Dzięki uprzejmości autora Pana Prof. dr hab. Andrzeja Bernackiego publikujemy pełny tekst referatu
wygłoszonego w ramach konferencji  Nowoczesne techniki informacyjne w nauce, edukacji i
doradztwie dla wsi i rolnictwa , 16-18.09.2004, Brwinów  Warszawa.
Prof. dr hab. Andrzej Bernacki
Katedra Rachunkowości i Bankowości
Informatycznej PJWSTK w Warszawie
Motto:  Bezcennym narzędziem w kierowaniu
gospodarstwem jest rachunkowość.
Profesor
Stefan Moszczeński (1947)
Informatyka w gospodarstwie rolniczym
Wprowadzenie
Rozwój całego świata odbywa się w ramach cywilizacji nazywanych również falami
przemian. W dalekiej przeszłości rozwinięte kraje świata przeżyły pierwsza falę. Była nią
rewolucja agrarna. Synonimem tej rewolucji była motyka. Fala ta trwała tysiące lat. Kolejna
druga fala, to rewolucja przemysłowa, trwała około 300 lat. Symbolizowała ją maszyna
parowa.
Obecnie jesteśmy światkami początkowego okresu rozwoju trzeciej fali. Fala ta
charakteryzuje się wykorzystywaniem wiedzy, informacji oraz komunikacji. Nowa
cywilizacja wg Tofflerów, amerykańskich futurologów charakteryzuje się wykorzystaniem
głównie wiedzy. Istotą nowej cywilizacji jest kapitał intelektualny. Narzędziami nowej fali są
szeroko rozumiane mikroprocesory, komputery oraz Internet. Trudno obecnie wymienić
zakres wykorzystywania tych narzędzi a szczególnie do końca nieokreślone możliwości ich
zastosowania w przyszłości.
Zakres wykorzystywania nowoczesnej techniki komputerowej jest w Polsce
rozpowszechniany. Nie zawsze jednak w dostatecznym zakresie szczególnie w rolnictwie.
Mikroprocesory są wykorzystywane do wspomagania procesów technologicznych np. do
 2
nawadniania, dawkowania nawozów mineralnych i pasz dla zwierząt, kontroli klimatu w
szklarniach itp. O zakresie wykorzystywania mikroprocesorów w dużej mierze decydują
firmy produkujące maszyny i inne urządzenia. Fabryki walcząc o klienta usprawniają
maszyny i urządzenia wykorzystując do tego celu najnowsze technologie informatyczne.
Wykorzystywanie komputerów i Internetu w gospodarstwach rolniczych jest zdecydowanie
mniejsze. Z przeprowadzonych badań dowiadujemy się, że w 2003 r jedynie 18,18%
gospodarstw rolniczych posiadało komputery a 8,54%1 korzystało z Internetu. Internet
powinien być wykorzystywany do wszelkiego rodzaju kontaktów oraz rozmów handlowych i
wyszukiwania odbiorców i dostawców. Negocjowanie cen zakupu i zbytu produktów
rolniczych. Powinien również służyć do poszukiwania informacji oraz poszarzania własnej
wiedzy.
Szczególnie interesujący jest fakt, że duża liczba gospodarstw rolniczych wyraża
zainteresowanie posiadaniem internetu tj. 40,36% a jedynie 24,70% jest zainteresowana
zakupem komputera. Zagadnienie to nie wymaga komentarza. Jest jednak dużym wyzwaniem
dla doradców i współpracujących specjalistów z gospodarstwami rolniczymi. W tym celu
należy również wykorzystać zainteresowanie dzieci nowoczesną techniką informatyczną w
Polsce. Z badań wynika, że dzieci są bardzo zainteresowane komputerami a równocześnie
należy podkreślić, że są one przyszłością społeczeństwa informatycznego
1. Trochę historii
Wykorzystanie informacji w gospodarstwie rolniczym jest głęboko zakorzenione w
historii rolnictwa. Bardzo ostrożnie stawiam pytanie czy rachunkowość w rolnictwie nie była
wcześniej wykorzystywana niż w handlu od którego przyjęła swoją nazwę. Rolnicy, nadzorcy
robotników nazywani karbowymi nacinali na laskach, kijach karby, które pozwalały zliczyć
wozy zwiezionych ziemiopłodów, zbóż, okopowych itp. Czynili tak w okresie, w którym
umiejętność czytania i pisania nie była powszechna. Stąd ich nazwa karbowi. Profesor
Moszczeński (1947) stwierdza, że takie laski znajdowały się jeszcze przed wojną w Muzeum
Rolnictwa w Dzydzach na Pomorzu. Po wojnie już tych lasek nie było. Obecnie takie laski
znajdują się w Muzeum Rolnictwa w Szlezwiku-Holsztynie, RFN.
