2. Ramowy plan prezentacji
1.Wstęp
przedstawienie definicji słowa rewolucja, popularność tego motywu w literaturze zależy od czasów, w jakich przyszło żyć autorowi, stąd różne obrazy rewolucji, ale łączy jej jedno przesłanie
rewolucja zawsze jest ukazana jako krwawe działanie, które nie przynosi zmian lub jedynie krótkotrwałe.

2.Kolejność prezentowanych argumentów na podstawie utworów:
A) Nie -Boska Komedia
- rewolucja jako dantejskie piekło, jako postać apokaliptycznej wizji niszczenia wszelkich wartości
duchowych, moralnych i materialnych,
b) Przedwiośnie
- krytyczny obraz rewolucji w Baku, odsłania w ludziach to, co najgorsze, rewolucja to początkowo wolność i całkowita bezkarność, później wielka, porywająca idea sprawiedliwości i możliwości czynnego udziału w wielkiej historii, wreszcie wielkie rozczarowanie i strach, Żeromski ostrzega przed rewolucją
c) Szewcy
- rewolucja ma charakter permanentny, ukazanie przerażającej wizji historii
d) Tango
- pojęcie rewolucji nabiera nowych znaczeń - jest to rewolucja obyczajowo-artystyczna, przywódcą rewolucji jest Edek- "cham i prostak."

3.Podsumowanie - Ogólne wnioski na temat rewolucji wysnute na podstawie przedstawionych utworów, podkreślenie podobieństwa wizji rewolucji w omawianych tekstach.



Temat mojej prezentacji brzmi "Przedstaw różne oblicza rewolucji w znanych Ci utworach literackich". Myślę, że najwłaściwiej będzie, jeżeli zacznę swoją wypowiedź od zdefiniowania znaczenia słowa "rewolucja". Wyraz rewolucja pochodzi z języka łacińskiego, w znaczeniu szerokim i metaforycznym oznacza wszelką, szybką i głęboką zmianę (np. rewolucja obyczajowa, przemysłowa, techniczna), w znaczeniu węższym jest to gwałtowna zmiana ustroju politycznego i organizacji społecznych. Odbywa się przy znacznym zaangażowaniu społeczeństwa i przy zastosowaniu środków niezgodnych z prawem. Często jest ona buntem jednej klasy społecznej przeciwko drugiej. Przykładem historycznym może być rewolucja francuska z 1789 roku. Istotne jest to, że problem rewolucji pojawia się zarówno w literaturze polskiej jak i europejskiej. Jest motywem często wykorzystywanym przez twórców, którzy podkreślają, iż burzy ona ustalony społeczny porządek i w intencjach rewolucjonistów prowadzi ku lepszej przyszłości. W mojej wypowiedzi chciałabym przeanalizować motyw rewolucji w następujący sposób: przedstawić przyczyny, przebieg i skutki tego procesu by udowodnić, że artystów bardziej interesują prawa rządzące tym zjawiskiem niż samo ujęcie historyczne rewolucji. Do pokazania tej prawidłowości posłużę się wybranymi utworami literackimi.

