00:00:00:movie info: 640x480 29.969fps 310.0 MB|tłumaczenie - shag
00:00:01:Teraz, na NOVA,
00:00:03:przeżyj ekscytującą podróż do świata bardziej obcego niż fantastyka naukowa,
00:00:08:gdzie grając dozwolone jest łamanie niektórych reguł,
00:00:12:gdzie nowatorski obraz wszechświata, popycha cię ponad granice twoich najdzikszych wyobrażeń.
00:00:17:Oto świat złożony z teorii strun,
00:00:21:opisujących każdą siłę i wszelką materię od atomu poprzez ziemię,
00:00:26:do końca galaktyk
00:00:29:- od narodzin czasu do ostatecznej chwili - w jednej teorii,
00:00:35:teorii wszystkiego.
00:00:39:Naszym przewodnikiem po tym nowym, wspaniałym świecie jest Brian Greene,
00:00:43:poczytny pisarz i fizyk.
00:00:45:I nieważne jak często tu się zjawiam,
00:00:47:nie wygląda na to, bym szybko dał radę przywyknąć.
00:00:51:Czy pomoże nam ułożyć najważniejsze puzzle nowoczesnej fizyki
00:00:56:gdzie nasze pojmowanie uniwersum jest oparte na 2 grupach praw,
00:01:01:które przeczą sobie nawzajem?
00:01:04:Rozwiązania tej sprzeczności unikał nawet Einstein,
00:01:08:choć ostatecznie poświęcił jej swoje ostatnie lata.
00:01:11:Po dekadach, możemy nareszcie być na krawędzi rozwiązania.
00:01:20:Rozwiązaniem są struny,
00:01:23:maleńkie cząstki wibrującej energii niczym struny w wiolonczeli,
00:01:27:kosmiczna symfonia w sercu całej rzeczywistości.
00:01:33:Lecz ma to swoją cenę: światy równoległe i 11 wymiarów,
00:01:39:z których większość nigdy nie zobaczycie.
00:01:41:Naprawdę możemy żyć w świecie z większą ilością wymiarów niż dostrzega oko.
00:01:46:Ludzie którzy mówili, iż istniały dodatkowe wymiary byli z miejsca okrzyknięci fantastami,
00:01:50:lub wariatami.
00:01:52:Złudzenie nauki i matematyki, czy też ostateczna teoria wszystkiego?
00:01:58:Jeśli teoria strun zawiedzie w dostarczeniu świadectwa swych przewidywań,
00:02:03:wówczas nikt nie powinien w to uwierzyć.
00:02:04:Czy to teoria fizyków, czy filozofów?
00:02:08:Jedna rzecz pewna, to że teoria strun już nam pokazuje, iż
00:02:12:uniwersum może być znacznie bardziej niezwykłe niż każdy z nas kiedykolwiek myślał.
00:02:18:Jeszcze tego wieczoru...
00:02:20:niezaprzeczalne poruszenie, które wywołały struny.
00:02:22:Atmosfera była napięta.
00:02:25:Teoria strun przeszła swoją własną rewolucję...
00:02:27:5 różnych teorii strun...
00:02:29:...i odkrycie nowego obrazu stanu rzeczy.
00:02:32:Byćmoże żyjemy w trój-wymiarowej membranie.
00:02:37:Nasz świat może być niczym kromka chleba.
00:02:40:Uwięzieni w niewielkim plasterku wszechświata o większej liczbie wymiarów.
00:02:44:To właściwie problem.
00:02:46:Obejrzyj teraz "The Elegant Universe".
00:03:04:Główne finansowanie NOVA jest zapewnione przez Park Foundation.
00:03:10:Doszliśmy do 400 pracowników w 3 lata.
00:03:14:W Microsofcie, wasz potencjał zainspiował nas by stworzyć oprogramowanie zdolne pomóc wam to osiągnąć.
00:03:21:Wasz potencjał, nasza pasja.
00:03:27:Nauka: otrzymaliśmy szkielet, która pomoże uczynić bezprzewodową komunikację coraz pewniejszą.
00:03:34:Sprint jest dumny z pomagania NOVA.
00:03:39:Finansowanie Elegant Universe jest zapewnione przez fundację Alfreda P. Sloan,
00:03:45:by poprawić publiczne zrozumienie nauki i technologii.
00:03:50:I przez "National Science Foundation", Ameryka inwestuje w przyszłość.
00:03:57:Dodatkowe pieniądze płyną z Volkswagen of America.
00:04:14:I z George D. Smith Fund,
00:04:19:żywiące naukę i bezpieczeństwo.
00:04:22:Główne finansowanie NOVA jest również zapewnione przez Corporation for Public Broadcasting,
00:04:27:i widzów, takich jak ty. Dzięki.
00:04:44:"WITAMY W 11-STYM WYMIARZE"
00:04:56:Wyobraźmy sobie, że jesteśmy zdolni kontrolować przestrzeń i czas.
00:05:07:Rozmach rzeczy, które moglibyśmy zrobić byłby zdumiewający.
00:05:12:Byłbym zdolny przejść stąd...
00:05:16:tutaj...
00:05:19:i tutaj...
00:05:23:tutaj...
00:05:27:i znów tu wręcz natychmiast.
00:05:30:W tym momencie myślimy, że taka podróż byłaby niemożliwa.
00:05:34:I prawdopodobnie tak jest.
00:05:36:Lecz w ciągu ostatnich kilku lat,
00:05:38:nasze wyobrażenia o prawdziwej naturze czasu i przestrzeni przeszły trochę zmian.
00:05:44:A sprawy z pogranicza fantastyki naukowej, wydają się teraz nie aż tak naciągane.
00:05:49:Wszystko to dzięki rewolucji w fizyce, zwanej "teorią strun",
00:05:53:która oferuje całkiem nową perspektywę zasad działania świata.
00:05:58:Teoria strun utrzymuje obietnicę o możliwości zrozumienia pytań
00:06:02:dlaczego świat zachowuje się w określony sposób, począwszy od samych podstaw.
00:06:06:Teoria strun jest Dzikim Zachodem fizyki.
00:06:11:To teren teoretycznej fizyki, tak radykalnie innej od wszystkiego co było przedtem.
00:06:18:Nowatorska teoria zaczyna się prostym założeniem:
00:06:22:że wszystko na świecie, Ziemia, te budynki,
00:06:26:nawet siły jak grawitacja, czy elektryczność,
00:06:29:są stworzone z nieprawdopodobnie cienkich, wibrujących kosmyków energii zwanych "strunami".
00:06:35:Mimo swej wielkości, struny zmieniają całe nasze wyobrażenie o wszechświecie,
00:06:41:zwłaszcza nasze pojmowanie natury przestrzeni.
00:06:47:By zobaczyć o co chodzi, pomniejszmy wpierw całą przestrzeń do właściwej wielkości.
00:06:54:Wyobraźmy sobie, że cały świat zawiera się nigdzie indziej tylko w moim rodzimym miejscu, Manhattanie.
