Renesansowa parenetyka. Omów odwołując się do wybranych utworów literackich.











Piątek, 21 Kwietnia Imieniny obchodzą: Anzelm, Feliks, Bartosz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Renesans >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???



Gdzie jestSciaga.pl
?
















Renesansowa
parenetyka. Omów odwołując się do wybranych utworów
literackich.










kategoria:   J.polski
zakres:   Renesans
dodano:   1999-07-23




W dobie renesansu
literatura parenetyczna nadal pozostawała modna. Nowa optymistyczna
epoka propagowała nowe wzorce osobowe, ideały godne naśladowania.
Nie są to już średniowieczne posągi rycerza, władcy i świętego.
Wzorce parenetyczne renesansu to: - Wzorowy ziemianin,
przedstawiany głównie u Reja, choć także w "Pieśni świętojańskiej o
Sobótce" Jana Kochanowskiego. a) "Krótka rozprawa między
trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" to satyra na szlachtę i
duchowieństwo napisana w formie dialogu, formie wypowiedzi
literackiej często stosowanej w średniowieczu, a potem w renesansie.
Utwór jest ostrym atakiem na przeżytki feudalizmu w polskim życiu
zbiorowym. Rej atakuje nawet politykę starego króla, który wciąż
usiłuje bagatelizować żądania mas szlacheckich. Jednocześnie nie
szczędzi samej szlachty, krytykując niedowład sądownictwa, panujące
w sądach przekupstwo, złą organizację wojskową, nieudolność władzy
ustawodawczej, wadliwą gospodarkę finansową państwa, życie ponad
stan, prywatę, pijaństwo. Słowa krytyki stanu szlacheckiego zawarte
są w wypowiedziach Wójta i Plebana, który starając się odepchnąć
ataki Pana przedstawia przekupstwo urzędów, sądownictwa i zabieganie
szlachty o własne korzyści: A tkniż jedno świeckich urzędów Jest-li
tam nie więcej błędów A ze sta z was jeden siędzie Takiem kształtem
na urzędzie, Aby jedno prawdę mnożył A swe pożytki odłożył.
Niepokój autora budzi sytuacja w polskim sejmie, w którym
wciąż brak jednomyślności, ("Już to kilka niedziel bają, a w ni w
czym się nie zgadzają") Każdy zaś z posłów myśli przede wszystkim o
swych prywatnych interesach, nie zaś o dobru publicznym i
państwowym: Każdy na swe skrzydło goni; Pewnie Pospolitej Rzeczy
Żadny tam nie ma na pieczy. b) "Żywot człowieka poćciwego",
w którym autor przedstawia życie polskiego szlachcica, dzieląc je na
trzy okresy: dzieciństwo i młodość, wiek dojrzały i starość. Dzieło
ma charakter dydaktyczny, autor przedstawia obraz idealnego
szlachcica - ziemianina, którego głównymi zaletami moralnymi powinna
być cnota i poczciwość. Przedstawiając kolejno wszystkie okresy w
życiu człowieka, omawia na początku wychowanie i kształcenie dzieci
i młodzieży. Od najmłodszych lat należy czuwać nad obyczajami
dziecka, strzec je od złego przykładu i uczyć moralności. Być może
pamiętając swoje niefrasobliwe dzieciństwo, Rej sprzeciwia się zbyt
surowemu i rygorystycznemu wychowaniu, radząc, aby zwracać uwagę na
ćwiczenia i rozrywki. O regularnym wychowaniu i nauczaniu, o
szkołach publicznych i uniwersytetach autor w ogóle nie wspomina. W
wieku młodzieńczym wystarczy, aby panicz wyjechał za granicę, a po
powrocie odbył praktykę, nauczył się ogłady towarzyskiej na jakimś
magnackim dworze. To zdaniem Reja wystarczy, aby uważać się za
człowieka odpowiednio przygotowanego do życia rodzinnego jak i
społecznego. Rozważać można tylko wybór różnych dróg życiowych,
poeta jednak wyraźnie preferuje stan ziemiański, który gwarantuje
spokój sumienia. Księga druga jest poświęcona wiekowi średniemu.
Młody panicz po powrocie z magnackiego dworu powinien się ożenić, a
żona powinna mu być równa majątkiem i stanem. Ciesząc się szczęściem
rodzinnym i przyjemnościami pracy na roli nie powinien szlachcic
zapominać o powinnościach wobec ojczyzny, pełniąc na przykład