Swoje rozważania rozpocznę od utworu, pt. "Nie
Boska Komedia" Zygmunta Krasińskiego. Czytając utwór dość szybko możemy stwierdzić, że Krasiński postrzega rewolucję jako diabelską, demoniczną siłę wyzwalającą w człowieku najbardziej prymitywne instynkty. Temat rewolucji pokazuje autor w drugiej części utworu, gdzie zestawia ze sobą poglądy dwóch postaci
przywódcy arystokracji i rewolucjonistów, którzy prezentując racje cząstkowe nie mogą dojść do zgody.. Według Krasińskiego cały wiek XIX idzie ku zniszczeniu, tocząc walkę między dwoma porządkami
starym, tradycyjnym i nowoczesnym. Starej wizji świata broni arystokracja, przeciwko niej występują ci, którzy są na jej usługach
pokojówki, rzeźnicy, lokaje, kucharze; autor przedstawił ich jako motłoch, tłum nędzarzy, pałający chęcią zemsty. Właśnie obóz rewolucjonistów przedstawił Krasiński szczególnie stronniczo i negatywnie, choćby z powodu tego, że sam był arystokratą. Zajmują się oni pijaństwem, wyprawiają orgie, tańczą wokół szubienic, manifestując w ten sposób żądzę mordu i zniszczenia, bezczeszczą świętości, w ich obozie panuje chaos.
Hrabia Henryk doskonale zdaje sobie sprawę, że rewolucja nie przyniesie zmiany, mówi, że rewolucja, to stare zbrodnie ubrane w nowe szaty
na miejsce dawnej nierówności zostanie wprowadzona nowa. Na zgliszczach systemu społecznego rewolucjoniści nie potrafią zbudować nowego, doskonalszego ładu. Grozę rewolucji podkreśla Krasiński poprzez wprowadzenie do tekstu frenetyzmu romantycznego. Elementy makabry i satanizmu są więc wszechobecne w utworze. Wizja rewolucji została przez autora ustylizowana na wzór Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Również przywódca obozu rewolucjonistów- Pankracy- skupia w sobie cechy autentycznych dyktatorów rewolucji francuskiej, zwłaszcza Robespierreła i Dantona.. Ważną rolę odgrywa w dramacie Bóg
to On jest odpowiedzialny za losy świata, tylko on tworzy Historię, Człowiek okazuje się jedynie żałosnym kreatorem historii, raczej jego karykaturą, bo to, co tworzy, przypomina jedynie ponurą farsę. Rewolucja nie przynosi w efekcie ziemskiego raju, burzy jedynie stary porządek, pozostawiając ruiny i zgliszcza. Przynosi jednocześnie katastroficzną zapowiedz końca świata, który Bóg zsyła na człowieka w akcie zemsty i kary za bunt wobec Boskiego porządku. W finalnej scenie dramatu przywódca rewolucjonistów, Pankracy, ginie porażony wizją Chrystusa z okrzykiem: "Galilejczyku, zwyciężyłeś!". Człowiek, który poważył się naruszyć Boską strukturę świata, musi ponieść właściwą karę. Musi zrozumieć, że nie bunt, ale pokora, miłość bliźniego i cierpliwość jest sposobem funkcjonowania w niedoskonałym świecie.
Czasy, na które przypada większość twórczości S. Żeromskiego spowija mrok niewoli, tym bardziej polityczne podłoże i tematyka "Przedwiośnia" nie dziwi. Rewolucja jako czyn zbrojny jest jednym z głównych tematów powieści. Świadczy o tym klamrowa kompozycja powieści, która zaczyna się wizją rewolucji w Baku, a kończy proroctwem takiej samej makabry w Polsce. Zapowiada ją bowiem obraz marszu robotników na Belweder w finalnej scenie powieści. Tutaj rewolucja jest ujmowana jako bunt przeciwko wszystkim elementom dotychczasowego świata: porząkowi społecznemu, państwowemu, religii, własności, filozofii, itp. Obraz rewolucji pokazany jest poprzez pryzmat widzenia głównego bohatera - Cezarego Baryki. Młody bohater dojrzewa, co w powieści uwidacznia się też poprzez jego stosunek do rewolucji. Na początku przeżywa wielką fascynację ideami rewolucji, biega na wiece, klaszcze mówcom, których nie rozumie. Rewolucja uwalnia go od krępującej władzy rodziców, otwiera perspektywę większej wolności.
"Rewolucja
nauczał ducha matki
to jest konieczność, wyższa ponad wszystko." Wkrótce jednak zachwyt mija, Baryka z większym dystansem spojrzy na rewolucyjny zryw, odczuje bowiem jego skutki na własnej skórze. Zabraknie jedzenia i innych podstawowych środków do życia. Doceni wówczas matkę, którą wcześniej uważał za wroga rewolucji, dostrzeże, jak w ciągu kilku miesięcy wskutek ciężkiej pracy, matka straciła dawną urodę, stanie się starą, zaniedbaną kobietą. Kiedy Cezary zauważy, że po śmierci zdarto zmarłej nawet obrączkę z palca, zrozumie, że rewolucja nie szanuje żadnych świętości, kieruje sie jedynie chęcią zysku. Kolejnym porażającym doświadczeniem bohatera będzie praca przy grzebaniu trupów, która utwierdzi go w przekonaniu o bezsensie rewolucji, dostrzeże piekło rewolucji, która burzy cywilizację, nie dając niczego w zamian. Cezary odkryje, że pozostał zupełnie sam, że wskutek rewolucji utracił bliskich.
Okazało się, że rewolucja w Baku przyniosła zniszczenie. Żeromski oczywiście przerysowuje tę wizję, kiedy pisze, iż ulicami płynęła krew, a ryby w morzu były objedzone trupami, które już nie mieściły się na ulicach.
Wkrótce Baryka jeszcze raz zetknie się z ideami rewolucji. Środowisko warszawskich rewolucjonistów pokaże Żeromski w sposób groteskowy jako grupę fanatyków i doktrynerów. Te cechy skupia w sobie Antoni Lulek, którego Cezary pozna na uniwersytecie. Lulek nie chce Polski z dawnymi zaszłościami, tradycją. Pragnie gwałtownych zmian społecznych, które zburzą istniejący porządek. Rewolucja ma przynieść, według Lulka, raj na ziemi, wprowadzić sprawiedliwość społeczną. Baryka na zebraniach komunistów ośmiesza argumenty Lulka, podważa rację, zażarcie polemizuje, wie doskonale czym kończą się wzniosłe ideały o poprawie świata, ma jeszcze w pamięci bakijską grozę. Mimo to, Cezary w rezultacie bierze udział w robotniczym marszu na Belweder. Jednakże dość nieśmiało i jakby trochę z dystansu. Żeromski w całej powieści podkreśla swój sprzeciw wobec rewolucji, rozumiał ją jako zło. Uważał, że niesie za sobą jedynie mordy i grabieże. Przewrót według autora niczego nie tworzy, ale wszystko niszczy, ponieważ jest wynikiem nienawiści i zemsty, nie może więc wyniknąć z niego nic dobrego. W jednym tylko Żeromski popierał rewolucjonistów - uważał, że należy wprowadzić zmiany i był świadomy konieczności walki. Występował jednak przeciwko całej koncepcji i formie krwawego przewrotu. Autor chciał przerazić widmem rewolucji i w ten sposób ostrzegał oraz próbował zapobiec podobnym wydarzeniom w kraju.
Analizę mechanizmów rewolucji zajmuje się również Stanisław Ignacy Witkiewicz w dramacie "Szewcy". Nie przedstawia rewolucji konkretnej, buduje obraz abstrakcyjnego przewrotu, posługując się elementami parodii, groteski i absurdu. Rewolucja w utworze polega na odwróceniu ról społecznych
rządzeni stają się rządzącymi. Przewrót pojawia się tutaj jako logiczna konsekwencja dyktatorskich rządów Scurvyłego prowadząca do coraz silniejszej automatyzacji. Po objęciu władzy i ugruntowaniu własnej pozycji autorzy przewrotu popadają w stan porewolucyjnego chaosu. Czeladnicy ogarnięci metafizyczna pustką istnienia zabijają Sajetana, co jest argumentem na to, że rewolucja "pożera własne dzieci". Rewolucja zaczyna dzielić się na kluby, stronnictwa, zanika wspólnota ideałów, pojawiają się coraz większe różnice między poszczególnymi twórcami przewrotu. Taki stan rzeczy powoduje jedynie anarchię- łatwo nad nią zapanować poprzez narzucenia kolejnego, jeszcze bardziej bezwzględnego porządku. W efekcie na scenę wchodzą Towarzysz X i Towarzysz Abramowski. Kładą kres porewolucyjnemu chaosowi poprzez totalną mechanizację społeczeństwa. Z żalem mówią o sobie :"Szkoda tylko, że my sami nie jesteśmy automatami".
Rewolucja w ujęciu Witkiewicza ukazana jest jako bezsens. Władza przechodzi bowiem w inne ręce, co oznacza zmianę sposobu rządzenia, a nie jego istoty. Następcy wcale nie są lepsi od ich poprzedników. Witkacy wyraźnie przestrzega przed rewolucją, ukazując, czym naprawdę ona jest. Według autora to jedynie zamiana miejsc, prowadząca do mechanizacji i zezwierzęcenia społecznego oraz psychicznej degradacji jednostki. Co więcej wpływa na zanik uczuć metafizycznych
tak ważnych dla Witkacego. Rewolucja ma na celu dobrobyt, używanie życia, a nie realizację idei, dlatego nie może ona zapewnić polepszenia sytuacji ogólnej społeczeństwa, lecz tylko jednej grupy kosztem drugiej. Autor podkreśla, że historia wraca do punktu wyjścia. Na przykładzie trzech rodzajów rewolucji, Witkacy pokazuje, iż nie ma ona sensu, jest wielkim chaosem, który prowadzi do terroru, przemocy i gwałtu, jest katastrofą.
Podobnej rekonstrukcji prawideł rewolucyjnego przewrotu dokonał Sławomir Mrożek w "Tangu". Ten utwór również pokazuje interesujące mnie zagadnienie w sposób groteskowy. Współczesny dramaturg pokazuje kilka typów rewolucji
obyczajową, społeczną.
Przemiany społeczne zwykle oznaczają walkę o władzę między pokoleniami lub przedstawicielami pokoleń. W omawianym dramacie Mrożek kreśli obraz młodego pokolenia, króre buntuje się nie tyle przeciwko ojcom, co przeciwko brakowi norm i zasad postępowania; chcą przywrócić ład i porządek. W rodzinie Artura wszystkie konwencje zostały złamane. Matka- nowoczesna do przesady, aby potwierdzić swoją antymieszczańskość zdradza męża ze służącym, ojciec- ciągle "rozpięty", wyzwolony artysta- toleruje romans żony, by zamanifestować w ten sposób swój śmieszny liberalizm. Babcia jak nastolatka nosi trampki, a dziadek zamiast przypisanego z racji wieku konserwatyzmu, nad wyraz łatwo przystosowuje się do każdej nowej sytuacji. Jego kolejnym efektem jest także kontrrewolucja. Uosabia ja Artur, spadkobierca tego, co zaistniało po buncie rodziców. To on próbuje zapanować nad rodzinno- społecznym nieładem, niestety bez powodzenia.
W swoim utworze przedstawił on rewolucję obyczajowo- artystyczną, której autorami byli Eleonora i Stomil, to oni zniszczyli skostniałe formy. Nietrudno się jednak domyślić, że ów przewrót kulturalny symbolizuje w istocie przewrót społeczny, rodzina jest przecież miniaturą społeczeństwa. Mrożek eksponuje przede wszystkim konsekwencje rewolucji poprzez groteskowy obraz świata, który "wypadł z formy". Nowy ład (choć trudno to nazwać ładem w ogólnym pojęciu) wprowadza Edek
"prostak i cham". On zabija Artura, co można interpretować jako wyraz niechęci do prywrócenia dawnych wartości. Edek zwycięża też w walce o nowy ksztalt sztuki, czego bronią rodzice Artura. Edek, który przejmuje władzę uosabia kulturę masową, jego życiowa mądrość opiera się na kilku powiedzeniach z kalendarzy i tanich powieści, np. "ja cię kocham, a ty śpisz". W finalnej części dramatu tańczy w przyciasnej marynarce Artura tango La Cumparista. Taniec Edka jest wyrazem triumfu totalitarnej siły, zapowiedzią nowego, nieludzkiego porządku. Bohater zapowiada swoje rządy wygłaszając swoiste expose
"siedzieć cicho, nie buntować się". "Miał być rząd dusz, a nadchodzą rządy chama"- powiedział krótko Stomil.

