji oraz rozpoznania wywołujących ją bodz
ców. Ponieważ
rozpoznanie (uświadomienie sobie, zinterpretowanie) emocji jako określonego uczucia polega na
nadaniu jej określonego znaczenia (związaniu jej z określonym pojęciem), uruchomiona zostaje
wiedza o właściwych temu uczuciu konotacjach kulturowych. Może być to motorem określonych
działań człowieka. Uczucia wyższe obejmują m.in. uczucia moralne (etyczne), uczucia estetyczne i
uczucia intelektualne. Niekiedy używa się pojęcia uczucia do określenia zarówno emocji, nastroju
jak i sentymentu.
- afekty ą uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodz
ców zewnętrznych, zwłaszcza
działające nagle, (gniew, złość, rozpacz, radość i strach). Posiadające wyraz
ny komponent
fizjologiczny i ograniczające racjonalność działania. Pojęcie używane niekiedy jako synonim
emocji.
- emocje - silne wzruszenie, silne uczucie. Np. gniew, trema. Można czuć miłość do kogoś - to jest
uczucie, lub przypływ miłości - to emocja. Pojęcia "uczucie" i "emocja" są używane niekiedy
zamiennie.
- nastroje ą uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub
niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota).
- namiętności ą to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów w związku z
określonymi celami dążeń człowieka. Namiętności mają dużą siłę pobudzającą, ukierunkowują
myśli, spostrzeżenia, pamięć i inne procesy psychiczne. Są charakterystyczne dla wieku młodego, z
czasem słabną, ale niektóre (np. chciwość) mogą narastać.
- sentymenty (postawy emocjonalne) - odnosi się do trwałych sympatii bądz
antypatii np. "nie lubię
antypatii", "nie lubię brukselki".
Ze względu na wielość pojęć, które odnoszą się do stanów afektywnych, trudno o takie definicje,
które nie nakładałyby się na siebie. Znakomita większość badaczy zgadza się co do wyraz
nego
rozróżnienia dwóch odmienne zjawisk:
- emocja jako względnie nietrwałe stany afektywne, o silnym zabarwieniu i wyraz
nym
wartościowaniu, poprzedzone jakimś wydarzeniem i ukierunkowane. Na emocje składają się trzy
odrębne składniki: wyraz mimiczny, pobudzenie fizjologiczne i subiektywne doznanie.
- nastrój - o znacznie mniejszym nasileniu i długim czasie trwania (np. nostalgia, irytacja,
samotność, tęsknota, dobrostan wewnętrzny).
Emocje są również dzielone na pierwotne - niższe, które dotyczą zaspokojenia biologicznych
potrzeb organizmu i wtórne - wyższe, mające charakter społeczny, dotyczące sfery wartości i
wiedzy.
Wymień trzy stany związane z przeżywaniem emocji, które różnią się trwałością lub przebiegiem w
czasie.
Podaj dwa co najmniej dwa kryteria wg których można różnicować stany emocjonalne.
Porównaj afekt i nastrój.
Fizjologia emocji
Procesy emocjonalne są ściśle związane z funkcjonowaniem układu limbicznego, jako układu
integrującego czynności struktur korowych (zwłaszcza kory czołowej) z procesami
neuroendokrynnymi i czynnością autonomicznego układu nerwowego. Zaangażowany jest głównie
pień mózgu i układ limbiczny, ciało jest obszarem ekspresji emocji.
Według podejścia fizjologicznego emocje są złożonymi reakcjami automatycznymi. Powstały w
wyniku rozszerzenia mechanizmów zachowania homeostazy.
Gniew ą reakcja emocjonalna na niepowodzenie lub wzburzenie emocjonalne, czasami z
nastawieniem agresywnym (zob. złość).
Gniew wyrażany jest spontanicznie: krzykiem, gestami, czasem rękoczynami ale może też być
powstrzymany. Reagowanie gniewem jest często ucieczką od odpowiedzialności, wówczas gdy
człowiek jest niezdolny do rozwiązania trudności. Ludzie wpadają w gniew również, gdy nie mają
pewności o słuszności własnych poglądów, ale dopuszczają, że nie mają racji.
Umiejętność kontroli gniewu zależy od socjalizacji danego człowieka. Osoby szczególnie podatne
na gniew nazywane są impulsywnymi; są one z tego powodu często negatywnie oceniane przez
otoczenie.
Emocja ta jest często związana z powtarzającym się oddziaływaniem czynników stresogennych.
Osoba narażona na działanie bodz
ców stresogennych i pozbawiona możliwości reakcji na nie,
zaczyna reagować gniewem.
W buddyzmie gniew uważany jest za jedno z najważniejszych splamień, przeszkadzających w
osiągnięciu oświecenia. W chrześcijaństwie gniew jest wymieniany jako jeden z siedmiu grzechów
głównych, gdyż świadomie podsycany i budzony, jest sprzeciwieniem się miłości bliz
niego, która
stanowi podstawową zasadę moralną Nowego Testamentu.
Opisz emocję podstawową ą gniew.
Radość to uczucie zadowolenia i satysfakcji przejawiające się śmiechem, optymistycznym
spojrzeniem na rzeczywistość czy poczuciem beztroski, odbierane przez człowieka przyjemnie.
Przebieg radości jest zwykle stosunkowo gwałtowny. Pojawia się najczęściej ona w wyniku
pomyślnego zbiegu zdarzeń, stopniowo (zwykle w około godzinę) ustępując. Jej miejsce zajmuje
wówczas szczęście.
Są również ludzie, choć są to już znacznie rzadsze przypadki, u których stan radości utrzymuje się
praktycznie przez cały okres życia.
Skrajne formy radości nazywane są euforią. Jest to jedna z najprzyjemniejszych emocji.
Na krótki czas radość lub euforię wywołuje także alkohol oraz wiele środków odurzających, np.
opiaty. Jest to jedna z psychologicznych przyczyn uzależnień.
Opisz emocję podstawową ą radość.
Smutek to jedna z emocji. Osoba odczuwająca smutek odbiera go najczęściej jako zjawisko
negatywne, choć na przykład u pracoholików jest on nastrojem sprzyjającym pracy.
Smutek jest jednym z głównych objawów depresji. Towarzyszy mu często rozdrażnienie, złość itp.
Smutek pojawia się np. wtedy, gdy w czymś się nam nie powodzi, ale także wtedy, kiedy pozornie
wszystko jest w porządku, ale otaczająca rzeczywistość nie daje zadowolenia, nie wystarcza.
Powodem smutku może być także samotność, lenistwo lub przesyt w rozrywkach.
Reakcja na smutek zależy od osobowości danego człowieka. Niektórzy są osowiali, inni natomiast
robią się nerwowi. Prawie zawsze objawia się on poczuciem zrezygnowania i bezsilności w
kontaktach międzyludzkich.
To uczucie nieraz jest ignorowane przez społeczeństwo. Długotrwały, nasilający się smutek, może
doprowadzić do depresji. Jest to okres, kiedy zdecydowanie maleje chęć do życia, ale często nie ma
się nawet siły, żeby przerwać ten stan. Żeby go przerwać potrzeba wiele wewnętrznej siły i czasem
kogoś drugiego aby w tym pomógł.
Opisz emocję podstawową ą smutek.
Strach - silna przykra emocja o charakterze wrodzonym, pojawiająca się w sytuacjach realnego
zagrożenia. Wrodzoną reakcją organizmu w takiej sytuacji jest odruch ucieczki, walki lub bezruchu.
Psychopatologia odróżnia strach od lęku, którego obiekt jest zawsze odległy w czasie i przestrzeni,
wyobrażony, często irracjonalny.
Strach nie wiąże się z odczuwaniem sytuacji jako niebezpiecznej, ale z
ródło tej reakcji stanowi
aktualny, określony stan organizmu. Szybko wygasa jeżeli po wystąpieniu bodz
ca, który go
wywołał, nie ma przykrych skutków jego działania. Wtedy reakcja zanika, a organizm
przystosowuje się do zaistniałej sytuacji. W sytuacji, kiedy szkodliwe działanie bodz
ca trwa,
przeżycie strachu rozwija się i nasila.
W przypadku bardzo silnego strachu jako element przygotowania do ucieczki może nastąpić
nieświadome wypróżnienie. Celem takiej reakcji fizjologicznej jest zmniejszenie ciężaru ciała, aby
ułatwić ucieczkę. Innym przejawem pełnej mobilizacji organizmu jest napięcie wszystkich mięśni.
Przejawem może być uniesienie się włosów na głowie człowieka, co jest analogią do jeżenia się
sierści u zwierząt.
Opisz emocję podstawową ą strach.
Wstręt to silna emocja, wyrażająca niechęć, odrazę do czegoś, kogoś, jakiejś sytuacji. Czynnik
wywołujący wstręt może mieć charakter materialny (np. szczur, ścieki, kał, padlina) lub
abstrakcyjny (brzydzę się kradzieżą).
Wstręt przejawia się jako dystansowanie się od jakiegoś obiektu, wydarzenia, lub jakiejś sytuacji i
daje się scharakteryzować jako odrzucenie.
