psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
rozwój psychospołeczny wg E. Eriksona
rozwój psychospołeczny wg E. Eriksona
eksperymentowanie
eksperymentowanie
kryzys
kryzys
faza centralny
faza centralny
grzeczny nie znaczy
zadania rozwojowe psycho - problemy zagrożenia
zadania rozwojowe psycho - problemy zagrożenia
życia proces
życia proces
społeczny
społeczny
posłuszny
poznawanie
wszystkiego na sobie
identyfikacja z
płcią
inicjatywa
operacje
vs
konkretne wpływ
rozwój
identyfikacja
wczesny rozwój poczucie
samooceny
telewizji
moralny
winy
zabawa
przedszkolaki
przedszkolaki grupowa
rozwój motoryki etapy identyfikacji z płcią  Kohlberg
rozwój motoryki
etapy identyfikacji z płcią  Kohlberg
modelowanie
modelowanie
w wieku przedszkolnym
w wieku przedszkolnym 3  letnie dziecko:
wiek motoryka duża motoryka mała
wiek motoryka duża motoryka mała
wie, jakiej jest płci, ale&
zachowanie dziecka
podskakuje kopiuje koło
płeć to cecha zewnętrzna, zmienna
to kalka zachowań
wchodzi po schodach buduje mosty z klocków
3 lata
3 lata
krokiem naprzemiennym używa łyżki
chłopiec może być mamą, a dziewczynka tatą
rodziców
stoi na jednej nodze ubiera buty
efekt poznawczego braku stałości
mówi to co dorośli i
jez
dzi na rowerku
kopiuje krzyż
4 lata trzykołowym
4 lata
tak jak dorośli
prawidłowo trzyma ołówek
podskakuje na jednej nodze
Na pytanie, jakiej płci jest kąpiące się w wannie dziecko, 3-
podskakuje na nodze kopiuje kwadrat latek odpowie:
5 lat
5 lat
niedominującej koloruje w liniaturze
 Nie wiem, strasznie trudno jest stwierdzić w tym wieku,
jez
dzi na rowerku wiąże buty szczególnie gdy nie ma na sobie ubrań
6 lat przeskakuje przez skakankę używa sztućców
6 lat
6  letnie dziecko:
łapie piłkę tenisową myje się bez pomocy
wie, że płeć to cecha wewnętrzna, niezmienna
1
okres przedszkolny
okres przedszkolny
3  6r
ż
3  6r
ż
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
rozwój psychoseksualny  Freud
rozwój psychoseksualny  Freud
identyfikacja z płcią (2-4 rż)
identyfikacja z płcią (2-4 rż)
rozwój moralny
rozwój moralny
od 3 do 6 roku życia
od 3 do 6 roku życia
(Piaget)
(Piaget)
utożsamienie się z jedną płcią
stadium falliczne
stadium falliczne
wiek przedszkolny
wiek przedszkolny
zrozumienie stałości płci w czasie
genitalia z
ródłem przyjemności
powstają
powstają
ciekawość odmienności narządów płciowych
rozróżnianie stałych różnić między płciami
(wzajemne zaglądanie sobie w majtki) pierwsze
pierwsze
w pełni społeczne
w pełni społeczne
identyfikacja z własną płcią
kompleks Edypa, kompleks Elektry uczucia
uczucia
zazdrość o penisa, zazdrość o pochwę ?
