TEMAT MIESIŃCA
W STANIE
W
S
T
A
N
I
E
WOJENNYM
Stan wojenny mógł być wprowadzony rok wcześniej  13 grudnia 1980 r. Ujawniane wciąż nowe dokumenty MSW
świadczą o tym, że był przygotowywany jeszcze przed powstaniem  Solidarności , nie wiosną 1981 r., lecz już
latem 1980 r. Dyskusje i spory o rzekomo dramatycznej i nagłej decyzji wprowadzenia stanu wojennego przez
władze komunistyczne PRL, rozważania o wyborze  mniejszego zła i pewnej interwencji wojsk sowieckich tracą
więc na znaczeniu, jeśli nie stają się w ogóle bezprzedmiotowe.
Marek Klecel, zapisano: Proponowane obiekty do ochro-
Uniwersytet Kard. S. Wyszyńskiego ny to: radiostacje i centra nadawcze ra-
dia i telewizji, (...) węzły łączności, ma-
 Stan W
gazyny rezerw państwowych, ujęcia wo-
Już od pierwszych strajków w lipcu 1980 r. dy w większych miastach, duże składy
najwyższe władze MSW prowadziły zelskiego, Kiszczaka i Siwickigo. Już MPiS, stacje pomp rurociągu  Przy-
przeciw strajkującym i opozycji akcje, 16 sierpnia, a więc dwa dni po rozpoczę- jaz
Å„ , banki, gazownie.
które miały zakończyć się wprowadze- ciu strajku w Stoczni Gdańskiej i dzień Machina przyszłego stanu wojennego
niem stanu wojennego. 16 sierpnia 1980 r. przed ogłoszeniem 21 postulatów straj- ruszyła więc już od momentu nasilenia
rozpoczęto je pod kryptonimem  La- kowych, zostaje powołany specjalny strajków, mobilizując wszystkie siły MO,
to 80 , które skończyło się  zimą 81 r. . sztab MSW do kierowania operacją  La- SB, agentury, a w końcu i wojska, gdy
Już w dokumencie z grudnia 1980 r. to 80 , składający się z kilkunastu gene- okazało się, że przeciwnikiem jest nie-
używa się określenia  stan wojenny rałów i pułkowników, z generałami Sta- mal całe społeczeństwo. W protokole
i mówi się o konieczności jego wprowa- churą i Ciastoniem na czele. Sztab miał z posiedzenia Sztabu MSW z 10 paz
-
dzenia. Dylematem władz PRL było przygotować w całym kraju mobilizację dziernika 1980 r., w którym wyrażano
więc nie to, czy stan wojenny wprowa- połączonych sił milicji, Służby Bezpie- zaniepokojenie własną sytuacją, stwier-
dzać, lecz kiedy go wprowadzić, by za- czeństwa, a nawet rezerwistów  do opa- dzono nawet: Trzeba jednak pamiętać, że
chować swoją władzę. nowania sytuacji wybuchowej i kontrolo- w obecnej sytuacji jesteśmy jedyną in-
wania środowisk opozycji i Kościo- stytucją, która nie strajkuje. W świetle
Operacja  Lato 80 była przygotowa- ła. Jeszcze w czasie trwania strajku dokumentów widać jasno, że żadne po-
niem do stanu wojennego opracowanym w Stoczni i negocjacji przedstawicieli rozumienia i układy zawarte przez stronę
w sztabie MSW. Dopiero póz
niej, jako  Solidarności z komisją rządową sztab rządową z przedstawicielami  Solidar-
długotrwała, wymagająca kompleksowej planował  ochronę , czyli przejęcie kon- ności , triumfalnie przyjmowane przez
mobilizacji akcja wojskowa, była konty- troli nad ważnymi strategicznie obiekta- wielką część społeczeństwa, nie miały
nuowana w MON przez generałów Jaru- mi. W notatce służbowej z 28 sierpnia być wcale przez władze respektowane.
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA I
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
Były częścią taktyki zwodzenia przeciw - nych zadań w przedmiocie ochrony
nika, gry na zwłokę w celu przygotowa- i obrony obiektów kierownictwa PZPR
Z 19 kwietnia 1981 r. pochodzi dokument zawierajÄ…cy
nia skutecznej i ostatecznej rozprawy i rządu PRL oraz obiektów własnych
pełne instrukcje na wypadek wprowadzenia stanu
z masowym już sprzeciwem społeczeń - MON i MSW na terenie miasta stołecz- wojennego. Są w nim już wszystkie zasadnicze posta-
stwa, z jakim komunistyczne władze nie nego Warszawy w przypadku wprowa- nowienia póz
niejszego dekretu o stanie wojennym
miały dotąd do czynienia. Taktyka ta dzenia stanu wojennego , podpisany
z 13 grudnia 1981 r.
rozciągnięta w czasie miała swoje różne przez gen. Szklarskiego i płk. Pawlikow- Na początku paz
dziernika sztab MSW wydał polecenie
fazy i etapy, okresy zaostrzenia i opresji skiego, regulował ścisłą odtąd współpra- komendantom wojewódzkim MO, by otworzyć osobiście
propagandowej, a także prowokowania cę wszystkich ośrodków władzy PRL.
posiadane pakiety z dokumentami stanu wojennego
do zbiorowych wystąpień, by uzasadnić Pod koniec roku stan wojenny był zatem
przeznaczonymi dla KWMO; zapoznać się z zawartymi
radykalne użycie siły. Sytuacja stróżów już przesądzony, pozostawał tylko wybór
w nich aktami prawnymi, a w dokumencie z 25 paz
-
komunistycznego porządku stawała się momentu, który by zapewnił skutecz- dziernika, a więc na długo przed konfliktami z począt -
bowiem niełatwa. Nie były to już poje- ność uderzenia.
ku grudnia, które rzekomo przesądziły o wprowadze-
dyncze i lokalne wystąpienia ludności, W dalszym ciągu trwały przygotowa- niu stanu wojennego, podano jego ostateczne uzasad-
które szybko dało się zdławić i rozłado- nia zabezpieczające ochronę władzy.
nienie:
wać w latach 1956, 1968, 1970 i 1976. W styczniu 1981 r. opracowano system
Jako jedyne rozwiązanie uznać należy wprowadzenie
Tym razem, po raz pierwszy, był to po- samoobrony funkcjonariuszy oraz eme- stanu wojennego na terytorium całego kraju. Nie-
wszechny bunt ponad połowy narodu. rytów i rencistów MO i SB w miejscach
zwłoczne wprowadzenie stanu wojennego uzasadnia
Od połowy paz
dziernika 1980 r. zosta- zamieszkania. Na początku lutego po- fakt, że wpływy Partii i Rządu nie ulegają umocnieniu,
je wprowadzony w MSW stan podwyż- wstały grupy operacyjne MSW przy
zaś narzucenie terminu konfrontacji przez siły kontr-
szonej gotowości, inwigilacja ogółu śro- Sztabie Generalnym WP w czasie ze- rewolucyjne może nastąpić w jeszcze mniej sprzyjają-
dowisk opozycyjnych, możliwość repre- wnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa
cych warunkach. Zastosowanie tego środka winno
sjonowania wszystkich podejrzanych państwa i wojny. W ramach  okresu W
stworzyć Rządowi warunki do realizacji programu
o prowadzenie działalności antypaństwo- przeprowadzono  międzyresortową grę
zmierzajÄ…cego do wyprowadzenia kraju z kryzysu, przy-
wej. Przygotowano także plan powołania
wrócenia ładu, porządku i dyscypliny społecznej. Wpro-
rezerwy osobowej w MSW. Pod koniec
wadzenie tego stanu umożliwi odizolowanie sił kontr-
listopada opracowano także szczegółowy
rewolucyjnych i ich środków propagandowych od spo-
plan ochrony obiektów MSW z zapew-
łeczeństwa, stworzy warunki dla odbudowy wpływów
nieniem awaryjnych środków łączności,
Partii i RzÄ…du.
