1
SA
OWNIK CYTATÓW A
ACIC
SKICH W POLSZCZYy
NIE
ab ovo   od samego początku
ab urbe condita   od założenia miasta
ad acta   do spraw zakończonych
ad hoc   doraz
nie, dla zrealizowania określonego celu
ad Calendas Graecas  dosłownie:  na greckie kalendy   dzisiaj:  na czas nieokre-
ślony, nigdy
ad maiorem dei gloriam   na większą chwałę bożą
ad rem   do rzeczy
alea iacta est   kości zostały rzucone (słowa, które rzekomo Juliusz Ce-
zar wypowiedział 10 stycznia 49 r. p.n.e., podczas przekraczania wraz ze swoją ar-
mią rzeki Rubikon  przekroczenie tej rzeki było jednoznaczne z rozpoczęciem wojny
domowej przeciwko Pompejuszowi i optymatom)
alma mater   matka karmicielka  uroczysta średniowieczna nazwa nadawana
szkołom wyższym
alter ego   drugi ja, druga tożsamość, druga osobowość
a priori   uprzedzając fakty
a posteriori   po fakcie , w następstwie faktu
axis mundi   oś kosmiczna, oś świata; środek świata, uważany za stabilny element
wszechświata
carpe diem   chwytaj dzień (sentencja pochodząca z poezji Horacego  chwytaj
dzień, bo przecież nikt się nie dowie, jaką nam przyszłość zgotują bogowie&  -
odwołanie do epikureizmu, w którym teraz
niejszość jest ważniejsza od przyszłości)
ars amandi   sztuka kochania
cogito ergo sum   myślę, więc jestem
corpus delicti   dowód rzeczowy przestępstwa
curriculum vitae   bieg życia, życiorys zawodowy
de domo   z domu
D.O.M.  deo optimo maximo   Bogu najlepszemu, największemu (skrót umiesz-
czany na nagrobkach i kościołach chrześcijańskich
deus ex machina  dosłownie:  bóg [zstępujący] z machiny  pojęcie wprowadzone
do dramatu antycznego przez Eurypidesa; dziś najczęściej:  niespodziewany udział
osoby lub nagły rozwój wypadków, prowadzący do rozwiązania
2
doctor honoris causa  dosłownie:  doktor dla zaszczytu  honorowy stopień nau-
kowy nadawany przez uczelnie osobom szczególnie zasłużonym dla nauki i kultury
ecce homo   oto człowiek  motyw w sztuce chrześcijańskiej przedstawiający ubi-
czowanego Chrystusa w koronie cierniowej
ex aequo   na równi, jednakowo  wyrażenie stosowane w odniesieniu do sytuacji,
kiedy w klasyfikacji sportowej wyniki dwóch zawodników są identyczne i w efekcie
więcej niż jedna osoba zajmuje dane miejsce w klasyfikacji
ex cathedra  dosłownie:  z katedry ; dziś najczęściej:  autorytatywnie, nieomylnie,
bez prawa dyskusji
ex libris   z księgozbioru
eo ipso   tym samym
etc.  et cetera   i pozostałe
genius loci   duch opiekuńczy danego miejsca
habemus papam   mamy papieża  formuła, wygłaszana po dokonaniu wyboru
nowego papieża przez konklawe; wypowiada ją jeden z kardynałów z balkonu bazyli-
ki św. Piotra w Watykanie
homo faber   człowiek zręczny, majster  w antropologii:  człowiek wytwórca, czło-
wiek pracy
homo ludens   człowiek bawiący się  w antropologii:  człowiek, u podstaw którego
działania znajduje się zabawa, gra i współzawodnictwo
homo politicus   człowiek polityczny  w antropologii:  jednostka aktywnie uwikłana
w działania polityczne
homo sovieticus   człowiek radziecki  w antropologii:  człowiek przyzwyczajony
do komunistycznej, opiekuńczej i totalitarnej formuły państwa
idem   to samo, ten sam, tenże  określenie używane głównie w przypisach i cyta-
tatch, odnoszące się do poprzedniej pozycji lub autora
imprimatur  dosłownie:  niech będzie odbite  w publikacjach kościelnych pozwo-
lenie na druk książki
in flagranti   na gorącym uczynku
in statu nascendi   w trakcie powstawania, w trakcie rodzenia się
in vitro  dosłownie:  w szkle  termin odnoszący się do badań biologicznych prze-
prowadzane w warunkach laboratoryjnych, poza organizmem
in vivo  dosłownie:  na żywym  termin odnoszący się do badań biologicznych, któ-
re mają miejsce wewnątrz żywego organizmu
3
lapsus linguae   przejęzyczenie
lege artis   zgodnie z regułami sztuki
memento mori  dosłownie:  pamiętaj o śmierci   coś, co przypomina o nieuniknio-
nej śmierci
modus vivendi   sposób życia
mutatis mutandis   po dokonaniu niezbędnych zmian; z uwzględnieniem istnieją-
cych różnic
nolens volens   chcąc, nie chcąc
nomen omen  dosłownie:  imię jest wróżbą, znakiem  wyrażenia używa się, gdy
chce się podkreślić, że sama nazwa ukrywa istotę zjawiska osoby, przedmiotu, itp.,
które nazywa
nota bene   nawiasem mówiąc
o tempora, o mores!   co za czasy! co za obyczaje!  zdanie Cezara z jego pierw-
szej mowy przeciw Katylinie
op.cit.  opus citatum  dzieło cytowane lub opere citato  z cytowanego dzieła  skrót
używany w przypisach celem odesłania czytelnika do wcześniej cytowanej pozycji
ora et labora   módl się i pracuj  dewiza św. Benedykta z Nursji (założyciela za-
konu benedyktynów)
per pedes   na piechotę
perpetuum mobile   maszyna będąca w ruchu bez z
ródła energii
persona non grata   osoba niemiła / niepożądana
pleno titulo   pełnym tytułem PT.
postscriptum, P.S.   po napisaniu  dopisek do listu
primo voto   nazwisko z pierwszego małżeństwa
pro domo sua   w swoim interesie
pro publico bono   dla dobra ogółu
qui pro quo   ktoś zamiast kogoś   nieporozumienie dotyczące osoby
sensu stricto   w znaczeniu dosłownym
signum temporis   znak czasu
spirytus movens   siła sprawcza
status quo   obecny stan rzeczy
tabula rasa   czysta tablica
terra incognita  dosłownie:  ziemia nietknięta   obszar niezbadany
4
urbi et orbi   miastu (Rzymowi) i światu  uroczyste błogosławieństwo papieskie
wygłaszane najczęściej z balkonu bazyliki św. Piotra w ważnych dla Kościoła oko-
licznościach (np. na Boże Narodzenie oraz na Wielkanoc)
vacat   wolne miejsce
vademecum  dosłownie: vade mecum   pójdz
za mną   przewodnik
veni, vidi, vici   przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem  według tradycji tymi sło-
wami w 47 r. p.n.e. Cezar przekazał senatowi wiadomość o swym zwycięstwie pod
Zelą; dziś używając takich słów, podkreśla się że działania okazały się skuteczne, a
efekt działania przyszedł błyskawicznie
virtuti militari   za zasługi wojskowe
vivat   niech żyje
vox populi, vox dei   głos ludu (to) głos Boga