poczucie winy
początki superego
rozwój moralny (Piaget)
rozwój moralny (Piaget)
rozwój identyfikacji seksualnej stereotypy dotyczące płci (4 rż)
rozwój identyfikacji seksualnej stereotypy dotyczące płci (4 rż)
wiek przedszkolny
wiek przedszkolny
czynniki wpływające na rozwój uczuć:
identyfikacja z płcią (2-4 rż)
jaki rodzaj zabawek
zdolności reprezentowania
jest dla dziewcząt a
stereotypy dotyczące płci (4 rż)
jaki dla chłopców
mowa
role związane z płcią (7 rż)
znajomość zachowań
uczucia mogą być przedstawione i zapamiętane
charakterystycznych
doznania uczuciowe utrzymują się
dla danej płci
podczas nieobecności wywołującego
bodz
ca
2
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
poziom I  przedkonwencjonalny
poziom I  przedkonwencjonalny
rozwój moralny (Piaget)
rozwój moralny (Piaget) uczucia moralne
uczucia moralne
wiek przedszkolny
wiek przedszkolny
związane z tym co konieczne wiek przedszkolny
związane z tym co konieczne wiek przedszkolny
a nie preferowane
a nie preferowane
uczucia moralne mają charakter perspektywa treść moralna
uczucia moralne mają charakter
społeczna
cechy normy moralnej:
prenormatywny
prenormatywny
Stadium 1: - dzieci nie potrafią - oceny moralności są
można ją uogólniać na wszystkie
kary i brać pod uwagę kategoryczne i uwzględniają
rozumienie reguł  zabawa grupowa
analogiczne sytuacje, a nie tylko
głównie fizyczne i
posłuszeństwa więcej niż jednego
identyczne
rozumienie przypadkowości obiektywne cechy sytuacji;
 Moralność punktu widzenia;
- o moralności stanowią
wywodzi się z - są skłonne do
wykraczają poza sytuację oraz warunki,
brak pojęcia intencjonalności
tylko osoby obdarzone
władzy i egocentryzmu,
które ją wywołały
autorytetem, tworząc
autorytetu zakładając, że ich
oko za oko w każdej sytuacji
są związane z poczuciem autonomii reguły, których należy
uczucia podzielają
przestrzegać.
inni;
poziom I  przedkonwencjonalny
poziom I  przedkonwencjonalny
rozwój moralny (Piaget)
rozwój moralny (Piaget)
rozwój moralny - Kolberg
rozwój moralny - Kolberg
wiek młodszy szkolny
wiek młodszy szkolny
wiek przedszkolny
wiek przedszkolny
perspektywa treść moralna
społeczna
kłamstwo  coś co nie jest prawdą
poziom I  przedkonwencjonalny
Stadium 2: - dzieci rozumieją, -zachowanie moralne
Relatywizmu że ludzie mają spostrzegane jako
kara i sprawiedliwość
kara i sprawiedliwość
instrumentalnego różne potrzeby i
wartościowe, jeśli służy
poziom II  konwencjonalny
 Moralność to punkty widzenia,
własnym interesom jednostki;
kara ekspiacyjna  arbitralna
troszczenie się o ale&
- dzieci przestrzegają reguł i
surowa siebie samego - nie potrafią
współpracują z rówieśnikami,
poziom III 
jeszcze postawić się
mając na uwadze to, co
immanentna
postkonwencjonalny na czyimś miejscu;
otrzymają w zamian;
sprawiedliwość = posłuszeństwo - inni ludzie
- społeczne interakcje
spostrzegani jako
traktowane jako transakcje i
realizujący swoje
umowy dające konkretne
własne potrzeby;
korzyści.
3
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
okres swoistej mowy dziecięcej
okres swoistej mowy dziecięcej
okres swoistej mowy dziecięcej
okres swoistej mowy dziecięcej
wiek przedszkolny
wiek przedszkolny
nieporadne użycie form fleksyjnych w
odmianie czasownika
nieporadne użycie form
 osoby
fleksyjnych w odmianie
wzrost rozumienia
 liczby -  co to są?