Jeden rodzaj zmian odróżnia wstręt od innych emocji ą tylko wstręt łączy się ze specyficznym
stanem fizjologicznym, którym są mdłości.
Innym fizjologicznym zjawiskiem towarzyszącym wstrętowi jest zwiększone ślinienie się. Nie
przeprowadzono badań eksperymentalnych, które wskazywałyby na powiązanie wstrętu z
mdłościami czy ślinieniem się, jednak wiadomo, iż wstręt jest powiązany z reakcją
przywspółczulnej części AUN.
Poświęcone badania dotyczące ekspresyjnego składnika wstrętu dotyczyły twarzy.
Na podstawie wszystkich opisów można stwierdzić, iż aktywność mięśni twarzy skupia się wokół
ust i nosa. Ruchy mięśni albo odwodzą od przyswajania czegoś przez ciało (np. marszczenie nosa,
uniesienie dolnej wargi) albo zachęcają do usunięcia czegoś (rozwarcie ust, któremu towarzyszy lub
nie towarzyszy wysunięcie języka)
Swoistą cechą wstrętu jest odraza. Doświadczenie wstrętu jest raczej krótkotrwałe. Do wstrętu
często odwołują się dowcipy, a w pewnych budzących wstręt sytuacjach typową reakcją jest śmiech
(a nie mimika twarzy wyrażająca wstręt)
Opisz emocję podstawową ą wstręt.
Motywacja
Motywacja ą stan gotowości istoty rozumnej do podjęcia określonego działania, to wzbudzony
potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże zachowań i ich zmian.
Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych
dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do
zamierzonych wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana
własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności wówczas ten
wynik będzie nazywany celem. Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów.
Motywem nazwać zaś można przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go,
lub przeszkadzające jego wykonaniu.
Proces motywacyjny.
- wzbudzanie energii;
- ukierunkowywanie wysiłku na cel;
- selektywność uwagi w stosunku do bodz
ców ą zwiększenie wrażliwości na bodz
ce istotne;
- zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec;
- kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały nie ulegną zmianie
- pobudzenie emocjonalne ą uczucia dodatnie (w przypadku realizacji zamierzeń) lub ujemne (w
przypadku niespełnienia)
Której fazie procesu motywacyjnego towarzyszy zwiększona wrażliwość na bodz
ce istottne dla
osiągnięcia celu?
Według psychologa Janusza Reykowskiego napięcie motywacyjne pojawia się gdy podmiot
dostrzeże stan rzeczy, który mógłby zredukować napięcie, a także gdy wytwarza się u niego
przeświadczenie, że wartość gratyfikacji da się osiągnąć.
Kiedy pojawia się napięcie motywacyjne?
Wzrost motywacji może wynikać ze wzrostu, do pewnego poziomu, prawdopodobieństwa sukcesu
lub porażki w działaniu mającym na celu osiągnięcie wyniku. Motywacja będzie miała maksymalne
natężenie, gdy prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji zależy też
od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost wysiłku i ryzyka zwiększa
motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście proces ten osiąga optymalny poziom, następnie
malejąc aż do wartości ujemnych.
Kiedy napięcie motywacyjne osiąga maksymalną wartość?
Rodzaje motywacji
- wewnętrzna ą aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb
- zewnętrzna ą polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród, informowaniu o
możliwościach zawartych w różnego rodzaju sytuacjach i manipulowaniu tymi możliwościami
Wymień i opisz dwa podstawowe rodzaje motywacji.
Motywacja negatywna, zwana ujemną, to mechanizm oparty na różnego rodzaju karach związany z
zachowaniem typu ądążenie od�, który opiera się na unikaniu. Im bliższa jest kara, tym bardziej
widoczny jest unik. Powoduje ona u pracownika lęk przed utratą m.in. stanowiska, wysokości
dotychczasowej pensji bądz
nawet pracy, a tym samym mobilizuje do efektywniejszych działań,
głównie w celu uniknięcia kary.
Na czym polega motywacja negatywna?
Motywacja pozytywna zwana dodatnią, oparta jest na dodatnich wzmocnieniach. Związana z
zachowaniem ądążenia do�, które to zachowanie jest silniejsze im bliższa jest droga do
zapowiedzianej nagrody. Motywacja pozytywna ma umożliwić człowiekowi osiągnięcie lepszego
niż dotychczas poziomu zaspokojenia potrzeb.
Na czym polega motywacja pozytywna?
Jak zwiększyć motywację?
- Deklaracja innym tego, co mamy zrobić. Czyniąc to angażujemy własne ja. Nie podjęcie działania,
bądz
nie wykonanie zadeklarowanego zadania może wywołać w nas dysonans - nieprzyjemne
napięcie - wynikający z niezgodności tego co zapowiedzieliśmy, że zrobimy (działanie) z tym co
robimy (brak działania). Zaistniałe napięcie motywuje nas do jego usunięcia. Najkorzystniejsze dla
nas jest podjęcie działania. Jeżeli tego nie zrobimy może ucierpieć nasza samoocena oraz nie
będziemy w stanie usunąć dysonansu, gdyż mamy świadków naszego niepowodzenia.
- Analiza celów. Podstawowa czynność. Jeśli wiemy co jest dla nas naprawdę ważne i na czym nam
zależy łatwiej jest się za to zabrać. Jeżeli dane zadanie jest dla nas bardzo istotne może to wzbudzić
w nas motywację wewnętrzną, czyli tendencję do podejmowania i kontynuowania działania ze
względu na samą treść tej aktywności. Oznacza to, że samo działanie będzie dla nas ważne i
nagradzające, a zewnętrzna nagroda będąca konsekwencją tego działania odegra mniejszą rolę.
- Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu. Łatwo jest zaplanować sobie przyjemną nagrodę za
wykonanie zadania. Motywuje to również do pracy, ponieważ kieruje nasze myśli na oczekiwaną
nagrodę, a nie na trudy podejmowanego działania. Pozytywne myśli i uczucia względem nagrody
mogą zostać przeniesione na myśli i uczucia względem działania. Początkowo nieprzyjemne
działanie może stać się dla nas czymś pozytywnym.
- Wizualizacja celu - twórcze wykorzystanie wyobraz
ni. Dobrze jest wyobrazić sobie to, co ma
zostać zrobione, to co chcemy osiągnąć. Dzięki wizualizacji możemy przekształcić abstrakcyjny cel
w żywy, realny obraz. Sprawia to, że może wytworzyć się rzeczywiste pobudzenie fizjologiczne -
niezbędny motor do podjęcia działania.
- Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu. Negatywne konsekwencje są swego
rodzaju stratą, a ludzie nie lubią tracić. Świadomość tego, że niepodejmując danego działania
narażamy się na pewną stratę może zachęcić nas do podjęcia tego działania i uniknięcia owej straty.
- Analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu. Świadomość tego, jakie korzyści możemy
mieć z podjęcia działania, a zarazem co stracimy (nie doświadczymy tych pozytywnych
konsekwencji) może mieć wpływ motywujący.
- Gwarancja 5 minut - najtrudniejszy jest pierwszy krok, trzeba po prostu zacząć. Pierwsze 5 minut
jest najważniejsze, jeśli już coś zaczniemy robić łatwiej jest to kontynuować. Jeśli rozpoczęcie
działania będziemy ciągle odkładać na póz
niej (o kolejne 5 minut itd) to prawdopodobnie nie
wykonamy go w ogóle.
- Rozpoczęcie zadania od czegoś prostego. Jeżeli zaczniemy od czegoś prostego, bardzo
prawdopodobne, że na początku naszego działania osiągniemy sukces, a to zachęci nas do dalszej
pracy. Jeśli zaczniemy od czegoś trudnego możemy ponieść porażkę, która zniechęci do kolejnych
działań.
- Metoda szwajcarskiego sera - duże zadanie do wykonania, to duży kawałek sera bez dziur. Z tego
zadania można wyodrębnić mniejsze zadania, które są proste, mechaniczne i zajmują nie więcej niż
5-10 minut. W wolnych chwilach można zacząć od wykonywania właśnie tych zadań (zawsze
można znalez
ć kilka wolnych minut w ciągu dnia, po co je tracić?) Pracując tą metodą w końcu
okaże się, że duże zadanie - duży kawałek sera stanie się serem szwajcarskim, który ma więcej
dziur niż sera. Dziury te to już wykonane małe zadania.
- Podniesienie znajomości przedmiotu. Łatwiej zabrać się do robienia czegoś, o czym dużo wiemy,
zadanie nie wydaje się takie trudne. Dla kompletnego laika w danej dziedzinie może jawić się jako
niewykonalne, co zniechęci go do działania. Znajomość przedmiotu umożliwia lepszą organizację
działania, pozwala na wydzielenie z dużego zadania mniejszych (patrz: punkt 9.), które można
szybko wykonać, dzięki czemu efektywniej wykorzystujemy czas i nasze umiejętności. Wszystko to
uprawdopodabnia sukces, a chętniej zabieramy się za to, co kończy się pozytywnie.
Wymień i opisz trzy sposoby, które mogą posłużyć zwiększeniu motywacji.
Na czym polega regulacyjna rola procesów emocjonalnych?
Na czym polega regulacyjna rola procesów motywacyjnych?
