SŁOWNICZEK WYRAZÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH

A

ub antiquo - od dawna
ab caricas Atticas - dla fig attyckich
ab extra - z zewnątrz
ab invicem - wzajemnie
abominationem naturalem - wrodzony wstręt
abrennuntiat - odmawia
absolute - kategorycznie, stanowczo, na pewno
absolutissime - najzupełniej
absolutum dominium - rządy absolutne
ab utrinque - przez obie strony; cokolwiek ab utrimgue praetensionum wynikać mogło - jakiekolwiek pretensje mogłyby wynikać z obu stron.
ab utriuque - z obu stron
accelerare - przyśpieszyć
accesserunt - przystąpili
accessit - przystąpił
accessit crudelitas - przyłączyło się okrucieństwo
accessus - wstęp
accussat - obwinia
a consortio - od towarzystwa
actiones - uczynki
activitas - dzielność (activitatem - 4 przypadek)
actus meritorius - czyn chwalebny, zasługa
aemulabantur - współzawodniczyli
a cunabulis - od kolebki
ad altiora - do wyższych spraw
adamantina corda - serca diamentowe
ad Carthaginem - do Kartagi
ad communem societatem - do wspólnej społeczności
ad complementum - dla uzupełnienia
ad concilia - do rad
ad conferenduin - na rozmowę
ad cras - do jutra
ad cras de mane - do jutra rana
ad cursum anno - do wydarzeń roku
ad debitam formam - do właściwego kształtu
ad decursum anni - do końca roku
ad dispositionem consiliorum - do kierownictwa rad
addo - dodaję
ad effectum - do skutku
adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia penditur - miłość jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca łaskawość
ad essentiam - do treści
ad eum finem, per quem - do tego końca, przez który by
ad eventum - do wypadku
ad feliciora tempora - do szczęśliwszych czasów
ad Galii cantum -- przy śpiewie koguta
ad gradum et perfectionem - do stopnia i doskonałości
ad gubernium - do kierowania
ad humilitatem et submissionem - do upokorzenia i poddania
ad hunc actum - na ten akt
ad instantiam - za wstawieniem się
ad inmcem - nawzajem
ad iustum valorem - do słusznej wartości;
adlaborabunt - będą dążyć
ad locum electionis - na miejsce elekcji
ad locum facti - na miejscu uczynku
ad manus - do rąk
ad meridiem - na południe
ad metam - do celu
ad minimum - najmniej
ad modernum statum - do obecnego stanu
ad munditiem - ku ochędóstwu
ad mutuum amplexum - dla wzajemnego powitania
ad oboedientiam - do posłuszeństwa
ad occidentem - na zachodzie
ad oppugnationem - do oblężenia
ad opus belli - na wojnę
ad personami perditio tua ex te - do osoby: zguba twoja z ciebie
ad pinguem glaebam - do tłustej roli
ad praefixum locum - do naznaczonego miejsca
ad praesens - obecnie
ad praesens elucescunt - teraz wyjaśniają się
ad primam requisitionem - na pierwsze żądanie
ad primum -- po pierwsze
ad propria - do swoich
ad rationem - na rachunek
ad recognoscentiam - do rozpoznania
ad regnandum - do panowania
ad regressum - do powrotu
ad rem - do rzeczy
ad secundam illationem - co do drugiego wniosku
ad septembrem - do września
ad societatem - do towarzystwa
ad societatem belli - do uczestnictwa w wojnie
ad statum anni liuius - do stanu tego roku
ad sufficientiam - w dostatecznej ilości
ad testimonium - do świadectwa
ad tot instantias - na tyle domagań
adulterium - cudzołóstwo
ad usum - do użytku
advena - przybysz
adversa - przeciwności
adversitas - przeciwność
adversitates - przeciwności
adversitates fortunae et iniurias caeli - przeciwności losu i srogość klimatu
adverso pectore - piersią naprzeciw
ad victum - do jedzenia, pożywienie
ad violentia media - do gwałtownych środków
ad vitae tempora proposueram - do końca życia zamierzałem
avocare et ad societatem - odwołać i do wspólnego
ad votum - do ślubu
ad votum in freąuentia - do ślubu w obecności
aegrotus, quam diu animam habet, spem habet - chory dopóki ma duszą, ma nadzieją
affectus populi - uczucia ludu
afficiunt - dotyczą
afflictio - zmartwienie
ifflictio afflictionem - utrapienie utrapionemu
afflictio supra afflictiones - zmartwienie nad zmartwieniami
a fine - od końca
agere - czynić
agitur - zapowiada się
aleam - kostkę
Alexander! aut mores, aut nomen mulą - Aleksandrze, albo obyczaje, albo imię odmień
alias - czyli, albo
alias haeres - czyli dziedzic
alias in forma - raczej z postaci
alliciebat dulcedo - nęciła słodycz
a loci ordinario - u miejscowego biskupa
alterationes - zgryzoty, zmartwienia
alter rex - drugim królem
alterum - po wtóre
alterum tantum, altero tanto - drugie tyle
amplecti - ogarnąć
a natura crudeles - z natury okrutni
a naturom locorum - w naturze miejsca
anni - roku
anno - w roku
annihilat - niweczy
annuebat - przystawał
annuere - potakiwać
anteacta - przeszłość
antecedenti saeculi - dawnego wieku
ante fores - przed drzwiami
antemurale Christianitatis - przedmurze chrześcijaństwa
ante omnia - przede wszystkim
ante saecula - przed wiekami
ante sessionem -- przed posiedzeniem
ante triduum - przed trzema dniami
antichristus - antychryst
anticipative prophetia - poprzednio proroctwo
antiąuitates - starożytności
antiguo usu practicatum - dawnym zwyczajem przyjęte
antistes - biskup
a partibus nostris - po naszej stronie
apostrophe - odezwa, zwrot do kogoś
a potentioribus oppressu desiderat iustitiam - uciśniony przez możnych pragnie sprawiedliwości
apparet - widać
apponemus curam - dołożymy statania
apprecando felicem eventum - życzenie szczęśliwego skutku
aequaliter - równo
Arcades - Arkadowie
archiepiscopatu Ripensi - arcybiskupstwem rypeńskim
a Republica - od Rzeczpospolitej
argenti - srebra
arma - broń, oręż
armis experiri - bronią doświadczyć
artis amandi magister - mistrz sztuki kochania
a sacrificio missae - od ofiary mszy
a septentrione - od północy
aspirare - wzdychać
aspirat - dąży
assistere - towarzyszyć, asystować
assueverunt - przywykli
assumpsit similitudinem animalis - przybrało podobieństwo zwierzęcia
astra - gwiazdy
asylum - schronienie
attendentiam - strzeżenie, czuwanie
attendere - uważać, pilnować
auctores - sprawcy
auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie
16 Augusti - 16 sierpnia
auri - złota
autor mali - sprawca zła
aversionem - odwrócenie, coś przeciwnego
aversionem belli - odwrócenie wojny
a vindici manii Dei - mściwą ręką Boga
axioma - zdanie

B

barbarus - barbarzyńca
bellandi - wojowania
belli civilis - wojny domowej
belli vicissitudinem - niestateczność wojny
benae mentis - dobrej myśli
bene meritorum - dobrze zasłużonych
bene meritum - dobrze zasłużonego
blandientis fortunae ab ore populi - pochlebiającej fortuny z ust lud"
bonae spei - dobrej nadziei
bonae voluntatis - dobrej myśli, dobrej woli, radzi
bona licita - dobra dozwolone
bona regalia - dobra królewskie
bonarum partium - za dobrą stroną, dobrego sposobu myślenia
bonis modis - w dobry sposób
bonis regalibus - dobrami królewskimi
bono eventu - dobrym skutkiem
bonorum fortunae - majątki
bonuni - dobre
bonum patriae - dobro ojczyzny
bonus animus in re mala dimidium est mali - dobra myśl w przeciwnościach to połowa zła
bonus interpres - dobry tłumacz