godność posła ziemskiego, czy też solidnie wywiązywać się z innego
powierzonego zadania. Autor stara się także wyjaśnić czytelnikowi,
na czym polega prawdziwe szlachectwo. Składa się na to pojęcie
szereg cnót, takich jak np. prawdomówność, umiar, rozsądek.
Najohydniejsze zaś wady, nie godne cnotliwego szlachcica to
"sprośnie łakomstwo", czyli dążenie do zdobycia bogactwa. To dążenie
jest źródłem wszelkiej niesprawiedliwości i zdzierstwa. Nadmierne
bogactwo zaś prowadzi do życia ponad stan, rodzi chęć użycia,
zamiłowanie do wystawności i zbytków, takich jak "dziwne ubiory",
"pojazdy kosztowne", "potrawy wymyślne" i "niepomierne pijaństwo".
Szczególnie oburza się poeta na pijaństwo, gdyż nałóg ten czyni
człowieka podobnym do świni, oczy pijaka przypominają oczy szczura,
ubranie jego poplamione i ubłocone, a rozmowa z pijakiem zupełnie
jest bezsensowna. Bogactwo prowadzi również do pychy, bogatszy
koniecznie chce się wywyższyć nad uboższego, który z kolei w oczy
będzie pochlebiał bogatemu, a poza oczy będzie się z niego
wyśmiewał. Każdy szlachcic powinien zwalczać wszystkie te wady i
przywary, a pielęgnować cnoty, świadczyć dobrodziejstwa innym,
pozyskiwać sobie prawdziwych przyjaciół, a wówczas czeka szlachcica
największa nagroda na ziemi, a mianowicie "dobra sława". Zakończenie
tej księgi to sielankowy, a jednocześnie szczegółowy i drobiazgowy
opis szczęśliwego, spokojnego życia szlachcica na wsi, na łonie
rodziny, które upływa wśród zajęć gospodarskich i rozrywek. W
księdze trzeciej przedstawiona jest starość szlachcica. Ta część
"Żywota (...)" jest mniej ciekawa, mało barwna, pozbawiona
interesujących obrazków obyczajowych. Najwięcej miejsca zajmują
rozprawy moralne o starości i śmierci, której jednak człowiek
cnotliwy nie musi się lękać. "Żywot (...)" jest nieocenionym
źródłem do poznania bytu i obyczajów szerokich mas szlacheckich w
XVI wieku. Odzwierciedlona w tym dziele została rejowska radość
życia, umiłowanie domu rodzinnego, najbliższych, pracy ziemiańskiej
i przyrody. Ten portret szlachcica - ziemianina ukazuje człowieka
kierującego się powszechnie znanymi cnotami i żyjącego zgodnie z
naturalnymi prawami cyklu biologicznego. c) "Pieśń
świętojańska o Sobótce" - nie zazdrości poeta tym, którzy wysługują
się na pańskich dworach, szukają bogactwa w zamorskich podróżach,
zarabiają w sądach jako obrońcy, lub co gorsza narażają życie dla
zysku. Natomiast oracz swą pracą na roli zapewni dostatek sobie,
rodzinie i czeladzi, tym bardziej, że oprócz plonów z ziemi, zbiera
owoce z sadu, miód z barci, a zagroda "jagniąt pełna" dostarcza
wełny. Po zebraniu plonów natomiast nadchodzi czas błogiego
odpoczynku przy ciepłym kominku, pora zabaw towarzyskich, polowań,
łowienia ryb. Poeta przedstawia w wypowiedzi panny XII typowo
sielankowe obrazy: Stada igrają przy wodzie, A sam pasterz siedząc w
chłodzie, Gra w piszczałkę proste pieśni, A Faunowie skaczą leśni.
Przedstawiony świat jest zbyt piękny, aby był prawdziwy,
życie ludu na łonie natury jest upiększone, niemniej jednak
niepodważalną zasługą Kochanowskiego jest sięgnięcie do motywów
ludowych, przedstawienie ludowego obrzędu Sobótki, wzorowanie
wypowiedzi poszczególnych panien na pieśniach ludowych, nawiązanie
do kultury ludu, klasy wówczas pogardzanej przez szlachtę. -
Idealny dworzanin, propagowany przez Łukasza Górnickiego w dziele
pt. "Dworzanin polski". W willi biskupa Maciejowskiego schodzą się
dworzanie i debatują. Są to mężczyźni, którzy ustalają następujący
wzór: dworzanin powinien łączyć dobre pochodzenie i wytworność z
zaletami charakteru, wysoką kulturę intelektualną z męstwem w czasie
wojny, a rozwagą i umiarem w czasie pokoju. Powinien on też wywierać
dobry wpływ na przełożonego, znać sztukę, zwłaszcza muzykę, i