Temperament
Temperament - podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w
formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są
wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy
fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia
się) oraz niektórych czynników środowiskowych. (Regulacyjna teoria temperamentu Strelau)
Temperament - zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i
ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi
podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości. (Buss i Plomin)
Temperament w teorii Pawłowa
Według teorii Pawłowa temperament odpowiada typowi układu nerwowego, który charakteryzują
cztery podstawowe właściwości:
- SPP - siła procesu pobudzenia; na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki
nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ
nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia
Hamowanie ochronne (pozakresowe) - rodzaj hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie
OUN przed przeciążeniem (zob. habituacja)
- SPH - siła procesu hamowania; łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe
(wygaszanie, różnicowanie, opóz
nianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania
reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodz
com
- RWN - równowaga procesów nerwowych; stosunek procesów pobudzenia do procesów
hamowania
- RPN - ruchliwość procesów nerwowych; zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i
hamowania
Kombinacje właściwości układu nerwowego
Słaby
melancholik
Ruchliwy
sangwinik
Typ układu
siła SPP
Zrównoważony
nerwowego
ruchliwość RPN
Powolny
flegmatyk
Silny
Równowaga RWN
Niezrównoważony
choleryk
Pawłow swoje badania nad funkcjonalną wydolnością komórki nerwowej odniósł do typologii
temperamentów Hipokratesa. Kombinacje typów temperamentalnych to odpowiedni: typ
melancholiczny, typ choleryczny, typ sangwiniczny i typ flegmatyczny.
Przytocz jedną z omawianych powyżej definicji temperamentu.
Jaką kombinacją cech odznacza się flegmatyk w koncepcji temperamentu Pawłowa?
Osobowość
Osobowość ą wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli,
uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania
jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości
poprzez wpływ bodz
ców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności
jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
Co to jest osobowość?
W polskiej szkole psychocybernetyki i cybernetyki społecznej, zapoczątkowanej przez Mariana
Mazura, zespół zmiennych właściwości sterowniczych systemu autonomicznego (w tym, jako
przypadek szczególny ą człowieka) nazywa się "osobowością". Odróżnia się ją wyraz
nie od zespołu
sztywnych właściwości sterowniczych, czyli "charakteru". Zmienne właściwości sterownicze są
zależne od "woli" systemu autonomicznego, zaś sztywne są od niej niezależne.
Teorie osobowości
Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych
teorii:
- Psychodynamiczne
Teoria freudowska ą w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie
zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też
psychoanalityczna teoria osobowości);
Teorie neopsychoanalityczne ą podkreślają znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji
społecznych w kształtowaniu osobowości jednostki. Przedstawiciele: Carl Jung, Alfred Adler, Harry
Stack Sullivan, Karen Horney, Erik Erikson;
Teorie pola ą traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia
podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein;
Teorie czynnikowe ą przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów
zachowania, odczuwania, reagowania. Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans
Eysenck;
Teorie uczenia się ą podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz
warunki wzmacniające owe zachowania. Przedstawiciele: Iwan Pawłow, Burrhus Skinner, Edward
Thorndike, John Watson, John Dollard, Neal Miller, Leonard Berkowitz.
Teoria uczenia się społecznego ą zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości,
tj. bodz
ce i wzmocnienia społeczne. Przedstawiciele: Albert Bandura, Julian Rotter.
- Teorie humanistyczne ą Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls, Kazimierz Dąbrowski;
- Teorie systemowe ą Milton Erickson, Oscar Ichazo, Virginia Satir, Marian Mazur.
Model osobowości:
Teoria osobowości Freuda powstała na gruncie filozofii deterministycznej i pozytywistycznej.
Dynamika osobowości jest sposobem rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez systemy
osobowości - id, ego i superego.
Teoria pola
Teoria pola (psychologicznego), zwana inaczej psychologią typologiczną została stworzona przez
Kurta Lewina (1890-1947) w 1936 roku. Opisuje ona zależności między polem psychicznym
jednostki a środowiskiem zewnętrznym, z którym tworzy ona całość.
Założenia teorii:
- Przestrzeń życiowa jednostki podzielona jest na obszary, których organizacja nie ma znaczenia dla
jednostki biernej. Powstają napięcia w związku z potrzebami, następuje nadanie wartości
określonym obszarom, po czym obszary stają się polami sił.
Wartość pozytywna ą redukuje napięcie; wartość negatywna ą redukuje obszar, w którym jednostka
znajduje się teraz.
- pola sił dążą do równowagi
- są współzależne, jest to funkcja stanu płynności lub sztywności związków strukturalnych
Czynnikowa teoria osobowości
Czynnikowa teoria osobowości Raymonda Cattella (Teoria cech indywidualnych) to jedna z
najbardziej rozwiniętych, empirycznych teorii osobowości, tzw. teoria cech bazująca na analizie
czynnikowej.
Teoria osobowości Cattella rozpatruje osobowość w szerokiej perspektywie, posługując się
metodami statystycznymi do ustalenia dużej liczby konstruktów, które są powiązane operacyjnie z
danymi. System konstruktów teoretycznych Cattella należy do najbardziej złożonych teorii
psychologicznych.
Cecha jest najważniejszym pojęciem tej teorii, inne pojęcia są jej szczególnymi przypadkami.
Teoria zakłada, że struktura psychiczna człowieka jest możliwa do opisania i nazwania na podstawie
obserwowanego zachowania a dokonuje się tego w celu wyjaśnienia regularności lub spójności
pewnych działań podejmowanych przez człowieka.
Osobowość w teorii Cattela to:
- złożona i zróżnicowana struktura cech
- profil obejmujący wszystkie rodzaje czynników, które mogły wpływać na reakcje człowieka w
danym momencie
- wszystko, co sprawia, iż można przewidzieć zachowanie danej osoby w określonej sytuacji
- wiąże się z całym zachowaniem jednostki (znaczenie małych wycinków zachowania może być w
pełni zrozumiane tylko wtedy, gdy rozpatruje się je w obszerniejszym kontekście całego
funkcjonującego organizmu).
Wzór opisujący zachowanie:
Z = f (S1T1 + S2T2 + S3T3 ...)
gdzie:
T to cecha
S sytuacja
Pojęcie Ja
Według Cattela Ja to jeden z sentymentów, który w mniejszym lub większym stopniu
odzwierciedlają postawy. Wiąże się ono z ekspresją większości lub wszystkich ergów i
sentymentów. System sentymentów skoncentrowanych wokół ja odgrywa decydującą rolę w
integracji osobowości, umożliwia powiązanie różnych ergów i sentymentów, stanowi niezbędne
narzędzie do zaspokojenia większości zainteresowań życiowych. Musi występować w sieci
dynamicznej, ma udział we wszystkich satysfakcjach związanych z sentymentami i ergami, ma
dynamiczną zdolność kontrolowania jako sentyment naczelny innych struktur.
Behawioryzm
W skrajnej postaci behawioryzm zakładał, że bardziej złożone zjawiska psychiczne, takie jak np.
uczucia wyższe, czy struktury wpojone kulturowo, nie mają większego wpływu na działanie ludzi,
lecz że ludzie podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają wg stosunkowo prostych zasad
opierających na stałych, odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodz
ce. Według tego skrajnego
poglądu, większość zdrowych osobników ludzkich, niezależnie od ich "zawartości mózgu" będzie w
tych samych warunkach reagować podobnie na podobne zestawy bodz
ców. Teoria ta jest już jednak
w zasadzie porzucona, gdyż stoi w sprzeczności z wieloma eksperymentami psychologicznymi
dowodzącymi dużego znaczenia tzw. zmiennych pośredniczących podczas reakcji na konkretne
bodz
ce.
W ramach behawioryzmu rozwinęły się dwa podstawowe paradygmaty: warunkowanie klasyczne
(inaczej warunkowanie reaktywne lub warunkowanie pawłowowskie) i warunkowanie
instrumentalne nazywane także zamiennie warunkowaniem sprawczym, teoria społecznego uczenia
się.
Psychologia humanistyczna
1. Człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: ąja� i �organizmu�, które stanowią
jedność i są jak dwie strony jednej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce
być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe
składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.
2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne,
siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój
został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.
3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością
natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój
własnego ąja�. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna
dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem
samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.
4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje
innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew
naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.
5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraz
niejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia,
przez to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się aktualnie w świadomości, jak człowiek teraz
postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji. Człowiek żyjący
przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.
Psychologia systemowa
Psychologia systemowa to orientacja psychologiczna ogólnej teorii systemów Ludwiga von
Bertalanffyego. Jest to współczesny nurt stosowany głównie w psychoterapii rodzin.
Systemem są w tym ujęciu członkowie np. rodziny pozostający w interakcji. Jak w ogólnej teorii
systemów, system psychologiczny charakteryzuje ekwifinalność i ekwipotencjalność; system
definiują granice wewnętrzne (podsystemy) i zewnętrzne (z otoczeniem) oraz równowaga tendencji
do zmiany i tendencji do zachowania stałości.
Poprzez kontekst systemowy analizuje się zaburzenia psychiczne, których objawy mogą być
interpretowane z punktu widzenia znaczenia dla jednostki i skutków dla całego systemu.