1
y
ródło: Czapiński J., Panka T., Red. Diagnoza Społeczna 2003 Warunki i jakość życia Polaków
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania Warszawa 2004
2
 3
Pierwsze wzmianki dotyczące rachunkowości gospodarstw rolniczych w Polsce sięgają
1907 roku. W roku tym światły rolnik Kopecki Jan na zebraniu Kółek Rolniczych w
Wyrzkowie koło Poznania w swym referacie postawił pytanie:  Dlaczego i jak powinien
gospodarz rachować? . Uzasadniał potrzebę prowadzenia ewidencji księgowej. Stwierdził on
między innymi, że:
" mało jest pomiędzy nami takich rolników, którzy mogliby liczbami
wykazać swój majątek, mieli pewność, ile też ich praca i ich kapitał
przynosi zysku,
" nie będzie swego majątku pewny ten gospodarz, który nie prowadzi
rachunkowości.
Minęło już prawie 100 lat i mimo różnych prób gospodarstwa rolnicze w Polsce nadal nie
mają obowiązku ani też z własnej inicjatywy nie prowadzą rachunkowości. Prowadzone są
różne próby wykorzystywania notatników danych księgowych przez poszczególnych
rolników samodzielnie lub przy współudziale doradców rolniczych.
W roku 1926 wprowadzona została rachunkowość laurowska. Rachunkowość ta
opracowana została przez profesora Laura, Profesora Politechniki w Zurychu oraz
Przewodniczącego Związku Chłopów Szwajcarskich. Opracowana książka rachunkowa
przywieziona została do Polski w 1926 roku przez inż. J. Cużytka odbywającego praktykę w
Szwajcarii. Książka ta prowadzona była również w okresie okupacji. Dane z rachunkowości
nie były udostępniane okupantowi. Ten rodzaj rachunkowości jest nadal prowadzony przez
zainteresowanych rolników. Obecnie książkę tę prowadzi Instytut Ekonomiki Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ). Prowadzenie tej książki jest dobrowolne. Nawyk jej
prowadzenia jest przenoszony na kolejne pokolenia właścicieli gospodarstw. Liczba
korzystających z niej gospodarstw w najkorzystniejszych latach osiągnęła ponad 3 tys.. Na
podstawie przeprowadzonych badań [A. Bernacki 1982 r.] gospodarstwa rachunkowiczów
uzyskiwały w badanych latach 1958/59  1978/79 w porównaniu z ogółem gospodarstw
rolniczych w Polsce, wyższe roczne wyniki produkcyjne i finansowe, średnio o 33.3%. w
całym badanym okresie. Maksymalna średnia wyższych dochodów produkcyjnych i
finansowych wynosiła nawet 41% a minimalna 22% w badanym dwudziestoleciu.
Zunifikowany System Rachunkowości w gospodarstwach rolniczych (ZSRGR) wprowadzony
został w 1996 roku również przez IERGŻ. Zobowiązani do jego prowadzenia są młodzi
rolnicy korzystający z preferencyjnych kredytów. W opinii rolników przydatność ZSRGR
była mała a uzyskiwane wyniki mało czytelne. Rachunkowość ta nie jest korzystna dla
3
 4
promowania i prowadzenia jej w rolnictwie. Niestety zniechęciła ona rolników do ewidencji
księgowej ze względu na brak jej przejrzystości, jasności definicji oraz braku oczekiwanej
przez rolników informacji.
FADN (Farm Accountancy Data Network) jest to wprowadzona w Polsce
rachunkowość dla celów statystycznych. Obowiązek jej prowadzenia wynika z przystąpienia
Polski do UE. W ramach tego systemu tworzona jest sieć zbierania danych rachunkowych
dotyczących uzyskiwanych dochodów z działalności gospodarstw rolniczych w UE.
W latach dziewięćdziesiątych przygotowany został program komputerowy  Rolin 2000 oraz
 Rolin Analiza 2000 . Ostateczna wersja przygotowanego programu rachunkowości została
upowszechniona łącznie z programem komputerowym2 w rolnictwie. Dane opracowane w
ramach tego programu zostały opublikowane i są cytowane w tym opracowaniu. Obecnie w
wyniku zmodyfikowania Ustawy o Rachunkowości i przyjęciu Międzynarodowego Standardu
Rachunkowości  Rolnictwo 41 przygotowywany jest program rachunkowości  Rolin 2004 .