C

caeca - ślepa
caesariani - cesarscy
caetera fusius - o innych (dom. rzeczach) obszerniej
cancellariatus - kancelaryjny
capere - objąć
capita - głowy
capitale - zbrodnia gardłowa
captivare - schwytać
captivatio ex concilio - porwanie za radą
causavit - spowodowała, sprawiła
causis principalitatis in integrum restitutis - przy zupełnym przywróceniu spraw do pierwotnego stanu
cedant in commodum Reipublice - ustąpili na rzecz Rzeczpospolitej
cedere reputationi - przypaść dobremu imieniu
celeriorem .cursum consultationum publicarum - o prędszym przebiegu narad publicznych
celeritas - szybkość
censuram grubianitatis - w naganę grubiaństwa
centimanos - sturękich
certa legę - pewnym prawem
charisma - daru
charitativum subsidium - dobrowolny zasiłek
cicatrices - blizny
cicatrices adverso pectore - blizny na piersiach
circa dispositionem - przygotowując się (na śmierć)
circa hoc spectaculum - koło tego widowiska
circa inaugurationem - co do ogłoszenia
circiter - około
circumcirca - wokoło, ze wszystkich stron
circumspecte - oględnie
circumvenire - okrążyć, otoczyć
circumventus multitudine - otoczony tłumem
cives - obywateli
civis oppressus - obywatel uciemiężony
classica Gradivi - trąby Gradywa
clementiam - łaskę
clenodia regni cum scitu - klejnoty koronne z wiedzą
climacter - przypadek, fatalny czas
collaterales - krewni po kądzieli
colligati principes - książęta sprzymierzeni
collocare Rempublicam - postawić Rzeczpospolitą
combinatur - składa się
comestibilium - rzeczy do jedzenia
comilitones meruerunt - towarzysze zasłużyli
communem iniuriam et commune bonum - wspólne krzywdy i wspólne dobro
communis regula -- wspólne prawo
comparere - stanąć
comparuit - stanął
compellere - zmusić, wciągnąć
competens - odpowiednia
complices - wspólnicy
concernit notitiam - należy do wiadomości
concernunt notitiam - dochodzą wiedzy
concludetur - postanowi się
conclusum - wniosek, ostateczne postanowienie, także - postanowiono
condigne - godnie
conditionaliter - pod warunkiem
conferre in ulteriori tractu - pomówić o dalszym biegu
confessata authentica - autentyczne zeznania
confoederati - sprzymierzeni
conformiter - podobnie
coniunctio armorum - złączenie broni
conscientia mille testes - sumienie to tysiąc świadków
conscii - świadomie
conscios facti obstrinxerat iuramento - świadomych czynu zobowiązał przysięgą
consentire - przystać
conseguenter - w następstwie, następnie, z kolei
consegui - nastąpić
conserrare - zachować
conservatio - zachowanie
conservationem - zachowanie (4 przyp.)
consilia - rady
consiliarii placentini - pochlebni doradcy
consiliarorum subiecta - doradców (dosł. - podmioty rad)
consilii generalis - rady głównej
consiliis - radom
consilio - radą
consilium - radę
consilium bellicum - rada wojenna
consilium malum consiliori pessimum - zła rada najgorsza dla doradcy
cołisilium salubre - rada zbawienna
conspirationes - związki
constantiam - stałość
constantissimum propositum - niezmienny zamiar
consternati - zatrwożeni
consternatus - strapiony, zmartwiony
constituemus - ustanowimy
constituere - postanowić
constitutum - postanowione
consulere - radzić, obmyśleć
consuluit - poradził
consultor - doradca
consurgunt - powstają
contemnebat - pogardziła
contemptor mortis - gardzący śmiercią
contemptum - obelgi
continuationem operis - kontynuowanie dzieła
continue - ustawicznie, bez przerwy
contra -- przeciwnie
contra absentem - przeciw nieobecnemu
contra calumniatores - przeciw oszczercom
contra constitutum - wbrew postanowieniu
contra coronatum caput - przeciwko głowie koronowanej
contra fidem - przeciwko wierze
contrahentes etiam obligatorii - dzierżawcy nawet zastawni
contra hostem patriae procedemus - przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wystąpimy
contra iura gentium - wbrew prawu narodów
contra iura gentium, contra regulam iustitiae - wbrew prawu narodów, wbrew przepisom sprawiedliwości
contra maiestatem et matretn oboedientiam - przeciw majestatowi i matce
contra modernas inventiones oppugnationum - wobec teraźniejszych sposobów zdobywania
contra ordinem equestrem - przeciw stanowi rycerskiemu
contra patriam - przeciw ojczyźnie
contra rationem - sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi
contrarii - przeciwnicy
contrarium sentiebant - przeciwnie myślały
contra Rempublicam - przeciw Rzeczypospolitej
contra tot Varos - przeciwko tylu Warusom
contraxit - zawarł umową
contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, Contumelia Narsetis inundavit
sanguine Italiom - krzywda Harpaga pozbawiła Astyagesa korony, krzywda Narsesa krwią zalała Italią
contumeliam - zniewagę
contumeliam et diminuationem - zniewagę i ujmę
contumeliis - zniewagami, obelgami
convalescere -- wracać do zdrowia
convaluit - wyzdrowiał
convicia - obelgi
convincere - przekonać
cooperabatur - współdziałała
coronadonis - koronacyjny
correspondere - komunikować się
crescere disordo - zwiększać (dosł. wzrastać) nieporządek
crimen atro carbone notandum - zbrodnia, którą należy zapisać czarnym węglem
cruciatus - męki
crude - ostro, surowo
crudele - okrutnie
crudelissime - najokrutniej
cum aedificatione - ku zbudowaniu
cum approbatione - z potwierdzeniem
cum assecuratione - z zapewnieniem, z poręczeniem
cum assistentia - w obecności
cum attinetiis - z przyległościami
cum Caesarianis - z cesarskimi
cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante legę de incompatibilibus
quoad personom - za zgodą całej Rzpltej także bez względu na prawo o nieposiadanie (dom. - kilku urzędów), co do jego osoby
cum conservatione - z zachowaniem
cum detrimento Reipublicae seąuuntur clades instabunt - gdy klęski następują ze szkodą Rzpltej, będą nalegać
cum facunda oratione - z piękną mową
cum gratulatione - z powinszowaniem
cum his et his gualitatibus - z takimi a takimi zaletami
cum inscriptionibus - z napisami
cum invocatione - z wzywaniem
cum plenitudine - w obfitości
cum potenti et victrici populo res est - z potężnym i zwycięskim ludem jest sprawa
cum regressu - zastrzegając powrót
cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe - z zapewnieniami przyjaźni przed odjazdem i z nadzieją
cum re parata - z rzeczą gotową
cum stupore - ze zdumieniem
cum sua non saeviat hostilitate -nie srożył się swą zawziętością
cum summo Reipublicae detrimento -- z największą szkodą Rzpltej
cum suspiriis - z westchnieniem
cum tota argentea supellectili - z wszystkimi naczyniami srebrnymi
cum toto dero - z całym duchowieństwem
cum toto negotio - z całą sprawą
cumulabat - obsypywał
cunctando - zwlekając
curae erit - będzie troską
curae nostrae - naszą troską
curam - opiekę, troskę
curam boni publici - troskę o dobro publiczne
cura salutis - troska o zdrowie
curiosus - ciekawy
cursum, - bieg
custodes - stróże, strażnicy
custodiae corporis - straży osoby
custos legum - stróż praw

D
dam vel aperte, directe vel indirecte - skrycie lub jawnie, wprost lub ubocznie
damnificatio Reipublicae - szkoda Rzeczypospolitej
da pacem, Domine! - daj pokój, Panie!
dat pretium servata salus potiorąue metallo est - ocalone zbawienie nadaje wartość i jest droższe niż kruszec
de anteactis - o dawnych sprawach
debetur - należy się
debiliores aemulos - słabszych nieprzyjaciół
debilitatem rnentis - słabość umysłu
dębiłam gratificationem - należnej ,nagrody
debile - słusznie
1-ma Decembris - l grudnia
decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasąue fecerunt - przystoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych dokonali
de contrario rerum successu - o przeciwnym obrocie rzeczy
de crimine laesae maiestatis - o zbrodnię obrazy majestatu
de domo - z domu
deesse - opuścić
defensionis patriae - obrony ojczyzny
defensive - odpornie, obronnie
deformitatem - zniekształcenie
defraudator regum - zdrajca królów
Dei proprium est protegere quos dignos indicat - właściwością Boga jest popierać tych, których uzna za godnych
de iure debetur - z prawa należało się
deliberatissime - najrozmyślniej
deliciae generis humani - rozkoszą rodzaju ludzkiego
de mane consilium - z rana rada (dom. będzie)
de methodo contribuendi - o sposobie zebrania pieniędzy
de necessitate - z konieczności, koniecznie
denegare - odmawiać
de nervo belli - o funduszu wojennym
denuntiando - oznajmiając
denuntiando imminentia, pericula - z oznajmieniem o grożących niebezpieczeństwach
dennuntio - oznajmiam
depauperatio - zubożenie
dependentias - zależność
de periculo dantis et accipientis - o niebezpieczeństwo dającego i przyjmującego
depopulatores totius mundi et possessores guadraginta regnorum - łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw
de praeteritis - o sprawach przeszłych
deprecor primum - najpierw przepraszam
deputatos administratores - wybranych administratorów
derelicta vidua - pozostała wdowa
de sangvine gentis - z krwi narodu
desertor castrorum - zbiegiem z obozu
desiderabilem praesentiam - pożądanej obecności
desideriis - życzeniom, do życzeń
desideriis nostris - żądaniom naszym
desiderium - życzenie
de statu rerum - o stanie rzeczy
de super - z góry
de tempore - o czasie
de throno - z tronu
detrimenta - straty
aetrimentum - szkoda
detulit - doniósł
deturbare - strącić
de tutela - z opieki
de ulterioribus - o dalszym
Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse nostra
civitas - uchowaj, Boże, nie na lewo od nas ukaże się miasto, ale na prawo powinno być nasze miasto
de vestra ąuidem laude melius est tacere, quam pauca loqui - o waszej sławie lepiej milczeć niż mało co powiedzieć
devotissime - najpobożniej
dextram porvigere - podać prawicę
dextre - zręcznie
dicas, quia sumus piscatores - powiedz, że jesteśmy rybakami
dictabat - dyktował
dicterium tritum - przysłowie pospolite
die XVI Augusti - dnia 16 sierpnia
V. die Januarii futuri - 5 dnia przyszłego stycznia
die 1-ma Februarii anno 1662 - dnia l lutego roku 1662
dies expirationis - dzień skończenia
difficile est ex animo resipiscere - trudno się szczerze opamiętać
diffidebant - nie ufali
diffidis et maiestatem laedis - nie dowierzasz i majestat obrażasz
dignitatem - godność
dignissima gęsta - najgodniejsze czyny
diligenter - pilnie
diligentissime - najpilniej
dimittere - puścić
directe - wprost
director monoculus - jednooki dyrektor
discernere - rozróżniać
displicere - nie podobać się
dispositae - przygotowane
distulerunt - odłożyli
ditescant - wzbogacili się
ditiones imperii et conseguenter - obszary cesarstwa, a w następstwie
diutius accusare fata possujnus, mutare non possumus - możemy skarżyć się na srogi los, zmienić nie możemy
divertere - wstąpić
docebit - pouczy
docet - uczy
domicilium - siedziba
domi leones, foris rulpeculae - w domu lwy, za domem - liszki
dominari - panować
domini - panowie
dominium - panowanie
Dominus dedit, Dominus abstulit - Pan dał, Pan wziął
dubiae fidei - dowodem powątpiewania
dulcedine - słodyczą
dulcedo - słodycz
dulcem recordationem - miłe wspomnienie
dulcis locus patriae - słodkie miejsce ojczyste
dulcis recordatio - słodka pamięć
Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore
stabit - gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie
w ciele (tzn. uroczystość Bożego Ciała przypadnie w dzień św. Jana)
Dum vitia prosunt, peccat qui recte fach - grzeszy, kto dobrze czyni,
dopóki występki popłacają
duorum cognominum - dwóch nazwisk
duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu - dwoisty
język mający i miód, i truciznę, ziejący jedną paszczą
durum contra dur u m - upór na upór
dux Parmensis contra Belgos foederatos - książę parmeński przeciw stanom belgijskim