00:07:01:Od teraz, jedna dzielnica Nowego Jorku odpowiada za całą strukturę przestrzeni.
00:07:08:I na zachętę, wyobraźmy sobie również, że jestem CEO sporej korporacji z biurami na Wall Street.
00:07:15:A skoro czas to pieniądz, muszę znaleźć najszybszą trasę z mego mieszkania,
00:07:18:z górnego Manhattanu do mych biur na dolnym Manhattanie.
00:07:25:Obecnie wiemy, że najkrótszy dystans między dwoma punktami to linia prosta,
00:07:29:więc nawet gdyby nie było żadnych korków, wciąż zabiera trochę czasu, by pokonać
00:07:34:taki krótki odcinek w naszym wyimaginowanym Manhattanie.
00:07:40:Poruszając się wciąż szybciej i szybciej, możemy redukować czas podróży.
00:07:44:Lecz skoro nic nie potrafi poruszać się szybciej niż prędkość światła,
00:07:47:jest dokładny limit czasu, który możemy oszczędzić w drodze.
00:07:58:Te Uniwersum Manhattanu pasuje do starej, klasycznej wizji przestrzeni,
00:08:03:zasadniczo to płaska siatka, statyczna i niezmienna.
00:08:09:Ale odkąd Albert Einstein przyjrzał się strukturze przestrzeni,
00:08:12:dojrzał coś zupełnie innego.
00:08:16:Stwierdził, że przestrzeń nie jest statyczna, potrafi się zniekształcać i rozciągać.
00:08:22:I mogą istnieć niezwykłe elementy przestrzeni zwane tunelami czasoprzestrzennymi (wormholes).
00:08:28:Chodzi o most, lub tunel, który łączy odległe rejony przestrzeni,
00:08:33:w efekcie, kosmiczny skrót.
00:08:40:W tym świecie, mój skok czasowy byłby marzeniem każdego Nowojorczyka.
00:08:47:Ale jest haczyk:
00:08:49:by stworzyć tunel czasoprzestrzenny należy rozpruć, lub wydrzeć dziurę w strukturze przestrzennej.
00:08:56:Lecz czy strukturę przestrzeni faktycznie można rozpruć?
00:08:59:Czy ten pierwszy krok w formowaniu tunelu w rzeczywistości ma miejsce?
00:09:03:Cóż, nie sposób odpowiedzieć na takie pytania o pustym brzuchu.
00:09:15:Zmienimy to patrząc na moje śniadanie - kawę i pączka,
00:09:19:możemy łatwo wyczuć co teoria strun mówi o tym, czy można rozedrzeć strukturę przestrzenną.
00:09:27:Wyobraźcie sobie, że przestrzeń ma kształt tego pączka.
00:09:30:Pewnie uważacie, że jest stosunkowo odmienny od regionu przestrzeni o kształcie filiżanki kawy.
00:09:37:Jednak istnieje dokładne znaczenie, gdzie kształt pączka i filiżanki są jednakowe,
00:09:43:ledwie lekko zamaskowane.
00:09:47:Oba posiadają jeden otwór.
00:09:50:W pączku jest w środku, a w filiżance leży w uchwycie.
00:09:56:Oznacza to, że możemy zmienić pączka w formę filiżanki i z powrotem
00:10:01:Zupełnie bez konieczności rozrywania, czy rozdzierania ciasta.
00:10:06:Dobrze, przypuśćmy, że chcecie zmienić kształt tego pączka w coś kompletnie innego,
00:10:11:kształt bez otworów.
00:10:14:Jedyny sposób, to rozerwanie pączka w ten sposób
00:10:21:i nadać mu właściwy kształt.
00:10:29:Niestety, zgodnie z prawami Einsteina, to niemożliwe.
00:10:34:Twierdzą one, że przestrzeń potrafi się rozciągać i wypaczać, lecz nie rozdzierać.
00:10:42:Tunele czasoprzestrzenne mogą istnieć gdzieś w pełni uformowane,
00:10:45:jednakże nie sposób rozpruć przestrzeni, by stworzyć nowy, nad Manhattanem, lub gdzie indziej.
00:10:51:Innymi słowy, nie mogę wziąć tunelu czasoprzestrzennego do pracy.
00:10:58:Teoria strun odkrywa przed nami cały nowy punkt widzenia na przestrzeń,
00:11:03:i ujawnia to, że Einstein nie zawsze miał rację.
00:11:08:Czemu? Przyjrzyjmy się z bliska budulcowi przestrzeni.
00:11:15:Gdybyśmy skurczyli się miliony miliardów razy,
00:11:21:wkroczylibyśmy do świata mechaniki kwantowej,
00:11:26:do świata praw kontrolujących zachowanie atomów.
00:11:31:To świat światła i elektryczności i pozostałych rzeczy działających na najmniejszej skali.
00:11:39:Tutaj, struktura przestrzeni jest zróżnicowana i chaotyczna.
00:11:47:Rozprucia i rozdarcia mogą być powszechne.
00:11:52:Lecz gdyby były,
00:11:53:co zatrzymałoby pęknięcie w strukturze przestrzennej od spowodowania kosmicznej katastrofy?
00:12:03:Cóż, oto gdzie wkracza potęga strun.
00:12:08:Struny uspokajają chaos.
00:12:11:Pojedyncza struna tańczy pośród przestrzeni, rozciągając się rurowo.
00:12:20:Taki kształt może zachowywać się jak bańka otaczająca rozdarcie,
00:12:24:ochronna tarcza o głębokiem znaczeniu.
00:12:31:Struny właściwie pozwalają na rozcięcia przestrzeni.
00:12:39:Co oznacza, iż przestrzeń jest znacznie bardziej dynamiczna i zmienna niż uważał Albert Einstein.
00:12:46:Czy oznacza to możliwość istnienia tunelów czasoprzestrzennych?
00:12:51:Czy będę kiedykolwiek w stanie przejść się po Mount Everest,
00:12:56:złapać bagietkę w Paryżu
00:13:01:i zdążyć na umówione, poranne spotkanie W Nowym Jorku?
00:13:04:Byłoby świetnie, pomimo że to wciąż bardzo odległa możliwość.
00:13:09:Jedna sprawa z pewnością
00:13:11:pokazuje nam, że w teorii strun uniwersum może być znacznie bardziej zaskakujące, niż przypuszczaliśmy.
00:13:20:Na przykład, teoria strun mówi, że jesteśmy otoczeni ukrytymi wymiarami,
00:13:25:tajemnicze miejsca poza znajomą 3-wymiarową przestrzenią, którą znamy.
00:13:34:Ludzie którzy mówili, iż istniały dodatkowe wymiary byli z miejsca okrzyknięci fantastami,
00:13:39:lub wariatami. Mam na myśli, kto właściwie sądzi, że są dodatkowe wymiary?
00:13:43:Cóż, teoria strun przewiduje ich istnienie.
00:13:47:To co uważamy za nasz wszechświat może być jedynie małą częścią czegoś większego.