Program ten będzie uwzględniał obowiązujące przepisy i terminologię przyjętą w MSR
 Rolnictwo 41 .
2. Bieżące wymagania w zakresie informatyki.
Zasadność wprowadzania informatyki w gospodarstwach rolniczych ma związek z
budową nowej cywilizacji opartej o wiedzę. Wiedza i zainteresowanie się nią ma związek z
wykorzystaniem zasobów intelektualnych człowieka w gospodarce.
Prekursorami istotności i zainteresowania się kapitałem intelektualnym w działalności
gospodarczej człowieka byli: Profesorowie Uniwersytetu w Chicago, Laureaci nagrody Nobla
Theodore W. Schultz oraz Gary S. Becker. W Polsce na jakość wykonywanej pracy zwracał
dużą uwagę profesor Tadeusz Kotarbiński. Jakość wykonywanej pracy była zawsze
dostrzegana, ale nie z takim zainteresowaniem jak obecnie.
Znany amerykański doradca, nie ekonomista S. Covey wyróżnia trzy podstawowe
grupy zasobów w przedsiębiorstwach i organizacjach. Są nimi zasoby rzeczowe, finansowe
oraz zasoby ludzkie (kapitał intelektualny). Rys. 1.
2
Bernacki A.(1998) Rejestr zdarzeń gospodarczych, Plan kont oraz Bernacki A., Józwiak M. Wydawnictwo
Fundacja Rozwój SGGW(1998) .Był to zbiór broszur łącznie z dyskietką możliwy do zakupu w
Wydawnictwie oraz w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW
4
 5
Rys. 1. Czynniki produkcji według S. Covey a
y
ródło: Opracowanie własne, na podstawie Covey S. R
Covey uznaje zasoby ludzkie jako jeden z decydujących czynników produkcji przesądzający
o wykorzystaniu rzeczowych i finansowych zasobów. Podkreślenia wymaga fakt, że w
rewolucji przemysłowej jako podstawowe zasoby decydujące o wynikach produkcyjnych i
finansowych były wymienione już wcześniej zasoby rzeczowe i finansowe. Podkreślenia
wymaga również fakt, że zasoby materialne i rzeczowe są zasobami występującymi w
ograniczeniu.
Natomiast aktywa niematerialne (intelektualne) cechują się nieograniczoną
możliwością ich wielokrotnego wykorzystania. Są one aktywami kreowania nowych wartości.
Stwierdzić należy również, że mogą być one wykorzystane symultanicznie. Są to naturalne
zasoby produkcyjne. Trudno jest jednak porównywać możliwości intelektualne z naturalnymi
warunkami produkcji rolniczej i wykorzystaniem użytków rolnych. Ale zarówno człowiek jak
i użytki rolne posiadają wspólną cechę. Ich wspólną cechą jest natura. Podobnie użytki
rolnicze racjonalnie wykorzystywane poprawiają swoje produkcyjne możliwości. I odwrotnie
nie użytkowane racjonalnie stają się nieużytkami.Informacja i wspierająca ją informatyka jest
bardzo istotnym narzędziem zarządzania. Sprawny menadżer może i powinien korzystać z
informacji pochodzących z zewnątrz i z wewnętrznych zasobów liczbowych gospodarstwa
lub przedsiębiorstwa. y
ródłem informacji wewnętrznych powinna być niedoceniana obecnie
rachunkowość. Na podstawie informacji zewnętrznych i wewnętrznych oraz przy
wykorzystaniu informatyki powinny być podejmowane bieżące i perspektywiczne decyzje.
Zadaniem menadżera, zarządcy jest dostarczanie produktów dobrych, wytwarzanych po
5
 6
możliwie najniższych kosztach, stała ich dostępność w możliwie dużych partiach. W tym
zakresie istotne jest organizowanie się rolników w grupy producenckie. Umożliwią one
producentom rolniczym przygotowanie dużych partii jednolitego i dobrego produktu.
Wówczas rolnicy będą partnerami odbiorców ich produktów. W tym celu sprawnego
funkcjonowania grup producenckich niezbędne jest prowadzenie rachunkowości.