E

ea intentione - w tym zamiarze
ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur - oto tam widzicie,
gdzie strzelają, to jest Aarhusen
ecce in sinistris apparct forte civitas - oto na lewo widać właśnie miasto
e contra - przeciwnie
e converso - a przeciwnie
effecerunt - wymogli
effectum - skutek
effeminarunt - zniewieściały
effeminati Ula diuturna pace, molles et imbelles facti - zriJewieściawszy
owym długim pokojem, stali się miękkimi i niewojowniczymi
ego saluto Dominationem Vestram - witam Waszmość Pana
eiusdem - tegoż
eiusdem sensus - tego samego zdania
eiusdem spiritus - tegoż ducha
eius saevuli - tego wieku, także przenośnie - tego czasu
electionis - wyborczym
elicuit - wyjaśnił
elucescet - wyjaśni się
elucescet et interim - wyjaśni się, a tymczasem
encomia - pochwały
eminentiam - wyższość
emolumentum - korzyść, zysk
eodem anno - tego roku
eo fine - w tym celu
eo ipso - tym samym
erat - było
erudite - uczenie
essentiam - treść, istotę
et ad ultimam egestam - i do ostatniej nędzy
et alacritate - iż ochotą
et auctoritati - i powadze
et certitudine - i zapewnieniem
et civibus - a obywatelom
et connectiojies - i związki
et consensit - i przystał
et consequenter - a zatem
et crimen laesae maiestatis - i zbrodnia obrazy majestatu
et cum summo periculo - iż największym niebezpieczeństwem
et felices rerum successum - i szczęśliwego powodzenia spraw
et felices successus - i szczęśliwego powodzenia
et in operę btlll - i w działaniu wojennym
etiam - także, nawet
et Instabimus - i będziemy nalegać
et interim - a w międzyczasie
et mens et gens - i umysł, i ród
et multis curis - i wieloma troskami
et nonnis urgebant - i niezbyt przyśpieszali
et non revclationem - i niewyjawianie
et nullo clementiae loco relicto - i nie nająć żadnego miejsca łaskawości
et post impletas conditiones - i po wypełnieniu warunków
et polisniinus - a nade wszystko
et praecipue - a osobliwie
et prodesse et obesse - i pomóc, i zaszkodzić
et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum - i zabezpieczenie
i od napaści i zasadzek malkontentów
etsi caeluni ruet, impavidum ferient ruinae - choćby niebo runęło, ruiny
przywalą nieulękłego
et similia - i podobnie
et sine consensu ordinum - i bez pozwolenia stanów
et specialiter - a szczególnie, a specjalnie
et sufficientem expeditionem - i wystarczającą ekspedycję
et supellectili per subordinatos - i ruchomości przez nasłanych ludzi
et toties exprobrabant - i tylekroć wyrzucali
et totius christianitatis - i całego chrześcijaństwa
et usus coknbitandi - i nawyknienie pożycia
et varia - i różne rzeczy
evasirmis de manibus unius hostis, alter imrnlnet /eroceor, nempe tempestas.
Orandum et laborandum est - umknęliśmy z rąk jednego nieprzyjaciela, grozi nam drugi sroższy, mianowicie burza. Trzeba się modlić i pracować
eventus acta probat - wynik chwali czyny
cvictiones in fundo - zabezpieczenie na majątku
evidenter - widocznie
ex albo - z księgi
exarsit - uniósł się
ejc asse satisfacti - gotówką zaspokojeni
ex abundanlia malitiae - z wygórowanej złości
ex bene placito - samowolnie
ex carceribus - z więzienia
excelsum vitium - górującą wadę
excepto casu urgentis necrssitatis - z wyjątkiem wypadku nagłej potrzeby
excessivos - wykraczających, dopuszczających się wykroczeń
exclamavit - wykrzyknął
excludit - rozłącza
exlusis nonullis - z nielicznymi wyjątkami
ex commiseratione - ze współczucia, z ubolewania
ex concilio generali - na wspólnej naradzie
cxcusat - uniewinnia
exequi mandata - wykonać rozkazy
ex equo Troiano - z konia trojańskiego
ex faucibus - z paszczy
ex gremio - z grona
ex liis qualitalibus -z tych przymiotów
exilium - wygnanie
exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi - wygnanie, płacz, ból są|
obowiązkami życia
ex invidia - z nienawiści
ex magistratu - z urzędu miejskiego
ex magnatibus - z magnatów, wielmożów
ex mari Baltico - z Morza Bałtyckiego
ex mente - po myśli
ex nativo sanguine - z rodowitej krwi
ex necessilate - z konieczności
ex nutic - natychmiast
ex oboedientia - z posłuszeństwa
ex occasione - z przypadku, przy sposobności, z powodu
ex occasione regnandi - ze sposobności panowania
ex ore Apollinis - z ust Apoliina
ex officio suae etninentis dignitatis - z urzędu swojej wysokiej godności
expedit - przystoi, wypada
cxpeditis - układacie
experientia - doświadczenie
experiri - mierzyć się
exprimere - wyrażać
exprimere de verbo ad verbum - Wyrazić słowo w słowo
ex privatis - z prywatnych (dom. - obywateli)
exprobrationcm - wymówki
exprobrationis competentem - zarzutów odpowiednią
ex profundo - z głębiny
ex ratione - z powodu przyczyny
ex ratione duplici - z podwójnej przyczyny
ex re - z rzeczy
ex regno Daniae - z kiólestwa duńskiego
ex semine viri cum ursa - z nasienia człowieka i niedźwiedzicy
extemporaneos discursus - nieprzygotowanych rozmów
ex temperę - natychmiast
extra orbitam ordinationis - poza obrąb ordynacji
extremis laborans - robiąca ostatkami (sił)
extremis laborantem - ostatecznie ginącą
exuere - zdjąć
ex volo promisti - z uczynionej obietnicy

F

facile credo - łatwo wierzę
facilius cst consolari afflictum, quam sustinere - łatwiej jest pocieszać strapionego
niż cierpieć
factiosus - intrygujący
facultatem - wolność, swobodę
facultates - zasoby
facunde - wymownie
facundla - wymowa
facundissima oratione - wytworną mową
fama - wieść, pogłoska
fata simul et semel - losy razem i naraz
7 Februarii - 7 lutego
feliciori tetnpore - w szczęśliwszych czasach
ferrens Mars, aureos calcat contemnitąue fastus - Żelazny Mars depce i lek
ceważy złote przepychy
f ide, honorem et conscientia - wiarą, honorem i sumieniem
f idem Reipublicae - kredyt, zaufanie Rzpltej
figuraliler - przenośnie
filialem amorem - miłość synowską
filiis - synami
firmare tirannidem - wzmacniać tyranię
firmissime negat - najmocniej zaprzecza
firmiter - mocno
fłectere persuusionibus - skłonić namową, perswazją
jlexibilis - ulegający
florem - kwiat
florem aetatis - kwiat wieku
florem aetatis cum dispendio - kwiat wieku z utratą
floruit - kwitła
foederati - sprzymierzeni
fomes - zarzewie, tu podżegacz
formastis - złożyliście
formidine poene - z obawy kary
forsan abeundum est in civilatcm - może należy wam wrócić do miasta
fortcs creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus
neque imbellem feroces piogenerant aquilac columbam - silni rodzą silnych i dobrych, dzielność ojców jest w byczkach i źrebcach, dzikie orły nie urodzą niewaleczncgo (łagodnego) gołębia
forlitudo - odwaga; jonltudo bcllica - odwaga wojenna
fortuna - szczęście, los
fortunae - majątku
fraterne - po bratersku
fremebat popularitas - sarkał ogół
fremilut - hałas, krzyk
fretjuentia - napływ, udział
fretum navigabile - cieśnina żeglowna
fretus inteęritate conscientiae snae - ufny w nieskalaność swego sumienia
Fridericus Daniae rex - Fryderyk, król Danii
fructifera - drzewa owocowe
fructum - owoc, także korzyść
frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat - próżno miałby walczyć karzeł z olbrzymem
fugientes - uciekający
fugiendo pugnat, fugiendo vincit - uciekając walczy, uciekając zwycięża
fui in Galia, vidi niililps - byłem we Francji, widziałem rycerzy
fui in Germania, vidi principes - byłem w Niemczech, widziałem książąt
fui in Italia, vidi praesnlcs - byłem we Włoszech, widziałem biskupów
fui in Polonia, vidi nobiles - byłem w Polsce, widziałem szlachtę
funnii vota - okłada śluby
fuse - obszernie
fusius - obszerniej

G

galii cantum non timet iste leo - ten lew nie boi się piania koguta (dwuznaczność wyrazu - kogut i Francuz)
genem - rodzaje, gatunki
generaliter - ogólnie
generatio - wylęg
generose aquilae pulli - pisklęta szlachetnego orła
generositas- zacność, szlachetność
generoso pectori - szlachetnemu sercn
gloriabantur - chwalili się
gloriatur - chwali się
gloriosa Domina - chwalebna Pani
gloriose - cbwalebnie, sławnie
gloriosissime - najchwalebniej
gloriosius occumbere in opere - chwalebniej polec w walce
gloriosnm opus - chwalebne dzieło
gratiarum actiones - modły dziękczynne
grutiilntiones - życzenia, powinszowania
gratnlor - winszuję
gravatam - obrażoną
gubernia - rządy; gubernium - rząd

H

habetis legem et prophetas - macie prawo i proroków
haeredissam - dziedziczkę
haeret - tkwi
haeret in pectore - tkwi w piersiach, w sercu
hanc ideam - tego sposobu
hanc suscipere pronunciam - podjąć się tego obowiązku
Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset - któż by znał Hektora, gdyby Troja była szczęśliwa
Heldonoriam et Cronoburgum - Helsingor i Kronburg
hibernorum - Żołdu zimowego
hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit - oto jest ryba, którą Waszmość nazwał diabłem
hilari fronte - z pogodnym czołem, pogodnie
hoc bonuni - to dobro
hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit - tego mi cnota, tego wzdraga się
uczciwy język
hominem iniuratum - człowieka skrzywdzonego
homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstantiae
imago, invidiae et calamitatis trutina - człowiek jest wzorem bezsilności,
łupem czasu, igraszką losu, obrazem niestałości, szalą zawiści,
i niedoli
homo proponit, Deus disponit - człowiek projektuje, Bóg decyduje
honoraria - wynagrodzenie
honorifice - chlubnie, uroczyście
honoris palmam - palmę chwały, zaszczytu
hostiliter - po nieprzyjacielsku
hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis - wrogiem ojczyzny i winnym zbrodni obrazy majestatu
hucusque - dotąd
huic operi humilime - najuniżeniej
hunc et non alium - tego a nie innego