00:13:54:Być może żyjemy w membranie (błonie),
00:13:58:3-wymiarowej membranie, która unosi się wewnątrz przestrzeni o większej ilości wymiarów.
00:14:04:Może być nieograniczona liczba światów tuż obok nas, lecz zupełnie niewidzialna.
00:14:11:Te inne światy byłyby, wręcz dosłownie, światami równoległymi.
00:14:16:To nie jest szczególna egzotyka, czy wydumane wyobrażenie.
00:14:22:Chętni wiedzy studenci fizyki, badają zawartość dziwnego świata z teorii strun.
00:14:30:Teoria jest bardzo żywa. Dzieją się różne rzeczy.
00:14:33:Mnóstwo ludzi zajmuje się nią.
00:14:35:Większość młodzieńców podczas wyboru, z prawdopodobieństwem około 10 do 1,
00:14:41:wybiorą studia nad teorią strun.
00:14:44:Jednak struny nie były zawsze tak popularne.
00:14:57:Pionierzy tej teorii zmagali się przez lata,
00:15:00:pracując w samotności nad ideą, której nikt nie dawał wiary.
00:15:06:Sedno tkwi w tym:
00:15:09:przez 10-ciolecia fizycy uważali, że najmniejszą cząstką wewnątrz atomu był punkt materialny.
00:15:15:Latające wokół na zewnątrz elektrony,
00:15:19:i wewnątrz protony z neutronami, zbudowane z kwarków.
00:15:26:Teoria strun zastępuje te uważane za niepodzielne części, jeszcze mniejszymi,
00:15:33:wibrującymi strunami.
00:15:36:Nie ma w tym nic mistycznego. To tylko maleńka struna.
00:15:39:Albo zamyka się w niewielkim okręgu, lub też ma punkty końcowe, lecz wciąż jest tylko niewielką struną.
00:15:49:W latach 80-tych, pomysł chwycił,
00:15:52:a ludzie zaczęli wskakiwać do tego wagonu.
00:15:57:Fakt tak nagłego zainteresowania mnóstwa osób i ich praca miała swoje zalety jak i wady.
00:16:02:To było wspaniale móc obserwować jak gwałtownie temat mógł się rozwijać,
00:16:06:odkąd tak wielu ludzi nad nim pracowało.
00:16:09:Jedną z wielkich zalet strun jest ich uniwersalność.
00:16:20:Tak jak struny wiolonczeli potrafią wibrować w różnych częstotliwościach,
00:16:25:wydobywając z siebie odrębne muzyczne tony,
00:16:29:w ten sam sposób, cienkie struny wibrują i tańczą w różnych wzorach,
00:16:35:konstruując wszystkie fundamentalne cząstki natury.
00:16:42:Jeśli ten punkt widzenia jest właściwy,
00:16:44:zbierając je razem dostaniemy wspaniałą i piękną symfonię, która stanowi nasz wszechświat.
00:16:52:Naprawdę ekscytujące są zdumiewające możliwości jakie to nam oferuje.
00:16:59:Gdybyśmy tylko potrafili ujarzmić rytm strun,
00:17:02:stalibyśmy przed doskonałą szansą na wyjaśnienie każdej materii i wszystkich sił natury,
00:17:09:od najmniejszych subatomowych cząstek po galaktyki odległego kosmosu.
00:17:22:Oto potencjał teorii strun, aby jednoczyć w "Teorii Wszystkiego".
00:17:30:Na pierwszy rzut oka wydaje się, że nasz entuzjazm jest nieco przesadzony.
00:17:43:Bowiem nie stworzyliśmy jednej, czy dwóch teorii strun
00:17:49:w jakiś sposób zdołaliśmy odkryć 5.
00:17:55:5 różnych teorii strun, każda walcząca o tytuł Teorii Wszystkiego.
00:18:01:I jeśli istnieje "Fundamentalna Teoria Natury", powinna być jedną z nich.
00:18:05:Przypuszczam, że spora liczba teoretyków strun myślała "Oh, jak fantastycznie. Wspaniale.
00:18:09:A może jedna z nich stanie się prawdziwą teorią świata".
00:18:12:Mimo tego, na pewno znajdą się zrzędliwe głosy wołające z tyłu,
00:18:16:"Ale czemu 5?"
00:18:20:Z 5-oma konkurującymi graczami, scena teorii strun wyglądała na zatłoczoną.
00:18:27:5 teori miały wiele wspólnego.
00:18:30:Na przykład, wszystkie opierały się na wibrowaniu strun,
00:18:34:lecz ich matematyczne szczegóły wyglądały na nieco inne.
00:18:39:Szczerze mówiąc, to było kłopotliwe.
00:18:42:Jak Teoria Wszystkiego mogła występować w 5-iu różnych wersjach?
00:18:48:Oto przypadek, gdzie więcej zdecydowanie oznacza mniej.
00:18:53:Wtedy stało się coś znaczącego.
00:19:00:Był to Ed Witten.
00:19:03:Szeroko uważany za jednego z najwspanialszych żyjących fizyków,
00:19:08:a być może nawet następcę Einsteina.
00:19:12:Ed Witten jest wyjątkową postacią na tym polu.
00:19:15:Wyraźnie pojmował, szczególnie leżące u podstaw, matematyczne reguły,
00:19:20:w czym jest znacznie lepszy niż większość ludzi.
00:19:23:Sami wiecie, myślimy, że jesteśmy całkiem bystrzy; natomiast on bez problemu nas przewyższa.
00:19:29:W 1995,
00:19:31:teoretycy strun z całego świata zebrali się w Uniwersytecie Południowej Kaliforni na corocznej konferencji.
00:19:38:Ed Witten pokazał się na "Strunach 95" i zawojował ich świat.
00:19:45:Starałem się wymyśleć coś, co byłoby istotne w tym czasie.
00:19:48:I właściwie, odkąd 5 teorii strun wydawało się zbyt wielką liczba, postarałem się pozbyć części z nich.
00:20:01:Aby rozwiązać problem, Witten opracował spektakularny nowy sposób spojrzenia na teorie strun.
00:20:09:Ed ogłosił, że przemyślał to i co więcej, rozwiązał.
00:20:13:Zamierzał oznajmić nam rozwiązanie na każdą teorię strun w każdy wymiarze,
00:20:18:co było ogromnym zadaniem, jednak skoro pochodziło od Eda, nie było aż takim zaskoczeniem.
00:20:22:Atmosfera była ogromnie napięta, bowiem nagle,
00:20:27:teoria strun, przechodząca aktualnie pewien zastój,
00:20:30:dostała niesamowitego przyspieszenia, rozpędu.
00:20:32:Ed Witten przeprowadził swój sławny wykład.
00:20:35:I rzekł kilka słów, które mnie zainteresowały...
00:20:38:po czym, na resztę wykładu... byłem wciąż zaaferowany jego pierwszymi słowami,
00:20:42:i kompletnie zgubiłem sens jego wystąpienia.
00:20:45:Pamiętam jak rozmawiałem z nim potem i byłem nieco zakłopotany.