Cechy zdrowego systemu rodzinnego
1. Jasno zdefiniowane, elastyczne granice.
2. Wyodrębnione, czytelne subsystemy (małżonkowie, dzieci, rodzice).
3. Otwarta, czytelna struktura (hierarchia i role).
4. Przepływ materii i energii - otwarta wymiana ze środowiskiem.
5. Elastyczna zdolność do przystosowywania się do zmian wewnątrz i na zewnątrz systemu
(radzenie sobie z kryzysem).
6. Jawna epistemologia (normy, reguły, przekonania), konstruowana przez wszystkich członków
systemu, otwarta na nowe informacje.
7. Harmonia, równowaga między relacją wspólnoty i relacją wymiany.
Porównaj czynnikową i behawiorystyczną koncepcję osobowości
Inteligencja
Inteligencja - rozumiana jako sprawność umysłowa ma wiele odcieni znaczeniowych i co za tym
idzie ma wiele różnych definicji. Oto niektóre z nich:
Definicje inteligencji
- Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych
człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki
te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka.
(Strelau)
- Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań
przez wykorzystanie środków myślenia. (Stern)
- Inteligencja to właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej
dla jednostki efektywności wykonywania zadań (Tiepłow)
- Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)
- Inteligencja to dostrzeganie zależności (edukacja relacji), relacji i wyciągania wniosków (edukacja
korelacji). (Spearman)
- Inteligencja to zdolność uczenia się (G. Ferguson)
- Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji (E. Boring)
- Inteligencja to zdolność do przetwarzania informacji, przekształcania ich z jednej formy w inną
poprzez operacje logiczne - w tym sensie inteligentne są komputery, a nawet zwykłe kalkulatory.
- Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji w celu lepszego
przystosowywania się do zmiennego środowiska. Tak rozumianej inteligencji nie posiadają
komputery (bo nie przetwarzają informacji na własne potrzeby) ale posiadają ją zwierzęta, np.
owady. Taką inteligencją wykazywałaby się maszyna, która np. w lesie albo na ulicy potrafiłaby
samodzielnie przetrwać i zdobywać z
ródła energii.
- Inteligencja to zdolność do przetwarzania informacji na poziomie abstrakcyjnych idei (np.
umiejętność dokonywania obliczeń matematycznych lub gry w szachy). Taką inteligencję również
posiadają komputery (sztuczna inteligencja).
- Inteligencja to zdolność do twórczego, a nie tylko mechanicznego przetwarzania informacji, czyli
tworzenia zupełnie nowych pojęć i ich nieoczekiwanych połączeń. Tę umiejętność wykorzystują, a
być może posiadają tylko niektórzy ludzie.
- Inteligencja to zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z
nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań i sytuacji.
- Inteligencja to zdolność ogólna do celowego działania, racjonalnego myślenia i skutecznego
radzenia sobie z trudnościami. [D. Wechsler]
- Inteligencja to umiejętność adaptacji do warunków środowiska, dopasowania środowiska do
potrzeb jednostki i wyboru kontekstu najbardziej odpowiedniego dla satysfakcjonującego działania.
[Sternberg]
- Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności, dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych
relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami
poznawczymi. [Nęcka, 2004]
Przytocz sens dwóch, najbardziej interesujących twoim zdaniem, definicji inteligencji.
Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano do zdolności czysto intelektualnych.
Obecnie uważa się, że tak rozumiana inteligencja współdziała ze zdolnościami w sferze
emocjonalnej, motywacyjnej, interpersonalnej i współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer
ludzkiej psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału intelektualnego. Dlatego współcześnie
termin "inteligencja" stosuje się szerzej i choć nie zawsze trafnie to niektóre z poniższych
stwierdzeń weszły do słownika potocznego:
- inteligencja kognitywna (albo abstrakcyjna) - to hipotetyczna esencja inteligencji i dotyczy
systemów naturalnych i sztucznych, sprowadza się do takich sprawności umysłowych, jak
umiejętności analizowania i syntezy informacji które da się zawrzeć w formie znaków,oraz
wykorzystania posiadanej wiedzy do własnych celów któremoże też modyfikować. Jak dotychczas,
w praktyce, obejmuje ona zdolność kojarzenia faktów, przeprowadzania operacji prostych
przekształceń językowych, dokonywania operacji logicznych. Inteligencję tę można programować,
rozbudowywać i także mierzyć za pomocą specjalnych testów.
- inteligencja werbalna - zdolność formułowania wypowiedzi, szybkiego i adekwatnego
znajdowania słów, dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego. Bardzo wysoką
inteligencją werbalną charakteryzują się na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.
- inteligencja emocjonalna - polega przede wszystkim na umiejętności radzenia sobie ze swoimi
emocjami, nazywania ich oraz zauważania i wpływania na emocje innych. Wiążą się z nią takie
umiejętności umysłowe jak empatia i asertywność.
- inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji emocjonalnej zdolność przystosowania się i
wpływania na środowisko społeczne człowieka.
- inteligencja twórcza - czyli zdolność do generowania nowych pojęć lub ich nieoczekiwanych
połączeń. Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak wątpliwości, że ludzie posiadają
różny jej poziom.
- inteligencja to umiejętności
Wymień i krótko opisz trzy rozszerzenia znaczenia pojęcia ąinteligencja�.
Dlaczego pojęcia ąinteligencja� zostało rozszerzone?
Teorie inteligencji
Czynnikowa teoria inteligencji
Czynnik g i czynnik s.
Zastosowanie analizy czynnikowej do badania inteligencji zapoczątkował Charles Spearman w 1904
i on jest twórcą pierwszej teorii czynnikowej inteligencji. Na podstawie analizy korelacji wyników
wykonywania różnych zadań wyodrębnił on czynnik ogólny (g) jako wartość statystyczną najsilniej
korelującą z wykonaniem zadań intelektualnych - czyli właściwą inteligencję - oraz czynnik
odpowiedzialny za specyficzne zdolności człowieka (s).
Hierarchiczne teorie inteligencji
Philip Vernon przeprowadzając badania wśród rekrutów do armii brytyjskiej wyodrębnił
następujące składowe czynnika g:
 * czynnik zdolności werbalnych (W), na który składają się:
o czynnik słowny (S)
o czynnik liczbowy (L)
o czynnik szkolny (E)
* czynnik zdolności praktycznych (P), na który składają się:
o sprawność mechaniczna (M)
o zdolności przestrzenne (O)
o zdolności manualne (R)
Raymond Cattell w 1971 roku zaproponował podział na inteligencję płynną ( gf ) i skrystalizowaną (
gc ). Ta pierwsza to ogólna zdolność warunkująca sprawność wszelkich czynności intelektualnych
(zdeterminowana biologicznie), druga to zespół szczegółowych zdolności rozwijanych na skutek
zastosowania inteligencji płynnej w życiu. Podobny podział przedstawił wcześniej Donald Hebb
wyróżniając inteligencję A (zdeterminowane genetycznie granice możliwości intelektualnych
człowieka) i inteligencję B (przejawiającą się w zachowaniu).
Teorie czynników równorzędnych
Teorię jednolitego czynnika g często poddawano krytyce, uważając go za artefakt statystyczny.
Powstało wiele teorii, które inteligencję sprowadzają do kilku równorzędnych zdolności. Według L.
L. Thurstone�a na inteligencję składa się 7 niezależnych czynników odnoszących się do różnych
aspektów funkcjonowania:
* rozumienie słów (V)
* płynność słowna (W)
* zdolności liczbowe (N)
* zdolności przestrzenne (S)
* rozumowanie (R)
* pamięć (M)
* szybkość spostrzegania (P)
Jednak dalsze badania samego Thurstone�a wskazały na istnienie jednak czynnika nadrzędnego,
który nazwał zdolnością indukcji. Inną teorie czynników równorzędnych zaproponował Howard
Gardner, który wyróżnił następujące czynniki inteligencji:
* lingwistyczna (językowa) - dotyczy komunikowania się za pomocą języka
* matematyczna i logiczna - dotyczy posługiwania się relacjami pojęć abstrakcyjnych
* wizualna i przestrzenna - umożliwia postrzeganie obrazów, przekształcanie ich i odtwarzanie z
pamięci
* muzyczna - dotyczy tworzenia i rozumienia znaczenia dz
więków
* interpersonalna - umożliwia rozpoznawanie i odróżnianie uczuć i zamiarów innych ludzi
* intrapersonalna - dotyczy rozpoznawania uczuć i tworzenia modeli psychicznych
* kinestetyczna - dotyczy posługiwania się własnym ciałem
* przyrodnicza - dotyczy odróżniania i wykorzystywania cech środowiska
Model struktury intelektu Guilforda [edytuj]
Joy Paul Guilford stosując ortogonalną analizę czynnikową, która wymusza uzyskanie
niekorelujących ze sobą czynników zbudował model "trójwymiarowy", to znaczy skonstruowany z
trzech wymiarów, z których pierwszy odzwierciedlał rodzaj zaangażowanych operacji umysłowych:
* ocenianie
* wytwarzanie konwergencyjne
* wytwarzanie dywergencyjne
* pamięć
* poznawanie
drugi wymiar rodzaj treści czy też materiału, na którym operacja była wykonywana:
* figuralna
* symboliczna
* semantyczna
* behawioralna
a trzeci rezultaty czynności, czyli wytwory:
* jednostki
* klasy
* relacje
* systemy
* przekształcenia
* implikacje
W ten sposób teoretycznie wyodrębniono 120 czynników. Teoria ta cieszyła się dużą popularnością,
choć nigdy nie zyskała potwierdzenia empirycznego.