We wszystkich przedstawionych przeze mnie utworach poruszających problem rewolucji walka klas ukazana jest jako siła niszcząca. W każdym z przytoczonych dzieł powstałych przecież w różnych epokach rewolucja pokazana jest jako zło. Może się dokonywać w rzeczywistości społecznej lub obyczajowej, jednakże nigdy nie przynosi korzyści. Historia zatacza koło i ci, którzy walczyli o nowy porządek opary na zasadach równości i sprawiedliwości sami stają się oprawcami. Niezależnie więc po czyjej stronie staniemy: rewolucjonistów, uciskanych przez wiele pokoleń, czy obrońców starego systemu, "rewolucja" w literaturze polskiej oznacza chaos, zmianę władzy oraz potworne dzieło zabijania. Na podkreślenie tych słów chciałabym powtórzyć za Dostojewskim, iż rewolucja zawsze będzie zbrodnią, może przynieść wyłącznie zniszczenie, zagładę wczorajszego świata i stworzyć w jego miejsce równie koszmarną rzeczywistość.

Dziękuję.






"Przedstaw różne motywy rewolucji w literaturze"

1. Ramowy plan prezentacji
1. Określenie problemu
niemal każda rewolucja rozpoczyna się od głoszenia wielkich szczytnych ideałów, o których wkrótce się zapomina, a przywódcy rewolucji tworzą nową arystokrację i zaspokajają swoje żądze władzy.

2. Kolejność prezentowanych argumentów na podstawie utworów:
A) rewolucja jako dantejskie piekło w "Nie- boskiej Komedii" Zygmunta Krasińskiego.
B) Krytyczny obraz rewolucji w Baku w "Przedwiośniu" Stefana Żeromskiego
C) Ukazanie groteskowego obrazu rewolucji w "Szewcach" Stanisława Ignacego Witkiewicza.
D) Rewolucja obyczajowo-artystyczna w "Tangu" Sławomira Mrożka

3. Wnioski - Ogólne wnioski na temat rewolucji wysnute na podstawie przedstawionych utworów, podkreślenie podobieństwa wizji rewolucji w omawianych tekstach.
-------------------------------
Rewolucja jako zjawisko pojawia się cyklicznie w historii. Jest ona naturalna w środowisku ludzkim. Światem rządzi ewolucja. Człowiek to niesamowicie skomplikowana konstrukcja, którą cechuje niecierpliwość i żądza zmiany, dlatego ludziom bliższe jest zjawisko rewolucji niż ewolucji.

Rewolucja to wyraz pochodzenia łacińskiego, w znaczeniu szerokim i metaforycznym
wszelka, szybka i głęboka zmiana (np. rewolucja obyczajowa, przemysłowa, techniczna), w znaczeniu węższym
gwałtowna zmiana ustroju politycznego i organizacji społecznych, odbywa się przy znacznym zaangażowaniu społeczeństwa i przy zastosowaniu środków niezgodnych z prawem. Często jest ona buntem jednej klasy społecznej przeciwko drugiej. Przykładem historycznym może być rewolucja francuska z 1789 r.

Problem rewolucji pojawia się zarówno w literaturze polskiej jak i europejskiej. Pisarzy, u których pojawia się motyw rewolucji bardziej interesował wpływ tego procesu na jednostkę i powstanie praw nim rządzących. Nie interesowały ich fakty.
W mojej wypowiedzi chciałbym przeanalizować motyw rewolucji w następujący sposób: przyczyny, przebieg i skutki tego procesu by udowodnić, że artystów bardziej interesują prawa rządzące tym zjawiskiem niż ujęcie historyczne rewolucji.
PRZYCZYNY:
Do analizy wybrałem następujące utwory:

"Nie-boska komedia" Zygmunta Krasińskiego:
- przyczynami wybuchu rewolucji są przyczyny społeczne

"Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego:
- przyczyny to: wyzysk klas niższych przez wyższe, zlikwidowanie kapitalizmu, przejęcie władzy przez robotników, ogólne niezadowolenie społeczne;

"Szewcy" Stanisława Witkacego:
W "Szewcach mamy do czynienia z trzema rewolucjami"
- I rewolucja proletariacka: przyczyny społ., bunt klasy niższej przeciwko arystokracji i zwierzchnikom;
- II rewolucja faszystowska: przyczyny polityczne, chodzi o zmianę ustroju;
- III rewolucja technokratyczna: ....