00:20:50:Ed Witten wprost zmiótł wszystkich.
00:20:53:Ed Witten zmiótł wszystkich, ponieważ udowodnił kompletnie nową perspektywę teorii strun.
00:21:06:Z tego punktu widzenia, mogliśmy zrozumieć, że nie było tak naprawdę 5 różnych teorii.
00:21:12:Jak odbicia na ścianie z lustrami,
00:21:16:co uważaliśmy za 5 teorii przeobraziło się w 5 odmiennych sposobów spoglądania na to samo.
00:21:30:Teoria strun stała się nareszcie jednością.
00:21:34:Praca Wittena zabłysła jako przełom tak rewolucyjny, że nadano mu jego imię,
00:21:39:"M-teoria", pomimo tego, że nikt naprawdę nie wie co znaczy "M".
00:21:45:Aah, po co jest M?
00:21:47:M-teoria.
00:21:51:M-teoria to teoria...
00:21:53:Właściwie nie wiem czemu tam jest M.
00:21:57:Więc, M jest tam...
00:21:58:Słyszałem wiele wersji.
00:22:00:Misterna toria, magiczna teoria...
00:22:01:Matka teorii.
00:22:02:Macierzowa teoria.
00:22:03:Monstrualna teoria?
00:22:07:Nie wiem co to... Nie wiem co Ed miał na myśli.
00:22:10:M oznacza magię, misterność, lub macierz zależnie od gustu.
00:22:14:Podejrzewam, że "M" jest odwróconym "W" jak "Witten".
00:22:19:Niektórzy cynicy czasem sugerowali, że M oznacza "Mroczna",
00:22:24:ponieważ nasz poziom zrozumienia tej teorii jest w gruncie rzeczy, bardzo prymitywny.
00:22:28:Może nie powinienem był tego mówić.
00:22:32:Mniejsza o nazwę, to była sensacja.
00:22:36:Nagle wszystko się zmieniło.
00:22:39:Było sporo paniki, może lepiej rzec, zdawania sobie sprawy, iż dzieją się wielkie rzeczy,
00:22:42:a każdy z nas nie chciał zostać w tyle w nowej rewolucji teorii strun.
00:22:48:Po przemowie Wittena,
00:22:49:Ponowiono nadzieję, że ta teoria może być teorią tłumaczącą cały wszechświat.
00:22:57:Jednak trzeba było za to zapłacić.
00:23:01:Przed M-teorią, struny wydawały się funkcjonować w świecie z 10 wymiarami.
00:23:06:Zawierał wymiar czasu, 3 znane nam wymiary przestrzeni,
00:23:12:oraz 6 dodatkowych wymiarów, zwiniętych tak cienko, że nie sposób ich ujrzeć.
00:23:19:Uważamy, że dodatkowe wymiary istnieją, ponieważ wynikają z równań teorii strun.
00:23:24:Struny muszą poruszać się w więcej niż 3-ech wymiarach.
00:23:29:To było szokiem dla wszystkich, lecz nauczyliśmy się z tym zyć.
00:23:34:Jednak M-teoria szła nawet dalej,
00:23:37:domagając się kolejnego wymiaru przestrzennego,
00:23:41:podnosząc i tak wielką liczbę, do 11 wymiarów.
00:23:47:Wiemy, że potrzeba 11 wymiarów, aby ta teoria miała sens.
00:23:52:Zatem musi być 11 wymiarów. A widzimy ledwie 3 plus jeszcze jeden.
00:23:56:Jak to możliwe?
00:23:59:Dla większości z nas, jest faktycznie niemożliwe wyobrazić sobie dodatkowe, wyższe wymiary:
00:24:05:Ja nie potrafię.
00:24:07:I to nie jest zaskakujące.
00:24:08:Nasze mózgi wyewoluowały wyczuwając jedynie 3 przestrzenne wymiary podczas codziennych przeżyć.
00:24:14:Więc jak możemy je poczuć?
00:24:20:Jednym ze sposobów jest pójść do kina.
00:24:37:Jesteśmy zaprzyjaźnieni z prawdziwym światem posiadającym 3 wymiary przestrzenne.
00:24:42:Dlatego, gdziekolwiek się udam, potrafię się ruszać w lewo-prawo, tył-przód, czy góra-dół.
00:24:49:Natomiast w filmach, rzeczy są nieco inne.
00:24:55:Nawet jeśli postacie w filmie wyglądają na trój-wymiarowe,
00:24:59:Są unieruchomione w zaledwie 2-óch wymiarach.
00:25:02:Nie istnieje żaden tył-przód na ekranie filmowym, to tylko iluzja optyczna.
00:25:12:By w rzeczywistości poruszać się w wymiarze tyłu-przodu, muszę wyjść z ekranu.
00:25:17:A czasem poruszanie się w wyższych wymiarach może być całkiem uzyteczne.
00:25:30:Zatem wymiary dodają niezależne kierunki według których można się poruszać.
00:25:35:Czasem nazywa się je "stopnie swobody".
00:25:38:Im więcej wymiarów, lub stopni swobody posiadasz, tym więcej potrafisz zrobić.
00:25:42:To prawda.
00:25:43:I jeśli w rzeczywistości istnieje 11 wymiarów, wówczas struny również potrafią znacznie więcej.
00:25:51:Ludzie stwierdzili dość szybko, że istnieją obiekty żyjące w tych teoriach, którymi nie były jedynie struny,
00:25:57:lecz większe niż one. Właściwie wyglądają jak błony, czy powierzchnie.
00:26:04:Dodatkowy wymiar Wittena pozwala strunom rozciągać się w coś przypominającego membranę,
00:26:13:w skrócie "brane".
00:26:19:Mogła być trój-wymiarowa, lub nawet więcej.
00:26:24:A z wystarczającą enerią, mogła rozrosnąć się do olbrzymiej skali,
00:26:30:być może nawet tak wielkiej jak wszechświat.
00:26:37:To była rewolucja w teorii strun.
00:26:41:Stała się bardziej barokowa.
00:26:44:Chodzi o to, że nie ma tylko strun, lecz są również membrany.
00:26:48:Ludzie wciąż nazywają ją teorią strun, lecz teoretycy strun nie są pewni, czy wciąż można ją tak nazywać.
00:26:56:Egzystencja gigantycznych membran i dodatkowych wymiarów owierałaby zaskakująco nowe możliwości,
00:27:04:że nasz cały świat przebywa w błonie, wewnątrz znacznie rozleglejszej, wyższej przestrzeni wymiarowej.
00:27:14:To prawie jak byśmy żyli wewnątrz... bochenka chleba?
00:27:37:Nasz wszechświat mógłby być niczym kromka chleba,
00:27:40:ledwie jeden plaster, w znacznie większym bochenku, który fizycy czasem nazywają "bulk" (bułka).
00:27:47:I jeśli te pomysły są słuszne, "bulk" może posiadać inne kawałki, inne światy,
00:27:52:które są tuż obok naszego, w efekcie będące światami "równoległymi".