Rozwojowe teorie inteligencji [edytuj]
Z wiekiem następuje nie tylko ilościowy wzrost poziomu inteligencji (zobacz wiek umysłowy), ale
także zmienia się jego struktura. Przebieg i przyczyny zmian próbowali wyjaśnić najwięksi badacze
rozwoju umysłowego dziecka: Lew Wygotski i Jean Piaget. Teorie te miały zupełnie inny status od
teorii czynnikowych, gdyż miały nie tylko charakter opisowy (jaka jest struktura inteligencji), ale
też wyjaśniały jej kształtowanie (zobacz Koncepcja rozwoju intelektualnego Lwa Wygotskiego,
Koncepcja rozwoju intelektualnego Jeana Piageta). Obie przedstawiały inteligencję jako produkt
interakcji czynników. Psychologia rosyjska, w której testy inteligencji były zakazane rozwijała także
teorie rozwojowe oparte na założeniu, że inteligencja jest wynikiem działania (praxis).
Triarchiczna teoria Sternberga [edytuj]
Powstały również teorie inteligencji inspirowane przez teorię przetwarzania informacji. Najbardziej
znaną z nich była ogłoszona w 1985 roku przez Roberta Sternberga tzw. triarchiczna teoria
inteligencji. Teoria składa się z trzech subteorii:
* Subteoria kontekstu (aspekt praktyczny) - ujmuje inteligencję jako sposób adaptacji do
środowiska (rzeczywistości), która pozwala na jego wybór lub kształtowanie.
* Subteoria doświadczenia (aspekt kreatywny) - ujmuje inteligencję jako właściwość, która
pozwala na efektywne rozwiązywanie nowych zadań w ramach świadomego ogólnego systemu
przetwarzania informacji oraz automatyczne przetwarzanie powtarzalnych procesów myślowych w
ramach lokalnego systemu przetwarzania informacji.
 * Subteoria składników (aspekt analityczny) - ujmuje inteligencję jako sposób organizowania
procesów poznawczych
o metaskładniki - najważniejsze procesy przetwarzania informacji, decydujące o sposobie
planowania, kontrolowania i podejmowania decyzji
+ decydowanie, jaki problem rozwiązujemy
+ wybór składników niższego rzędu zaangażowanych w rozwiązanie zadania
+ decydowanie co do organizacji informacji
+ decydowanie co do porządkowania składników (algorytmów)
+ decydowanie co do zakresu zaangażowania uwagi
+ kontrolowanie przebiegu wykonania zadania
+ wykrywanie zewnętrznych sprzężeń zwrotnych podczas rozwiązywania zadań
o składniki wykonawcze - procesy przetwarzania informacji zaangażowane w wykonanie
zadania, m.in.
+ kodowanie bodz
ców
+ porównywanie bodz
ców
+ wykonywanie obliczeń umysłowych
+ wnioskowanie
o składniki nabywania wiedzy - procesy zaangażowane w uczenie się
+ selektywne kodowanie informacji istotnych (przy odrzuceniu nieistotnych)
+ selektywne łączenie (strukturalizacja) informacji
+ selektywne porównywanie nowej informacji z uprzednio utrwaloną
Porównaj teorię czynników hierarchicznych i teorię czynników niezależnych. Na czym polega
zasadnicza różnica?
Biologiczne i kulturowe zdeterminowanie inteligencji [edytuj]
Inteligencja jako własność psychiki posiada oczywiście podstawę anatomiczno-fizjologiczną, ale
jest ona nadal niezbadana. Tym niemniej udało się ustalić kilka korelatów inteligencji w czynności
elektrycznej mózgu. W. Vogel i D. Browerman stwierdzili pozytywną korelację między ilorazem
inteligencji a częstotliwością rytmu alfa na wykresie EEG. Również złożoność fal potencjałów
wywołanych pozostaje w związku z I.I. Zdaniem Hansa Eysencka złożoność ta jest miarą tzw.
"czystej", tzn. odziedziczonej inteligencji". Jednak samo jej istnienie jest podawane w wątpliwość.
Udział czynników genetycznego i środowiskowego w kształtowaniu różnic w zakresie inteligencji
było przedmiotem zaciekłych sporów o politycznych implikacjach. Gdyby różnice w inteligencji
były dziedziczone najważniejsza stawałaby się selekcyjna rola szkolnictwa, a wyrównawcza byłaby
nieskuteczna. Natomiast gdyby różnice te były nabywane, pomiar inteligencji prowadziłby tylko
poprzez etykietkowanie do podwyższania lub obniżania inteligencji (jako samosprawdzająca się
przepowiednia), a najistotniejszy powinien być wysiłek włożony w programy wyrównacze. Obecnie
panuje pogląd, że oba czynniki współkształtują rozwój intelektualny w myśl stwierdzenia Hebba:
"Proporcja obu czynników stanowi 100 procent środowiska i 100 procent dziedziczności. Nie dodają
się one, ponieważ jakiekolwiek zachowanie zależy w pełni od obu czynników." Jeżeli natomiast
chodzi o ilościowy wpływ, jak pokazują badania nad bliz
niętami jedno- i dwujajowymi tzw.
wskaz
nik odziedziczalności wynosi około 52% (badania Strelaua).
Na czym polega niebezpieczeństwo upatrywania uwarunkowań inteligencji tylko w czynnikach
genetycznych?
Pomiar inteligencji
Do pomiaru tzw. ilorazu inteligencji stosowanych jest szereg testów psychologicznych. Pierwszy
testem inteligencji był test Alfreda Bineta z 1905. Do najbardziej znanych należą m.in.:
* WAIS-R
* Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta
* Test inteligencji Cattella
* Test matryc Ravena
* Wechsler W-B
* APIS
Wymień trzy testy inteligencji.
Oprócz tego istnieje szereg niestandaryzowanych testów, publikowanych w ramach "psychozabaw"
w rozmaitych czasopismach. Testy te nie dają żadnej rzeczywistej informacji o poziomie czyjejś
inteligencji, gdyż nie były porównywane z żadną grupą kontrolną. Dają one nieco rozrywki i
wzmacniają ego swoich użytkowników, jednak wiara w nie jest całkowicie bezpodstawna.
Iloraz inteligencji (IQ � od intelligence quotient) � wartość liczbowa testu psychometrycznego,
którego celem jest pomiar inteligencji. Wartość ta nie jest absolutną miarą inteligencji, lecz ma jak
każda jednostka miary używana do pomiaru charakter relatywny.
Iloraz inteligencji rozwojowy
Prekursorem (lecz nie twórcą) pojęcia ilorazu inteligencji był francuski psycholog Alfred Binet,
który w 1905 roku wspólnie z lekarzem Teodorem Simonem wydał pierwszy test do badania
ogólnej sprawności intelektualnej (inteligencji) u dzieci, znany pod nazwą Test Bineta-Simona. Test
składał się głównie z zadań umysłowych o różnym stopniu trudności (w przeciwieństwie do
wcześniejszych prób konstrukcji testów inteligencji, które zawierały głównie zadania na sprawność
fizyczną lub cechy antropometryczne). Po zbadaniu za ich pomocą odpowiednio dużej grupy dzieci,
Binet ustalił poziom trudności poszczególnych zadań i porangował je według wzrastającego stopnia
trudności. Następnie określił progi rozwiązanych zadań, które przeciętnie osiągają dzieci w różnym
wieku. W ten sposób stało się możliwe ocenienie, czy konkretne dziecko potrafi rozwiązać zadania
tego testu odpowiadające jego wiekowi życia. W celu interpretacji wyników tego testu, Binet
wprowadził pojęcie "wieku umysłowego". Najwyższy poziom wiekowy, na którym konkretne
dziecko rozwiązywało pomyślnie zadania testowe, stanowił wyznacznik jego wieku umysłowego.
Jeżeli, na przykład, dziecko 4-letnie rozwiązało zadania testu odpowiadające wiekowi 5 lat,
oznaczało to, że jego wiek umysłowy wynosi właśnie 5 lat, jest zatem intelektualnie rozwinięte o 1
rok ponad swój wiek życia.
Z pojęciem wieku umysłowego wiązały się jednak pewne problemy. Ta sama różnica między
wiekiem umysłowym a wiekiem życia ma bowiem zupełnie inne znaczenie kliniczne u dzieci w
różnym wieku. Na przykład, opóz
nienie wieku umysłowego o 1 rok w stosunku do wieku życia u
dziecka 2 letniego, jest nieporównywalne do opóz
nienia wieku umysłowego również o 1 rok w
stosunku do wieku życia u dziecka 12-letniego.