żywności, oświetlenia. W protokole
Sztabu MSW podawano nawet takie
szczegóły: Istnieje także pewien zapas wojsk Układu Warszawskiego na terenie
latarek i baterii. Nie zgromadzono nato- całej Polski pod kryptonimem  So-
miast zapasów lamp naftowych. Na po- juz 81 . Wcześniej przybyła do Warsza -
czątku grudnia przeprowadzono kontrolę wy grupa kilkunastu generałów sowiec-
stanu posiadania broni w instytucjach kich, która sprawdzała możliwości pa-
cywilnych, zabezpieczenia broni sporto- cyfikacji wielkich zakładów pracy,
wej i myśliwskiej, tak by ograniczyć Stoczni Gdańskiej, a w stolicy  Huty
do niej dostęp. W połowie grudnia ogło- Warszawa, FSO, lotniska Okęcie. Ope-
szono operację  Trapez regulującą racja  Sojuz 81 miała niewątpliwie
szczegółowo sposób obrony obiektów wywrzeć silny nacisk na władze PRL,
centrali MSW i organizację dowodzenia była jednocześnie sposobem zastrasze-
wszystkich sił własnych. Władze pań- nia całego społeczeństwa. Rosjanie do-
stwa PRL okopywały się we własnym magali się szybkiej rozprawy z  Soli-
państwie przed jego mieszkańcami. darnością , rządzący Polską generało-
Pod koniec roku 1980 nastąpiło pewne wie przekonywali ich zapewne, że
złagodzenie sytuacji, pozorny rozejm. operacja nie jest na tyle przygotowana,
Jednakże z tego właśnie czasu pochodzi by skutecznie sparaliżować cały kraj,
dokument świadczący o dalszych przy - decyzyjną pod kierownictwem szefa a o to przecież chodziło. Zapewne wte-
gotowaniach do stanu wojennego  tu MSW gen. Milewskiego i gen. Siwickie- dy zobowiÄ…zali siÄ™ do interwencji we-
po raz pierwszy użyto tego określenia. go, która była zapewne symulacją stanu wnętrznej, bo interwencja zewnętrzna
Dokument pt.  Ustalenia dotyczące wojennego. Z informacją o jej przebiegu oznaczałaby też koniec ich władzy
współdziałania Sztabu Generalnego WP i wynikach gen. Jaruzelski pojechał (w tle mamy także interwencję rosyjską
i Sztabu MSW oraz koordynacji wspól- do Moskwy. Z początku lutego pochodzi w Afganistanie, potępioną przez spo-
też pierwsza lista prawie stu osób prze - łeczność międzynarodową). Manewry
znaczonych do internowania. Następne wojskowe  zjednoczonych sił socjali-
W  SOLIDARNOÅšCI
powstaną wiosną 1981 r. zmu w Polsce i wcześniejszy pokaz si-
Po batalii o rejestrację  Solidarności władze MSW
Rzecz jasna, władze PRL nie działały ły wojsk sowieckich u jej granic stano -
wprowadziły strategię jej ograniczania tylko do roli
samodzielnie, były poddawane nieustan - wiły zatem element zastraszającej gry
związku zawodowego i izolowania jej od wpływów opo -
nym naciskom Kremla. Ostrej reakcji psychologicznej.
zycji, zwłaszcza od KOR i Kościoła, a także wzajemne -
władz sowieckich wobec sytuacji w Pol - Odtąd sytuacja stale już się zaostrzała,
go konfliktowania wszystkich środowisk. Dotychczaso-
sce zapobiegło zdecydowane stanowisko zwłaszcza po  prowokacji w Bydgosz-
wa agentura okazała się niewystarczająca, by kontro -
władz amerykańskich, które ostrzegły czy w marcu 1981 r., gdy na sesji miej -
lować masowy ruch  Solidarności . Zaczęto więc
Rosjan przed interwencjÄ… w Polsce. Po- skiej przedstawiciel regionu  Solidarno-
rozbudowywać jej sieć tak, by wejść w struktury całe -
dobnie zareagował Jan Paweł II. Od ro - ści Jan Rulewski został pobity przez
go ruchu. Już w czasie I zjazdu związku brała w nim
ku 1981 można się było spodziewać jesz - funkcjonariuszy MO. Pod wpływem
udział pokaz
na grupa agentów mających wpływ na de -
cze większego zaostrzenia stosunków konfliktów  Solidarność , która liczyła
cyzje i wybór władz  Solidarności . Do wybuchu stanu
amerykańsko-sowieckich, gdy prezyden- już około 7 milionów członków, radyka -
wojennego agentura była rozwinięta do tego stopnia,
tem USA został Ronald Reagan. lizowała się, co wywoływało ostre po-
że mogła kontrolować niemal w pełni zdelegalizowaną
Na wiosnę premierem został szef działy w PZPR: Kania był przeciwny
 Solidarność , strajki i nowe, podziemne struktury
MON gen. Jaruzelski, nie bez wpływu użyciu siły, Jaruzelski i Kiszczak, który
zwiÄ…zku.
władz sowieckich, które zarządziły został szefem MSW po Milewskim, byli
wkrótce potem spektakularne manewry na to zdecydowani.
NIEZALEÚNA
II
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
Ojczyzna w niebezpieczeństwie!
Marek Klecel, NiewÄ…tpliwie zatem odpowiedzial-
W rozkazie specjalnym z 13 grudnia znajduje siÄ™ ode-
Uniwersytet Kard. S. Wyszyńskiego ność za użycie broni trzy dni póz
niej
w kopalni  Wujek i za śmierć dziewię - zwa gen. Kiszczaka do funkcjonariuszy i żołnierzy
z charakterystycznym rozróżnieniem na  swoich , po-
ciu górników spada na przywódców
niekąd właścicieli PRL, i przeciwników, wrogów, któ-
Po podpisaniu dekretu o stanie wojen- PRL wprowadzajÄ…cych stan wojenny.
rych trzeba zniszczyć:
nym 13 grudnia 1981 r., tego samego Ujawniane wciąż dokumenty nie tylko
dnia rano, o godzinie 11, generał Kisz- przekazują prawdę o przeszłości, nie tyl- Ojczyzna nasza znalazła się w niebezpieczeństwie...