przymiotnika
budowy słów
 czasy
 rodzaje
" przeszły   już się upieczyło ,  ona przyjdziła , oko mnie
opanowanie aspektu
boliło
 liczby
" przyszły   obcinę ci ,
morfologicznego języka
 przypadki
 tryby
" oznajmujący   wstawamy
 stopniowanie   dobry  lepciejszy,
" przypuszczający   chciałambym ,  ja by chciałam
najlepciejszy
" rozkazujący   uczeszuj mnie ,  robiuj
okres swoistej mowy dziecięcej okres swoistej mowy dziecięcej
okres swoistej mowy dziecięcej
wiek przedszkolny wiek przedszkolny
nieporadne użycie form
pytaniomania
nieporadne użycie form fleksyjnych
fleksyjnych w odmianie
tworzenie gwary podwórkowej
 mieszanie osób i rodzajów rzeczownika
mowa egocentryczna
 rodzaje -  ta bereta
 swoiste formy koniugacyjne i
 liczby   ten spodeń ,  ta drzw,
deklinacyjne
monolog zbiorowy
drzwia ,  to moje kolegi
" tryb przypuszczający
mowa społeczna
 przypadki
" rozkaz
nik
4
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
okres swoistej mowy dziecięcej
okres swoistej mowy dziecięcej
okres myślenia przedoperacyjnego okres myślenia przedoperacyjnego
okres myślenia przedoperacyjnego okres myślenia przedoperacyjnego
wiek przedszkolny
wiek przedszkolny stadium 1  2;0 - 4;0
stadium 1  2;0 - 4;0
2-7 rok życia
2-7 rok życia
kształtowanie się funkcji symbolicznej 
dziecko funkcjonuje w trybie pojęciowym
odrębności składniowe  myśmy byliśmy
odrębności składniowe
zdolności reprezentowania
mutylacje (uszczuplenia) - kafer i przedstawieniowym
mutylacje
naśladownictwo odroczone  (ważyła kokoszka
metatezy  przestawki sylab lub fonemów - fisut
metatezy
kaszkę) głównie akomodacja
lingwołamki  ogigigafa
lingwołamki
stadium 1  2;0 - 4;0
zabawa symboliczna  jest naśladowcza i
augmentacje  mamucha, brzucho
augmentacje
stanowi formę wyrażania siebie przed samym
stadium 2  4;0 - 5;6
neologizmy  gembopióko
neologizmy
sobą jako jedyną publicznością  głównie
stadium 3  5;6 - 7;0
pseudokorekcje- odgrubić, dochudzić
pseudokorekcje
asymilacja
upodobanie do formy stereotypowej
upodobanie do formy stereotypowej
rysunek
mowa  często egocentryczna
ciekawość poznawcza
ciekawość poznawcza
inteligencja  Piaget cechy myślenia przedoperacyjnego
inteligencja  Piaget cechy myślenia przedoperacyjnego
+
+
niezdolność patrzenia z cudzej
niezdolność patrzenia z cudzej
forma zachowania się przystosowawczego, rodzaj
perspektywy
perspektywy
aktywności, która nie jest wrodzona, lecz rozwija się
egocentryzm
stopniowo na podstawie innych, prostszych form
czynności motorycznych i sensorycznych
centracja
schematy - wewnętrzna reprezentacja określonych
schematy
nieodwracalność
czynności fizycznych lub umysłowych, dzięki którym
jednostka przystosowuje się intelektualnie do
otoczenia i organizuje je
5
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
okres myślenia przedoperacyjnego
okres myślenia przedoperacyjnego
etapy przystosowania się do szkoły
etapy przystosowania się do szkoły
poziom rozwoju fizycznego
poziom rozwoju fizycznego
stadium 2  4;0 - 5;6
stadium 2  4;0 - 5;6
prawidłowy rozwój układu nerwowego
prawidłowy rozwój układu nerwowego
myślenie dziecka jest oglądowe  skupia się ono przy
bierny  rezerwa, przypatrywanie
bierny
" zwiększenie się siły, równowagi i ruchliwości
rozwiązywaniu problemów na jednym aspekcie
procesów hamowania i pobudzenia
się, poznawanie
" skrócenie czasu reakcji
rozwój obrazów umysłowych  wyobrażeniowych