"Folwark zwierzęcy" Georga Orwella:
- przyczyny społeczne, chęć odzyskania wolności,

"Tango" Sławomira Mrożka:
-przyczyny obyczajowe dotyczące głównie rodziny , statusu jej członków;

PRZEBIEG I SKUTKI:
Przy omawianiu przebiegu rewolucji chciałem się bardziej skupić na następujących utworach:

"Nieboska komedia" Z. Krasińskiego:
występują:
- Przechrzta i kapłani, którzy chcą nowej wiary
- Kobiety wyzwolenia seksualnego
- Rzeźnicy mordu i krwi
- Lokaje i służba szacunku u pana;

Rewolucja polegała na ataku i zdobyciu zamku św. Trójcy, ostatniego przyczółku arystokratów, którzy bronią starego porządku, religii chrześcijańskiej i prawa do przywilejów (prawo do bogactw i władzy).

Brak opisu przebiegu
W utworze pokazany jest tylko finał
zdobycie zamku,
Pankracy obiecuje puść wolno arystokracji za poddanie zamku, gdy arystokracja kapituluje Pankracy za tchórzostwo morduje wszystkich. Przywódca arystokratów popełnia samobójstwo
Rewolucja w "Nie-boskiej komedii" jest: zjawiskiem bardzo groźnym, diabelskim, nie boskim, złym.
Siłą rzeczy musi przynieść tylko zmianę władzy,
Brak jakichkolwiek planów i wizji po rewolucji ze strony walczących.
Jedynie Pankracy miał jakiś zarys. Pankracy posiadał charyzmę.
Rewolucja w tym utworze ogranicza się do zburzenia tego co stare. Nie buduje ona niczego nowego.
Koniec jest tragiczny. Nikt nie zwycięża. Pankracy ginie rażony przez Boga.
"Przedwiośnie" S. Żeromskiego

Rewolucja w Baku była historycznym wydarzeniem. Jednak Żeromski zna ją tylko z opowieści, dlatego ten fakt nabiera wizji literackiej.
W Baku mamy do czynienia z rewolucją komunistyczną.
Do Baku przybywa komisarz, który organizuje wiece, zebrania. Ludzie są uświadamiani politycznie.
Liczba zwolenników rewolucji rośnie.
Wojsko zajmuje miasto. Robi się coraz bardziej niebezpiecznie, dlatego część mieszkańców a zwłaszcza kapitaliści wyjeżdżają z miasta. Zamykane są sklepy. Życie znacznie się utrudniło. Brakuje środków do życia. Ludzie robią wszystko, aby jako przeżyć. Niezadowolenie społeczeństwa rośnie.
Oddziały rewolucji okradają arystokratów, wykwaterowują bogatych z ich mieszkań bądź dokwaterowuje się im innych. Za pomoc arystokracji płaci się najwyższą cenę
życie.
Kiedy wybucha totalna anarchia to rewolucja przekształca się w wojnę nacjonalistyczną.
Wszystko zmierz ku przejęciu władzy.
Matka głównego bohatera, Cezarego Baryki zadaje pytanie: "Co to za rewolucja, która nie buduje tylko niszczy"

Skutki rewolucji w Baku:
- Żeromski pokazuje, iż rewolucja wyzwala w człowieku najgorsze cechy zwierzęce, bo przeradza się ona w walkę o byt.
- Każdy obywatel staję potencjalnym wrogiem.
- Rewolucja pożera własne dzieci.
- Ludzie są wynaturzani.
- Zmienia się tylko władza.
- Nie buduje ona niczego nowego tylko niszczy i wyzyskuje stare rzeczy.


"Folwark Zwierzęcy" Georga Orwella
Orwell za pomocą bajki pokazuje przebieg i skutki rewolucji. Pod postaciami zwierząt kryją się ludzie. Widać tu wyraźną alegorię do ZSRR.
W Majorze można odnaleźć postać Lenina. Napoleon kryje Stalina. Chyży Trockiego.
Owce symblizują ludzką głupotę, ludzi bez incjatywy, psy aparat poliyjny, gęsi wojsko. Kury reprezentują opozycję.
a Kot inteligenta, wolnomyśliciela, który chodzi własnymi ścieżkami.

Wszystko zaczyna się od wielkiego marzenia o lepszym świecie, wizją, snem, który miał Major.
Dochodzi do rewolucji i wygnania właściciela folwarku.
Po śmierci Majora zwierzęta ogłaszają zasady animalizmu, statusu, który był wzorowany na hasłach: wolność, równość, braterstwo.
Animalizm: każde zwierze, które chodzi na dwóch łapach a nie ma skrzydeł jest wrogiem, żadne zwierze nie będzie nosić ubrań, żadne wierze nie będzie spać w łóżku, żadne zwierze nie będzie pić alkoholu, żadne zwierze nie zabije drugiego bez powodu, wszystkie zwierzęta są sobie równe, ale niektóre równiejsze.

Władzę obejmują świenie. Przyznają sobie one różne przywileje.
Większość społ. realizuje hasła rewolucji
Powstaje własny hymn zwierząt
Pan Jones próbuje odbić swój folwark. W wielkiej bitwie pod oborą wygrywają zwierzęta.
Zasłużony Chyży zostaje nagrodzony. Wkrótce Chyży zostaje wygnany, gdyż mógł być zagrożeniem dla Napoleona. Zwierzęta rozpoczynają budować wiatrak. Wkładają w to wiele pracy. Wiatrak zostaje zniszczony przez wiatr. Napoleon zrzuca winę na Chyżego..
Następują stopniowe zmiany w przykazaniach. Świnie coraz bardziej upodabniają się do ludzi. Piją alkohol śpią w łóżkach, chodzą na dwóch łapach, handlują.
Likwiduje się wszelkich wrogów rewolucji (Chyżego, Boksera - wysłano do rzeźni zamiast do weterynarza) .
Napoleona buduje aparat policyjny z psów. Niszczy bunt. Wprowadza własna wizję państwa totalitarnego.

Skutki:
- Przejęcie władzy za wszelką cenę.
- Zniszczenie wszystkiego co było do tej pory stworzone (folwarku).
- Rozwinął się autokratyzm.
- Zniewolenie jednostki przez system totalitarny.


Zakończenie:

Utworów o rewolucji jest dużo więcej, np. A. Dumasa "W dwadzieścia lat później" bądź "Pamiętniki lekarza", S. Żeromskiego "Noktrun", "Droga przez mękę" A.N. Tołstoja czy też "Pokłon Rewolucji Październikowej" W. Broniewskiego. W zasadzie wszystkie te utwory mówią o tym samym, ale w inny sposób, czy to za pomocą alegorii, literatury fakty, czy utworu parabolicznego pokazują charakter rewolucji. Wszystkie utwory obrazują grozę rewolucji. Przestrzegają przed nią. Oprócz pieśni rewolucyjnych, nie ma utworów, które by chwaliły rewolucję. Towarzyszą jej szczytne hasła, wielkie idee. Wizje rewolucji pokazywane w utworach mają podobny przebieg. Najpierw zwolennikom rewolucji towarzyszy entuzjazm, zaangażowanie. Potem następuje stopniowa i nieunikniona degradacja haseł rewolucji. Ci, którzy przejmują władzę upodabniają się do poprzedników. Z czasem niszczą swoich sprzymierzeńców. Uznają ich za wrogów. Rewolucjoniści dążą do przejęcia władzy absolutnej. Skutki są zazwyczaj jednakowe. Rewolucja:
- Zniewala jednostkę,
- niszczy zdobycze przeszłości.
- Wprowadza system totalitarny z silnym aparatem policyjnym, który zniewala jednostkę.
W zasadzie rewolucja jest nieunikniona. Wielu artystów obawiała się rewolucji. Orwell przewidział komunizm, Krasiński z kolei upadek swojej klasy społecznej.

