Landform Analysis, Vol. 9: 104 108 (2008)
Cechy strukturalno-teksturalne osadów
budujących terasy w dolinie Lubszy
Cezary Tomczyk*
Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Instytut Paleogeografii i Geoekologii, ul. Dzięgielowa 27, 61-680 Poznań
Wprowadzenie skiej (Krygowski 1961, Kozarski 1995) (ryc. 1).
Zgodnie z podziałem fizjogeograficznym zapropo-
Południowo-zachodnia Wielkopolska charakte-
nowanym przez Kondrackiego (2001) obszar badań
ryzuje się urozmaiconą rzez
bą terenu oraz bogac-
znajduje się na pograniczu dwóch jednostek: Wznie-
twem niejednorodnych form, które ukształtowane
sień Żarskich i Obniżenia Nowosolskiego. Punkty
zostały przez różne procesy morfotwórcze o zmien-
badawcze zlokalizowane zostały 2 km na południe od
nym natężeniu. Z pewnością wkroczenie lądolodu
wsi Świbna, bowiem dolina w tym fragmencie jest
skandynawskiego na obszar Niżu Polskiego wywarło
formą wyrazistą, dobrze wykształconą i gdzienieg-
ogromny wpływ na kompleks występujących tu ele-
dzie głęboko wciętą w powierzchnię wysoczyznową
mentów rzez
by, jak również zadecydowało o perygla-
(Nowaczyk 1996) (ryc. 2).
cjalnej historii rozwoju sieci dolin rzecznych tej
części Wielkopolski. Większa część obecnie wystę-
pujących form w dolinie Lubszy związana jest z licz-
Cel badań
nymi, ekstremalnymi procesami mrozowymi, eolicz-
nymi, stokowymi, a przede wszystkim fluwialnymi
Głównym celem prowadzonych badań było roz-
rozgrywającymi się u schyłku plejstocenu i w całym
poznanie osadów budujących terasy rzeczne oraz od-
holocenie.
tworzenie procesów, które doprowadziły do
ukształtowania doliny Lubszy. Do wydzielenia serii
utworów fluwialnych wykorzystana została po-
Obszar badań wszechnie stosowana analiza litofacjalna Zielińskie-
go (1995, 1998). Za pomocą tej metody możliwe było
Terenem badań jest dolina Lubszy, współcześnie
sklasyfikowanie poszczególnych litofacji osadów alu-
kształtowana przez najdłuższą rzekę województwa
wialnych oraz rekonstrukcja warunków hydrodyna-
lubuskiego. Wody Lubszy bieg swój rozpoczynają na
micznych panujących w dolinie. Przy opisie utworów
krawędzi Wzniesień Żarskich, niedaleko Olbrachto-
rzecznych duży nacisk położono na ich cechy struktu-
wa, dalej płynąc niemalże południkowo, przekra-
ralno-teksturalne, które stanowią podstawę analizy
czają Pradolinę Głogowsko-Barucką. W miejscu
geomorfologicznej, jak również umożliwiają ustale-
przejścia pradoliny rzeka sypie rozległy stożek, a na-
nie wzajemnych stosunków przestrzennych między
stępnie, meandrując, przepływa przez Wysoczyznę
nimi (Dylikowa 1952).
Lubską i uchodzi do Nysy A
użyckiej w okolicach Gu-
bina.
Szczegółowym badaniom poddana została połu-
Budowa wewnętrzna teras
dniowa część doliny Lubszy, tj. odcinek od z
ródeł
znajdujących się na Wzniesieniach Żarskich do Pra-
Drobiazgowej analizie poddano dwa, najwyraz
-
doliny Głogowsko-Baruckiej. Leży on w całości poza
niej zaznaczające się w rzez
bie terenu poziomy tera-
zasięgiem zlodowacenia bałtyckiego, fazy leszczyń-
sowe (ryc. 3).
* e-mail: [e-mail]
104
Cechy strukturalno-teksturalne osadów budujących terasy w dolinie Lubszy
Ryc. 1. Główne linie postojowe ostatniego lądolodu, krzywa ostatniego zlodowacenia (wg Kozarskiego 1995)
Kwadratem oznaczono lokalizację obszaru badań
Poziom najniższy (ryc. 4) interpretowany jako ten poziom są piaski drobno- i średnioziarniste o
przykorytowa równina zalewowa (terasa zalewowa) warstwowaniu horyzontalnym Sh i przekątnym Sl,
ciągnie się wzdłuż koryta rzeki w postaci około Sp. Występują również pod postacią nieciągłych, nie-
20-metrowego pasa terenu. Na podciętych przez rze- wielkich ławic mułki Fm i mułki piaszczyste FSm.
kę brzegach zlokalizowanych zostało 6 stanowisk ba- Niekiedy w sekwencjach osadów można zaobserwo-
dawczych w postaci odsłonięć. Z uzyskanych analiz wać pewną cykliczność i prawidłowość: w spągu wy-
wynika, iż przeważającym materiałem budującym stępują zwykle piaski gruboziarniste, w części środ-
Ryc. 2. Szkic geomorfologiczny okolic Zielonej Góry i Lubska (wg Nowaczyka 1996)
1  wysoczyzny morenowe, 2  ciągi moren czołowych spiętrzonych, 3  sandry, 4  dna dolin, 5  stożki napływowe, 6  wydmy, 7  sieć
hydrograficzna
105
Cezary Tomczyk
Ryc. 3. Poglądowy przekrój przez dolinę Lubszy
kowej piaski średnioziarniste, a w stropie mułki. również piaski gruboziarniste i żwiry warstwowane
Przejście między formacjami piaszczystymi i mułko- przekątnie Sp, SGp, Gp.