W związku z tym, w 1912 roku niemiecki psycholog William Stern zaproponował udoskonalenie
koncepcji wieku umysłowego, poprzez zrelatywizowanie wartości wieku umysłowego do wieku
życia. W praktyce oznaczało to obliczenie stosunku (czyli ilorazu) wieku umysłowego (ustalanego
na podstawie wykonania testu inteligencji) do rzeczywistego wieku życia. W ten sposób możliwe
stało się wyeliminowanie niejednoznaczności wiążącej się z używaniem jako wskaz
nika wykonania
testu jedynie zwykłej różnicy między wiekiem umysłowym a wiekiem życia. Dodatkowo, Stern
zaproponował przemnożenie uzyskanej wartości ilorazu przez 100, co miało znaczenie praktyczne,
ponieważ umożliwiło wyeliminowanie ułamków i ułatwiło dokonywanie obliczeń oraz prezentację
wyniku testowego. Wynik badania testowego obliczony według zaproponowanej przez siebie
formuły Stern nazwał ilorazem inteligencji (z niem. Intelligenz-Quotient ą IQ).
Zgodnie zatem z propozycją Sterna, dziecko 2-letnie, które rozwiązałoby zadania testu
odpowiadające wiekowi 1 rok (czyli wiek umysłowy=1 rok), uzyskałoby w teście inteligencji wynik
IQ=1/2x100 = 50. Natomiast dziecko 12-letnie, które rozwiązałoby zadania testu odpowiadające
wiekowi 11 lat, uzyskałoby wynik IQ=11/12x100 = 92. Z kolei dziecko, które rozwiązałoby zadania
testowe odpowiadające dokładnie jego wiekowi życia, uzyskałoby zawsze wynik 100. Dzięki temu
wyniki IQ wyrażone zostały na skali, gdzie wartości powyżej 100 oznaczają przyspieszenie,
natomiast wyniki niższe od 100 oznaczają opóz
nienie rozwoju umysłowego w stosunku do wieku
życia. Skala ta została nazwana skalą ilorazu inteligencji i jest do dziś powszechnie stosowaną skalą
standaryzowaną.
W 1916 roku, amerykański psycholog z Uniwersytetu Stanforda w USA, Lewis Terman,
opublikował zrewidowaną, poprawioną wersję testu Bineta-Simona, w której po raz pierwszy został
zastosowany jako wskaz
nik wykonania testu wynik IQ, obliczany według zaproponowanej przez
Sterna formuły. Sam test, nazywany odtąd Testem Stanford-Binet, zyskał znaczną popularność, co w
dużej mierze przyczyniło się do spopularyzowania koncepcji i samego pojęcia IQ. Ta koncepcja
obliczania wyniku pomiaru inteligencji pozostała niezmienna także w kolejnych zrewidowanych
wydaniach Testu Stanford-Binet (1937, 1960 i 1972), aż do roku 1984.
Ponieważ zaproponowany przez Sterna sposób ustalania wyniku testów inteligencji opierał się na
założeniu, iż inteligencja rozwija się równolegle z wiekiem życia, obliczany według tej formuły IQ
bywa nazywany IQ rozwojowym, a testy, w których jest on wykorzystywany ą skalami
rozwojowymi. Założenie o równoległości rozwoju umysłowego do wieku życia jednak jest
prawdziwe tylko w odniesieniu do dzieci. Stwierdzono, na przykład, że proporcjonalny wzrost
poziomu umysłowego mierzonego Testem Termana-Merrill, obserwuje się jedynie do wieku około
13 lat. Od 13 roku życia wzrost ten staje się coraz wolniejszy i zatrzymuje się około 16 roku życia.
Koncepcja IQ rozwojowego stwarza w związku z tym oczywiste problemy przy obliczaniu IQ u
osób dorosłych, u których poziom umysłowy pozostaje względnie stały, przy zwiększającej się
wartości wieku życia. W skalach binetowskich problem ten rozwiązano poprzez wprowadzenie
korekty do formuły obliczeniowej IQ, tak iż u osób powyżej 13 roku życia nie wpisuje się w
mianowniku faktycznego wieku życia, lecz wartości odpowiednio skorygowane lub wartość stałą
(tzw. wiek obliczeniowy), podawane w podręcznikach testów.
W Polsce, najbardziej znanymi testami inteligencji wykorzystującymi IQ rozwojowy są: Skala
Inteligencji Termana-Merrill (adaptacja testu Stanford-Binet z 1937 r.), Skala do Badania
Inteligencji Małych Dzieci Psyche Cattell, Skala Inteligencji Grace Arthur oraz Skala Rozwoju
Psychomotorycznego Brunet-Lezine.
Należy jednak zaznaczyć, że w zdecydowanej większości współcześnie stosowanych testów
inteligencji nie stosuje się już IQ obliczanego według klasycznej koncepcji Sterna.
Wyjaśnij na czym polega (jak go się oblicza i do czego służy) rozwojowy IQ?
Iloraz inteligencji dewiacyjny
Istotną zmianę do sposobu obliczania wyników wykonania testów inteligencji wniósł amerykański
psycholog David Wechsler. Pracując nad konstrukcją testu inteligencji dla dorosłych, przy ustalaniu
sposobu obliczania wyniku badania, napotkał wspomniane już trudności wynikające z braku
proporcjonalnego przyrostu inteligencji do wieku życia u osób dorosłych. Zdecydował się zatem
zrezygnować z koncepcji IQ rozwojowego i wykorzystać fakt, iż rozkład poziomu inteligencji ma
właściwości rozkładu normalnego. W 1939 roku wydał test inteligencji dla dorosłych, nazywany
Testem Inteligencji Wechsler-Bellevue (Bellevue ą nazwa szpitala w Nowym Jorku, w którym
pracował Wechsler), w którym zastosował nową koncepcję obliczania wyników, nie odwołującą się
do pojęcia wieku umysłowego.
Wynik testu Wechslera stanowi sumę punktów uzyskanych za wykonanie poszczególnych podtestów
i określa się go jako wynik surowy. Przebadanie odpowiednio dużej grupy osób tym testem
(normalizacja) pozwoliło ustalić rozkłady empiryczne oraz określić wartości średnich i odchyleń
standardowych (SD) dla wyników surowych w różnych grupach wiekowych. Ponieważ wartości te
mogą znacznie różnić się w poszczególnych przedziałach wiekowych, wyniki surowe osób w
różnym wieku nie mogą być ze sobą bezpośrednio porównywane.
Na przykład, wynik surowy równy 140 uzyskany przez osobę w wieku 25 lat nie jest tożsamy z
takim samym wynikiem surowym uzyskanym przez osobę w wieku 65 lat, ponieważ średni wynik
surowy w grupie dwudziestolatków wynosi 150, a w grupie sześćdziesięciolatków 130. A zatem,
wynik surowy równy 140 wskazuje, że poziom inteligencji 25-latka jest wyraz
nie niższy niż średnia
w tej grupie wiekowej, natomiast ten sam wynik surowy wskazuje, że poziom inteligencji 60-latka
jest wyraz
nie wyższy niż średnia w jego grupie wiekowej. Istnieje zatem konieczność sprowadzenia
wyników surowych osób z różnych przedziałów wiekowych do jednej, wspólnej skali, tak, aby były
ze sobą porównywalne. Wechsler postanowił wykorzystać do tego celu znaną już wówczas z testów
binetowskich i popularną skalę pomiarową ilorazu inteligencji. Do skali tej wprowadził jednak
pewną zmianę. W stosowanym wówczas Teście Stanford-Binet rozkład wyników w skali ilorazu
inteligencji charakteryzował się średnią równą 100 i odchyleniem standardowym równym 16.
Konstruując swój test, Wechsler zdecydował się przyjąć odmienną wartość odchylenia
standardowego - równą 15.
Przetransponowanie wyników surowych na wyniki w skali IQ wymaga ujęcia wyniku surowego
uzyskanego w teście przez konkretną osobę w jednostkach odchylenia standardowego. Oznacza to,
iż należy określić, o jaką część odchylenia standardowego wynik ten odchyla się od wartości
średniej w danej grupie wiekowej. Następnie wynikowi takiemu należy przypisać taką wartość ze
skali IQ, która odchyla się o dokładnie tę samą część odchylenia standardowego od średniej tej
skali. Wartość tę nazywa się wynikiem przeliczonym.
Na przykład, odchylenie standardowe w rozkładzie empirycznym wyników surowych w grupie
dwudziestolatków wynosi 20, a średnia wynosi 150. Oznacza to, że wynik surowy równy 140
uzyskany przez 25-latka odchyla się o 10 punktów, czyli o 1/2 odchylenia standardowego w dół od
średniej. Wartość 1/2 odchylenia standardowego w skali IQ wynosi 7,5, odchylenie o tę wartość w
dół od średniej równej 100, da wynik przeliczony 92,5, który zaokrągla się do pełnej wartości 93.
Zatem, wynik surowy 140 uzyskany przez 25-latka odpowiadać będzie wynikowi przeliczonemu
równemu 93 na skali IQ. Z kolei, załóżmy, że w przedziale wiekowym sześćdziesięciolatków
średnia rozkładu empirycznego wyników surowych wynosi 130, a odchylenie standardowe 30.