I

iactantia - chełpliwość
iactura - strata
ideam - wzór
idiota - głupiec
ille enim magnus et nobilis est, ąui morę magnae ferae scit latrutus canum
securus exaudire - ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wielkiego zwierza umie spokojnie słuchać szczekania psów
illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobilesowi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodzeniem, lecz także cnotą
imbelles - niewojowniczy
imbibere - nasiąknąć, przen. skorzystać
immarcescibilem - niezwiędłe
immediate - bezpośrednio
impedimenta - przeszkody
imperiose - hardo
imperiosus mulier - popędliwa niewiasta
imperium - cesarstwo
imperium potissimum floret - państwo najbardziej kwitnie
imponere - wmówić
in absentia - podczas nieobecności
in aocessu - w przystępie
in adversis et prosperis cum conservalione - w okazjach złych i dobrych
z zachowaniem
in aemulam - w wrogą
in aequa lance - na równej szali, na równi
in aleam - na szaniec
in aleam fortunae - na los szczęścia
in anno - w roku
in anno 1662 et tertio in obsequio - w roku 1662 i trzecim w posłuszeństwie
in anno praetorito - w przeszłym roku
in armis - pod bronią
in armis existit - jest pod bronią
in armis pro parte - pod bronią po stronie
inaudito exemplo - niesłychanym przykładem
inauguratus - obwołany
in Augusta - w sierpniu
in bhio - na rozdrożu
in capita - na głowy
in casu saevientis fortunae - na wypadek srożącego się losu
in censuram - w podejrzenie
in collatcralitate - w sąsiedztwie, blisko
in commissis - z polecenia
in conjuso - w zamieszaniu
incolae - mieszkańcy
incolas - mieszkańców
iucolis - mieszkańcom
in consiliis proponendis - w przedkładaniu rad
in consilio - w radzie
in consilio generali constituerc - na walnej naradzie postanowić
in consilio impiorum - w radzie bezbożnych
in consilium - w radę
in contignitate - w zetknięciu
in continuo belli operę; verbo dicam - w ciągłej sprawie wojny; słowem
in contrarium - przeciwnie
inconvenientia - nieprawidłowości
in crifninae laesae maiestatis - co do zbrodni obrazy majestatu
in cubiculo - w komnacie
in cuius sinu - na której łonie
inculpare - winić, obwiniać
incumbit - należy, trzeba
incuriam - niedbałość
incusando - oskarżając
in debila methodo - w najlepszym porządku
in decursu Augusti - w końcu sierpnia
in departitionem - na spłacenie
indicant - wskazują
indicat vestis quales intrinsecus estis - szata wskazuje jakimi jesteście
wewnątrz
indigne - niegodnie
indignitatem - niegodność
in disciplina militari - w karności wojskowej
in discrimen vitae - na niebezpieczeństwo życia
indolem - naturę
in domum luctus - w domu żałoby
induccre gallicismum - wprowadzać francuski dom. - zwyczaj (francuską formę rządu)
in dulci recordatione - we wdzięcznym wspomnieniu
in duplo - podwójnie
in cudem ąualilate - w tym stanie
in clectione - w wyborze
in eo passu - w tym stanie
in eundrm sensum - w tej samej myśli
in facie publica - na zebraniu publicznym
infallibiliter - niewątpliwie, niechybnie
infamia, exilium, privatio - niesława, wygnanie, pozbawienie
in Filtru ario - w lutym
infelicitati temporis - nieszczęśliwym czasom
in/erius - niżej
in fidem Reipublicae -na wierność Rzpltej
in forma - w kształcie
in forma amplissima - w najszerszej formie
in frefquentia - w obecności
in fructum Reipublicae - na korzyść Rzpltej
in fuga - w ucieczce
in Junctione - w urzędzie, służbowo
in genere - w ogóle
in gradu absoluto - w najwyższym stopnia
in gratiam - dzięki
ingratitudinem - niewdzięczność
in habitu Minori Sancli Francisci - w habicie braci mniejszych św. Franciszka
in hac palaestra - w tej szkole
in hnec verba - w te słowa, tymi słowy
in hostico - w kraju nieprzyjacielskim
in hofitico ostentari - u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okazać
inhumaniter - nieludzko
inibunt operom - dołożą starania
in Januario - w styczniu
in illo fervore - w owym zapale
inimicus homo - człowiek wrogi
initia - zaczątki
iniunctum - polecone
iniungimus - powierzamy
in Iunio id est - w czerwcu to jest
iniuriam - krzywdę
iniurias - krzywd
ininstiiinm - niesprawiedliwość
in integro - w całości
in Inncem considrrntionis - na szalę rozwagi
in landem Dominicae nativitatis - na chwałę narodzenia Bożego
in legem perpftuam et irrevocabilem - za prawo wieczne i nieodwołalne
in Maio - w maju
in maiori - w większym
in mniam partem - na złą stronę
in manibus bene meritornm - w rękach dobrze zasłużonych
in mań Baltico - w Morzu Bałtyckim
in memoriam - na pamiątkę
in mente lieipnblicae - po myśli, z woli Rzpltej
innatus - wrodzony
in necessitate - w potrzebie
innoccntiae - niewinności
innociius - niewinny
innocuits lapidor - niewinny, jestem kamienowany
innotescet - będzie wiadomo
innotitit - wiadomo
innovare - wznawiać
in hounnbre - w listopadzie
in oboedientia - w posłuszeństwie
in omni loro - w każdym sądzie
in opere belli - w działaniu wojennym
in oppigncratione - w zastaw, tutaj - jako zakładników
in opprobrium - w pośmiewisko
in ordine equestri - w stanie rycerskim
in parte - w części
in partem - na stronę, na część
in partes - na części
in perpetuum silentium - na wieczne milczenie
in persona - w osobie
in persona sua - we własnej osobie, osobiście
in partes - na równinie
in plono - zupełnie
in plurali - w liczbie mnogiej
in posterum - na przyszłość
in postscripta in haec verba - w dopisku w te słowa
in praedam - jako łup
in praesentia - w obecności
in praesenti termino - w obecnych okolicznościach
in procinctu - w gotowości
in profundo - w głębi
in promotione - w popieraniu
in prospectu - w obliczu
in pubtico foro - na placu publicznym
in publicum - na jaw
in pugna - w bitwie
in pugna stataria - we wstępnym boju
in quantum - jeśli, o ile
in quo gradu - w jakim stopniu
in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate et conservfire et perdere
Rempublicam - w czyich rakach jest broń, w tych mocy jest ocalić lub
zgubić Rzeczpospolitą
in recenti - za świeża
in recompensam - dla odwzajemnienia, odwdzięczenia
in regno - w królestwie
in regno Galliae - w królestwie francuskim
in rem - na korzyść, na rzecz
in reprobum sensum - w złe rozumienie
in Republica meretur - w Rzpltej zasługuje
inscriptionem - napis
in scripto in ąuantum - na piśmie, o ile
in seruitio - w służbie
insignia - oznaki; in signis Zodiaci - w znakach Zodiaku
in singulari - w liczbie pojedynczej
in sinuni - na łono, do serca
insolescit - rozzuchwala się
in spe - w nadziei
instabunt - będą nastawać
instantanee - nagle
in statera iudicii - na szali sądu, rozsądku
in stalu moderno - w obecnym stanie
in status - o polityce
instrumenta - narzędzia
insultum populi - napaść ludu
insultus - napaści
in superlativo publicissime - w najwyższym stopniu, najbardziej publicznie
in suum caput - na swoją głowę
intaminata fides - nieskalana wiara
in tanto Reipublicae passu - w takim położeniu Rzpltej
intendebant - zamyślali
intendis - zamyślasz
intendit - zamyśla
intendo - zamyślam
intentionaliter - w zamiarze
integritas conscientiae - nieskazitelność sumienia
intentio pro facta - zamiar za uczynek
inter confinia - w granice
inter domesticas parietes - między domowymi ścianami
inter gentes - między narodami
interim - tymczasem
interim consilia - tymczasem narady
inter incudem et malleum - między młotem a kowadłem
inter moenia - w murach
inter octavas Corpori Christi - podczas oktawy Bożego Ciała
inter patres patriae - między ojcami ojczyzny
interponitur - zachodzi
interpres - tłumacz
interpretes - tłumaczami
interregnum - bezkrólewie
inter rudera - w ruinach
interrumpit - przerwał
inter spem et metum - między nadzieją a trwogą
inter sympatriotas - między wspołkrajowcow
inter tot anfractus - w tylu okolicznościach
inter tot moderni collegii sinistras opiniones - spośród tylu wrogich opinii obecnego zgromadzenia
inter viscera - dosł. we wnętrzu, tutaj - w granicach
inter viscera motus - rozruchy wewnątrz ktaju
in triduo - w trzy dni
in testimoniis - w świadectwach
intestina - wnętrzności
in theatro publico - na widoku publicznym
in toga et sago - w pokoju i wojnie
in toto - w zupełności, w całości
in toto satisfactus - zupełnie zadowolony
in tractu - w drodze
intulerunt - wnieśli
intuli - wypowiedziałem
intulit - wniósł
in turbido - w zamęcie, zamieszaniu
intus - wewnątrz
in ulteriori tractu - w przyszłości
in unum - w jedno
in utramque aurem - na oba uszy
in usum - w zwyczaj
invasor a se ipso occiditur - napastnik zabity przez siebie samego
invehebant - oburzano się
invehere - przymawiać
in veste peregrina - w odzieży cudzoziemskiej
investigarunt - doszli
in vicinitate inimicitias nactus occasionem - między sąsiadami waśnie korzystając
z okazji
in victoria - w zwycięstwie
in victualibus - dosł. w żywności, tutaj - pod względem żywności
invidia bonorum noverca - zazdrość jest macochą dobrych
invidii - zazdrośni, nienawistni
in visccra Reipublicae - w głąb Rzpltej
invita Rcpublica - wbrew woli Rzpltej
in rita - za życia
in volumen legum - w księgę praw
ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis - w sam dzień święta Najświętszej Marii Panny
irritari - gniewać, drażnić
iste est interpres meoruni et vestrorum desideriorum - oto jest tłumacz moich i waszych życzeń
isti duo nobis prandium non impedient - te dwa nie przeszkodzą nam w obiedzie
ita semper illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif, quam corpore - przeto zawsze sławni mężowie woleli żyć duchem nie ciałem
iteratis - powtórnie
iterum - znów
iudicia - sądy
iudicium - sąd
iugia arma - ustawiczna broń
iugulatur virtus - ginie cnota
iugum serritutis - jarzmo niewoli
iunctis viribus - połączonymi siłami
iura caduca auctoritate publica - prawa na dobra, które do nas wróciły
powagą sejmową (dosł. publiczną)
iure ecclesiastico gaudere, intestabunt - prawem kościelnym wyzyskać, będą nalegać
iussit delatores fustibus et flagcllls caescs deportari fer castra et plateas - donosicieli kazał ćwiczyć kijami i biczami i oprowadzać po obozach i ulicach
iustam calculationem et relalioncm, In quantum - słuszną liczbą i sprawę,
o ile
iusturn dolorem - słuszny żal