00:27:58:Nie tylko nasz świat nie okazałby się niczym wyjątkowym, ale posiadałby sporo sąsiadów.
00:28:04:Część z nich mogłoby przypominać nasz wszechświat,
00:28:07:mogłyby mieć materię i planety, oraz kto wie, może nawet różne istoty.
00:28:12:Inne z kolei byłyby znacznie bardziej osobliwe.
00:28:15:Mogłyby być rządzone zupełnie innymi prawami fizyki.
00:28:19:Wszystkie te światy mogą istnieć wewnątrz tych dodatkowych wymiarów z M-teorii,
00:28:24:otaczających nas wymiarów.
00:28:26:Niektórzy nawet twierdzą, że mogą być tuż obok, mniej niż milimetr od nas.
00:28:32:Jeśli to prawda, czemu nie jesteśmy w stanie ich dostrzec, ani zetknąć się z nimi?
00:28:38:Jeśli mamy membranę żyjącą w wielowymiarowej przestrzeni, i nasze cząstki, atomy, nie potrafią prześlizgnąć się poza tą błonę,
00:28:45:To jak sięganie po coś, czego nie jest się w stanie dotknąć.
00:28:49:Równie dobrze może być na końcu świata.
00:28:55:To bardzo potężna idea, gdyż jeśli mówi prawdę,
00:28:58:oznacza to, że cały obraz wszeświata jest zamglony, przez to, że jesteśmy uwięzieni w cienkiej warstwie
00:29:05:wielowymiarowego uniwersum.
00:29:08:To potężna idea, zwłaszcza, że może pomóc rozwiązać jedną z największych tajemnic obecnej nauki.
00:29:19:Chodzi o grawitację.
00:29:22:Minęło więcej niż 300 lat
00:29:24:odkąd Isaac Newton zaproponował uniwersalne prawo grawitacji, zainspirowany przez tak dobrze znany,
00:29:30:widok upadającego jabłka z drzewa.
00:29:32:Dziś, wydaje się oczywiste, że grawitacja jest potężną siłą.
00:29:44:Większość ludzi uważa grawitację za niezwykle ważną siłę, z powodu jej wielkiej mocy.
00:29:49:Ciężko wstać z rana, wyprostować się, a kiedy coś upada, rozbija się wskutek działania grawitacji.
00:29:55:Szczerze mówiąc nie jest jednak tak silna.
00:29:58:Jest właściwie bardzo słabą siłą.
00:30:01:Grawitacja przyciąga nas do Ziemi i utrzymuje Ziemię na orbicie wokół Słońca.
00:30:06:Lecz w gruncie rzeczy, pokonujemy ją przez cały czas.
00:30:10:To nie takie trudne.
00:30:14:Nawet z grawitacją całej Ziemi ściągającą to jabłko w dół,
00:30:18:mięśnie mojej ręki mogą temu łatwo zaradzić.
00:30:21:i nie tylko mięśnie potrafią zawstydzić grawitację.
00:30:24:Magnes również to potrafi, bez trudu.
00:30:29:Magnes przenosi inną siłę, elektromagnetyzm.
00:30:33:To ona stoi za światłem i elektrycznością.
00:30:39:Jak się okazuje elektromagnetyzm jest znacznie silniejszy niż grawitacja.
00:30:47:Grawitacja przy porównaniu jest okropnie słaba.
00:30:51:Jak bardzo?
00:30:53:Elektromagnetyzm jest jakieś tysiące miliardów, miliardów, miliardów, miliardów raz silniejszy.
00:31:00:To jedynka z 39 zerami.
00:31:08:Słabość grawitacji kłopotała naukowców przez dekady.
00:31:13:A teraz, mając do dyspozycji radykalną teorię strun,
00:31:16:pełną membran i dodatkowych wymiarów,
00:31:19:istnieje całkiem nowy sposób spojrzenia na problem.
00:31:24:Aby odpowiedzieć na pytanie, czemu grawitacja jest tak słaba w relacjach z innymi siłami,
00:31:28:należy odwrócić pytanie i stwierdzić, "Nie, właściwie grawitacja nie jest taka słaba.
00:31:34:W porównaniu z innymi siłami, po prostu wydaje się słaba".
00:31:37:Może być tak, że grawitacja jest tak silna jak elektromagnetyzm,
00:31:42:lecz z jakiegoś powodu nie czujemy jej mocy.
00:31:47:Wyobraźmy sobie stół bilardowy, bardzo duży stół.
00:31:54:Pomyślcie o powierzchni stołu jako naszym trój-wymiarowym świecie,
00:31:59:pomimo, że jest tylko dwu-wymiarowy,
00:32:03:a bile będą reprezentować atomy
00:32:09:oraz inne cząstki z których zbudowane jest świat.
00:32:15:Oto szalony pomysł:
00:32:17:atomy i cząstki tworzące świat wokół nas muszą zostać w naszej konkretnej membranie,
00:32:23:naszym kawałku wszechświata, zupełnie jak bile zostają na powierzchni stołu-
00:32:31:chyba że jesteś naprawdę kiepskim graczem.
00:32:35:Kiedykolwiek bile się zderzają, jest coś, co przedostaje się poza stół,
00:32:42:fale dźwięku. Oto czemu słyszę zderzenie.
00:32:56:Pojawia się pomysł, że grawitacja może być jak fale dźwiękowe i nie musi być ograniczona tylko do naszej membrany.
00:33:03:Mogłaby być zdolna wyślizgnąć się poza nasz wszechświat.
00:33:14:Lub pomyślcie o tym inaczej.
00:33:18:Zamiast stołu bilardowego, wróćmy do chleba.
00:33:22:Wyobraźcie sobie, że świat jest jak tost.
00:33:26:Ty i ja, cała materia, światło, wszystko co widzimy,
00:33:33:jest jak dżem.
00:33:34:Dżem porusza się swobodnie po powierzchni tosta,
00:33:38:z drugiej strony, jest zablokowany, nie potrafi samoistnie opuścić powierzchni.
00:33:43:A co jeśli grawitacja byłaby inna?
00:33:46:Co jeśli grawitacja byłaby bardziej jak cynamon, czy cukier?
00:33:49:Takie rzeczy nie są wcale lepkie, łatwo ześlizgują się z powierzchni.
00:33:58:Ale czemu grawitacja miałaby być inna od całej reszty otaczającego nas świata?
00:34:04:Cóż, wróćmy do teorii strun, lub M-teorii, dostarczą nam odpowiedzi.
00:34:12:Tu chodzi o kształt.
00:34:16:Przez lata, skupialiśmy się na tym, że struny są zamkniętymi pętlami, jak "rubber bands" (złączona guma, angielski wynalazek).
00:34:22:Lecz po M-teorii, zwróciliśmy uwagę na inne rzeczy.
00:34:27:Aktualnie uważamy, że wszystko co widzimy dookoła,
00:34:31:jak materia i światło, jest stworzone z otwartych strun,
00:34:36:a koniec każdej struny jest przywiązany do naszej trój-wymiarowej membrany.