Wynik surowy równy 140 uzyskany przez 65-latka odchyla się zatem w górę od średniej o wartość
1/3 odchylenia standardowego. W skali IQ, 1/3 odchylenia standardowego jest równa 5, a więc
wynik przeliczony uzyskany przez 65-latka wyniesie na tej skali 100+5=105.
W praktyce, podręczniki testów inteligencji zawierają gotowe już tablice przeliczeniowe dla
poszczególnych grup wiekowych, pokazujące jakie wyniki przeliczone (wyniki na skali IQ)
odpowiadają wynikom surowym. Korzystający z testu psycholog nie musi zatem samodzielnie
dokonywać tych przeliczeń.
Dla uzyskanego w ten sposób wyniku testu inteligencji stosuje się tradycyjnie nazwę IQ, choć
faktycznie nie ma on już nic wspólnego ze stosunkiem wieku umysłowego do wieku życia.
Ponieważ wynik ten w istocie wskazuje na wielkość, o jaką wynik badanego odchyla się od średniej
w populacji, a także dla odróżnienia go od pojęcia IQ rozwojowego, w terminologii fachowej
nazywa się go IQ dewiacyjnym (ang. deviation - odchylenie). Testy, w których stosuje się tę metodę
obliczeń, określa się także czasami jako skale punktowe (wynik surowy uzyskuje się przez
zsumowanie punktów przyznanych za poszczególne zadania).
Zdecydowana większość współcześnie stosowanych testów inteligencji wykorzystuje IQ dewiacyjny.
Do najważniejszych z nich należą ukazujące się co pewien czas kolejne rewizje skal
wechslerowskich: Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych (WAIS), Skali Inteligencji Wechslera
dla Dzieci (WISC) i Skali Inteligencji Wechslera dla Dzieci Przedszkolnych (nieznormalizowana w
Polsce). Także w Skali Stanford-Binet, począwszy od czwartego wydania w 1986 roku, zastosowano
już IQ dewiacyjny.
Wyjaśnij na czym polega (jak go się oblicza i do czego służy) dewiacyjny IQ?
Skala ilorazu inteligencji i interpretacja wartości IQ [edytuj]
Wyrażanie wyników uzyskanych w testach inteligencji w postaci klasycznego sternowskiego IQ
dało początek skali nazywanej skalą ilorazu inteligencji. Ponieważ poziom inteligencji w populacji
ogólnej posiada rozkład zbliżony do krzywej Gaussa, również rozkład wyników na skali IQ ma
cechy rozkładu normalnego. Średnia tej skali wynosi 100. Istnieją jednak pewne różnice co do
przyjmowanej wartości odchylenia standardowego. W testach binetowskich odchylenie standardowe
wynosiło 16, natomiast Wechsler na potrzeby swoich skal za wartość odchylenia standardowego
skali IQ przyjął 15.
W rezultacie interpretacja wyników badania poziomu inteligencji za pomocą testów binetowskich i
wechslerowskich może się czasem nieznacznie różnić. Ponieważ przedziały interpretacyjne
ilorazów inteligencji wyznaczane są przez wartości odchyleń standardowych, różnice w
odchyleniach standardowych skali IQ prowadzą do nieco odmiennych wartości progowych
przyjmowane dla poszczególnych przedziałów interpretacyjnych ilorazów inteligencji. W praktyce
najczęściej nie ma to większego znaczenia, gdyż czasami standardowy błąd pomiaru jedną metodą
może być większy niż różnica uzyskana przy badaniu dwoma testami, z których jeden ma
odchylenie standardowe 15 a drugi 16.
Wyjątkową sytuacją, w której różnica taka może mieć czasem rozstrzygające znaczenie, jest
diagnoza upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim u osób uzyskujących wynik IQ na granicy
normy i upośledzenia. Jednym z kryteriów wymaganych do rozpoznania upośledzenia umysłowego
w stopniu lekkim jest stwierdzenie obniżenia ogólnego poziomu intelektualnego (inteligencji
ogólnej) o co najmniej 2 odchylenia standardowych od średniej. W skalach binetowskich wartość IQ
odpowiadająca 2 odchyleniom standardowym poniżej średniej wyniesie zatem 68, natomiast w
testach wechslerowskich 70. Problem ten nie istnieje w przypadku diagnozy głębszych stopni
upośledzenia, ponieważ zgodnie z klasyfikacjami zaburzeń psychicznych, graniczne wartości IQ
pomiędzy nimi mają charakter 5-punktowych przedziałów. Ewentualne różnice wynikające z
zastosowania testów o odchyleniu standardowym 15 lub 16 nie są więc na tyle duże, by miały
jakiekolwiek znaczenie kliniczne.
W niektórych testach inteligencji, wyników surowych nie przelicza się na tradycyjną skalę IQ, lecz
na inne skale standaryzowane (np. skalę tetronową, stenową) lub na skalę centylową. W niektórych
testach inteligencji wyniki przedstawia się na skali ilorazu inteligencji, lecz o jeszczej innej wartości
odchylenia standardowego niż w skalach binetowskich (SD=16) i wechslerowskich (SD=15).
Przykładem takiego testu jest Test Inteligencji Niezależny Kulturowo Raymonda Cattella. W teście
tym przyjęta wartość odchylenia standardowego w skali ilorazu inteligencji wynosi 24. Oznacza to,
że np. IQ=124 w teście Cattella odpowiada IQ=116 w teście binetowskim i IQ=115 w teście
wechslerowskim. Różnice te ilustrują fakt, iż IQ jest względną, a nie absolutną miarą inteligencji
ogólnej.
Inteligencja emocjonalna
Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ [ang.] Emotional Quotient - kompetencje osobiste człowieka
w rozumieniu, zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też
zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób.
Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do
inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i
abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji, i wyrażane wskaz
nikiem IQ [ang.] Intelligence
Quotient.
Typologia kompetencji emocjonalnych
Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji:
KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE (relacje z samym sobą)
* Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o
własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli
świadomość emocjonalna.
* Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości,
umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od
sądów innych ludzi.
* Samokontrola: zdolność świadomego reagowania na bodz
ce zewnętrzne; umiejętność radzenia
sobie ze stresem i kształtowania własnych emocji w zgodzie z samym sobą, z własnymi normami,
zasadami oraz wyznawanymi wartościami.
KOMPETENCJE SPOŁECZNE (relacje z innymi)
* Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie
uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na
odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania
i rozumienia relacji społecznych.
 * Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie
emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego
terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania
praw innych osób do ich obrony.
* Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania
na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia
konfliktów.
* Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji;
zdolność zjednywania sobie zwolenników.
* Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie
na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego
rozwiązywania problemów.
KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań,
wyzwań i działań)
* Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów
lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm.
* Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność
radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w
otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.
* Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań;
umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w
zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.
Z jakich trzech nadrzędnych kompetencji składa się zjawisko inteligencji emocjonalnej?
Stres
Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami
jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi.
Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi.
Podaj ogólną psychologiczną definicję zjawiska stresu.
W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem
fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe,
fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne.
Podaj ogólną medyczną definicję zjawiska stresu.
Pochodzenie pojęcia stres
Pojęcie stresu wprowadzone zostało do użycia przez Hansa Hugona Selye�a, który badaniu tego
zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej. Z tego też powodu nosił przydomek dr Stress. Selye
opublikował ponad 1400 artykułów i 30 książek na temat stresu.
Selye jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób somatycznych jest skutkiem niezdolności
człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem niewydolności tzw. syndromu
ogólnej adaptacji i opisał je w pierwszej swojej książce na temat stresu w roku 1956 pt. The Stress
of Life.
Definicje stresu
Istnieją 3 typy definicji stresu:
1) Stres jako bodziec - sytuacje występujące w naszym otoczeniu mające naturalną zdolność do
wywoływania napięcia i silnych emocji. Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą:
teoria Ellio i Eisdorfer, koncepcja Janisa oraz koncepcja zmian życiowych Thomasa Holmesa i
Richarda Rahe' a.
2) Stres jako reakcja - zarówno fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie
stresorów (sytuacji wywołujących stres). Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą:
homeostatyczna teoria Cannona czy koncepcja Selyego (GAS, LAS).
3) Stres jako proces lub transakcja - relacja między jednostką a otoczeniem: transakcyjny model
Lazarusa, koncepcja Antonovsky�ego, koncepcja Hobfolla, koncepcja sytuacji trudnych
Tomaszewskiego, regulacyjno-informacyjna teoria stresu Reykowskiego.
Wymień trzy podejścia (definicje) zjawiska stresu.
Trzy typy reakcji na stres:
* Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych
celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodz
ca, czyli stresora.
* Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
* Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on
eustresowy lub dystresowy
Wymień trzy typy reakcji na stres, opisz krótko jedną spośród nich.
Radzenie sobie ze stresem (coping) to poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na
opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych lub wewnętrznych żądań.
Stres wiąże się zwykle z nasileniem wydzielania kortykotropiny przez przysadkę mózgową. Wysoki
poziom tego hormonu pobudza korę nadnerczy powodując intensywną produkcję glikokortykoidów
- naturalnych sterydów, które podnoszą wydajność organizmu i pozwalają na przystosowanie się do
warunków stresowych.