J

24 Januarii - 24 stycznia
Joannes Casimirus regnabit - Jan Kazimierz Lądzie panował
Joannes Tertius - Jan Trzeci
7 Julii - 7 lipca

L

labefactari - słabnąć
labefactata - osłabiona
Lacaenae - Spartanki
laconice - krótko, zwięźle
laborant - pracują
laesio - ujma, obraza
laesionem - obrazę
lapis Lydius - kamień lidyjski, probierczy
Lares - bogi domowe, czczone przez Rzymian
largitionibus, officiis - szczodrobliwością, przysługami
laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore - był chwalony
przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny
legę non retitum - nie wbrew prawu
lege publica - prawem publicznym
leges lego, reges rego iudices iudico - ustanawiam prawa, władam królami,
sądzę sędziów
legitima haeredissa - prawa dziedziczka
legitimo tutori - prawnemu opiekunowi
libere - dobrowolnie
liberum accessum - wolny dostęp
liberum aditnm - wolny dostęp
liberius - otwarciej
licentia - swoboda, swawola
licentia a loci ordinario - pozwolenie od biskupa
licentiose - ostrzej
licita dcfensio - wolna obrona
llmites iustitiae - granic sprawiedliwości
lineam - linię
lingua nativa - językiem ojczystym
lingua usilata - język dobrze znany, zwyczajny
litigia - kłótnie, spory
locus fatalis - miejsce nieszczęśliwe, fatalne
longe lategue - długo i szeroko
luctam - walkę
luminare minus - mniejsze światło

M

magis in elucidationem - raczej na uświetnienie
magis inriti quam invitati - raczej zmuszani niż zaproszeni
magnae mentes in ardua quaeque obstinatus - wielkie dusze tym bardziej
zaciekłe, im większe trudności
magnam partem - wielką część
magnam popularitatem - wielką popularność, wziętość
magnis itineribus - szybkimi pochodami
magno motu - z wielkim poruszeniem
magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra
potentiam Ottomanicum - po wielkich zgiełkach i naradach z cesarstwem
i rzeczpospolitą wenecką przeciw potędze tureckiej
magno praesuli - wielkiemu biskupowi
magnorum nominum - wielkich imion
magnorum non est laus sed admiratio - wielkich ludzi należy podziwiać,
nie chwalić
maiestas - powaga
maiestatem - majestat
malaciam in malitiam - łagodność w złość
mala consilia ordinis intermedi - złe rady stanu pośredniego (tj, senatu)
male oleantem - źle pachnące, cuchnące
malevolentia - nieżyczliwość
malevoli - źli
malevolis consiliis - złymi radami
malevolorum conalus - usiłowanie źle myślących
malo eventu - ze złym skutkiem
malum supra omne malum - zło ponad wszystkie zła
maneant posteritati pro testimoniis vitae meae - zostały dla potomności
jako świadectwa mego życia
manebimus adhuc - zostaniemy jeszcze
manu, consilio, operę et oratione - ręką, radą, czynem i modlitwą
15 Manii - 15 marca
Manis arenam - Pole Marsowe, pole walki
massam - masę
materias consultationis - tematy obrad
malrimonii - małżeństwa
maximum solatium est vacare culpa - największą pociechą jest być wolnym od winy
me inscio - bez mojej wiedzy
melin sest praevcnire quam praeveniri - lepiej uprzedzić niż być uprze dzonym
melius in semente guam in segete bella excindere - łatwiej tłumić wojny w nasieniu niż
w rozkwicie (dosł. w zbożu)
memor es - pamiętasz
memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum - pamięć naszych czynów dobrze
przez nas spełnionych
mens - myśl
mens et gloria non queunt hitmari - duch i sława nie zstępują do grobu
merentur perennitatem - zasługują na trwałość
meretur - zasługuje
merita - zasługi
merito debetur saluis tamen iuribus - słusznie należy jednak z zachowaniem praw
meruit - zasłużył
meruit gratitudinis - zasłużył na wdzięczność
metan - cele
metenda est seges, sic iubet necessitas - trzeba żąć Żniwo, tak każe konieczność
methodum - sposób
meum est - do mnie należy
mllitabat pro nobis - walczyła za nas
militans - walcząca
minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit - grozi wojną, lecz jej nie prowadzi,
tak czyni cały naród polski
ministri status - ministrowie państwa
minutissima quaeque arcana - najmniejsze nawet tajemnice
minutissima stipula - drobnym źdźbłem
mirabile - dziwnie
mirabilia - cudów
mirnbilitar - przedziwnie
mitius - łagodniej
modeste - skromnie
modestia - skromność
modestissime - najskromniej
modestius - skromniej
modo obligatorio - prawem zastawnym
modulumina suspncta - podejrzana melodia
modurn concludendl - sposób zawierania
molem - ciężar
molfstum - uciążliwe, przykre
moliri - wyrządzić
moll tips - miękkość
moiioculnn - jednooki
mora nova - nowa zwłoka
morsum conscientiae - wyrzuty sumienia
morte renasci - odrodzić przez śmierć
muneris de lege - obowiązkiem według prawa
munus - urząd
murrnur - szmer, szemranie
murmurabant - szemrali
mutilatio - okaleczenie, uszkodzenie

N

natione - rodem
natura jormavit - przyroda utworzyła
naturalcm dcfensionem - naturalną obronę
naturaliter - z przyrodzenia, naturalnie
necessaria - rzeczy niezbędne
necessitas - konieczność
necessitas acuit ingenium - potrzeba zaostrza rozum
necessitas misera, cum vel dvi ob patriam, vel patriae a cive mors inferen
da est - smutna to konieczność, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo
obywatel ojczyźnie winien zadawać śmierć
necessitatem ferre quam flere decet - konieczność przystoi znosić, nie
opłakiwać
nec nuntius cladis - ani zwiastun klęski
negabat - przeczył
negat, contradicit - przeczy, sprzeciwia się
negotiurn - zajęcie, tu - sprawa
neminern civiuni laesit - żadnego obywatela nie skrzywdził
nemine reclamente - bez żadnego oporu, bez sprzeciwu
nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet - nikogo
nie należy lekceważyć w kim objawia się jakiś ślad cnoty
nemo sapiens, nisi patiens - ten mądry, kto cierpliwy
nescit vox missa reverti - nie można cofnąć słowa wypowiedzianego
ne sis rex super Israel - nie bądź królem nad Izraela
Nicolae, aut mores, aut locus muta - Mikołaju, albo obyczaje zmień, albo
miejsce
nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat - nie ma tego złego, co by nie miało
przymieszki dobra
nihilominus - wszakże, jednakże
nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas - nie ma różnicy, czy zabijasz
żelazem, czy słowem
nil restat - nic nie pozostaje
nobile - szlachetne
nobili - szlachcicowi
nobilitas - szlachta
nobilitas duplicate - podwójne szlachectwo.
nobilitas, non certus numerus personarum - szlachta, nie pewna liczba osób
nobilitatem -- szlachtę
nobilitati - szlachcie
nobilitatis - szlachty
nocturnum imperium - nocne panowanie
nodus gordius - węzeł gordyjski
nomina - imiona
nomina cognomina - imiona i nazwiska
nomen coronati capitis - imienia głowy koronowanej
tiomine - w imieniu
nomine omnium -- w imieniu wszystkich
nominis recordatio - wspomnienie imienia
non ab intra - nie z wewnątrz
non abiuravi - nie wyrzekłem się (nie wyprzysiągłem się)
non adiurando - nie sprzysięgając się
non alia methodo - nie inaczej
non capiat - nie brał
non desinam - nie przestanę
non erubescam - nie zarumienię się
non expedit - nie wypada
non gens sed mens - nie ród, lecz rozum
non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili
tata virum - nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeśli należy wierzyć,
lecz umysł szlachetny uszlachetnia męża
non in opressionem libertatum - nie na ucisk swobód
non in tante paucitate - nie w tak małej liczbie
non in toto - niezupełnie
non irritare crabrones - nie drażnić szerszeni
non item - nie tak
non minus pungit - niemniej przeszywa
non neglexi - nie zaniedbałem
non obsianie legalitate - bez względu na prawomocność
non oppressa - nie zgnieciona, nie ujarzmiona
non per intervalla - nie dorywczo
non peto vindictam, supponendo - nie żądam zadośćuczynienia, przypuszczając
non praeclusa via - nie wyłączając drogi
non regulator error - nie odnosi się błąd
non reprobo - nie ganię
non resipiscet - nie opamięta się
non sine suspicione veneni - nie bez podejrzenia otrucia
non sub regimine - nie pod rozkazami
non substitam - nie wydołam
non supererant - nie pozostały
non tam numerose - nie tak licznie
non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libitinam - nie cały umrę, większa
część moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtórzony,
bo zaczyna się od słów "non omnis moriar")
non urgebat - nie nalegał
non urget proper bonum pacis - nie naciska dla miłego pokoju
non vi sed formidine - nie siłą, lecz postrachem
nos numerus sumus et fruges consumere nati - jesteśmy stworzeni dla liczby
i zjadania chleba
10 Novembris - 10 listopada
noviciam et perniciosam non arripio - szkodliwej i zgubnej nie chwytam się
novitatem - nowości
noviter - świeżo
nugator - plotkarz, łgarz
nullum dominium nisi benevolentia tutum esse - każde panowanie jest bezpieczne
tylko przez łaskawość
numero - który z rzędu
numerosissime - jak najliczniej
nummosus - pieniężny, zasobny w pieniądze
nutare coepit - zaczyna się chwiać