Polska jest jednym z niewielu krajów europejskich, w którym gospodarstwa rodzinne
nie prowadzą rachunkowości dla celów podatkowych. MSR  Rolnictwo 41 obowiązuje
również on i Polskę od 1 stycznia 2003 roku. Opracowanie teoretycznych podstaw
rachunkowości oraz przygotowanie programów komputerowych w rolnictwie wymagać
będzie uściślenia definicji zgodnych z ustawą o rachunkowości oraz uwzględnienia MSR
 Rolnictwo 41 .
W Polsce gospodarstw rodzinnych o powierzchni powyżej 1 ha istnieje 19523 tys.
Gospodarstwa te opodatkowane są na podstawie podatku rolnego. W ogólnej liczbie
gospodarstw rodzinnych powyżej 10 ha istnieje około 320 tys. gospodarstw tj. 16,4%. Są to
gospodarstwa, które powinny być objęte obowiązkiem prowadzenia rachunkowości dla celów
podatkowych. Wybrani rolnicy z tej grupy powinni również prowadzić rachunkowość
zarządczą.
3. Przydatność informatyki w zarządzaniu
Prowadzenie rachunkowości dla celów podatkowych wymaga rozwiązania wielu
problemów. Są to problemy natury teoretycznej i praktycznej. Nowoczesne techniki
informatyczne pozwalają na przygotowanie programów zarówno dla rachunkowości
podatkowej jak i zarządczej. Do chwili obecnej komputery w rachunkowości
wykorzystywane są jedynie w celu zastępowania pracy księgowego. Możliwości
wykorzystania komputerów dla celów analizy i zarządzania są wykorzystywane zbyt rzadko.
Dotychczas nie ma dobrych rozwiązań wykorzystywania technik komputerowych do
wszelkiego rodzaju analiz ekonomicznych, umożliwiających podejmowanie trafnych decyzji.
Na tej podstawie należy stwierdzić, że istnieje potrzeba przygotowania dwóch programów
komputerowych. Pierwszy program powinien być przygotowany dla celów prowadzenia
rachunkowości podatkowej. Drugi natomiast program powinien być przygotowany dla
wybranych i zainteresowanych rolników i dotyczyć rachunkowości zarządczej. Program ten
powinien umożliwiać nie tylko uzyskiwanie danych dotyczących wartości majątku jak i
3
Rocznik statystyczny GUS Warszawa 2003 str. 370
6
 7
rachunku wyników, ale również pozyskiwać informacje dotyczące kosztów i przychodów dla
uzyskiwanych produktów towarowych.
W Standardzie dotyczącym rolnictwa szczególnie zainteresowano się prezentacją w
sprawozdaniach finansowych aktywów biologicznych, gruntów rolnych, produkcji rolniczej
oraz dotacji państwowych. Znaczna część MSR  41 Rolnictwo poświęcona jest sposobowi
ewidencjonowania i wyceny aktywów biologicznych. Poprzez aktywa biologiczne rozumiemy
zbiorowość zwierząt i roślin uprawnych w gospodarstwie rolniczym. Działalność rolnicza jest
sektorem produkcji, w którym zastosowanie rachunkowości tradycyjnej polegającej na
ewidencji według kosztu historycznego może być utrudnione. Trudności te wynikają z cech
aktywów biologicznych związanych z ciągłą ich przemianą biologiczną: wzrost,
umniejszenie, prokreacja. Międzynarodowy Standard  41 Rolnictwo zaleca wycenę
produktów rolniczych zebranych lub pozyskanych z aktywów biologicznych według wartości
godziwej, pomniejszonej o szacunkowe koszty związane ze sprzedażą. Wartość godziwa jest
to kwota, za którą w warunkach rynkowych składnik aktywów biologicznych może być
wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone, pomiędzy zainteresowanymi stronami. Ustawa o
rachunkowości art. 34 dopuszcza stosowanie innej metody wyceny produkcji w toku niż koszt
jej wytworzenia w przypadku działalności rolniczej. Wynik finansowy gospodarstwa
rolniczego na koniec okresu obrachunkowego powinien być skorygowany o zmiany wartości
godziwej powstałych na skutek przemian fizycznych i zmian cen rynkowych produktów
rolniczych. Nie póz
niej niż na dzień bilansowy powinno się także dokonywać ustalenia stanu
zakupionych materiałów i towarów i ich wyceny oraz dokonywać korekty kosztów wartości
tego stanu. MSR  Rolnictwo 41 zaleca podział aktywów biologicznych na aktywa
biologiczne konsumpcyjne i produkcyjne oraz na aktywa dojrzałe i niedojrzałe. Aktywa
konsumpcyjne są to takie, które pozyskuje się jako produkty rolnicze bądz
sprzedaje się je
jako aktywa biologiczne np. inwentarz przeznaczony na rzez
. Natomiast aktywa produkcyjne
są to np. inwentarz żywy utrzymywany w celu produkcji mleka. Wzory sprawozdań
finansowych załączonych do Ustawy o rachunkowości nie uwzględniły specyfiki działalności
rolniczej. W tym celu powinny być wydane dodatkowe uściślające zasady prowadzenia
rachunkowości dla gospodarstw rolniczych. Podobnie jak w przypadku banków i
ubezpieczycieli.