----------------------------------------------

Zygmunt Krasiński "Nie Boska komedia"

W części III NieBoskiej komedii oraz we fragmentach wstępu do niej Zygmunt Krasiński dokładnie scharakteryzował rewolucjonistów oczekujących na decydującą rozprawę z arystokracją, która schroniła się w Okopach Świętej Trójcy. We fragmencie czwartym i ósmym wstępu przedstawione zostało obozowisko rewolucjonistów, którzy przy zastawionych mięsiwem i napojami stołach świętują po walce i oczekują na przybycie swojego przywódcy Pankracego: Krasiński bardziej wnikliwie charakteryzuje i ocenia rewolucjonistów i ich hasła w części III dramatu, a dokładnie w scenach ukazujących wędrówkę hrabiego Henryka przez obóz rewolucji, który przeraża swoim wyglądem. Hrabia Henryk, przebrany w czarny płaszcz, w czapce, jaką noszą rewolucjoniści, wraz ze swoim przewodnikiem Przechrztą, przechodzi wśród grup rewolucjonistów, którzy opowiadają mu o krzywdach, jakich doznali. Są tu rzemieślnicy, lokaje, szewcy, rzeźnicy, pomywaczki, chłopi itd. Wszyscy oni przeżyli nędzę i upokorzenia, a teraz, pełni nienawiści, pałają żądzą odwetu i użycia siły. Choć Krasiński dostrzega w rewolucjonistach siłę i zapał, to jednak, jego zdaniem, nie są oni w stanie stworzyć nowego świata, gdyż miejsce głębszych celów (wolność, równość, wynagrodzenie krzywd itd.) zajęły prymitywne odruchy, zemsta, pragnienie posiadania tego, co było dotąd tylko własnością i przywilejem arystokracji. Rewolucja zniszczyła stary świat i jego dorobek, ale sama na to miejsce nie stworzyła niczego. Nikt, prócz Pankracego, nie zdaje sobie sprawy z tego, że obalenie świata arystokracji jest dopiero początkiem drogi do osiągnięcia innego, lepszego życia. Prócz tego nie miałby go nawet kto stworzyć. Czy bowiem mogliby to zrobić bezmyślni rzeźnicy, czy chłopi, którzy marzą tylko o wygodach (Naprzód [...] pod namioty [...] pod cień jaworów, na sen, na miłą wieczorną gawędkę tam dziewki nas czekają ), czy też Leonard fanatyk niezdolny do samodzielności, ślepo posłuszny wodzowi? Nawet Pankracy gardzi rewolucyjnym motłochem, który jest mu posłuszny, lecz nie rozumie jego intencji. W obozie rewolucjonistów znaleźli się też ludzie starający się wykorzystać rewoltę do własnych celów. Przechrzci przyłączyli się do buntu, by obalić chrześcijaństwo i wprowadzić kult Jehowy: Krasiński zauważa także, że rewolucja nosi w sobie znamiona własnej klęski. Jeszcze bowiem nie odniosła zwycięstwa, a już widoczne są tendencje do tworzenia się nowej arystokracji. Hrabia Henryk w gen. Biauchettim dostrzega cechy właściwe przyszłej arystokracji i stąd jego słowa skierowane do Przechrzty: Radzę wam, go zabijcie, bo tak się poczyna każda Arystokracja. Nową arystokrację, zdaniem Henryka, może również utworzyć grupa kapłanów: Również w trakcie rozmowy z Pankracym Henryk zwraca uwagę na to, że obóz rewolucji popełnia te same zbrodnie, o które oskarża swoich przeciwników. Zygmunt Krasiński, choć przestrzega przed rewolucją, widząc w niej siłę, która przyniesie zagładę, zdaje sobie również sprawę, że jest ona nieunikniona. Jest koniecznością dziejową, konsekwencją występków arystokracji, która nie jest już w stanie stworzyć niczego nowego i dlatego powinna swoją władzę oddać w ręce ludu. Przyjrzyjmy się zatem bliżej przeciwnikom rewolucjonistów. W Okopach Świętej Trójcy schronili się arystokraci i nowa burżuazja: baronowie, hrabiowie, książęta i bankierzy. Wszystkich Krasiński ostro osądza, wskazując, że to oni doprowadzili swoim zachowaniem, egoizmem do krwawej rewolucji. Ich charakterystyka i ocena pojawia się w części IV dramatu, a dopełnieniem jej są zarzuty Pankracego stawiane w trakcie burzliwej polemiki z hrabią Henrykiem [cz. III], który, choć bronić tu będzie swojej klasy, to jednak zdaje sobie sprawę z wad współczesnych mu arystokratów. W części IV NieBoskiej komedii ukazani są arystokraci zgromadzeni w Okopach Świętej Trójcy, którzy doskonale swoimi wypowiedziami i zachowaniem charakteryzują się sami. To ludzie bierni, tchórzliwi i słabi. Złożyli przysięgę na honor i religię, że będą bronić wiary i czci przodków [...] że głód i pra gnienie umorzy [...] do śmierci, ale nie do hańby nie do poddania się nie do ustąpienia choćby jednego z praw Boga , a jednocześnie wykazują się brakiem honoru i godności. Dla ratowania życia i majątków są bowiem gotowi iść na ugodę z wrogiem czy nawet zdradzić: Pankracy, w starciu z hrabią Henrykiem, dokonuje bardzo ostrej oceny arystokracji. Przypomina liczne zbrodnie, których się dopuściła. Jego zdaniem to upadająca rasa, bez zasad moralnych, której brakuje męstwa i potęgi militarnej, by pokonać rewolucję. Hrabia Henryk, choć robił wyrzuty swoim stronnikom, gdyż bolało go ich tchórzostwo, oportunizm i podłość, w rozmowie z Pankracym stara się odeprzeć zarzuty stawiane jego klasie. Twierdzi więc, że arystokracja, której Bóg panowanie nadał, była w przeszłości główną siłą narodu, tworzyła cywilizację i kulturę, broniła ojczyzny i wiary, opiekowała się poddanymi: Zygmunt Krasiński, choć rozumie, że rewolucja jest dziejową koniecznością, to jednak nie przyznaje jej racji moralnych, nie akceptuje jej, gdyż nie mieści się ona w Boskim planie świata. Jest dziełem nieboskim, lecz ludzkim. Nie tylko nie stworzy ona świata doskonałego, który byłby, jak marzył Pankracy, jednym miastem kwitnącym, jednym domem szczęśliwym, jednym war sztatem bogactw i przemysłu, lecz jeszcze poprowadzi nieuchronnie do katastrofy. Według Krasińskiego świat rozwija się w kolejnych cyklach, z których każdy kończy się kataklizmem. (Filozof: odrodzenie się rodu ludzkiego przez krew i zniszczenie form starych; Wstydźcie się, wstydźcie wszyscy, mali i wielcy, a mimo was, mimo żeście bierni i nędzni, bez serca i mózgu, świat dąży ku swoim celom, rwie za sobą, pędzi przed się, bawi się z wami, przerzuca, odrzuca walcem świat się toczy, pary znikają i powstają, wnet zapadają, bo ślisko bo krwi dużo krew wszędzie krwi dużo ). NieBoska komedia jest obrazem takiego momentu przełomu epok. Oto bowiem następuje zwycięstwo rewolucjonistów. Giną obrońcy Okopów Świętej Trójcy. Upada stary świat, a wprowadzony przez rewolucję porządek zapowiada kompletną katastrofę. Bo czyż świat bez Boga, tradycji, porządku, oparty na nienawiści, szerzącym się wszędzie mordzie i zniszczeniu może istnieć?