O

ob metum - dla strachu
oboedientia - oboedientiam (4 przyp.) - posłuszeństwo
ob rationes - z przyczyn
obstaculum - przeszkoda
observatis conditionibus his - pod tymi warunkami
obviam - naprzeciw
occasionaliter - przypadkiem
occasionem - przyczynę
occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros - zabił węża, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo wężów
occurent - zabiegną
9 Octobris - 9 października
o desiderabilis - o upragniony
o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat - o pobożność nad pobożności,
jeden się modli, drugi kradnie
o dii mediocre aliquod infortunim tot tantisque meis felicitatibus apponatis
oro - o, bogowie, modlę się, abyście dali jakieś mierne niepowodzenie
tylu i tak wielkim moim pomyślnościom
odium - nienawiść
odoratus - wonie
offensa maiestatis - obraza majestatu
omen victoris - hasło zwycięzcy
omnibus modis - wszelkimi sposobami
omnibus modis proponendo utilitatem - wszelkimi sposobami przedkładając
pożytek
omnibus persuasionibus - wszelkimi namawianiami
omni cura et operę providebunt - najmocniej będę się starać
omni destituta succursu - pozbawiona wszelkiej pomocy
omni destitutus succursu - pozbawiony wszelkiej pomocy
omni necessitate - w każdej potrzebie
omnis generis - wszelkiego rodzaju
omnis mercenarius sua dignus mercede - każdy najemnik godzien swej zapłaty
omni spe et consilio destitutum - pozbawionych wszelkiej rady i nadziei
omnium animi sunt immortales, sed bonum fortiumąue divini - dusze wszystkich
są nieśmiertelne, ale dobrych i. walecznych boskie
omnium malorum medicus - lekarz wszystkiego złego
onus - ciężar
o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur -
o, na Boga! to nie jest Aarhusen. ale Kopenhaga, przy oblężeniu strzelają
oppignorando - dając w zastaw
opponere - przeciwstawić
opponere offensive - stawić zaczepnie
opponunt - przeciwstawiają
opposito radio - przeciwnym promieniem
oppressa gloriosior - sławniejsza uciśniona
oppressit - przycisnął
oppressor nobilitatis et raptor substantiarum - ciemiężycielem szlachty i wydziercą majątków
opprimere et bene meritos - uciskać i na dobrze zasłużonych
oppugnationem - zdobywanie
optandum - należy Życzyć
optimum est memorabilem mori alique opere virtutis - najlepiej jest, gdy
sławny mąż umiera po jakimś czynie męstwa
oratione - modlitwą
orator - mówca
orbare omni praesidio et custodia corporis - pozbawić wszelkiej obrony i straży
osobistej
ordines Reipublicae - stany Rzeczypospolitej
ore omnium - w imieniu wszystkich
ore proprio - własnymi ustami
origine et meritis - urodzeniem i zasługami
originem praetensionis - powód urazy
oris confessionem - ustne zeznanie
os de ossibus - kość z kości
os de ossibus nostris - kość z kości naszych
o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae - o, cnoto, ja uważałem cię za panią losu, a ty jesteś służebnicą

P

pacta - układy
pacifice - spokojnie
pactum - pakt, przymierze, umowa
palant - jawnie
palestram - szkołę
palmam - palmę (dom. pierwszeństwa)
Parcam falcitenentem minaci manu superbam - wyniosłą Parkę trzymającą
kosę w groźnej ręce
parere - być posłusznym
pań passu ambulat - równym krokiem chodzi
pars regalis - stronnik królewski
partem - część
partes secuti - stron chwycili
partinuculam in oboedientia - cząstkę w posłuszeństwie
partus - owoc
pater patriae - ojciec ojczyzny
paucis complecti - krótko zawrzeć
per absentiam - przez nieobecność
per amorem gentis nostrae - przez miłość do naszego narodu
per appellationem - przez apelację
per ardua - przez trudy
per arendom - dzierżawą
per bellum intestinum - przez wojnę wewnętrzną
per cerom erosem - przez zeskrobanie wosku
per certum numerum personarum - przez pewną liczbę osób
per curiositatem - przez ciekawość
per deputatos - przez deputatów
perditionis - zguby
peregrinationis - podróżowanie
per exdivisionem - przez podział
perfectionem - zupełnego
periclitanti patriae - zagrożonej ojczyźnie
periculose - niebezpiecznie
periculosissime - najniebezpieczniej
periculosissima incendia - najniebezpieczniejsze pożary
periculum libertatis - niebezpieczeństwo wolności
per importunas instantias - przez natrętne prośby
per instrumentu -- przez narzędzia
per litteras brevibus denuntiare - zawiadomić krótkim listem
per modum - na sposób, w postaci
per modum humanitatis - przez grzeczność
per necessitatem - przez konieczność
per nexum sanguinis - dla związków krwi
per nimiam mollitiem et voluptatem - przez zbytnią miękkość i rozkosz
per nuntios terrestres - przez posłów ziemskich
per parabolas - przez podobieństwa
perpetuitas - na zawsze
perpetuitati recordationem - potomności wspomnienie
perpetuum silentium - wieczne milczenie
perpetuum silentium sub poenis criminalibus - wieczne milczenie pod karą gardła
per portiones -- częściowo
per promotionem - za sprawą
per rationem - dlatego, z powodu
per regulam - dla zasady
per respectum - przez wzgląd
persiftit - trwa
personaliter - osobiście
persuasiones - namowy
persuasiones continuae - ciągłe namowy
perversa capita - przewrotne głowy
perversis delatorum consiliis - przewrotnymi radami donosicieli
perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum - odmianę
ustroju Rzpltej, złośliwą wytwórnię świadectw
per vim - siłą
pestilentiam - powietrze morowe
petit consilium - prosi rady
physim - twarz
pia vota nostra - pobożne głosy nasze
pie defunctis - pobożnie zmarłym
pignora - skarby, kosztowności
piscari in turbido - łowić ryby w mętnej wodzie
plane - zupełnie
planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior
est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosąue temperare
debent - planety tym wolniej poruszają się, im są wyżej, przeto
im większą powagę posiadają panujący, tym bardziej powinni hamować
i łagodzić swoje wzruszenia
plebeiorum - plebejuszów
plenarie - zupełnie
plenis buccis - wyraźnie, także - ~całą gębą
pleno numero - w pełnej liczbie
plenus dierum placida morte - pełen dni (w późnym wieku) łagodną śmiercią
plus quam satis - więcej niż trzeba
poenam - karę
poenam colli - karę gardła
pollicitationes- obietnice
pollicitationibus - obietnicami
Poloniia vae! vae! ingeminabit - Polska wyrzekać będzie biada! biada!
Poloni sunt genitores Germałiiae - Polacy są rodzicami Niemiec
politius - przyzwoicie], politycznie], grzeczniej
popularitatem - popularność
portionem - część
portorium - opłatę portową
post absoluta vota - po oddaniu głosów
post bellum auxilium - pomoc po wojnie
posteritatem - potomstwo
posteritati - potomności
posteritatis - potomstwa
post fata - po śmierci
post fata deplorata - po zgonie opłakanym
post fata regnantis - po śmierci panującego
post fundatam ordinationem - po ustanowieniu ordynacji
post multas deliberationes - po wielu namysłach
postremitatem - ostateczność
post sterilem decessu - po bezpotomnej śmierci
postulatu et desideria - żądania i pragnienia
potens mann et consilio - możny ręką i radą
potentia - potęga
potentiores - możniejsi
potentissime - potężnie, mocno
potentissimos impetus - najpotężniejsze natarcie
potioritas - lepsza część
practicatum axioma - doświadczone zdanie, wypróbowane, pewnik
practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus, imperiosus
mulier - powtarzane zdanie: królem wszystkiego była Elżbieta, chciwa
niewiasta, królową Jakub
praecedentia saecula patres calumniarum - dawne wieki ojcami oszczerstw
praecipue - zwłaszcza
praeconceptum odium - powziętą nienawiść
praeccursores - straż przednią
praecustodio - przeczuwam
praefixionem - oznaczenie
praeiudicata - przykłady
praeiudicata antecedentia -- poprzednie przykłady
praeiudicatum - przykład
prae oculis - przed oczami
prae oculis timorem Dei - przed oczami bojaźń hożą
praepostere - za późno
praesagia - wróżby, przepowiednie
praesens - obecny
praesentes in publicis - obecni na sejmie
praesentis contractus - obecnego układu
praesentit - przeczuwa
praesidia - załogi
praesidiarii - członkowie załogi, obrońcy
praesidium - załoga
praetensionem - pretensję
praetensiones - żądania
praevalui - przemogłem
praevenire - uprzedzić
pretia - ceny
pretia rerum - ceny towarów
pressa - ściśniona
prima fronte - na czele
prima Martii - pierwszego marca
primis diebus lulii - w pierwszych dniach lipca
primo congressu - w pierwszym zetknięciu
primo instanti - w pierwszej chwili
primo vere - na początku wiosny
primum caput - pierwsza głowa
primum vacans - za pierwszym wakansem
princeps Auriacus - książę Oranii
principes Imperii - książęta cesarstwa
principio genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus - na początku
zażarty rodzaj lwów i srogie wieki broniły się męstwem
privato - prywatnemu
privatus - prywatny
pro aequitate - ze słusznością
pro basi et angulari lapide - za podstawę i kamień węgielny
probationes - dowody
probitas - zacność, cnota
probitatem - cnoty
pro bono ominę - za dobrą wróżbę
processionaliter - w procesji
pro custodia corporis - dla straży ciała
proditorem patriae - zdrajcą ojczyzny
pro et contra - za i przeciw
pro exemplari speculo (non sine invidia) - za wzorowe zwierciadło (nie bez
zazdrości)
pro exemplo boni amici - za przykład dobrego przyjaciela
profes - nauczyciel
profunditates - głębie, głębokości
pro gloria gentis - dla chwały narodu
progredi - postąpić, iść naprzód
proice lapidem - niech rzuci kamieniem
proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus - wzgardziłeś słowem Bożym, wzgardził
tobą Pan
pro innocentia iudicium - zdanie za niewinnością
pro memento - dla przestrogi
pro me militat - za mnie walczy
promotiones - poparcie
promotionibus - popieraniem
promotores abdicationis - sprawcy abdykacji
promovebunt - będą popierać
pro parte mea militantes - za moją stroną walczące
pro patria - dla ojczyzny
prophetico spiritu - duchem proroczym
propinat - przepija
proponendo - przedkładając, wystawiając
propanendo laesionem maiestatis - wystawiając obrazę majestatu
proponendo novum electionem stante vita - proponując nowy wybór za
życia
proponent - proponują
propositum - zamiar
proposui - postanowiłem
proposuimus explere votum - postanowiliśmy wypełnić ślub
proposuit benevolam regni abdicationem - postanowił dobrowolnie złożyć
koronę
pro posse meo - według możności mojej
pro posse meo cum conditione - według moieh możliwości pod warunkiem
propria virtute - własnym męstwem
propria virtute et consilio - własnym męstwem i radą
proprietatem - własność
propter bonum Reipublicae - dla dobra Rzeczypospolitej
propter casum - na wypadek
propter cras - z powodu jutra
propter meliorem certitudinem - dla lepszej pewności
propter meliorem ordinem - dla lepszego porządku
propter meliorem ordinem et disciplinam solidam - dla lepszego porządku
i dobrej karności
propter offensam - dla obrazy
propter msibilem desolationem - dla widomego spustoszenia
propugnaculum - tarczą
pro Republica - dla Rzeczypospolitej
pro serio - poważnie, usilnie
prospera - pomyślności
prospiciendo - zaradzając, zabiegając
protegere - osłaniać
pro tempore - na czas
protestor - protestuję
protractione litigiorum - przeciąganie procesów
protulit - napisał
protunc - wówczas, wtedy
protunc temerario ausu - wówczas z płochej nierozwagi
pro ultima siti - na ostateczną
provisionis - procentowe
provocatus - prowokowany, tu - wzywany
publica persona - osoba publiczna
publice - publicznie
publiciter bonum - publicznym dobrem
pugna stataria - we wstępnym boju
pusillus grex - małe stado