reprezentacji przedmiotów i zjawisk
prawidłowy rozwój somatyczny 
prawidłowy rozwój somatyczny
obrazy mogą być reprodukcyjne lub antycypacyjne, czynny  ujawnianie siebie, typowe
czynny
harmonizacja proporcji ciała  szybki wzrost
statyczne, kinetyczne, transformacyjne
ciała przy stosunkowo niewielkim przyroście
reagowanie i zachowanie się
masy ciała
stadium 3  5;6 - 7;0
początki pojęcia stałości
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
elementy procesu adaptacji do
elementy procesu adaptacji do
poziom rozwoju fizycznego
poziom rozwoju fizycznego
warunków szkolnych
warunków szkolnych
sprawne działanie narządów zmysłu:
sprawne działanie narządów zmysłu:
" wzroku
" wzroku
oczekiwania innych  wymiar
wymiar
 prawidłowa ostrość wzroku
społeczny
społeczny
 odróżnianie odcieni barw
wiek szkolny
wiek szkolny
właściwości dziecka  wymiar
wymiar
" słuchu
" słuchu
biologiczny
biologiczny
 fizjologicznego
 fonemowego
wola dziecka  wymiar
wymiar
 fonetycznego
psychologiczny
psychologiczny
 muzycznego
6
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
poziom rozwoju poznawczego
poziom rozwoju fizycznego poziom rozwoju poznawczego
poziom rozwoju fizycznego
poziom rozwoju fizycznego
poziom rozwoju fizycznego
dostrzeganie podobieństw, różnic i
ustalona lateralizacja
sprawne działanie artykulatorów
sprawne działanie artykulatorów
cech wspólnych - zdolności
zdolności
" prawidłowy zgryz
porównawcze
porównawcze
" brak wad wymowy wysoki poziom rozwoju motoryki
tworzenie pojęć
małej (grafomotoryki)
" złożonych
" konkretnych
" hierarchicznych
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna
poziom rozwoju poznawczego
poziom rozwoju poznawczego
poziom rozwoju fizycznego
poziom rozwoju fizycznego
poziom rozwoju poznawczego
poziom rozwoju poznawczego
posługiwanie się pojęciami
odpowiedni poziom koordynacji:
odpowiedni poziom koordynacji:
matematycznymi  rozumienie symboli
rozumienie symboli
zdolność analizowania rzeczy i
" stałość liczby
wzrokowo  ruchowej
" liczenie do 10 z zachowaniem reguły 1:1
zjawisk
" zachowanie kolejności liczenia
prawidłowe ujmowanie w praktycznym
wzrokowo  słuchowej
działaniu stosunków
" czasowych
" przestrzennych
" wzrokowo  ruchowo  słuchowej
" ilościowych
7
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
dojrzałość szkolna, poziom rozwoju
dojrzałość szkolna, poziom rozwoju
dojrzałość szkolna dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna dojrzałość szkolna
społecznego i emocjonalnego
społecznego i emocjonalnego
poziom rozwoju poznawczego poziom rozwoju poznawczego
poziom rozwoju poznawczego poziom rozwoju poznawczego
uczestniczenie w zajęciach zespołowych
skupianie uwagi  pojawiają się cechy uwagi:
skupianie uwagi
różnicowanie kształtów liter
" dowolność (w miejsce uwagi mimowolnej) dostrzeganie i zrozumienie potrzeb innych,
podporządkowanie swoich zachcianek wspólnym
" adaptacyjność w stosunku do zadania
swobodne posługiwanie się mową,
interesom
rozumienie mowy innych
" planowość
" stosowanie odpowiednich strategii uwagi
 wykonywanie poleceń kierowanych
działanie intencjonalne  dziecko
" umiejętność koncentrowania się nawet na nieciekawym
indywidualnie i grupowo
osiąga stadium intencjonalności
zadaniu
około 6 rż
świadomość konsekwencji negatywnych
zachowań
dojrzałość szkolna
dojrzałość szkolna dojrzałość szkolna, poziom rozwoju