00:34:45:Jednak struny z zamkniętymi pętlami istnieją,
00:34:49:i jeden rodzaj jest odpowiedzialny za grawitację.
00:34:53:Nazywa się grawitonem.
00:34:58:Z zamkniętymi pętlami, brakowało luźnych końców, które można uwiązać,
00:35:02:stąd grawitony mogą swobodnie uciekać w inne wymiary,
00:35:07:osłabiając siłę grawitacji i czyniąc ją słabszą niż inne siły natury.
00:35:15:To sugeruje intrygującą możliwość.
00:35:20:Jeśli żyjemy w membranie i istnieją światy równoległe w innych, bliskich nam membranach,
00:35:25:Możemy ich nigdy nie ujrzeć, lecz być może będziemy w stanie kiedyś je poczuć wskutek grawitacji.
00:35:32:Jeśli trafi się inteligentne życie na jednej z membran,
00:35:36:wówczas będzie mogło być bardzo blisko nas.
00:35:40:Więc teoretycznie, lecz czysto teoretycznie,
00:35:43:możemy być zdolni do komunikacji z tym inteligentnym życiem poprzez wymianę silnych fal grawitacyjnych.
00:35:51:Więc któż wie?
00:35:53:Może kiedyś rozwiniemy technologię na tyle, by użyć fal grawitacyjnych, by kontaktować się z innymi światami.
00:36:08:Ay-yoo-ya.
00:36:09:Tak, hej, tu Brian. Jak leci?
00:36:10:Brian, hoh-ba jubby wah-fa-loo poo-jabba "Simpsons!"(Mówiłem, żebyś mi nie przeszkadzał kiedy oglądam "Simpsonów"!)
00:36:18:Naprawdę nie wiemy, czy światy równoległe mogą mieć na nas faktyczny wpływ.
00:36:23:Lecz istnieje pewna bardzo kontrowersyjna idea, mówiąca, że odgrywają poważną rolę.
00:36:29:W gruncie rzeczy, pozwalają nam istnieć.
00:36:35:Jak mówi klasyczna historia,
00:36:38:Rozlegly wszechświat, który widzimy dziś był ekstremalnie, niewyobrażalnie mały.
00:36:46:Nagle zrobił się większy,
00:36:52:znacznie większy, podczas dramatycznego wydarzenia znanego jako "Wielki Wybuch".
00:36:59:"Wielki Wybuch" rozciągnął strukturę przestrzeni
00:37:02:i zapoczątkował łańcuch wydarzeń, które przywiodły nas do świata, który dziś znamy i kochamy.
00:37:09:Jednak zawsze było kilka problemów z teorią Wielkiego Wybuchu.
00:37:14:Po pierwsze,
00:37:15:kiedy ściśniesz cały wszechświat to nieskończenie małej, lecz ogromnie gęstej paczki,
00:37:23:w pewnym punkcie, nasze prawa fizyki po prostu leżą w gruzach.
00:37:27:Przestają mieć sens.
00:37:32:Wzory, które zwykliśmy używać szukając odpowiedzi stają się nonsensowne.
00:37:36:Trafiamy na absolutną katastrofę.
00:37:40:Wszystko się wali i jesteśmy w kropce.
00:37:43:A na szczycie tego jest jeszcze wybuch.
00:37:47:Co to właściwie jest?
00:37:51:To właściwie problem.
00:37:54:Klasyczna forma teorii Wielkiego Wybuchu nie wspomina co wybuchło,
00:37:57:co stało się zanim wybuchło, lub co spowodowało wybuch.
00:38:02:Wyrafinowanie teorii Wielkiego Wybuchu polega na tym, że sugeruje wyjaśnienia wybuchu,
00:38:08:lecz żadne z nich nie cofa się dokładnie do momentu gdy wszystko się zaczyna.
00:38:14:Większość ludzi podchodzi do tego z naiwnym wyobrażeniem o istnieniu początku
00:38:18:że w jakiś sposób przestrzeń i czas ocknęły się z nicości.
00:38:23:Cóż, nie wiem czy Wy też, ale nie lubię "niczego".
00:38:28:Czy naprawdę wierzę, że świat powstał z Wielkiego Wybuchu nicości?
00:38:34:Nie jestem filozofem, dlatego nie odpowiem.
00:38:38:Lecz mogę sobie wyobrazić, że dla filozofa, to problem.
00:38:41:Tak samo jak dla fizyka.
00:38:44:Wszyscy zgadzają się, że są problemy.
00:38:47:Pytanie tylko: "Czy teoria strun je rozwiąże?"
00:38:52:Niektórzy teoretycy strun zasugerowali, że Wielki Wybuch nie był początkiem wszystkiego,
00:38:58:że uniwersum mogło istnieć nawet na długo przed wiecznością.
00:39:03:Nie każdy czuje się pewnie z takim założeniem.
00:39:06:Właściwie nie lubię myśleć o uniwersum bez początku.
00:39:10:Wygląda wtedy, że świat bez początku jest również światem bez wyjaśnienia.
00:39:16:A co jest wyjaśnieniem?
00:39:19:Co jeśli teoria strun ma rację,
00:39:21:i wszyscy żyjemy w gigantycznej membranie wewnątrz większej wymiarowo przestrzeni?
00:39:27:Jeden z pomysłów teorii strun szczególnie mnie poruszył,
00:39:30:podsunął być może nowy kierunek dla kosmologii,
00:39:34:pomysł membran i błon poruszających się w dodatkowych wymiarach.
00:39:41:Nietórzy nakowcy zaproponowali, że odpowiedź
00:39:44:na zagadkę Wielkiego Wybuchu leży w ruchach tych ogromnych membran.
00:39:49:To takie proste.
00:39:51:Oto błona w której żyjemy, a to jest kolejna błona płynąca w wyższym wymiarze
00:39:56:To wcale nietrudne wybrazić sobie ich kolizję.
00:40:04:Zgodnie z założeniem, pewien czas przed Wielkim Wybuchem,
00:40:08:dwie błony posiadające światy równoległe zaczęły dryfować ku sobie,
00:40:15:aż...
00:40:20:Cała ta energia musiała gdzieś znaleźć ujście.
00:40:22:Gdzie znalazła?
00:40:24:W Wielkim Wybuchu.
00:40:27:To wywołało rozrost, który widzimy,
00:40:29:i podgrzało cząstki we wszechświecie do tych wielkich, ognistych mas.
00:40:36:I jakby tego było mało, pomysłodawcy tego założenia zaskoczyli po raz kolejny twierdząc:
00:40:43:Wielki Wybuch nie był wcale wyjątkowym wydarzeniem.
00:40:47:Wnioskują, iż równoległe światy mogły się zderzać nie tylko raz w przeszłości,
00:40:54:lecz raz za razem -
00:41:01:i tak się stanie w przyszłości.
00:41:05:Jeśli ten pogląd jest słuszny, jest tam gdzieś membrana,
00:41:09:zmierzająca ku zderzeniu z naszym uniwersum.