Do tej pory większość rolników podejmuje decyzje korzystając z rad swoich ojców,
sąsiadów oraz doradców. Rolnik prowadzący gospodarstwo towarowe podlega tym samym
ograniczeniom i czynnikom rynkowym jak pozostałe podmioty gospodarcze. Konieczność
zdobywania przewagi konkurencyjnej na rynku zmusi rolników do zwiększania wydajności i
7
 8
poprawy efektywności ich gospodarstw w Unii Europejskiej. Rolnicy powinni wykazywać się
większą aktywnością w zdobywaniu informacji oraz umiejętności niezbędnych przy
podejmowaniu racjonalnych decyzji. Prawidłowe decyzje powinny być podejmowane na
podstawie rachunkowości oraz przeprowadzanych kalkulacji pozaksięgowych. Większą
uwagę należy zwrócić na zarządzanie gospodarstwem rolniczym jako całością.
Reasumując należy stwierdzić, że sprawne zarządzanie ma na celu podejmowanie
decyzji dotyczących wykorzystania posiadanych zasobów rzeczowych, finansowych i
kapitału ludzkiego. Rachunkowość zarządcza poza obliczeniem wyniku finansowego ma
również dostarczyć informacje na temat efektywności i racjonalności prowadzonej
działalności gospodarczej. Dane rachunkowości zarządczej ułatwiają podejmowanie decyzji
dotyczących struktury prowadzonej produkcji i jej efektywności. Osoba zarządzająca przy
wykorzystaniu rachunkowości zarządczej ma możliwość podejmowania decyzji
racjonalizujących przebieg procesów produkcji. Z przytoczonych danych wynika, że
rachunkowość zarządcza w sposób jednoznaczny ukierunkowana jest na efektywność
działalności gospodarstwa.
Uzasadniając rozważania teoretyczne przedstawiamy w tabeli 1 dane dotyczące
badanych gospodarstw korzystających z rachunkowości zarządczej  ROLIN 2000 i  ROLIN
ANALIZA 2000 . Wymienione warianty rachunkowości przetestowane zostały w
gospodarstwach nadzorowanych przez doradców z pięciu ODR-ów Polski Centralnej.
Rachunkowość skomputeryzowana prowadzona była w grupie 31 gospodarstw ogólno
rolniczych. Do analizy przyjęto jedynie gospodarstwa obszarowo większe, prowadzące
rachunkowość przez okres 1 roku. Średni obszar użytków rolnych badanych gospodarstw
wynosił ponad 25 ha. Po przeprowadzeniu zamknięć rocznych w omawianych
gospodarstwach przystąpiono do analizy. Dokonano podziału gospodarstw według poziomu
uzyskanego dochodu rolniczego na 1ha/UR. Gospodarstwa podzielono na, trzy grupy
pierwsza grupa 25 % uzyskała niski poziom dochodu rolniczego ( 7 gospodarstw). Druga
grupa 50% uzyskała średni poziom dochodu rolniczego ( 16 gospodarstw). Ostatnia grupa,
25% uzyskała wysoki poziom dochodu rolniczego ( 8 gospodarstw).
W ten sposób wydzielone trzy grupy gospodarstw umożliwiały analizę każdego
badanego gospodarstwa na tle wydzielonych grup. Każdy rolnik uzyskał informacje o swoim
gospodarstwie i mógł porównać potencjał produkcyjny i wyniki swojego gospodarstwa na tle
badanych grup. W tabeli 1 w kolumnie ostatniej, przedstawiono gospodarstwo, które uzyskało
najniższy dochód rolniczy w badanym roku.