dojrzałość szkolna, poziom rozwoju
dojrzałość szkolna, poziom rozwoju
dojrzałość szkolna, poziom rozwoju
społecznego i emocjonalnego
poziom rozwoju poznawczego społecznego i emocjonalnego
poziom rozwoju poznawczego
społecznego i emocjonalnego
społecznego i emocjonalnego
pamięć
pamięć
umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami zdolność radzenia sobie w prostych
" dowolne zapamiętywanie i przypominanie
bez pomocy osób dorosłych sytuacjach życia codziennego
" stosowanie odpowiednich strategii zapamiętywania
(najczęściej powtarzanie) umiejętność zachowywania norm samodzielność
i zwyczajów przyjętych przez
" metapamięć
zdolność podejmowania zadań
społeczność dorosłych i rówieśników
" początek pamięci logicznej o charakterze obrazowo
nastawionych na cel
konkretnym
opanowanie form grzecznościowych
zdolność do wysiłku związanego z
dostrzeganie pozytywnych wartości innych ludzi realizowaniem zadań
8
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
okres myślenia operacyjnego
okres myślenia operacyjnego
rozwój psychospołeczny wg E. Eriksona
rozwój psychospołeczny wg E. Eriksona
logograficzne stadium czytania
logograficzne stadium czytania
7;0-11;0
7;0-11;0
faza zadania kryzys psycho - centralny
problemy zagrożenia
dziecko rozpoznaje wyraz
życia rozwojowe społeczny proces
operacja  to czynność, która
operacja
jako całość
może zostać wykonana zarówno
analiza fonemowa nie jest
w myśli jak i fizycznie, jest
kooperacja
społeczna
konieczna
umysłowo odwracalna, nie
produktywność motywacja
samoocena
osiągnięć
vs
wychowanie
nabywanie
występuje pojedynczo lecz jest
ma trudności w zapisaniu
edukacja
sprawności poczucie
seksualne
oczekiwania
szkolnych
związana z systemem operacji
wyrazu
niższości społeczne
zabawa
zespołowa
okres myślenia operacyjnego
okres myślenia operacyjnego
alfabetyczne stadium czytania
alfabetyczne stadium czytania
stadia czytania
stadia czytania
7;0-11;0
7;0-11;0
dziecko opanowuje związki
grafem/fonem
myślenie nie jest zdominowane
myślenie nie jest zdominowane
logograficzne
logograficzne
używa strategii wzrokowych w
przez percepcję i dziecko jest
przez percepcję i dziecko jest
czytaniu
w stanie rozwiązywać
w stanie rozwiązywać
alfabetyczne
alfabetyczne
używa strategii fonologicznych w
konkretne problemy
konkretne problemy
pisaniu
ma problemy z zapisem wyrazów
ortograficzne
ortograficzne
nieregularnych  pisze  fonetycznie
9
młodszy wiek szkolny
7  11r
ż
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
uczniowie ze specjalnymi potrzebami
uczniowie ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi
edukacyjnymi
ortograficzne stadium czytania role związane z płcią (7 rż)
ortograficzne stadium czytania role związane z płcią (7 rż)
uczniowie z zaburzeniami
uczniowie z zaburzeniami
uczenia się (LD)
uczenia się (LD)
zaburzenia
uczniowie wybitnie
zaburzenia uczniowie wybitnie
funkcji
funkcji
zdolni
zdolni
automatyzacja czytania i narządów ruchu
narządów
zmysłów
upośledzenie różnicowanie cech psychicznych
pisania umysłowe
zaburzenia specyficzne
kompleksowe rozumienie
rozwoju trudności charakteryzujących daną płeć
specyficzne trudności
specyficzne trudności
mowy w uczeniu się
(SLD)
w uczeniu się
reguł pisania w uczeniu się
wykorzystywanie wskazówek
czytania i pisania
matematyki
dysleksja
dyskalkulia
wizualnych i kontekstu rozwojowa
?