(...) Atakom wroga musimy przeciwstawić głęboką ide-
czak wysłał specjalny szyfrogram do ko- ko mówią o nieznanych dotąd faktach.
owość i dojrzałość polityczną, rozwagę, wytrwałość,
mendantów szkół MSW i MO, dopusz - Są także pośrednio świadectwem napięć
świadomą dyscyplinę i zdecydowanie w działaniu,
czający użycie broni palnej: w wypadkach i głębokich konfliktów, nie usuwanych,
ofiarność w wykonywaniu obowiązków, poczucie głębo-
nadzwyczajnych można użyć środków jak się okazało, mimo długiego trwania
przymusu bezpośredniego, w tym chemicz- systemu komunistycznego w Polsce. Wi- kiego koleżeństwa i wzajemnego zaufania. (...) Funk-
cjonariusze i żołnierze! Jestem głęboko przekonany, że
nych środków obezwładniających i urzą- dać to nie tylko w treści dokumentów.
dzeń do miotania wody, a w przypadkach Mówią o tym także: ich język, stylisty- podobnie jak w poprzednich trudnych chwilach
w zwarty i zdecydowany sposób przeciwstawicie się
wyjątkowych również broni palnej, gdy nie ka, słownictwo, charakterystyczna dla
wszelkim próbom wrogich poczynań, wiernie strzec
można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa, propagandy władzy frazeologia walki,
zagrożenia życia lub zamachu. która w 1981 r. przerodziła się we fraze- będziecie interesów socjalistycznego państwa i narodu
oraz spokoju i bezpieczeństwa jego obywateli.
ologię otwartej wojny. Określenie  stan
wojenny , którego użyto z konieczności,
W informacji MSW z 20 grudnia podano, że do pacyfi-
bo w Konstytucji PRL nie przewidziano
kacji kraju, zwłaszcza strajków wybuchających prze-
stanu wyjątkowego, dobrze oddaje stan Stan wojenny był ostatnim rozpaczli-
miennie w zakładach pracy po 13 grudnia, powoła-
gotowości do wywołania powstania na- wym aktem obrony rozpadającego się
no 45 tysięcy funkcjonariuszy MSW, 1800 środków
rodowego bÄ…dz
wojny domowej.  Język systemu komunistycznego. Obrony
transportu, sformowano 44 pułki i 8 batalionów. Ogó-
nienawiści , jak nazwano by dziś styli- wspólnej  polskich i sowieckich za -
łem wojsko przejęło 492 obiekty, zaś MO 891 zakła-
stykę tych dokumentów, zdradza stosu- rządców i wykonawców systemu prze -
dów pracy i innych: W działaniach specjalnych we
nek władz PRL i ich sił wykonawczych mieniającego siłą całe społeczeństwo
współudziale z MO wzięło udział łącznie 80 tysięcy żoł-
do rządzonego społeczeństwa, w szcze- w coś, co było zaprzeczeniem istoty na-
nierzy, ponad 1600 czołgów, ok. 1200 transporterów
gólności do grup opozycji i dziesięcio- szej narodowej tradycji, historii, kultury.
opancerzonych, 660 BWT i ponad 9200 samochodów.
milionowej  Solidarności . Dlatego drugorzędne znaczenie ma to,
Taką armię wystawiły władze PRL przeciw własnemu
Hipokryzja, czcza retoryka, używana kto wprowadził stan wojenny i czy był
społeczeństwu.
nagminnie w zetlałej propagandzie. Ale on  mniejszym złem . Półtora roku
W akcji  Azalia przejęto ogółem 320 obiektów RTV
nie tylko  język właścicieli  Polski Lu- przygotowań do niego wskazuje, że stró-
i łączności telekomunikacyjnej. W akcjach  Jodła
dowej był już językiem wojny, języ - że systemu byli gotowi na wszystko, na-
i  Klon do 20 grudnia internowano 4732 osoby. Prze-
kiem znów, jak w stalinizmie, totalitar- wet na największe zło. Tylko wstrze-
prowadzono  rozmowy dyscyplinujÄ…ce z 5171 osoba-
nym, w którym każdy mógł być oskar- mięz
liwości społeczeństwa można za-
mi, z czego 4749 osób zobowiązało się do przestrzega-
żony i skazany, każdy mógł okazać się wdzięczać, że podczas tej zmasowanej
nia istniejÄ…cego porzÄ…dku prawnego i niepodejmowa-
wrogiem. Wprowadzał zbrodnicze po- napaści nie było więcej ofiar. Hańbą by-
nia działań na szkodę PRL. 379 osób, które nie
działy, przeciwstawiał jednych drugim, ło też to, że stan wojenny wprowadzili
podpisały takiej deklaracji lojalności, internowano.
prowokował do wyniszczającej całe rodzimi, polscy komuniści, a nie obcy
społeczeństwo walki.  rosyjscy.
żych zakładów pracy, w tym 25 kopalń.
Podobnie jak w kopalni  Piast bezpo-
średnim impulsem do rozpoczęcia strajku
Najdłuższy strajk
była przeważnie informacja o zatrzyma-
niu przywódcy zakładowej  Solidarno-
ści . Równie elektryzująco na załogi ko-
Kopalnia  Piast 14-28 grudnia 1981 r.
palń podziałała szybko rozchodząca się
plotka, że w zmilitaryzowanych kopal-
Andrzej Sznajder, nej  Solidarności  faktycznie poprzed- niach trzeba będzie pracować po 12 go-
IPN Katowice niego dnia został internowany. Natomiast dzin przez 7 dni w tygodniu. Odczytywa-
delegacja, która składała się z trzech no to jako brutalne złamanie porozumień
członków Komisji Zakładowej oraz I se - jastrzębskich z 3 września 1980 r.
Do I sekretarza KM PZPR w Tychach kretarza Komitetu Zakładowego PZPR Z chwilą wprowadzenia stanu wojen-
zgłosiła się delegacja  Solidarności żądała nie tyle uwolnienia, co raczej rze- nego przywódcy  Solidarności w  Pia-
z kop.  Piast i zażądała zwolnienia Sze- telnej informacji o swoim koledze, którą ście zachowali się zgoła inaczej, niż
lągowskiego. Jeżeli nie, to grożą, że wysa- można by przekazać wzburzonej załodze. większość ich kolegów w pozostałych za-
dzą kopalnię. Meldunek takiej treści Część załogi pracowała jeszcze w miarę kładach pracy  przyjechali do kopalni,
14 grudnia 1981 r. o godzinie 16.20 tra- normalnie, część jednak odmówiła wy- by porozmawiać z dyrektorem. Zamiast
fił na biurko zastępcy komendanta woje- jazdu na powierzchnię w oczekiwaniu dyrektora zastali jednak funkcjonariuszy
wódzkiego ds. SB w Katowicach. na rozwój wydarzeń. O strajku nie było milicji. Szelągowski został internowany,
jeszcze mowy, a o wysadzeniu kopalni a Zawadzki po przesłuchaniu podpisał
Ta wyolbrzymiona, nieprawdziwa tym bardziej. zobowiązanie, że będzie przestrzegał za-
w istocie informacja więcej mówi o cha- Drugi dzień stanu wojennego na Gór - pisów dekretu o stanie wojennym i nie
osie, jaki panował w gabinetach władzy, nym Śląsku i w Zagłębiu był kulminacyj- będzie podejmował żadnej działalności
niż o rzeczywistej sytuacji w kopalni nym momentem oporu, jaki społeczeń- politycznej. Następnego dnia przyszedł
 Piast położonej na terenie śląskiej stwo próbowało stawić władzom. Różne- do pracy i wraz z pozostałymi działacza-
miejscowości Bieruń. Eugeniusz Szelą- go rodzaju formy protestu, przeważnie mi związku  Urbańczykiem, Machalicą
gowski  wiceprzewodniczący kopalnia - strajki okupacyjne, podjęło ponad 50 du - i Oczko  zdał majątek związkowy.