Zwycięstwo rewolucjonistów jest zatem pozorne, bo nie zostało naznaczone ideą miłości i dlatego Krasiński kończy swój dramat wizją zwycięskiego Chrystusa (Galilaee, vicisti woła Pankracy).

Stefan Żeromski "Przedwiośnie"

Bohater powieści Przedwiośnie Cezary Baryka zetknął się po raz pierwszy z rewolucją w Baku w 1917 roku. Stefan Żeromski nie przedstawia dokładnego przebiegu rewolucji w Baku, zwraca tylko uwagę na niektóre elementy rewolucji i na jej skutki. W mieście zaczyna się rozprzężenie, znikają towary ze sklepów, zamykane są sklepy i banki. Zaprzestano wydawania pieniędzy i pensji, zaczęto rugowanie ludzi z mieszkań. Robotnicy, czeladź i marynarze zapanowali nad miastem. Urządzano mityngi, wieszano kukły generałów i bogaczy. Rozszalały motłoch urządzał samowolne egzekucje. W mieście nie było żadnej władzy, panowała całkowita anarchia. Autor powieści Przedwiośnie przedstawia apokaliptyczną wizję rewolucji, przestrzega współczesnych przed tym, że zamiast równości, sprawiedliwości, przynosi ona rzezie, mordy i bezprawie. Stwarza okazje do porachunków pomiędzy narodowościami (walki tatarsko-ormiańskie). Trafnie rewolucję oceniają rodzice Baryki. Stefan Żeromski ukazuje rewolucję totalną, która niszczy wszystkie dotąd istniejące wartości moralne. Cezary Baryka wychowywany był w dobrobycie, otaczany miłością i ciepłem rodzinnego domu, nie orientował się w zagadnieniach społecznych. Gdy jesienią 1917 roku fala rewolucji dociera do Baku, Cezary na swój sposób włącza się do zamieszek. Autor z ironią traktuje jego rewolucyjny zapał. Pokazuje naiwność młodzieńca, który nie mając żadnego doświadczenia życiowego (np. Cezary w imię rewolucji bije dyrektora szkoły, lekkomyślnie na jej cele ujawnia rodzinną skrytkę ze złotem), jest niezwykłe pochłonięty wypadkami, zaangażowany w sprawy rewolucji bez reszty. Zaniedbuje równocześnie matkę, która w tych trudnych czasach nadludzkim niemalże wysiłkiem utrzymywała jedynaka. Cezary dostrzegł wreszcie wielki wysiłek matki i jej niezwykłą miłość. Matka i syn zbliżyli się do siebie, poczuli się znów rodziną i razem czekali na powrót ojca. Rewolucja jednak zabrała Cezaremu matkę. Za pomoc udzieloną arystokratce rosyjskiej pani Barykowa skazana została przez władze rewolucyjne i skierowa no ją do robót publicznych w porcie... Roboty owe były doskonałą kuracją prowadzącą z tego świata na tamten. Ta ciężka praca, która była ponad siły tej wycieńczonej kobiety, stała się przyczyną jej śmierci. Cezary został sam. Przewartościował swoje uczucie do matki, a także stosunek do rewolucji. Poglądy jego stały się dojrzalsze, o czym świadczą rozmyślania nad grobem matki: Cezary dorośleje. Zaczyna dostrzegać, że rewolucja niesie zło i zniszczenie. Wielkim wstrząsem jest dla niego widok trupa pięknej dziewczyny, którą wiózł wraz z innymi do mogiły. Pracując przymusowo przy wywozie ciał ludzkich, któregoś dnia Przy tej strasznej pracy Cezary spotyka ojca. Odnaleźli się w tych trudnych warunkach, zamieszkali razem i zaczęli marzyć o powrocie do Polski. W tym czasie [Cezary] zbliżył się duchowo do ojca, jak swego czasu do matki. Głęboka żałość i dojmujące ssanie wewnętrzne bolesnej litości łączyło się i przeplatało z żądzą życia. Seweryn Baryka miał inny stosunek do rewolucji niż jego syn. Patrzył surowym okiem człowieka dojrzałego i wiedział jej "niedoskonałości", jednak syna nie mógł do końca przekonać do swoich poglądów. Wielokrotnie bywało, że Cezary chciał rozstać się z ojcem i wyprawić go samego do imitycznej Polski, a zostać wśród rozumnych i silnych. Zaczęli jednak razem podróż do Polski, do kraju "szklanych domów", o których z przejęciem opowiadał synowi Seweryn Baryka. W trakcie powrotu zetknęli się ze skutkami rewolucji widocznymi także w innych częściach Rosji. Wszędzie panował nieprawdopodobny bałagan i bezprawie. W Charkowie na dworcu zginęła bezcenna walizeczka Baryków. Maszynista pociągu do Polski jechał dalej tylko wtedy, gdy otrzymywał od podróżnych pieniądze i precjoza. W czasie tej strasznej podróży umarł Seweryn Baryka. Cezary wrócił do Polski sam.

Na zakończenie warto wspomnieć o rewolucji, którą w NieBoskiej komedii przedstawił Krasiński, gdyż pomiędzy obydwoma obrazami rewolty widać wiele podobieństw. Choć Zygmunt Krasiński nie przedstawia konkretnej rewolucji, to podobnie jak Żeromski ostrzega przed nią i jej skutkami. Obydwaj twórcy sądzą, że jest ona dziejową koniecznością, jednak z drugiej strony ostrzegają, że nie przyniesie nic nowego, że będzie to tylko zmiana ról.