Q

quaedam secretiora - co bardziej sekretna
quae sunt mei muneris - które należą do mego urzędu
quo intentione - w jakim zamiarze
qualitatem - własność
qualitates - przymioty
quam felicissime, diutissime regnet - oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował
quantum potui - co mogłem
quantum privato licuit - jak wiele godziło się prywatnemu
quantum satis - dość
quarta Februarii - 4 lutego
quasi - jakoby
quasi supremum caput - niejako wódz naczelny
quem amo, castigo - kogo kocham, chłoszczę
quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco expecta
- ponieważ nie wiadomo w jakim miejscu śmierć cię czeka, ty jej
czekaj wszędzie
qui cito dat, bis dat - dwa razy daje, kto prędko daje
quidem - niby
quidem incarcerata - niby uwięziona
qui Deum colat qui kominem laedit -- kto Boga czci, kto krzywdzi
bliźniego?
quid mali feci - co złego uczyniłem
quidquid non disentitur iustitia non putatur - nie może być sprawiedliwe,
co nie było roztrząsane (dyskutowane)
qui facile credit, facile decipitur - kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany
qui facit foveam incidit in eam - kto dół kopie, sam weń wpada
qui manum opponat - kto by się oparł
quis nescit longas regibus esse manus - któż nie wie, że królowie mają
długie ręce
qui nescit orare, discedat in marę - kto nie umie się modlić, niech wyruszy
na morze
qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora nec strepitu commoveare
levi - kto mądry używaj mądrości na życie, zachowaj serce
wierne prawości i nie wzruszaj się lada hałasem
quis est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc - kto jest,
kto mógłby wydrzeć ten lud z moich rąk
quisque suae fortunae faber - każdy jest sprawcą swojego losu
quisquis ad vitam editur ad mortem destinatum - ktokolwiek przychodzi
na świat, jest przeznaczony na śmierć
quis acit - kto wie
qui vult amari, languida reget manu - kto chce być kochany, niech rządzi
łagodnie (dosł. - łagodną ręką)
quo animo - z jakim umysłem
quocumque praetextu - pod jakimkolwiek pretekstem
quocumque praetextu et titulo - z jakiegokolwiek powodu i tytułu
quocumque titulo - pod jakimkolwiek tytułem
quod peto, da Cai non peto consilium - daj Kajusie, czego żądam, o radę nie proszę
quo fine - jakim końcem
quo motivo - dlatego
quoquo modo - żadnym sposobem
quorum iniuriis in profundissimo Democriti puteo - w najgłębszej Demokryta
studni
quorum machinationibus - których knowaniu
quot capita, tot sensus - ile głów, tyle zdań.
quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in kac arena certabit - soluta
sessio ad cras - ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi będzie
walczył na tym polu - odroczono posiedzenie do jutra
quot rerba, tot miseriae - ile słów, tyle pogróżek
quovis praetextu - z jakiegokolwiek powodu

R

raritas - rzadkość
rationaliter - dowodnie
ratione - z przyczyny
ratione iuris bonorum terrestrium - na podstawie prawa dóbr ziemskich
rationem - sprawę
rationes - dowody, przyczyny
rationes competentes - słuszne dowody
rationes cum Republica inibit - z sejmem (dosł. z Rzpltą) obmyśli sposoby
rationibus - dowodami
recentem iniuriam - świeżo doznaną krzywdę
recesserunt ab anteriori intentione et conformiter - odstąpiły od poprze
dniej myśli i zgodnie
recognoverunt - zeznali
recompensa - nagroda
recordationem - pamiątkę
recordationem passionis Domini - pamiątkę męki Pańskiej
recurro suplex - udaję się proszący
reddant rationem - zdadzą sprawę, wyliczą się
redde - oddaj
reddet rationem - zda sprawę
reddite rationem - zdajcie sprawę
reducere in memoriam - przypomnieć
redundat - spływa
refugium - ucieczka
regna - państwa
regnante Galio - przy panującym Francuzie
regnum - państwo
regnum amplissimum - największe królestwo
regnum Moreae - królestwo morejskie (Grecja południowa)
regnum Sueticum - królestwo szwedzkie
regulam vitae - na prawidło życia
regulantur qualitates - stosują się przymioty
Republicae emolumentum - korzyść Rzeczypospolitej
religuias - szczątki
rem - rzecz
renovo propositum - wznawiam postanowienie
reąuisitus - wezwany
res non patiebatur morom - rzecz nie cierpiała zwłoki
res non patitur morom - rzecz nie cierpi zwłoki
resistendi modum - sposobu oporu
respectum - wzgląd, przychylność
respectu machinationis - z powodu knowań
respirium - wytchnienie
resurrectionis Domini - zmartwychwstanie Pana