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA III
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
Dzięki samodyscyplinie i znakomitej or-
W  PIAÅšCIE
ganizacji kończący strajk górnicy wyje-
Najdłuższy strajk stanu wojennego mógł wybuchnąć chali na powierzchnię wycieńczeni, ale
w różnych kopalniach, ale na pewno nie w  Piaście . o własnych siłach.
Ta najmłodsza z nich, docelowo mająca być największą Ten strajk powinien był skończyć się
w Polsce, w 1981 r. obchodziła dopiero swoją piątą szybko, ale strajkujący pod ziemią mogli
rocznicę istnienia. Załoga, licząca na początku 1976 r. liczyć na pomoc z zewnątrz. W dniu wy -
prawie 1750 pracowników, w ciągu pięciu lat wzrosła płaty, tj. 15 grudnia, przebywający na po-
do ponad 7000 osób. Byli to w większości bardzo mło- wierzchni pracownicy  Piasta w ciągu
dzi ludzie, którzy poszukiwali własnej drogi życiowej, półtorej godziny zebrali w spontanicz-
próbowali swych sił w górniczym zawodzie niekoniecz - nym odruchu solidarności około półtora
nie z chęci podtrzymywania tradycji czy w związku miliona złotych. W organizowaniu żyw-
z posiadanym wykształceniem. Jeszcze w 1979 r. przy- ności uczestniczyły czynnie rodziny
jęto tu do pracy 2367 osób, ale jednocześnie zwolnio- strajkujących z pobliskiego osiedla,
no 1379. Ze swoją kopalnią  jak można przypuszczać przede wszystkim ich żony. Zaangażowa-
 utożsamiali się w sposób umiarkowany, a poziom in - nie kobiet w pomoc miało stać się odtąd
tegracji całej załogi wydawał się raczej słaby. stałym elementem rzeczywistości kolej-
Sierpniowo - nych dni protestu, ale też jednym z je-
wrześniowa fala strajków 1980 r. do  Pia-
sta dotarła 2 września, czyli dokładnie tego samego go symboli. Podjęta przez władze po
dnia, gdy zastrajkowała większość śląskich kopalń. 24 grudnia decyzja o zablokowaniu do-
Struktury zakładowej  Solidarności zaczęły tu po- staw żywności na dół jeszcze długo nie
wstawać w listopadzie. Wtedy powstał Komitet Założy- dawała oczekiwanych rezultatów.
cielski w składzie: Zawadzki  przewodniczący, Szelą - Najdłuższy strajk stanu wojennego
gowski  zastępca oraz Bogacz, Fołtyn i Machalica. w proteście pod ziemią aż do wieczora  prawdziwa historia o tym, jak można
W grudniu 1980 r. do  Solidarności należała już po- 28 grudnia 1981 r. być upartym i honorowym  wciąż pozo-
nad połowa załogi. Trwający 14 dni strajk pod ziemią po- staje mało znanym epizodem. Po prostu:
winien był zakończyć się tragicznie dla uparci z  Piasta nie uważają się za boha-
Najdłuższy strajk w stanie wojennym jego uczestników. Cały dozór, na polece - terów.
zaczął się spontanicznie za sprawą jedne- nie dyrektora, opuścił dół kopalni. Na dół
go człowieka  Stanisława Trybusia. zjechali jednak cieszący się autorytetem:
Wszystko wskazywało na to, że po zakończeniu strajku
Pod koniec pierwszej zmiany, gdy w  po- Bogacz, Zawadzki, Machalica, Oczko.
jego organizatorzy staną się ofiarami drakońskiego
czekalni na podszybiu była już spora Właściwie mieli zamiar przekonać swo-
prawa stanu wojennego. Siedmiu uczestników strajku
liczba czekających na wyjazd górników, ich kolegów do zakończenia strajku. Wi-
 Bogacz, Zawadzki, Machalica, Dudziński, Oczko, Pa-
wszedł na ławkę i zaczął apelować do ko - dząc determinację załogi, pozostali
luch i Urbańczyk  oskarżonych o zorganizowanie
legów, że nie można tak po prostu zgo - na dole, organizując jej funkcjonowanie
strajku i kierowanie nim stanęło przed Sądem Ślą-
dzić się na to, że aresztowano ich kole- w tych ekstremalnych warunkach. Kilka
skiego Okręgu Wojskowego. Prokurator zażądał kar
gów związkowców. Najpierw poparli go razy wybuchała panika, że zaczyna się
pozbawienia wolności od 15 do 10 lat. 12 maja 1982 r.
najbliżsi koledzy. Stwierdzili, że nie wy- atak ZOMO lub że dyrekcja postanowiła
po 17 dniach rzetelnie, o dziwo, prowadzonego proce -
jeżdżają na powierzchnię.  A zostało to zalać kopalnię albo nawet zagazować
su sędzia Józef Medyk ogłosił wyrok: uniewinnienie
tak błyskawicznie podchwycone, że mnie strajkujących. Przez większość strajku
wszystkich oskarżonych z części zarzutów i umorzenie
zaskoczyło  wspominał po latach Try- górnicy przebywali w niemal absolut-
pozostałych! Funkcjonariusze SB musieli jeszcze
buś. Następnego dnia na 650. poziomie nych ciemnościach. Dyrekcja kopalni nie
na dodatek wysłuchać, jak obecni na sali widzowie od-
kopalni strajkowało już ponad 2000 gór- zezwoliła na wymianę wyczerpanych
śpiewali  Jeszcze Polska nie zginęła .
ników. Ponad 1000 z nich wytrwało lamp górniczych i odcięła dopływ prądu.
czeństwo polskie od katastrofy, chaosu,
nędzy i głodu! . Ulotki były w pierw -
szych dniach stanu wojennego opraco -
Propaganda władzy
wywane i drukowane w Śląskim Okręgu
Wojskowym. Opracowano również spe-
Sebastian Ligarski, graficznym oraz Krajowej Agencji Wy - cjalne odezwy skierowane do członków
IPN Wrocław dawniczej (głównie plakaty i materiały partii:  Do wszystkich członków Pol -
Wydziału Informacji KC PZPR). skiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ;
 Koledzy! DziÅ› potrzebny nam jest
Ulotki i inne
W momencie wprowadzenia stanu wo - przede wszystkim spokój! ;  Towarzy-
jennego powołano Centralny Sztab In- 14 grudnia 1981 r. w godzinach ran - sze! Członkowie PZPR . Rozpoczęła
formacji i Propagandy oraz jego tereno - nych do poszczególnych  ogniw partyj - się wojna  na murach trwająca przez
we odpowiedniki. Były one odpowiedzial - nych wyjechały specjalne grupy akty - cały okres stanu wojennego.