00:41:14:Zatem kolejna kolizja się zbliża i nastąpi kolejny Wielki Wybuch.
00:41:18:I będzie się tak powtarzać przez niespecyzowany okres w przyszłości.
00:41:23:To wciągająca idea.
00:41:26:Nieszczęśliwie, istnieje trochę technicznych problemów.
00:41:32:To był bardzo pomysłowy scenariusz, powstały naturalnie w teorii strun.
00:41:38:Jednakże dobre stare problemy zakradły się znowu.
00:41:42:Faktycznie nie wiemy co się dzieje, gdy zderzają się dwie błony.
00:41:48:Możecie skończyć z taką samą sytuacją, która mieliśmy przy Wielkim Wybuchu;
00:41:52:równania nie mają sensu.
00:41:56:Musieli zrobić mnóstwo przypuszczeń w swoich wzorach,
00:41:57:i nie uważam, by naprawdę rozwiązali problem Wielkiego Wybuchu w teorii strun.
00:42:05:Jeśli teoria strun jest prawdziwą teorią wszechświata,
00:42:09:będzie musiała rozwiązać zagadkę Wielkiego Wybuchu.
00:42:12:I jest wiele pozytywnych przesłanek, mówiących że kiedyś się uda.
00:42:16:Póki co, jest jeszcze sporo niejasności.
00:42:19:Mimo że teoria jest obiecująca i ekscytująca, jeszcze nie całkiem ją pojmujemy.
00:42:26:To jak zabłądzić w ciemnym domu, o którym myśleliśmy, że jest ledwie pokojem z dwoma łóżkami
00:42:32:a teraz odkrywamy przynajmniej 19-to pokojową rezydencję.
00:42:35:A może posiada tysiące pokoi i jesteśmy dopiero na początku podróży.
00:42:39:Zatem na czym opieramy słuszność teorii strun w opisie wszechświata?
00:42:44:Czy świat naprawdę jest stworzony ze strun i membran,
00:42:49:światów równoległych i dodatkowych wymiarów?
00:42:52:To wszystko nauka, czy fantastyka naukowa?
00:42:57:Oto pytanie, które często sobie zadajemy podczas pracy nad równaniami,
00:43:01:"Czy to tylko wymyślna matematyka, czy też to naprawdę opisuje prawdziwy świat?"
00:43:06:Te ćwiczenia naszej wyobraźni matematycznej i tak
00:43:12:na koniec dnia są obiektem jednego pytania:
00:43:17:"Czy tak jest w laboratorium? Macie dowód?"
00:43:22:Teoria strun i jej teoretycy mają prawdziwy problem.
00:43:25:Jak właściwie przetestować teorię strun?
00:43:27:Jeśli nie sposób zrobić tego tak jak z normalnymi teoriami,
00:43:30:to nie nauka, to filozofia, a to już poważny problem.
00:43:35:Struny są uważane za maleńkie, dużo mniejsze od atomu,
00:43:40:toteż prawdopodobnie nie można bezpośrednio ich dostrzec.
00:43:46:Lecz nawet jeśli nigdy nie zobaczymy strun, może będziemy kiedyś w stanie dostrzec ich ślady.
00:43:51:Widzicie, jeśli struny były wokół na początku świata, kiedy rzeczy były naprawdę małe,
00:43:57:zostawiły piętno, lub ślad swojej obecności.
00:44:01:A wówczas, po Wielkiem Wybuchu kiedy wszystko się rozrosło,
00:44:05:te ślady rozciągnęły się tak jak reszta.
00:44:09:Jeśli to prawda,
00:44:11:Być może ujrzymy kiedyś dużo mówiące ślady strun gdzieś w gwiazdach.
00:44:21:Nawet będąc na Ziemi jest szansa, że możemy wykryć dowód istnienia strun.
00:44:27:To pastwisko w Illinois służy za centralę dowodzeniową dla wielu z tych badań.
00:44:34:Właściwie, prawdziwa praca dzieje się pod ziemią, gdzie urządzono polowanie na dowody potwierdzające teorię strun,
00:44:41:włączając dodatkowe wymiary.
00:44:46:Niewiele lat temu, ludzie którzy mówili o istnieniu dodatkowych wymiarów byli z miejsca okrzyknięci fantastami,
00:44:53:mówiąc delikatnie.
00:44:55:To się już zmieniło, dzięki teorii strun.
00:45:03:Oto Fermilab,
00:45:05:to na dziś nasza największa nadzieja na udowodnienie dodatkowych wymiarów.
00:45:14:Fermilab ma olbrzymi niszczyciel atomów.
00:45:17:Oto jak pracuje:
00:45:20:naukowcy pocierają atomy wodoru ogromnymi ilościami elektryczności.
00:45:25:Później, pozbawiają je elektronów
00:45:28:i puszczają protony, które gnają przez 4 mile kołowego tunelu pod prerią.
00:45:38:Jak tylko osiągną prędkość światła,
00:45:41:są kierowane na kolizję z cząstkami mknącymi w przeciwnym kierunku.
00:45:52:Większość kolizji jest tylko bocznymi zderzeniami,
00:45:55:lecz czasem zdarza się bezpośrednie trafienie.
00:46:01:W rezultacie opada deszcz niezwykłych cząstek subatomowych.
00:46:07:Nadzieja tkwi w tym, by między nimi był maleńki element grawitacji, grawiton.
00:46:14:Grawitony, według teorii strun, są zamkniętymi pętlami,
00:46:18:stąd mogą unieść się do wyższych wymiarów.
00:46:23:Wielką nagrodą byłaby migawka grawitonu podczas chwili ucieczki.
00:46:29:Wtedy grawiton ucieka w inny wymiar, a detektor wskazuje jego brak.
00:46:35:Ujrzelibyście go, gdyby go brakowało.
00:46:39:Nieszczęśliwie, Fermilab nie "ujrzał" znikający grawiton.
00:46:45:Presja jest silna, ponieważ inny zespół porywa się na ten sam wyczyn.
00:46:57:4 tysiące mil dalej, na granicy Francji ze Szwajcarią,
00:47:02:laboratorium zwane CERN konstruuje nowego, ogromnego niszczyciela atomów.
00:47:13:Kiedy będzie skończony, będzie 7 razy potężniejszy niż w Fermilab.
00:47:20:Czuje się spory pośpiech, każda minuta się liczy,
00:47:24:ostatecznie CERN, nasze rywalizujące laboratorium, mówiąc wprost zmiecie nas z powierzchni.
00:47:30:CERN zmiecie Fermilab z powierzchni,
00:47:33:nie tylko w poszukiwaniu innych wymiarów, lecz też w innych szalonych ideach.
00:47:39:Na szczycie listy "rzeczy do zrobienia" obu laboratoriów jest polowanie na coś zwanego "supersymetrią",
00:47:45:to główne przewidywanie teorii strun.
00:47:48:Mówi, że w łupinie orzecha, w pobliżu znanych nam już cząstek subatomowych,
00:47:53:jak elektrony, fotony i grawitony,
00:47:56:powinien również być znacznie cięższy kolega "supercząstka",
00:48:02:którego póki co nikt nie widział.