Stanisław Ignacy Witkiewicz "Szewcy"

Dramat sceniczny Szewcy to utwór ukazujący problemy uniwersalne filozoficzne, polityczne, społeczne które dotyczą wielu społeczeństw. Są one w utworze spotęgowane aż do absurdu. W groteskowy sposób przedstawił Stanisław Witkiewicz problem władzy, ustroju. Akcja dramatu Witkacego Szewcy rozpoczyna się w warsztacie szewskim, a na plan pierwszy wysuwają się w niej szewcy:Sajetan i dwóch czeladników. Ubolewają nad swoim losem, czują się wykorzystywani i poniżani, robiąc buty dla wyższych sfer. Uważają, że ta praca ich ogranicza, nie daje satysfakcji, odbiera wolność osobistą (ja, wieczny tułacz, tym się tułający, że do miejsca zawsze przykuty). Pragną jedzenia, piwa, kobiet i wolnego czasu. Zazdroszczą wyższym sferom swobody; budzi się w nich wrogość w stosunku do jej reprezentantów. Klasę wyższą reprezentują w dramacie Księżna i prokurator Scurvy, którzy odwiedzili szewców w ich warsztacie pracy. Goście są uosobieniem marzeń szewców: prokuratorowi zazdroszczą stanowiska, Księżna jest arystokratką, więc kobietą dla nich nieosiągalną. W szewcach stopniowo narasta niezadowolenie, chcą przewrotu, aby zająć pozycję wyższych sfer, a Sajetan pragnie władzy. Myślenie szewców jest jednak płytkie nie mają idei, a jedyną motywacją ich działania jest pragnienie zdobycia dóbr posiadanych przez elitę. Szewcy chcą odmienić swoje życie. Zaczyna kiełkować w nich myśl o dokonaniu przewrotu. Ze swojej pozycji społecznej nie jest również zadowolony prokurator Scurvy. Kocha się on w arystokratce, Księżnej Irinie. Ubiega się o jej względy, jednak ona go lekceważy, odpycha i poni ża. Aby ubiec rewolucję szewców, prokurator dokonuje zamachu stanu przy pomocy siły (oddziału Dziarskich chłopców), nazywając jednocześnie Sajetana prezesem tajnego związku cofaczy kultury, a warsztat gniazdem najohydniejszej, przeciwelitycznej rewolucji świata, chcącej sparaliżować wszelkie poczynania od góry. Dokonał się bezkrwawy przewrót. Prokurator zaczął swoje rządy od aresztowania szewców, osadzenia ich w więzieniu i wprowadzenia reżimu. W zamkniętych w celi szewcach narasta bunt. Dość szybko okazuje się, że nie mogą żyć bez pracy. Prokurator umieścił szewców w sali przymusowej bezrobo tnościa, a dla zwiększenia udręki w zasięgu ich wzroku znajdował się wspaniale urządzony warsztat szewski. Szewcy, którzy chcą zabucić cały świat, pozbawieni pracy, skazani na wszechobecną nudę, zazdroszczą Księżnej, która musi szyć buty. Sajetan zarzuca prokuratorowi, że mając władzę, zachowuje się biernie, nie wprowadza żadnych reform. Scurvy boi się jednak o swoje stanowisko i uzyskane przywileje. Rozumie on zarzuty Sajetana i uprzedza go, że po przejęciu władzy kolejni zwycięzcy będą postępować tak samo jak przej dziecie tę linijkę, będziecie tacy sami jak my.Gdy Księżna okazała przychylność Scurvemu (ponieważ stał się sławny i silny), szewcy skorzystali z jego nieuwagi i przejęli narzędzia pracy. Wyzwoliło to w nich niezwykły entuzjazm nareszcie mogli pracować! Tą szaleńczą pracą, w przypływie niezwykłej, wręcz tajemniczej energii, szewcy dokonują kolejnego rewolucyjnego przewrotu. Władzę obejmuje Sajetan i wprowadza nowy ustrój komunistyczny, co wyraźnie sugeruje zakończenie aktu drugiego. Po zdobyciu władzy szewcy chcą zachowywać się "po pańsku". Dostali to, co zawsze było dla nich niedostępne, chcą z tego korzystać, ale nie bardzo wiedzą jak. Ich zachowanie jest groteskowe paradują w szlafrokach, piżamach, z ufryzowanymi brodami. Chcą naśladować Scurviłego, powtarzają jego gesty i zachowanie, co wygląda komicznie. Sajetan nie jest przykładem dostojeństwa, ale obiektem śmiechu. Szewcy zmieniają sposób mówienia i odnoszenia się do siebie; wzajemnie starają się nobilitować. Kreują się na wielkich panów. Właściwie nie mają pojęcia o sprawowaniu władzy, nie wiedzą, jak przystąpić do tworzenia nowej rzeczywistości mają wrażenie, że są podobni do marionetek. Zajęli miejsce tych, których obalili; stali się tacy sami jak ich znienawidzeni poprzednicy. Rewolucja, którą przeprowadzili, nie wniosła nic nowego. Szewcy nie wprowadzają zmian poprzestali na zdobyciu władzy. Mówią o równości i tolerancji, jakie mają zapanować, ale wyrzucają i biją Kmieciów wraz z bosą dziwką. Rozprawiają się z dawnym wrogiem upokarzają Scurvyłego, robiąc z niego psa. Jedność i solidarność szewcówrewolucjonistów zostają rozbite przez zazdrość i zawiść. Sajetan jako pierwszy dostrzega bezsens działania wie, że nie jest w stanie nic zmienić. Ogarnia go w marazm, na który niegdyś narzekali Księżna i Scurvy. Męczy go bezlitosna nuda. Poczucie nudy i stagnacja doprowadzają do tego, że Sajetan kwestionuje sens rewolucji i zaczyna popierać "filozofię pyknicką". Dystans i rozdźwięk między szewcami doprowadza do tego, że postanawiają zabić Sajetana. Czeladnicy czują się oszukani przez swego mistrza zaszczepił im myśli i pomysły, w które sam teraz wątpi. Po zabójstwie Sajetana szewcy nadal tkwią w stagnacji. Tę sytuację wykorzystuje HiperRobociarz, silny i bezkompromisowy robotnik prostak, który wkracza dumnie z bombą z ręku. Chce on rewolucji przemysłowonaukowej. Kieruje nim chęć zemsty za prześladowania i niepowodzenia. Chce zastraszyć społeczeństwo i w ten sposób podporządkować sobie wszystkich. Stawia na postęp i pracę. Witkacy w postępie cywilizacyjnym widział zagrożenie ludzkiej indywidualności. Cywilizacja niesie groźbę braku czasu na metafizykę, poezję. Historia to "kołowrót dziejów" przewroty są coraz częstsze; zmieniają się rządzący, ale nie ich rządy, a na świecie jest coraz więcej zła i przemocy. Świat ducha jest opanowany przez maszyny. Rewolucja szewców nic nie zmieniła, nie rozwiązała podstawowych problemów. Zdaniem Witkacego nie można bowiem rozwiązać konfliktów i bolączek, które narosły przez lata.