ne za koordynowanie i programowanie wistów z KW PZPR. Plakaty i afisze Ponadto dystrybuowano wśród człon-
działań propagandowych w wojewódz- rozklejano na słupach ogłoszeniowych, ków partii materiały wydawane przez
twie. W zmilitaryzowanych zakładach witrynach sklepowych, ogromnych Wydział Informacji i Wydział Ideolo-
pracy dyrektorzy powoływali osobne ko - planszach  zazwyczaj umieszczonych giczny KC PZPR w postaci serii wy-
mórki odpowiedzialne za propagandę. w centrum miast  oraz gablotach za - dawniczych, jak np.  Prawda o polskiej
kładowych. Na Dolnym Śląsku rozpo - kontrrewolucji ,  Na fałszywej fali ,
Techniczną stroną druku oraz rozkleja- wszechniano następujące ulotki-odezwy  Dokumentacja polityczna czy  W od -
niem obwieszczeń i ulotek zajmowały się do społeczeństwa:  Mieszkańcy Wro- powiedzi na pytania . Przygotowywano
tysiÄ…ce żoÅ‚nierzy i aktywistów partyjnych cÅ‚awia! Ekstrema SolidarnoÅ›ci« ze- także dla radiowÄ™złów zakÅ‚adowych
dysponujących specjalnie przygotowanymi pchnęła ojczyznę do stanu wojennego ; krótkie serwisy informacyjne z komen-
do tych celów środkami transportu. Ob-  Robotnicy! Nie pozwólcie wodzić się tarzem politycznym.
wieszczenia (poza drukowanymi w ZSSR) za nos politycznym bankrutom ;  Ro -
Media
składano w drukarniach polowych lub botnicy! Apelujemy do Was o rozwa -
na terenie poszczególnych jednostek woj- gę... ;  Obywatele!!! Wprowadzenie W momencie wprowadzenia stanu
skowych. Póz
niej zlecano druk zakładom stanu wojennego ma uchronić społe - wojennego zawieszono wydawanie ga-
NIEZALEÚNA
IV
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
Bekanntmachung!!!
Jadąc w stronę domu, zauważam na Żoliborzu grupki
żołnierzy zajętych naklejaniem czegoś w rodzaju plaka-
tów w pobliżu przystanków tramwajowych i autobuso-
wych. (...) Na afiszu przede wszystkim rzuca siÄ™ w oczy
gruby tytuł:  Uchwała , a niżej  o wprowadzeniu sta-
nu wojennego . Afisz jest pożółkły, druk wygląda
na stary. Lecz, co szczególne, nie jest opatrzony ani
datą, ani nazwiskiem przewodniczącego Rady Pań-
stwa.
Wspomnienie Kazimierza Dziewanowskiego
zet codziennych, programy telewizyjne
i radiowe (oprócz  Jedynki ). Z prasy
pozostawiono  Trybunę Ludu ,  Żoł-
nierza Wolności oraz specjalnie utwo-
rzone  połączone  regionalne redakcje
gazet partyjnych (np. na Dolnym ÅšlÄ…sku
wychodził  Monitor Dolnośląski ).
Swoistym  teatrem jednego aktora by-
Å‚y codzienne konferencje rzecznika rzÄ…-
du  Jerzego Urbana.
Wojewódzkie Sztaby Informacji
i Propagandy zajmowały się także we-
ryfikacjÄ… kadr dziennikarskich oraz
opiniowaniem programów telewizyj-
nych i radiowych. Na poczÄ…tku program
telewizyjny nadawano ze specjalnego
studia obsługiwanego przez specjali-
stów wojskowych, mieszczącego się
na terenie pułku łączności przy ul. Żwir -
ki i Wigury w Warszawie. Programy
były przygotowywane przez dziennika-
rzy z redakcji wojskowych, którzy po-
czątkowo zastąpili prezenterów telewi-
zyjnych (kilku cywilów-prezenterów
 Dziennika Telewizyjnego na własną
prośbę występowało w mundurach woj-
skowych). W telewizji, oprócz codzien -
nych informacji o rygorach stanu wo-
jennego, rozpoczęto prezentowanie cy-
kli publicystycznych wymierzonych
w członków  Solidarności oraz  ze
szczególną mocą  w USA i Radio
Plakaty, afisze
Wolna Europa. Wojskowa Wytwórnia nadzorowi ze strony poszczególnych
Filmowa  Czołówka prezentowała do- Cele i zadania propagandy podlegały pionów KC PZPR. Tego typu infor-
kumenty i cykle publicystyczne   Ofen- nieustannym modyfikacjom, zmieniały macje przygotowywał dla kierownic-
sywa wyzwolenia ,  Dać świadectwo się jej priorytety. Przykładem niech bę- twa partyjnego Ośrodek Badania Opi-
prawdzie . Pokazywano filmy i seriale dzie niezwykle sugestywna  seria rea- nii Publicznej i Studiów Programo-
o tematyce partyzanckiej oraz propagu- ganowska , z przedstawieniem amery - wych Komitetu ds. Radia i Telewizji
jące patriotyzm, jak  Hubal ,  Do krwi kańskiego prezydenta jako kowboja  Polskie Radio i Telewizja (dziś
ostatniej ,  Noce i dnie ,  Godziny na- w nieistniejÄ…cym filmie  Åšwiat po ame - OBOP) oraz naukowcy z Instytutu
dziei ,  Gwiazdy poranne ,  Czarne rykańsku lub jako tegoż kowboja w ze- Badań Społecznych Wojskowej Aka-
chmury ,  Stawka większa niż życie . stawieniu z Krzyżakami  Ulrichem von demii Politycznej, Instytutu Filozofii
Jungingen i Konradem Adenauerem i Socjologii Polskiej Akademii Nauk,
 na plakacie  Z mroków średniowie - Centrum Badań Społecznych Insty-
cza , lub plakat  Dwa oblicza prezyden - tutu Podstawowych Problemów Mark-
NieprzemijajÄ…ce wzory sowieckie
ta . W pamięci wielu Polaków pozostał sizmu-Leninizmu przy KC PZPR
Wizualnie i treściowo propaganda stanu wojennego
stworzony przez W. Mysorowicza pla - oraz innych ośrodków naukowo-ba -
korzystała z wzorców  epoki stalinowskiej . Patrząc
kat  Z pnia narodowej zdrady , gdzie dawczych.
na wydawnictwa okresu walki politycznej z przełomu
na konarach drzewa zapisano nazwiska W kwietniu 1982 r. na spotkaniu psy-
lat 1946 i 1947 oraz inne charakterystyczne cechy
 zdrajców Polski, zaś na pniu  litery chologów w Biurze Prasowym Rządu
tamtejszej propagandy, można dostrzec, gdzie szukali
z ich nazwisk układały się w słowo ówczesne działania w tej sferze poddano
natchnienia do prowadzenia walki z opozycjÄ… autorzy
 Targowica . Ponadto wydrukowano se - totalnej krytyce. We wrześniu 1982 r.,
stanu wojennego. Warto wspomnieć tutaj o: takich
rię plakatów z  życzeniami na Nowy podsumowując analizę 41 skontrolowa-
sztrajfach, jak  3 x TAK , wydawnictwach Wydziału In-
Rok 1982 i 1983, serię plakatów wy- nych zakładowych organizacji partyj-
formacji KC PZPR nawiÄ…zujÄ…cych do propagandy anty -
mierzonych w NATO oraz wyścig zbro - nych we Wrocławiu, pisano: Propagan-
peeselowskiej czy terminologii naśladującej wzory so -
jeń czy uderzających w RWE. da wizualna w zakładach pracy nie ist -
wieckie (jak kierowana swego czasu przez Feliksa
nieje. Często o istnieniu partii świadczy
Dzierżyńskiego  powołana przez  Jaruzela  Inspek -
Propaganda naukowa
tabliczka na drzwiach komitetu zakła-
cja Robotniczo -
Chłopska).