00:48:04:Aktualnie, skoro teoria strun twierdzi, że supercząstki powinny istnieć, znalezienie ich jest głównym priorytetem.
00:48:10:Zatem, to będzie wielkie odkrycie odnaleźć supersymetrię.
00:48:13:To wzniosłe odkrycie i myślę, że jest większym odkryciem odnaleźć supersymetrię, niż życie na Marsie.
00:48:21:Gdybyśmy mieli jutro usłyszeć, że odkryto supersymetrię,
00:48:26:byłaby huczna zabawa na całej planecie.
00:48:30:Problemem jest, jeśli istnieją, że
00:48:32:supercząstki supersymetrii są prawdopodobnie niezwykle ciężkie,
00:48:37:tak ciężkie, że mogą być niewykryte przez dzisiejsze niszczyciele atomów.
00:48:42:Nowa technologia w CERN będzie miała największą szansę,
00:48:45:od kiedy zostanie uruchomiona i będzie działać przez najbliższych kilka(naście) lat,
00:48:48:lecz to nie zatrzyma ludzi z Fermilab od starań, by odnaleźć je jako pierwsi.
00:48:54:Współzawodnictwo jest zarówno przyjazne, jak i mocno zawzięte.
00:48:58:Zasadniczo ścigamy się zupełnie jak wściekłe psy.
00:49:01:Zawsze tak było i zawsze będzie.
00:49:04:Musimy być pewni, że nie popełniamy żadnych pomyłek,
00:49:06:że robimy wszystko co w naszej mocy podczas tych eksperymentów,
00:49:10:wszak pokusiliśmy się na jedno z największych wyzwań współczesnej nauki.
00:49:14:Jeśli odnajdziemy supercząstki, to nie dowiedzie słuszności teorii strun,
00:49:18:lecz będzie niezwykle silnym, szczególnym dowodem, że jesteśmy na właściwej drodze.
00:49:25:Przez następne 10 do 20 lat,
00:49:28:nowa generacja niszczycieli atomów zapewnia odkryć niespodziewaną prawdę o naturze naszego świata.
00:49:35:Czy będzie to świat przewidziany przez teorię strun?
00:49:39:Co jeśli nie znajdziemy supercząstek?
00:49:42:Lub dodatkowych wymiarów?
00:49:46:Co jeśli nigdy nie znajdziemy dowodów wspierających ten dziwny nowy świat
00:49:50:pełen membran i maleńkich wibrujących strun?
00:49:56:Czy teoria strun może być ostatecznie nieprawdziwa?
00:50:00:O tak, jest z całą pewnością logiczne prawdopodobieństwo, że
00:50:03:tylko marnowaliśmy nasz czas przez ostatnie 20 lat i że ta teoria jest zupełnie fałszywa.
00:50:08:Były okresy wielu lat, kiedy wszyscy mądrzy ludzie,
00:50:12:wszyscy spryciarze, pracowali nad pewną teorią poruszającą się w wyznaczonym kierunku
00:50:16:i mimo, że uważali ją za wspaniałą, przeobrażała się w martwy punkt.
00:50:20:Tak może się stać z teorią strun.
00:50:23:Nawet jeśli nie ma jeszcze namacalnych dowodów,
00:50:25:wiele z teorii strun ma mnóstwo sensu;
00:50:30:wielu z nas wierzy, że musi być słuszna.
00:50:35:Nie wydaje mi się, by tak kiedyś było, że teoria o tak matematycznym podłożu
00:50:42:jak teoria strun obróciła się w zupełny fałsz.
00:50:46:Ciężko by mi uwierzyć, że tak wyworna i matematyczna piękność byłaby zwyczajnie zmarnowana.
00:50:56:Naprawdę nie wiem jak blisko jesteśmy u celu.
00:50:58:Wiecie, czy już prawie mamy całą historię?
00:51:02:Czy czeka nas kolejne 10 lat?
00:51:05:Nikt nie wie.
00:51:07:Lecz uważam, że zajmie mnie to na długi czas.
00:51:11:Byliśmy niesamowitymi szczęściarzami.
00:51:12:Natura w pewien sposób pozwoliła nam odsłonić już wiele swoich podstawowych tajemnic.
00:51:18:Jak daleko możemy zajść?
00:51:20:Nie będziemy wiedzieć aż... nie sprobujemy.
00:51:23:100 lat temu,
00:51:25:niektórzy naukowcy myśleli, że sporo wiedzą na temat podstawowych praw rządzących światem.
00:51:31:Lecz wkroczył Einstein i radykalnie zrewidował nasze pojęcie o czasie, przestrzeni i grawitacji.
00:51:42:A mechanika kwantowa odsłoniła wewnętrzne funkcjonowanie atomów i molekuł,
00:51:47:ujawniając światu swoje szaleństwo i niepewność.
00:51:51:Daleko od potwierdzenia, że wszystko to uporządkowaliśmy,
00:51:56:XX wiek pokazuje, że za każdym razem gdy uważniej przyjrzymy się światu,
00:52:00:odkryjemy kolejną nieoczekiwaną warstwę rzeczywistości.
00:52:08:Wchodząc w XXI wiek,
00:52:10:mamy błysk tego co może być kolejną warstwą:
00:52:15:wibrujące struny, supercząstki, światy równoległe i dodatkowe wymiary.
00:52:21:To zapierająca dech w piersiach wizja,
00:52:23:a w przeciągu kilku lat, eksperymenty możliwie zaczną odpowiadać nam, czy część z tych myśli była słuszna, czy nie.
00:52:32:Ale niezależnie od wyniku, będziemy dalej szukać,
00:52:35:ponieważ, cóż, tym właśnie się zajmujemy.
00:52:37:Podążamy za naszą ciekawością. Odkrywamy nieznane.
00:52:40:A 100, lub 1000 lat od teraz,
00:52:43:dzisiejsza wizja kosmosu może wyglądać żałośnie niepełna, być może nawet ekscentryczna.
00:52:51:Jednak niezaprzeczalnie, idee zwane teorią strun są testamentem ludzkiej potęgi kreacji.
00:52:58:Otworzyły zupelnie nowe spektrum możliwych odpowiedzi na wiekowe pytania.
00:53:04:I wraz z nimi, wykonaliśmy spory krok w naszej podróży do pełnego zrozumienia tego wytwornego wszechświata.
00:53:22:Na stronie NOVA, wejdź za kulisy z Brianem Greene.
00:53:27:Podróż do subatomowego świata,
00:53:30:gra strunami, obraz innych wymiarów i wiele więcej.
00:53:35:Znajdź to na PBS. org.
00:53:55:Aby zamówić ten program na VHS, lub DVD, lub książkę, The Elegant Universe,
00:54:01:zadzwoń WGBH Boston Video na 1-800-255-9424.
00:54:04:>> Napisy pobrane z http://napisy.org <<|>>>>>>>> nowa wizja napisów <<<<<<<<