interesować się nią, mówić poprawnie językiem ojczystym i nie
wstydzić się go. Dzieło Górnickiego, będące wyrazem troski o wzrost
kultury dworskiej, spotkało się w "Żywocie (...)" z krytyką Mikołaja
Reja. - Wzorowy patriota. a) "Odprawa posłów
greckich" Jana Kochanowskiego jest pierwszą polską tragedią
humanistyczną, utrzymaną w konwencji tragedii greckiej. Treść utworu
odwołuje się do mitu trojańskiego, tym samym nawiązuje do wydarzeń z
"Iliady" Homera. "Odprawa posłów greckich" zawiera ładunek
dydaktyczny, pouczający oraz prezentuje wzór godny naśladowania,
jakim jest Antenor - wzorowy patriota, nie daje się przekupić, jego
zdaniem należy zwrócić Helenę mężowi, nie narażać kraju na krwawą
wojnę. Wygrywa stronnictwo Parysa - posłowie greccy odjeżdżają z
niczym, wojna jest nieunikniona. Miłość do ojczyzny stawia Antenor
nie tylko ponad dobra materialne, lecz także ponad uczucia takie jak
przyjaźń. Jego sylwetka jest silnie skontrastowana z osobami Parysa
(Aleksandra) i przekupnego posła Iketaona. b) "Kazania
sejmowe" Piotra Skargi. Kazania zawierają przestrogi i wołania o
miłość do kraju, o rozsądek, o obawę przed anarchią i rozpadem
Rzeczypospolitej. To one stały się przyczyną faktu, iż w
późniejszych epokach, po upadku Polski, uznawano głos księdza Skargi
za proroczy. To tu Skarga używał obrazowych porównań i całe serce
wkładał, by przekonać swoich słuchaczy. Jako stronnik króla
występował zatem przeciw samowoli szlacheckiej, prywacie i zrywaniu
sejmów. Na sześć chorób zapadła Rzeczpospolita - głosił Skarga - I -
nieżyczliwość ludzka i chciwość, II - kłótnie i niezgody, III -
herezja i niereligijność, IV - osłabienie władzy króla, V -
niesprawiedliwe prawo i VI - grzechy i złości jawne. Słynne jest
kazanie II, które te choroby wylicza, a Rzeczpospolitą porównuje do
matki rodzonej. W tym samym kazaniu porównuje kraj do tonącego
okrętu. Kazań sejmowych powstało osiem, a w VIII pada na Polskę
wyrok upadku, który spotka kraj, jeśli się nie opamięta i nie
poprawi. c) "O poprawie Rzeczypospolitej" - Andrzej
Frycz-Modrzewski tworzy wizję prawidłowego we własnym mniemaniu,
sprawiedliwego, prawego państwa. Utwór składa się z pięciu ksiąg: I
- o obyczajach, II - o prawach, III - o wojnie, IV - o kościele, V -
o szkole. Autor postuluje równouprawnienie wobec prawa wszystkich
warstw społecznych, jest przeciwnikiem wszelkich wojen, a
zwolennikiem zgody i pokoju. W księdze I ukazuje obowiązki każdego
obywatela, wykłada powinności senatora, posła, sędziego, starosty i
hetmana. - Poeta doctus. Jan Kochanowski nawet współczesnym
ludziom może zaimponować rozległością swoich zainteresowań i swoim
wykształceniem. Jest z pewnością najwybitniejszym twórcą epoki
renesansu i tym różni się od Reja, że ogromnie dbał o kształt
swojego stylu, o formę uprawianych gatunków i o artyzm języka, a
także o wszechstronną wiedzę. Kochanowski studiował w Akademii
Krakowskiej, w Królewcu, w Padwie, które to studia zadecydowały o
erudycji poety. Nie były mu obce języki klasyczne: łacina, greka,
hebrajski. Studiował także epokę starożytną - jej literaturę,
filozofię. Nawiązania do antyku w dorobku Kochanowskiego widać
choćby w doborze uprawianych gatunków, poeta pisze pieśni, fraszki,
dramat wg reguł klasycznych, w odwołaniu się do twórczości Horacego,
w podejmowaniu motywów z mitologii i literatury greckiej. Zapisał
się w historii literatury polskiej Kochanowski nie tylko jako poeta
i dramaturg, lecz także jako tłumacz psalmów. O jego renesansowym
obliczu świadczą także filozoficzne poglądy twórcy, który uznaje
świat za wielką harmonię, znajduje wielkie wartości natury i wsi,
wielbi człowieka, głosi epikureizm i stoicyzm.







Autor: Nieznany

Ocena : 5 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000