Propaganda władzy podlegała przez dowego.
cały czas trwania stanu wojennego
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA V
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
haseł znajdowały się między innymi:
 Stracone pokolenie  dla socjalizmu
Flaga  Solidarności nad KW PZPR
na pewno ,  Precz z dyktaturÄ… czerwo-
nych generałów ,  Pogrom Partii progra-
Przemysław Zwiernik, rali stan wojenny i represje wobec mem narodu i  WRON won .
IPN Poznań uczniów. 4 lutego 1982 r. członkowie Spektakularną akcję przeprowadzo-
KMP wysadzili  za pomocÄ… Å‚adunku spo- no 13 kwietnia 1982 r. Dokonali jej dwaj
rządzonego domowym sposobem  gablo- członkowie KMP  Jacek Andrzejewski
13 kwietnia 1982 r. wielu mieszkańców tę z materiałami propagandowymi z technikum budowlanego i Marek Ga -
Poznania jadących wczesnym rankiem w przejściu podziemnym pod rondem Ko- piński z VIII LO. Około godziny trzeciej
do pracy ujrzało niecodzienny widok. pernika. W tym samym roku umieścili nad ranem przedostali się, po dachach są-
Na maszcie, który znajdował się na da -  na wznoszonym wówczas budynku Aka- siednich kamienic, na dach Komitetu Wo-
chu KW PZPR, zamiast czerwonego demii Ekonomicznej  dużych rozmiarów jewódzkiego PZPR, zdarli wiszącą
sztandaru wisiała flaga z napisem  Soli- transparent z napisem  Solidarność . na maszcie czerwona flagę i na jej miej-
darność . Prawie ćwierć wieku póz
niej Przez kilka miesięcy kierownictwo or- sce zawiesili nową z napisem  Solidar -
chcieliśmy przypomnieć to wydarzenie, ganizacji przygotowywało akcję, której ność . Wydarzenie wywołało sporą sen-
wykonawców akcji i działalność podziem- wykonanie zaplanowano na gru- sację wśród mieszkańców Poznania, któ-
nej organizacji, której byli członkami. dzień 1982 r. Nosiła kryptonim  Barak rzy we wczesnych godzinach rannych
i miała polegać na równoczesnym wyko- udawali się do pracy i widzieli flagę  So-
Konfederacja MÅ‚odej Polski  Rokosz
została założona kilka miesięcy przed
wprowadzeniem stanu wojennego, jednak
dopiero po 13 grudnia 1981 r. rozwinęła
działalność i była szerzej znana jako  War-
ta . Organizacja posiadała własne założe-
nia programowe, a jej strukturÄ™ wzorowa-
no na Armii Krajowej. Organizatorem
i przywódcą KMP  Rokosz był Wojciech
Nowak (ps.  Alfa ), uczeń poznańskie-
go VIII LO. Do grona kierowniczego
(Sztabu) w różnym okresie należały nastę-
pujące osoby: Paweł Kozacki (ps.  Ha-
des ), Marek Gapiński (ps.  Kolumb ),
Krzysztof Korzeniowski (ps.  Rutek )
i Szymon Weber (ps.  Ryszard ). Sztabo-
wi podlegali dowódcy sekcji i drużyn, któ-
rzy razem tworzyli Komendę Główną
 Warty . Członkowie występowali pod
dwoma pseudonimami  jeden był używa-
ny na spotkaniach wewnÄ…trzorganizacyj-
nych, a drugi w kontaktach zewnętrznych. naniu  antysocjalistycznych napisów lidarności powiewającą na dachu siedzi -
Również nazwy  Warta używano jedynie na zewnątrz lub wewnątrz budynków by PZPR. Jan Mielcarek  sekretarz KW
na zewnątrz, jako kryptonimu organizacji. szkół, w których uczyli się członkowie or- PZPR  zauważył ją około godziny 6.15
Według założeń statutowych Konfederację ganizacji. Jej przeprowadzenie zbiegło się i wkrótce została ona usunięta.
oparto na systemie trójkowym, jednak w czasie z głośnymi wydarzeniami
Kto zdradził?
w praktyce poszczególne sekcje były mniej w II LO 16 grudnia 1982 r. W związku
lub bardziej liczne. Przy wstępowaniu z przeprowadzoną wówczas akcją prote- W związku z działalnością w Poznaniu
do  Rokoszu składano przysięgę, a li - stacyjną w tej szkole (palenie świec i  ci - kilku organizacji i grup utworzonych
czebność organizacji  zaprzysiężonych cha przerwa ) władze oświatowe zawiesi- przez młodzież szkół średnich SB prowa-
członków i współpracowników  pod ko- ły na kilka dni zajęcia. dziła sprawy operacyjnego rozpracowania
niec 1982 r. oceniano na 60 osób, przeważ- Z tego powodu do przygotowanych już o kryptonimach:  SKOS (w jej ramach
nie licealistów i uczniów techników. Orga- zestawów haseł dodano jeszcze:  Ręce rozpracowywano działalność Szkolnych
nizacja współpracowała też z innymi pod- precz od II LO . Akcja  Barak została Kół Oporu Społecznego),  Licealiści
ziemnymi strukturami: Szkolnymi Kołami przeprowadzona w nocy z 19 na 20 grud- (przeciwko grupie  Wolny Licealista )
Oporu Społecznego,  Obserwatorem nia 1982 r. w większości wytypowanych oraz  Chemik (przeciwko KMP  Ro-
Wielkopolskim ,  Solidarnością Walczą- szkół. Najwięcej napisów udało się nama - kosz ). Istotną informację przekazał SB
cą i Konfederacją Młodzieży Walczącej lować wewnątrz VII LO. W tym czasie we wrześniu 1983 r. TW ps.  Wojtek
we Włocławku. wymalowano hasła na murach XI LO (uczeń technikum chemicznego). Otrzy-
( SB = SS ,  Nie ma wolności bez Soli - mał on propozycję wstąpienia do KMP
 Stracone pokolenie...
darnoÅ›ci« ), a na pÅ‚ycie boiska V LO  Rokosz od swojego szkolnego kolegi,
W latach 1982-1983 członkowie  Roko -   Solidarność narodu zwycięży oraz który nie był świadomy rzeczywistej roli
szu zajmowali się przede wszystkim ma - symbol Polski Walczącej. Nie obyło się  Wojtka . Działalność TW oraz przedsię -
lowaniem napisów, przeprowadzaniem ak- jednak bez  wpadek . W budyn- wzięcia operacyjne i śledcze doprowadzi-
cji ulotkowych, a od stycznia 1983 r. wy- ku VIII LO zatrzymano trzy osoby, które ły do rozbicia tej organizacji wiosną 1984 r.
dawaniem i kolportowaniem własnego weszły do niego, żeby wykonać napisy, W wyniku działań SB aresztowania, za -
pisma zatytułowanego  Pokolenie Wal- a wVI LO trzech uczniów zostało prze - trzymania, rewizje i przesłuchania obję-
czące . Wiele spośród tych działań miało płoszonych po rozpoczęciu malowania. ły 62 osoby związane z działalnością pod-
spektakularny charakter, odbiło się echem Dalszy ciąg akcji  Barak miał miejsce ziemnych organizacji młodzieżowych Po-
wśród mieszkańców Poznania i na łamach kilka miesięcy póz
niej  w nocy z 27 znania. Dopiero w czasie prowadzonych
prasy podziemnej. Między innymi była to na 28 marca 1983 r. wymalowano napisy przesłuchań SB zdołała ustalić wykonaw -
akcja  Kolaborant , polegająca na malo - w Zespole Szkół Chemicznych (na Staro - ców wielu głośnych akcji, które miały
waniu w miejscach publicznych nazwisk łęce), a w nocy z 27 na 28 kwietnia miejsce w Poznaniu w czasie stanu wo-
nauczycieli, którzy w jawny sposób popie- w IV LO. Wśród umieszczanych wówczas jennego.