George Orwell "Folwark Zwierzęcy"

Nawiązujący do tradycji bajki zwierzęcej utwór George Orwella jest opowieścią o budowie nowego społeczeństwa, o tworzeniu się władzy totalitarnej. W powstałym w 1945 roku Folwarku Zwierzęcym autor zawiera swoje doświadczenia wyniesione z wojny domowej w Hiszpanii oraz analizę tego, co się stało w Niemczech, Włoszech i Rosji. Akcja utworu rozgrywa się na Folwarku Dworskim, którego właścicielem jest pan Jones. Autor ukazuje społeczność zwierząt, która po wysłuchaniu przemówienia cieszącego się wielkim autorytetem starego Majora knura, mówiącego o niesprawiedliwym traktowaniu zwierząt, postanawia zorganizować rebelię i przejąć władzę na folwarku. Prześledźmy, jakie są etapy dochodzenia zwierząt do władzy, jak zachowywały się one jako społeczeństwo kiedy skończyła się demokracja, a zaczęła dyktatura. Żyjące na Folwarku Dworskim zwierzęta zebrały się, by wysłuchać przemówienia starego Majora, który mówił: Major roztacza przed zwierzętami wizję przyszłego szczęścia i idealnego państwa, które je zapewni. Ale trzy dni później przywódca rebelii zdechł. Sprawami organizacji przewrotu zajęły się świnie, uważane ogólnie za najmąd rzejsze. Przewodziły dwa młode samce Snowball i Napoleon. Nauki głoszone przez starego Majora zostały opracowane w spójny system myślowy, nazwany Animalizmem. Zwierzęta dokonują rewolucji kiedy pan Jones upił się i nie nakarmił inwentarza przepędzają ludzi i przejmują władzę w folwarku, który zmienia nazwę z Dworskiego na Zwierzęcy. Ogłoszono zasady Animalizmu w Siedmiu Przykazaniach: Początkowo na folwarku zapanowała idylla, wszystkie sprawy konsultowano na gromadzących wszystkie zwierzęta wiecach, pracowano wedle własnych możliwości i sił. Jednak po pewnym czasie okazało się, że utopia powszechnej sprawiedliwości i równości jest niemożliwa do realizacji. Mniej zdolne zwierzęta uczą się na pamięć reguł obowiązujących w folwarku. Pogłębiają się różnice między organizatorami życia w folwarku a zwykłymi zwierzętami. Knur Napoleon wybiera dziewięć szczeniąt, które dzięki specjalnemu wychowaniu i specjalnym względom (lepsze pożywienie) miały stać się elitą w folwarku. Nadchodzi moment próby odzyskania folwarku przez pana Jonesa. Po zwycięskiej bitwie z ludźmi zaczyna się rywalizacja pomiędzy knurem Snowballem a knurem Napoleonem. Dla Napoleona pretekstem do eliminacji przeciwnika, Snowballa, był zaaprobowany przez wszystkie zwierzęta pomysł budowy spełniającego różnorakie funkcje wiatraka, który został zaprojektowany przez Snowballa; z tego też powodu Napoleon był mu przeciwny. Ta sprawa była decydująca w ich walce o władzę. Zwierzęta podzieliły się na dwa stronnictwa głosząc takie oto hasła: "Głosuj za Snowballem i trzema dniami pracy" oraz "Głosuj na Napoleonem i pełnym żłobem". Tylko Benjamin nie wypowiedział się po żadnej ze stron. Nie wierzył ani w to, że żywności będzie w bród, ani w to, że dzięki wiatrakowi zwie rzętom będzie lżej. Z wiatrakiem czy bez wiatraka, filozofował, życie pójdzie tak, jak szło zawsze, to znaczy kiepsko. Tracący popularność Napoleon przekupywał swoich przeciwników, aż wreszcie użył argumentu ostatecznego dziesięciu ogromnych psów w obrożach nabijanych mosiężnymi kolcami, przy pomocy których dokonał zamachu stanu i rozpoczął rządy dyktatora. Demokratyczne wiece zostają zlikwidowane, gdyż według rządzących to "strata czasu". Od tej chwili decyzje dotyczące folwarku podejmuje specjalny komitet świń, który obraduje tajnie. Squealen, pełniący funkcję pośrednika między Napoleonem a zwierzętami, "rzecznika prasowego", demagogicznie tłumaczy zwierzętom poczynania tyrana: Od tego momentu jakiekolwiek próby sprzeciwu krwawo tłumiono i karano przy pomocy odpowiednio wyszkolonych dziewięciu psów Napoleona. Rozpoczyna on klasyczne "rządy totalitarne": obowiązuje zasada monopolu władzy na rację (maksyma głosząca, że Napoleon ma zawsze rację). W celu uzyskania lepszych wyników ekonomicznych powszechna staje się praktyka naruszania przez władzę dotychczasowych priorytetowych zasad folwarku zwierzęcego, w imię wyższych celów i racji. W celu wzmocnienia swojej władzy Napoleon zaczyna rozgłaszać, jakoby folwarkowi groził sabotaż; rozpoczynają się poszukiwania nowych urojonych wrogów. Ostrzegam wszystkie zwierzęta: miejcie oczy szeroko otwarte. Mamy bowiem powody, by przypuszczać, że wśród nas ukrywa się kilku tajnych agentów Snowballa! W końcu dochodzi do bezprecedensowego sądu i krwawej egzekucji zwierząt przeciwników politycznych. I oto zamiast wymarzonej wolności zapanował terror. Państwo zwierząt odchodzi od deklarowanych ideałów. Napoleon i jego świta coraz bardziej upodabniają się do krytykowanych wcześniej ludzi. Zmienione zostają zasady Folwarku Zwierzęcego; Napoleon oszukuje zwierzęta, które są głodne i smutne. Wmawia im, że prawdziwe szczęście polega na ciężkiej pracy przy skrom nym życiu. Symbolicznym podsumowaniem tego, co się wydarzyło, jest fakt, że Napoleon i jego pomocnicy zaczynają chodzić na dwóch nogach, a nazwa Folwark Zwierzęcy zostaje zmieniona na starą Folwark Dworski. George Orwell używa w swojej powieści masek zwierzęcych, co powoduje, że utwór ma znaczenie przenośne. W związku z tym postaci, które spotykamy w Folwarku Zwierzęcym, są niejako typowe lub reprezentatywne dla pewnych grupy społecznych. Orwell wnikliwie przedstawia, w jaki sposób dochodzi do powstania totalitaryzmu, przed którym ostrzega czytelników.