S

sacerdos de una missa - kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszę
umie odprawić
sacrilegam manum - świętokradzką rękę
sacrilegum iudicium - świętokradzki sąd
saevientis fortunae ferocitas - dzikość srogiej fortuny
saevit atrox Volscens - sroży się waleczny Wolski
saevire - godzić
saemre fortuna et cuncta miscere coepit - los zaczął się srożyć i mieszać
wszystko
sagina - sytość
salue - witaj
sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in tirtute quam
in casu, praesidium collocavit - zaprawdę los niewiele zaszkodzić może
temu, który mocniejszą zasłonę uczynił sobie z cnoty niż z przypadku
(cytat z Cycerona)
sano mente et corpore - zdrów na umyśle i na ciele
sapiens et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos,
incantus etiam in visibilem incidit Charybdium - umysł mądry i przezorny
najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w widoczną nawet
runie przepaść
satisfactus - zadowolony
satis, superąue - dosyć, nadto
scandala - zgorszenia
scandalum - bluźnierstwo
scaturiat - wypływa
scelera - zbrodnie
scientiam - wiedzę, naukę
scientibus loąuor - mówię do świadomych
srripta - pisma
scripta lauda - pisma sejmikowe
secretarius legationis - sekretarz poselstwa
secretiora - rzeczy bardziej tajemne
secunda Decembris devotissime - 2 grudnia najpobożniej
secure - bezpiecznie
securitas - pewność
securus - pewny
sedem - siedzibę, rezydencję
sedem belli -- siedlisko wojny
senatus consulta - uchwały senatu
sensim - nieznacznie
sentiebat - myślał
sentiunt - czują
17 Septembris - 17 września
septima Septembris - 7 września
sequela - następstwo
sequentia - kolej
serio - poważnie, naprawdę
serio promoveram in hosticum - serio wytoczyłem przeciw nieprzyjacielowi
sero molunt deorum molae - późno mielą bogów młyny
serpens, occulte mordens - wąż skrycie kąsający
servire Deo regnare est - służyć Bogu jest to królować
servire ob [panem] domini - służyć dla chleba pańskiego
si - jeżeli
significant - oznaczają
significat - znaczy
signum - znak
simpliciter - po prostu
simulacrum - tablice, na których malowano podbite miasta i narody
simul et semel - naraz i jednocześnie
simultates, reconciliabitur - waśnie, nastąpi zgoda
sine activitate - bez czynności
sine bannis - bez zapowiedzi
sine comprobatione iuratoria - bez potwierdzenia przysięgą
sine contradictione - bez sprzeciwu
sine effectu - bez skutku
sine fuco adulationis - bez barwy pochlebstwa
sine legali impedimento - bez przeszkody prawnej
sine maiori motu - bez większego zamętu
sine misteria -- bez ukrytej przyczyny
sine ramis et remis - bez drągów i wioseł
sine sodo doloris - bez towarzysza smutku
sine successione - bez następstwa
sine successore - bez następcy
singillatim - szczegółowo
si potest fieri - jeśli być może
sive - czyli
si veritatem loquor, cur me caedis - jeżeli prawdę mówię, dlaczego mnie
bijesz
si virtus profligatur, omnia pereunt - jeśli prześladuje się cnotę, wszystka
ginie
soda - pomoc
solenniter - najmocniej, gorąco
solenniter super Romanorum pernidem - uroczyście na zgubę Rzymian
soluta sessione - po zamknięciu sesji
sors -- los
sortem -- cząstkę
sparsim - osobno
specialiter - szczególnie
species -- kształty
spectaculum - widowisko
spoliare - pozbawić
spiritus familiares - duchami rodzinnymi
spiritu prophetico - duchem proroczym
spiritus ubi vult, spiral - duch tchnie, gdzie chce
stabiliendo ulteriorem cursum - ustalając dalszy bieg
stanie abdicatione - na wypadek abdykacji
statuitis - nakładacie
statum vitae meae non statum Reipublicae - bieg życia mego, nie sprawy Rzeczypospolitej
status - polityka
status minister - minister stanu
status caelestis terrenos status - rząd niebieski ziemskie rządy
status imperii Ottomanici - stan państwa otomańskiego
stilum - stylu
stricte - dokładnie
strictus - dokładny
studere - starać się
studium - staranie
stupebant - dziwili się
suae religionis - swojej religii
subiectum - podmiot, tu człowieka, osobę
subit - powstaje
subiungam - załączę
subordinatas personas - podporządkowanych ludzi
sub poenas criminales - pod kary gardłowe
sub praetexto sub praetextu - pod pozorem
sub regimine - pod dowództwem, pod rozkazami
subsecutum - nastąpiło
subseguentur - nastąpią
subseguetur - nastąpi
subsequi - nastąpić
subsequi in silentio - nastąpić w milczeniu
subsellia - dostojeństwa, ale i -sądy
sub sigillo confessionis - pod tajemnicą spowiedzi
subsistere - wytrwać
subsit - niech podlega
subsolanea - świat podsłoneczny
sub specie - pod pozorem
subterfugiebam - wymigiwałem się
sub titulo - pod tytułem
sub umbra - pod pozorem
subvenire oppresso - pomóc uciśnionemu
succedaneus - następca
successores - spadkobiercy
succubam - ulegnę
sufficere - wystarczyć, wydołać
sufficit - dość
suffragia - pomoc
suffragari - dopomóc
suggessit - namawiał
summa levitas - największa lekkomyślność
summa proveniens - suma należna
super fidelitatem - na wierność
super fidelitionem - na wierność
superioris et inferioris Hungariae - górnych i dolnych Węgier
super nonrerelationem - na niewyjawianie
superstites - pozostali przy życiu
supplices - prośby
supponebam - przypuszczałem
supponebant - przypuszczali
supponebat - przypuszczał
supponendo - przypuszczają.
mppono - przypuszczam
supra usum - nad zwyczaj
supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit - najwyższego i
pośredniego pana i sędziego ostatniej instancji
surdis fabula narratus - do głuchych się mówi
suspicio veneni - podejrzenie trucizny
suspitionis - podejrzenia
suum effectum sortiri - swój skutek wziąć
symbola amititiae - znaki przyjaźni
symbolum - godło

T

tacite - milcząco
taediosum - nieprzyjemnie
tam in prosperit ąuam in advcrsis - tak w pomyślnych, jak i niepo ayślnych
(dom. okolicznościach)
tam vite sanguinis perltum - tak błaha cena krwi
tantae activitatis - tak wielkiej działalności
landem - na koniec
tandem aliąuando - nareszcie
tandem offecerunt - na koniec osiągnęli
tanta aemulatione - przy takim współzawodnictwie
tanta festinatione - z tak wielkim pośpiechem
tantummodo - tylko
tela - pociski
tela ore intrepido -- pociski nieustraszoną twarzą
tertium non datur - trzeciej możliwości nie ma
testantur - świadczą
testimonia vitae - świadectwa życia
testimonium - świadectwo
tesiimonium recedendo a sacrificio missae - świadectwo po odprawieniu
mszy św.
tibi vindictam (relinquo) - tobie zemstę poruczam
tiro - uczeń
titulum - tytuł
totaliter - zupełnie, całkowicie
tota Respublica - cała Rzeczpospolita
tot conflictus - tyle utarczek
toties - tyle razy
tolissimum - całkowicie
totius nobilitatis - całej szlachty
tot saecula - tyle wieków
tot scomata - tyle drwin
tumulandi - schodzący do grobu
tuum tam spectatum ezemplum, tenaci saeculorum mcmoriae traditum, in ipsa
astra sublirne, pennata fama fert - twój tak zdumiewający przykład,
podany trwałej pamięci wieków, skrzydlata sława uniosła wysoko między
gwiazdy
tyrannidem inducere in Rempublicam - tyranię wprowadzić do Rzpltej
tyrannis - tyrania
Tyriis in locis - w miejscach niebezpiecznych (wyrażenie przysłowiowe)

U

Uaberu suxit - pierś ssało
ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et pauperate
magistra; fatigato humus cubile, cibus cjuern occupat, satiat, tempora
sonini arctiora quam totius noctis - gdzie żołnierz gardząc bogactwem
i dostatkiem walczy w karności i ubóstwie, znużonemu ziemia jest łożem,
pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc
ullatenus - pod żadnym pozorem
ultimarie - ostatecznie
ultimum in linea domus regiae, domus Jugiellonicae - ostatniego w linii domu
królewskiego, domu Jagiellońskiego
ullimus diebus Octobris excepto legali impedimento - w ostatnich dniach października, z
wyjątkiem prawnej przeszkody
ultimus domu Jagiellonicus pullus - ostatnie pisklę domu Jagiellonów
ultro - sam, z własnej woli
unanimi voto - jednomyślnie
unanimi voce - jednomyślnie
unus homo nobis cunctando restituit rem - jeden człowiek zwlekaniem ocalił sprawę
urgeant - mają przynaglić
urgebat abdicationem - nalegał na zrzeczenie, się
usi omnibus populi commenti - powołując się aa wszystkie plotki ogółu
usum - według zwyczaju
utergue - obie strony
utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitale Reipublicac Christianae-oby jak
najdłużej panował na chwałę Boga i pożytek Rzeczypospolitej
chrześcijańskiej
utinam feliciter - oby szczęśliwie
utinam in sancta pace reąuiescat - oby spoczywała w świętym pokoju
utinam sim falsus vates - obym był fałszywym prorokiem
utraque civis - podwójniem obywatel
utrumque - jedno i drugie
utrunique necessarium - jedno i drugie konieczne
uva acerba - cierpka jagoda

V

vacuus - pozbawiony, próżen
vale! - żegnaj!
Vare, legiones redde - Warusie, oddaj legiony
vectigal constitutum - ustanowione cło
vel peccantibus virlutis species prima iucunda est -nawet grzeszącym pozór
cnoty jest miły
trnerabunt - złożą hołd
reniam - przebaczenie
teniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies - nadejdzie znowu dzień, który nas powróci
na światło
vcni, vidi, sed non vici - przybyłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem
verba pro verbis - słowa za słowa
vere nobilis - prawdziwy szlachcic
vergit ad latus Oceani versus Fioniam - od strony oceanu, który oblewa bok Fionii
verius - prawdziwie
verius dicam - prawdę mówiąc
verius dicendo: potni sed nolui - prawdę mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem
restigia - ślady
vestimenta - ubrania
vestimentorum - odzież
vice-regem - wicekrólem
vicinarum gentium - sąsiednich narodów
vicissim - wzajemnie
vicissitudinem - przemianę
ricissitudincs adverso pectore - odmiany śmiałym sercem
vicissitudo - odmiana
victima - ofiara
victimam, non indago - ofiarę, nie badam
victoria uti - wykorzystać zwycięstwo
victor triumphator - zwycięzca tryumfator
victualia - żywność
videre faciem domini - widzieć oblicze pana (tj. króla)
videtur - eda się, wydaje
vigilantia - czujność
vigor - siła
vincere - zwyciężyć
vincere et victoria uti non idem est - zwyciężyć a wykorzystać zwycięstwo nie jest
to samo
vindica honorem Filii Tui - broń czci Syna Twego
vindices scelerum poenas - karę za zbrodnię
vinctas manus - związane ręce
violentia - gwałt
vir activus - mąż dzielny
virescit vulncre virtus - męstwo hartuje się ranami
viri namąue prudentes statuunt victoriam de ciribus reportatam silentio obrui,
non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse
possit? - bo mężowie rozumni uważają, że zwycięstwo odniesione nad obywatelami
należy pokryć milczeniem a nie ozdabiać tryumfem; jakaż bowiem może być chwała z
bratobójstwa?
viri proprium est maxime fortitudo; duś niunera dno potissimum sunt: mortis
dolorisgue contemptus - waleczność najbardziej cechuje męża; ona obdarza go dwoma darami: pogardą śmierci i cierpienia
virtute - cnotą
virum fortem, virum bellicosum - męża dzielnego, męża walecznego
nisibiliter - widocznie
ritac innocentia certissimum est corporis praesidium - najpewniejszą obroną jest
niewinność Życia
vitia et praecipue - wady a szczególnie
vitium -- błąd, wada
vitulum - cielątko, byczek
vivat Piast! - niech Żyje Piast!
vivat rex - niech żyje król!
vivat rex Daniae! - niech żyje król Danii!
vivat rex Michael! - niech żyje król Michał!
vive et reiponde - Żyj i odpowiadaj
vivitp fortes fortiaąue adversis opponite pectora rebus - żyjcie silni i mężnie
nadstawiajcie piersi przeciwnościom
vix, vix spirabat - ledwie, ledwie dyszał
vocatio - powołanie
volui, sed non potui- chciałem, ale nie mogłem
rota - Śluby, głosy
votum. - ślub
votum solenni - uroczysty Ślub
vulnera dum sanas dolor est medicina doloris - gdy rany leczysz, ból jest lekarstwem bólu

Z

zelabant pro parte coronati capitis - opowiadali że przy głowie koronowanej
zelando in rem - gardłując na rzecz
zelose - gorliwie
zelose pro patria et maiestate - gorliwie za ojczyzną i majestatem.