wymi jest stopniowe i wyraz
ne. Badania zapisu lito- Jak podaje Zieliński (1998), cechy te charaktery-
facjalnego poszczególnych zestawów aluwiów styczne są dla piaskodennej rzeki roztokowej z odsy-
wykazały, iż są one związane z wezbraniami pozako- pami poprzecznymi. Wynika z tego, iż przez dłuższy
rytowymi, z charakterystycznymi trzema etapami: okres terasa ta kształtowana była przez materiał nie-
wznoszenia, ustabilizowania się i opadania fali wez- siony przez wody płynące w kilku mniejszych, po-
braniowej. łączonych warkoczowo korytach rzecznych. Potwier-
Wszystkie te cechy diagnostyczne potwierdzają dzeniem powyższej hipotezy jest duży wachlarz
spostrzeżenia Zielińskiego (1998), który podaje, iż kierunków upadu poszczególnych struktur osadu.
pionowa sekwencja osadów w przykorytowej równi- Rekonstrukcja kierunków wskazuje, że wody płynęły
nie zalewowej związana jest z transportem osadu z szerokiego sektora południowego (S-E, S, S-W).
piaszczystego i mułowego podczas wezbrań powo-
dziowych. Z rekonstrukcji kierunków odpływu wód
wynika, iż wody deponujące materiał płynęły z połu-
Podsumowanie
dniowego wschodu.
Poziom terasy najwyższej (ryc. 5) znajduje się 20 m Obecny stan badań wykazał różnorodność osa-
ponad poziomem równiny zalewowej. Na jej po- dów budujących dolinę Lubszy. Szczegółowym bada-
wierzchni zlokalizowanych zostało 5 stanowisk ba- niom poddane zostały dwie terasy, które różnią się
dawczych w postaci wkopów. Na wszystkich stanowi- pod względem budowy wewnętrznej, morfologii oraz
skach dominującym materiałem są piaski średnio- i wieku. Analiza litofacjalna aluwiów rzecznych do-
drobnoziarniste z charakterystycznymi strukturami wiodła funkcjonowania odmiennych i złożonych pro-
prądowymi, akumulowanymi w czasie miecenia lub cesów morfotwórczych kształtujących poszczególne
transportu rytmicznego Sl, Sp, St, Sh. Sporadycznie, poziomy terasowe. Różnice te wynikają z faktu, iż
w postaci nieciągłych i cienkich lamin, występują były one determinowane przez istniejące warunki
106
Cechy strukturalno-teksturalne osadów budujących terasy w dolinie Lubszy
Ryc. 4. Budowa wewnętrzna terasy najwyższej
Ryc. 5. Budowa wewnętrzna terasy najniższej
107
Cezary Tomczyk
paleohydrologiczne panujące w dolinie. Zatem duże Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania
znaczenie dla przebiegu tych procesów miały różnej Dokumentacja, Geograficzna, 1: 1 83.
wielkości przepływy oraz ukształtowanie podłoża, po Krygowski B. 1961. Geografia fizyczna Niziny Wiel-
którym był niesiony i deponowany materiał. Bez kopolskiej. Cz. I. Geomorfologia. Poznańskie
wątpienia zasadniczy wpływ na ogół rozgrywających Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Komisja Fizjogra-
się w dolinie procesów miał jednocześnie fakt, iż ob- ficzna.
szar ten znajdował się na przedpolu ostatniego zlo- Nowaczyk B. 1995. Warunki rozwoju stożków na-
dowacenia, gdzie panowały warunki klimatyczne pływowych w Pradolinie Głogowsko-Baruckiej.
charakterystyczne dla strefy peryglacjalnej. Potwier- [W:] Poligeneza rzez
by w Polsce. Konferencja z
dzeniem tego mogą być kliny synsedymentacyjne w okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej prof. dr
stożku napływowym Pstrąga (Pradolina Głogow- hab. Haliny Klatkowej, 4 5 maja 1995. Streszcze-
sko-Barucka), znalezione i opisane przez Nowaczyka nia referatów i komunikatów, A
ódz
, s. 27 28.
(1995). Należy pamiętać, iż najistotniejsze zmiany Nowaczyk B. 1996. Wydmy i eoliczne piaski pokry-
paleogeograficzne i morfostrukturalne doliny Lub- wowe okolic Guzowa i Jasienia. [W:] B. Nowaczyk
szy dokonały się na przełomie plejstocenu i holoce- (red.), Warsztaty terenowe  Póz
novistuliańskie
nu, kiedy to zmieniający się klimat zapoczątkował zjawiska eoliczne , Boszkowo Rogi, 9 12 wrześ-
rozwój procesów egzaracyjnych i akumulacyjnych nia 1996, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań,
rzeki. s. 53 65.
Zieliński T. 1995. Kod litofacjalny i litogenetyczny 
konstrukcja i zastosowanie. [W:] E. Myciel-
ska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.), Badania osa-
Literatura
dów czwartorzędowych. Wybrane metody i
Dylikowa A. 1952. O metodzie badań strukturalnych interpretacja wyników. Wydział Geografii i Stu-
w morfologii glacjalnej. Acta Geographica Lo- diów Regionalnych, UW, Warszawa, s. 220 235.
dziensia, 3: 1 74. Zieliński T. 1998. Litofacjalna identyfikacja osadów
Kondracki J. 2001. Geografia regionalna Polski. rzecznych. [W:] E. Mycielska-Dowgiałło (red.),
PWN, Warszawa. Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w
Kozarski S. 1995. Deglacjacja północno-zachodniej osadach czwartorzędowych i ich wartość interpre-
Polski: warunki środowiska i transformacja geo- tacyjna. Wydział Geografii i Studiów Regional-
ekosystemu ( 20 KA�10 KA BP). PAN Instytut nych, UW, Warszawa, s. 195 257.
108