syndrom zaburzeń:
syndrom zaburzeń:
niepowodzenia szkolne rozwój moralny (Piaget)
niepowodzenia szkolne rozwój moralny (Piaget)
dysleksja rozwojowa czyli specyficzne
dysleksja rozwojowa
młodszy wiek szkolny
młodszy wiek szkolny
obniżają poczucie własnej wartości i motywację do nauki,
obniżają poczucie własnej wartości i motywację do nauki,
trudności w czytaniu i pisaniu ujawniające się w
a tym samym zwrotnie nasilają niepowodzenie,
a tym samym zwrotnie nasilają niepowodzenie,
dzieciństwie, od początku nauki czytania i pisania;
afekt nabiera stabilności i spójności
ta zaś sytuacja znajduje rozwiązanie albo:
ta zaś sytuacja znajduje rozwiązanie albo:
formy:
rozwija się zachowanie stałości uczuć i wartości
dysleksja  w węższym zakresie: specyficzne
dysleksja postęp w zakresie współpracy
bierne aktywne
bierne aktywne
trudności w czytaniu;
reakcje bunt
neurowegetatywne
dysortografia  specyficzne trudności w
przeciwstawienia się dysortografia
wycofywania się sytuacjom
opanowaniu poprawnej pisowni;
niepowodzenia 
załamanie psychiczne
dysgrafia  trudności w opanowaniu właściwego
dysgrafia
wagarowanie, ucieczki
przeżycia depresyjne
poziomu graficznego pisma (tzw. brzydkie,
różne formy agresji
ucieczki w fantazję
niekaligraficzne pismo);
" trudności w wypowiadaniu się na piśmie (ekspresja pisania)
10
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska
poziom II  konwencjonalny
poziom II  konwencjonalny
rozwój moralny (Piaget) rozwój moralny (Piaget)
rozwój moralny (Piaget) rozwój moralny (Piaget)
13-16rż
13-16rż
młodszy wiek szkolny młodszy wiek szkolny
młodszy wiek szkolny młodszy wiek szkolny
perspektywa społeczna treść moralna
perspektywa społeczna treść moralna
uczucia moralne mają charakter
uczucia moralne mają charakter
kłamstwo  coś co nie jest prawdą
kłamstwo
normatywny
normatywny
ludzie rozpatrują Moralność opiera się na
 z uwzględnieniem intencji Stadium 4:
moralność z perspektywy ścisłym przestrzeganiu
prawa i
prawa i
wola  trwała skala wartości do której
wola
systemu społecznego i praw i wywiązywaniu się
kara i sprawiedliwość porządku
kara i sprawiedliwość porządku
jednostka czuje się zobowiązana widzą ją jako niezbędną z obowiązków. Zasady
 Dozwolone
do jego podtrzymania. obowiązują każdego w
jest to co jest
kara przez odwzajemnienie
jest regulatorem afektu
Potrzeby jednostki nie są takim samym stopniu (są
zgodne z
ważniejsze niż takie same dla wszystkich)
pozwala na zachowywanie stałości wartości prawem
uświadomienie konsekwencji
utrzymanie porządku i są widziane jako
rodzi się poczucie obowiązku
społecznego. najlepsze środki
rozwiązywania
równość wobec kary
interpersonalnych
konfliktów.
rozwój moralny (Piaget)
rozwój moralny (Piaget)
poziom II  konwencjonalny
poziom II  konwencjonalny
młodszy wiek szkolny
młodszy wiek szkolny
13-16rż
13-16rż
autonomia  możliwość wypracowanie własnych norm
autonomia perspektywa treść moralna
perspektywa treść moralna
społeczna
społeczna
(przynajmniej w części)
ludzie mogą widzieć Podstawą jest konformizm:
Stadium 3:
szacunek wzajemny  na bazie wymiany pomiędzy
sytuację z perspektywy zachowanie właściwe to
dobrego
dobrego
jednostkami równoprawnym
innych; zdają sobie takie, które większość ludzi
chłopca/
chłopca/
sprawę, że porozumienie uważa za właściwe. Ludzie,
rozumienie reguł  współdziałanie  zabawa dziewczynki
dziewczynki
między dwiema osobami wśród których żyjesz
 Moralność
zespołowa
może być ważniejsze niż zaaprobują cię pod
oznacza
 dzieci starają się wygrać
korzyść własna każdej z warunkiem, że będziesz
robienie tego za
nich przestrzegał reguł. Relacje
co jest się
rozumienie przypadkowości
interpersonalne opierają się
lubianym
 zrozumienie intencjonalności
na Złotej Regule ( Rób to
 stany afektywne bez przesłanek behawioralnych
co inni&  )
11