NIEZALEÚNA
VI
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
WarszawÄ™ o przeprowadzonej przez SB
 rozmowie profilaktycznej z probosz-
czem, który tłumaczył, że przyjął inten-
Historia intencji mszalnej
cję, gdyż nieznany mu mężczyzna zama-
wiający mszę św.  sprawiał wrażenie
Elżbieta Wojcieszyk, Odnalezienie kolportowanej w Poznaniu osoby, której krewny został internowany.
IPN Poznań ulotki zapraszającej na tę właśnie mszę św. Ksiądz skrupulatnie zrealizował obiet-
wszczyna postępowanie operacyjne służb. nice dane zarówno arcybiskupowi, jak
Natychmiast zameldowano Centrali o zda- i funkcjonariuszom SB: apel o spokój
Próby strajków, przerwy w pracy, akcje rzeniu. Podjęto działania operacyjne w za - ogłaszał podczas każdej mszy św.
ulotkowe, napisy na murach, wystawia- kresie wrogiej propagandy pisanej. W de - w niedzielę 7 marca. Dzięki temu po-
nie palących się świec w oknach, opor- peszy do władz zwierzchnich informowa- wtarzaniu jeszcze bardziej rozpowszech-
niki przypięte do ubrania, wieszanie no o dacie, godzinie, miejscu mszy św. i jej niał informację o czwartkowej intencji
flag z kirem, składanie kwiatów pod po- intencji: za poległych, uwięzionych i inter- mszalnej. Tekst apelu wywiesił zaś
mnikiem Poznańskiego Czerwca  56 nowanych w czasie trwania stanu wojenne- na ogólnodostępnej tablicy ogłoszeń
każdego 13. dnia miesiąca, modlitwy go. Druk ulotki wykonała Społeczna przed kościołem.
za internowanych i zabitych w stanie Oficyna Wydawnicza  Syzyf . W mel - W poniedziałek płk Zenon Daroszew-
wojennym  to wszystko pokojowe wyra - dunkach szczegółowo opisany jest umiesz- ski, meldując do MSW o sytuacji poli-
zy sprzeciwu mieszkańców Wielkopol- czony na ulotce wizerunek krzyża, wkom- tyczno-operacyjnej w województwie,
ski i Poznania wobec stanu wojennego. ponowany w zarys granic Polski. Dotych- przekazywał, że w dalszym ciągu kol-
Bezsilną wściekłość Służby Bezpie- czas materiały operacyjne nie wskazywały portowane są ulotki informujące o mszy
czeństwa budziły także intencje mszal- na zamiar  zorganizowania mszy św. św. (osiem sztuk ujawniono na Wydzia -
ne gromadzące w kościołach rzesze przez środowiska, którymi interesowała le Nauk Społecznych oraz w Collegium
wiernych. się Służba. Novum UAM).
Podjęto zatem działania mające na ce- Apel księdza proboszcza odniósł spo-
Z analizy rutynowo sporządzanych lu ustalenie autorów i kolporterów ulot - dziewany skutek  we mszy św. w inten-
informacji i meldunków SB na temat ki. Funkcjonariusze informowali władze cji poległych, uwięzionych i internowa-
sytuacji operacyjno -politycznej w wo - zwierzchnie na temat przeprowadzonej nych wzięło udział około 400 osób,
jewództwie poznańskim wynika, że rozmowy z arcybiskupem poznańskim, w tym dwie trzecie stanowiła młodzież
msze św. w intencji skrzywdzonych a także z proboszczem kościoła św. Woj- i zorganizowane grupy z poznańskich
w czasie stanu wojennego, mimo grożą- ciecha ks. Zygmuntem Stanisławem zakładów pracy. Według informatora
cych represji, odbywały się w większo- Sterczewskim. Wiedziano, że arcybi- SB o pseudonimie  Aleksander  prze-
ści kościołów archidiecezji. Czytając skup zobowiązał księdza proboszcza bieg mszy miał charakter spokojny, nie
dokumenty SB, prześledzić chcieliśmy do podjęcia takich działań, aby modli- zawierał wrogich akcentów, a uczestni-
dokładniej historię jednej mszy św.  tej twy nie miały wydz
więku  polityczne- cy rozeszli się spokojnie do domów.
sprawowanej 11 marca 1982 r. w ko - go i nie stały się zarzewiem  niepoko- O czym tego samego dnia zameldował
ściele św. Wojciecha na poznańskiej jów społecznych . W depeszy z 8 marca z ulgą naczelnik Wydziału III SB ppłk
Skałce. płk Zenon Daroszewski informował Karol Górny.
bardzo młodymi, którzy nie mieli do-
świadczenia w podobnej aktywności,
Konspiracja na nowo odkryta
w konspirację angażowało się starsze
pokolenie pamiętające czasy okupacji
(materiał poglądowy dla młodzieży)
i II wojny światowej. Szereg skrytek
wykorzystywanych jeszcze w czasach
wojennych na nowo zaczęło spełniać
Tadeusz Ruzikowski, jedyncze osoby i całe rodziny. Korzysta - swoją rolę. Na potrzeby bieżące organi -
IPN Warszawa no zarazem z azylu kościołów  pomo- zowano również nowe miejsca, w któ-
cy duchowieństwa. Polskie domy, rych można było ukryć np. wydawnic-
mieszkania stworzyły więc sieć kryjó- twa podziemne. Bodaj najczęściej rolę
Władze PRL, wprowadzając stan wo- wek. Wiele z nich wykorzystywano też łączników spełniały, jak pod okupacją
jenny i narzucając drakońskie rygory, do innych celów, np. jako miejsca spo- wojenną, niewiasty. A
Ä…czniczki i Å‚Ä…czni-
spowodowały, że jawna dotąd działal- tkań (zwane  spotkaniówkami ). Inne cy przekazywali informacje, polecenia,
ność związkowa oraz towarzyszące jej pełniły funkcję mieszkań przechodnich zaopatrywali osoby ukrywające się
niezależne przedsięwzięcia, jak choćby (nazywanych także  śluzami ), których w niezbędne do przeżycia artykuły.