Objawy ostrego stresu
* pobudzenie emocjonalne,
* wzrost ciśnienia krwi,
* przyspieszenie akcji serca,
* ból głowy,
* ból brzucha,
* przyspieszenie oddechu,
* suchość w ustach,
 * "gęsia skórka",
* wzrost stężenia cukru we krwi;
Wymień 4 objawy ostrego stresu.
Psychologia stresu
Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie
niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości
adaptacyjne jednostki) lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia
sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Wielu
badaczy zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju. Koncepcje określające stres jako
zawsze szkodliwy (przede wszystkim teoria wychowania bezstresowego Carla Rogersa) są uważane
za największą pomyłkę naukowej psychologii. Stres zbyt długotrwały przyczynia się do rozwoju
zaburzeń psychicznych, przede wszystkim takich jak: zaburzenia lękowe (nerwicowe) i depresyjne,
stres zbyt silny, traumatyczny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w
szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości.
Fazy stresu
Wg Selye�go stres przebiega w następujących fazach:
* Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu
niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. Wyróżniamy w niej dwie subfazy:
o Stadium szoku.
o Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne.
* Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń
radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy.
W innym wypadku następuje trzecia faza.
* Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do
wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W
szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci.
Wymień główne fazy stresu wg Selye�go
Typowe stresory, czyli alternatywna koncepcja stresu wg Thomasa Holmesa i Richarda Rahe' a
Zdarzenie i liczba punktów określająca obciążenie
śmierć współmałżonka 100
rozwód 73
ślub 50
utrata pracy 47
pogodzenie się ze współmałżonkiem 45
reorganizacja przedsiębiorstwa 39
zmiana pracy 36
zmiana godzin lub warunków pracy 20
urlop 13
święta 12
W roku 1967, dwaj psychiatrzy z Washington University w Seattle, tj. Thomas Holmes oraz Richard
Rahe ogłosili alternatywną koncepcję stresu, bazującą na pojęciu stresora. Holmes i Rahe
opracowali skalę 43 wydarzeń życiowych, którą wolontariusze uszeregowali według tego, jak
wielkiego przystosowania wymaga każde wydarzenie. Badacze badali względną siłę działania
sytuacji stresujących, przypisując bodz
cowi odpowiednią wartość umowną jednostek stresu w skali
od 0 do 100. W ten sposób powstał popularny kwestionariusz Social Readjustment Rating Scale
(SRRS).
Kwestionariusz (SRRS) Thomasa Holmesa i Richarda Rahe' a aplikowano ludziom przywiezionym
na ostry dyżur oraz osobom towarzyszącym. Okazało się, że osoby chore doświadczyły znacznie
więcej stresujących wydarzeń w przeciągu roku poprzedzającego chorobę, niż osoby towarzyszące.
Udowodniono wówczas statystyczny związek pomiędzy stresorami, a chorobą.
Statystyczny efekt stresorów
Z badań Holmesa i Rahe�a wynika interesująca zależność statystyczna pomiędzy stresorami, a
prawdopodobieństwem zapadnięcia na poważną chorobę:
- 150 - 199 jednostek stresu = 37% szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat
- 200 - 299 jednostek stresu = 51% szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat
- ponad 300 jednostek stresu = 79% szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat
SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM:
Wyróżnia się trzy główne style radzenia sobie ze stresem:
-aktywne zachowanie- czyli reakcje, które zmieniają sytuację;
-poznawcze radzenie sobie- czyli reakcje, które zmieniają znaczenie lub ocenę stresu;
-unikanie- czyli reakcje, które zmierzają do kontroli przykrytych uczuć
Wymień trzy główne style radzenia sobie ze stresem.
Aby zredukować szkodliwe skutki nie uzewnętrznionego stresu, nie wystarczy tylko go
zidentyfikować i sobie uświadomić. Jak wiele jest z
ródeł stresu, tak wiele jest sposobów radzenia
sobie z nim. Jednakże, wszystkie zmiany wymagają wysiłku: należy zmienić z
ródło stresu i/lub
twoje reakcje na niego. Więc jak należy postępować?
1. Uświadom sobie co jest twoim stresorem oraz twoje własne emocjonalne i fizyczne reakcje.
� Zaobserwuj swoje niepokoje. Nie ignoruj ich. Nie lekceważ ich.
� Ustal, które wydarzenia wywołują w tobie niepokój. Jak sobie tłumaczysz znaczenie tych
wydarzeń?
� Zaobserwuj jak twoje ciało reaguje na stres. Czy jest to zdenerwowanie, a może fizyczny rozstrój?
Jeśli tak, to jak on przebiega?
2. Ustal, co możesz zmienić.
Najważniejsze - to nie pozwolić "wyłączyć" się myśleniu. Uspokojenie gonitwy myśli i chłodny
ocena sytuacji pomogą nam podjąć właściwą decyzję. Najlepiej byłoby móc oderwać się na chwilę i
pomyśleć spokojnie, z filiżanką herbaty w ręku, co się właściwie stało (np. urzędniczka nie
załatwiła naszej sprawy i była nieprzyjemna) i dlaczego.
Odpowiedz
na to ostatnie pytanie może być bardzo istotna, warto więc poświęcić jej więcej czasu i
spróbować udzielić sobie kilku, wynikających z różnych punktów widzenia, odpowiedzi. Różne
możliwe warianty interpretacji zdarzenia są ważne dla uzyskania w miarę obiektywnego spojrzenia
na to, co nas spotkało. Dzięki temu będzie można właściwie ocenić sytuację i stwierdzić, czy można
coś w niej zmienić, czy też wszelkie próby zmiany będą tylko startą energii i czasu. Refleksja nad
sobą pogłębi naszą znajomość własnych słabych i mocnych stron, co pozwoli m.in. przewidywać na
przyszłość, jakie sytuacje niosą ze sobą dla nas ryzyko stresu.
1) Codziennie chwila gimnastyki
To najprostszy i najłatwiejszy sposób na pozbycie się silnego napięcia.
Ruch sprawia, że krew krąży szybciej usuwając z organizmu nadmiar
adrenaliny i hormonów stresu, które wytwarzamy w chwilach zdenerwowania. Doskonałym
sposobem na pozbawienie się stresu jest
też półgodzinny marszu na świeżym powietrzu, najlepiej wśród zieleni i ciszy.
2) Posłuchać spokojnej muzyki
Oddziaływanie dz
więków instrumentów muzycznych na naszą psychikę odkryto już przed wiekami,
a gra na flecie lub lutni koiła nerwy cesarzy i królów.
3) Czas spędzany z bliskimi
Obecność bliskich, serdecznych osób leczy jak najlepsze lekarstwo. Dzieje się tak dlatego, że mamy
poczucie bezpieczeństwa, czujemy, że jesteśmy komuś potrzebni i że inni nas wspierają. To działa
jak najlepszy wentyl bezpieczeństwa i niweluje napięcie, pozwala z dystansem spojrzeć na
problemy.
4) Oddychanie brzuchem
Już w starożytnych Indiach i Chinach odkryto, że najskuteczniejszym sposobem na wyciszenie jest
rytmiczny głęboki oddech. Większość z nas oddycha z
le wyłącznie piersiami, piersiami więc
płytko, co sprawia, że nie następuje całkowita wymiana powietrza, które zalega w dolnej części
płuc.
5) Biofeedback"
To najnowsza metoda likwidowania stresu, której poddawani byli do tej pory tylko sportowcy i
kosmonauci. Metoda ta polega na zbadaniu rodzaju fal, które wytwarza nasz mózg i zastosowaniu
ćwiczeń, bardzo przypominających udział w grze komputerowej. Efektem terapii jest zwiększenie
odporności psychicznej i wyraz
na poprawa nastroju.
6) Zioła na uspokojenie
Napary z ziół to najlepszy środek na szybkie pozbycie się napięcia i zdenerwowania.
Naturalną konsekwencją życia w stresie jest potrzeba jego odreagowania. Nie wszyscy potrafią
sobie poradzić w sposób naturalny i neutralny dla organizmu: oddając się lekturze, idąc na spacer,
do teatru, czy w przypadku zaostrzenia objawów zdecydować się na wizytę u lekarza.
W dzisiejszych czasach żyje się szybko. Przed współczesnym człowiekiem piętrzą się problemy, z
którymi nie spotykali się nasi rodzice czy dziadkowie: współzawodnictwo, ciągła rywalizacja,
ryzyko utraty pracy, anonimowość.
To wszystko stanowi doskonałą pożywkę dla stresu, który jest nie tylko przyczyną problemów
emocjonalnych i uzależnień ale także leży bezpośrednio lub pośrednio u podstaw wielu groz
nych
chorób takich jak choroby układu krążenia, pokarmowego czy nerwowego.
Nie trzeba być nawet szczególnie uważnym obserwatorem, aby dostrzec, że z każdym rokiem nasze
życie staje się coraz bardziej intensywne, jego tempo systematycznie wzrasta. Za postęp
cywilizacyjny i oderwanie od środowiska naturalnego płacimy coraz wyższą cenę.
Wymień trzy sposoby radzenia sobie ze stresem, zakwalifikuj je do odpowiedniego stylu radzenia
sobie ze stresem.