wydawanie prasy związkowej, stały się celem było zgubienie ewentualnych śle - Porozumiewanie się uczestników kon -
niemożliwe. Do organizacji podziemnej dzących w drodze na umówione spotka - spiracji lat 80. byłoby utrudnione, gdy-
działalności przydatna okazała się wie - nie. Były też mieszkania awaryjne, któ- by nie wykorzystywano po 13 grudnia
dza przekazana nie tylko osobiście rych używano, gdy następowała jakaś haseł, ustalonych fraz-kluczy oraz zna-
przez uczestników konspiracji okre - wpadka organizacyjna. Inne lokale wy - ków informacyjnych. Używano ich
su II wojny światowej, ale też niejako korzystywano do organizacji druku, kol - do rozpoznania i uwiarygodnienia osób
na nowo odkrywana w książkach, wspo - portażu niezależnej prasy. Z bloków kontaktujących się ze sobą lub do prze-
mnieniach dotyczących tamtego czasu. mieszkalnych, mieszkań na- kazania informacji, np. ostrzeżenia
dawano również audycje Radia Solidar - przed niebezpieczeństwem. Czasem sta-
Akcja internowań, nie do końca udana ność. nowiły one frazy niepowtarzalnej uro-
dla władz, spowodowała, że wielu Wspomniana sieć nie mogłaby funk - dy: w jednym z ustalonych  kluczy
członków  Solidarności zostało zmu- cjonować bez sprawnej łączności. Two - wydrukowaną partię gazetek drugoobie-
szonych do ukrywania się. Szybko za - rzyli ją członkowie oraz sympatycy gowych określono jako  klateczki dla
częli korzystać ze spontanicznej pomo-  Solidarności , dobierani przez kontak - świnek morskich . Podobnie system ha-
cy organizacyjnej niesionej przez osoby ty towarzyskie, środowiskowe, nawet seł stosowano w rozmowach telefonicz-
im życzliwe. Przejawiała się ona w udo - niekoniecznie związane z  Solidarno - nych, aby przekazać niezbędne informa-
stępnianiu mieszkań i domów przez po - ścią przed 13 grudnia. Poza ludz
mi cje. Do łask powróciła klasyka konspi-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA VII
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.
W STANIE WOJENNYM
Na potrzeby konspiracji wykorzy-
stywano nie tylko hasła, zwroty, ale
też specyficzny język, czerpiący rów-
nież z nazewnictwa konspiracji okresu
zaborów czy okupacji (począwszy
od samych określeń  konspiracja ,
 konspira ,  podziemie określają-
cych nielegalnÄ… z punktu widzenia
władz, skrywaną przed nią, działal-
ność). Mówi o tym poniższy słowni-
czek.
SÅ‚owniczek konspiratora
48 godzin  zatrzymanie w areszcie
na 48 godzin, bez postawienia konkret-
nych zarzutów, stosowane przez władze
jako szykana
banan  pałka milicyjna
bibuła  ulotki, pisma, książki itp. wy-
dawane w drugim obiegu, czyli poza
oficjalnÄ… cenzurÄ…, bez debitu
dołek  areszt
hurtownia  miejsce, gdzie zwożono
znaczną część nakładu wydrukowanego
pisma lub książki, skąd trafiały one
racji, czyli takie sygnały, jak odpowied- nia mające na celu zniwelowanie czujno- do innych, mniejszych odbiorców
nie ułożenie zasłonek, firanek, kwiatów ści władz. Stępieniu ich uwagi na działa- kolaborant  osoba postrzegana jako
w oknach itp. nia konspiracyjne mogła służyć maso- sprzymierzeniec, sojusznik władz, koja-
Chcąc zachować jak najdłużej niejaw- wość niektórych zachowań, np. noszenie rzona z nią, angażująca się również
ność działań wobec władzy, stosowano dużych toreb lub plecaków, w których w przedsięwzięcia organizowane przez
uniwersalną zasadę, aby jak najmniej przenoszono wydrukowane nielegalne władze
wiedzieć. Zakładano, że należy wie- wydawnictwa. Kiedy indziej do kolporta- kwit  korespondencja przekazywana
dzieć jedynie tyle, by wykonać poruczo- żu  bibuły wykorzystywano pudełka pomiędzy działaczami podziemia
ne zadanie. W przypadku druku wy- po proszkach do prania. Ponieważ wszy- ogon  niepożądane towarzystwo  po-
dawnictw drugoobiegowych zasadę tę scy kupowali  na zapas , widok człowie- dejrzanych osób, np. funkcjonariuszy SB
realizowano m.in. poprzez separację po- ka obładowanego pudełkami z proszkiem skrzynka  osoba bądz
lokal służące
szczególnych elementów  produkcyj- nie budził zainteresowania do czasu, gdy do kontaktowania się
nych , tzn. redakcji, przygotowania milicja poznała tę nową metodę. Jednak spotkaniówka  lokal służący do spo -
do druku, samego druku i kolportażu. nawet wtedy nie była ona w stanie kontro- tkań ukrywających się działaczy
Do tego ostatniego wykorzystywano lować wszystkiego, a wśród pudełek SW   Solidarność Walcząca , znak na-
osobne mieszkania czy inne  punkty z proszkiem zawsze było jedno z właści- wiązujący do Polski Walczącej okre-
zrzutu wydrukowanych publikacji, wą zawartością. Do klasyki chyba należa- su II wojny światowej, także nazwa pod -
a nawet położone z dala od drukarni ło wykorzystywanie przez matki wózków ziemnej organizacji
kryjówki w lesie. Dzięki temu w razie z dziećmi do przenoszenia nielegalnych śluza  lokal (np. mieszkanie) służące
 wpadki któregoś ze wspomnianych wydawnictw. Często, podobnie jak do zgubienia ewentualnego  ogona
elementów unikano groz
by rozbicia ca- przed kilkudziesięciu laty, w stanie wo- towar  np. bezdebitowe wydawnictwa,
łej struktury zaangażowanej w druk  bi - jennym wykorzystywano podrabiane ( le- ulotki
buły . Zachowaniu zasad konspiracji we ) dokumenty. Ich przygotowaniem ubecja (esbecja)  funkcjonariusze SB
sprzyjało też szerokie wykorzystywanie zajmował się m.in. jeden z zespołów pod- ulotkowanie  akcja rozrzucania ulotek
pseudonimów zamiast imion i nazwisk. ległych mazowieckiemu Regionalnemu urobek  np. wydrukowany nakład
Ukryciu działalności konspiracyjnej Komitetowi Wykonawczemu. książki bądz
czasopisma
przed władzami służyło niewyróżnianie Istotną zasadą, choć nie zawsze prze- zadyma  uliczne manifestacje, bitwy
się z otoczenia osób ukrywających się, za- strzeganą, było nieangażowanie się uliczne
angażowanych w przedsięwzięcia o cha- w więcej niż jedną aktywność związaną zajączek  znak zwycięstwa często sto -
rakterze opozycyjnym. W wypadku osób z konspiracją. Każde nowe zaangażowa - sowany podczas demonstracji, który po-
znanych przydatna okazywała się charak- nie zwiększało bowiem prawdopodo - wstawał z rozpostartych palców dłoni
teryzacja, zmiany stroju, które pomagały bieństwo wykrycia działalności.  wskazującego i środkowego
w ukryciu tożsamości. Stosowano działa-
W
o
j
c
i
e
c
h
M
u
s
z
y
Å„
s
k
i
J
a
c
e
k
Å»
u
r
e
k
Redakcja  Wojciech Muszyński, Jacek Żurek
Instytut Pamięci Narodowej  Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa
Sprzedaż wydawnictw własnych  Gospodarstwo Pomocnicze IPN
tel. [phone]
IPN  Oddział w Poznaniu, ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań:
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej, tel. [phone];
Oddziałowe Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, tel. [phone]
NIEZALEÚNA
VIII
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 grudnia 2006 r.