8
 9
Tabela 1. Potencjał produkcyjny badanych gospodarstw
Poziom dochodu rolniczego Analizowane
Lp. Wyszczególnienie [ha] gospodarstwo
Niski Średni Wysoki
1. Liczba gospodarstw 7 16 8 1
2. Obszar użytków rolnych [ha] 28,77 28,57 21,70 21,86
3. Udział trwałych użytków [UZ] 10,10 15,50 14,00 12,40
4. Wskaz
nik bonitacji gleb 1,61 1,68 1,74 1,57
5. Osób pełnosprawnych w gosp. 3,5 3,4 3,0 3,3
y
ródło: Bernacki A. Wasilewski M. Wyniki produkcyjne i ekonomiczne gospodarstw rodzinnych
prowadzących skomputeryzowaną rachunkowość ROLIN 2000; Postępy Nauk Rolniczych nr 4/95
Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 stwierdzamy, że wszystkie badane gospodarstwa
posiadały podobny potencjał produkcyjny. Potencjał ten dotyczy obszaru użytków rolnych,
procentowego udziału trwałych użytków zielonych, wskaz
nika bonitacji gleb oraz liczby osób
pełnosprawnych.
W tabeli 2 przedstawiono poziom środków trwałych oraz wartość zużytych środków
obrotowych i usług produkcyjnych z zakupu dla badanych grup gospodarstw.
Tabela 2. Poziom środków trwałych i zużycie środków obrotowych badanych
gospodarstw
Poziom dochodu rolniczego Analizowane
Lp. Wyszczególnienie gospodarstw gospodarstwo
niski średni wysoki
1. Liczba gospodarstw 7 16 8 1
2. Wartość środków trwałych [tys. 30281 25920 54557 23262
zł/ha UR] 100,0 86.00 180,01 76,82
3. Wartość zużytych środków 6478 7324 13388 5712
obrotowych z zakupu i własnych 100,0 113,05 206,67 88,17
ogółem[ tys. zł/ha UR]
y
ródło: jak w tabeli 1.
Jak wynika z danych z tabeli 2 przyjęto dla gospodarstw o niskim dochodzie rolniczym
wartość 100%. W ten sposób na podstawie danych z tabeli 2 przekonywujemy się o spadku
lub wzroście wartości posiadanych środków trwałych i przyroście wartości zużytych środków
9
 10
obrotowych. Szczególnie interesujące są dane gospodarstw o wysokim poziomie uzyskanego
dochodu rolniczego.
Tabela 3. Wyniki produkcyjne i finansowe badanych gospodarstw rodzinnych
Poziom dochodu rolniczego Analizowane
Lp. Wyszczególnienie gospodarstw gospodarstwo
niski średni wysoki
1. Liczba gospodarstw 7 16 8 1
2. Produkcja końcowa netto [tys. 3109 6252 11295 3087
zł/ha UR] 100,0 201,1 363,3 99,2
3. Koszty zmienne 5968 6289 11611 5701
[tys. zł/ha UR] 100,0 105,4 194,6 95,5
4. Koszty stałe [tys. zł/ha UR} 979 1091 729 1312
100,0 111,4 74,5 134,0
5. Dochód rolniczy[tys. zł/ha UR] 3041 5833 12847 2050
100,0 191,8 422,5 67,4
y
ródło: y
ródło: jak w tabeli 1.
Uzyskane wyniki prezentowane w tabeli 3 różnicowały badane grupy gospodarstw. W tej
tabeli obliczono również procentowe zmiany, przyjmując, grupę gospodarstw o najniższym
dochodzie rolniczym za 100%. Wskaz
niki pozostałych dwóch grup gospodarstw relatywnie
wzrastały. Uwagę zwraca wskaz
nik wartości zużytych środków obrotowych własnych i
zakupu. Dla trzeciej grupy badanych gospodarstw wzrósł on ponad dwukrotnie a dochód
rolniczy wzrósł ponad czterokrotnie (422,5%). Są to interesujące dane dotyczące
efektywności zużytych środków obrotowych.
Reasumując należy stwierdzić, że prowadzenie rachunkowości zarządczej pozwala
racjonalizować uzyskane wyniki. Poszczególni rolnicy w badanych grupach po uzyskaniu
wyników rachunkowości zarządczej mogli racjonalizować swoją działalności w zakresie
podejmowanych decyzji.
4. Zakończenie
Zasadność wprowadzania rachunkowości podatkowej w gospodarstwach rodzinnych
w Polsce: wynika z potrzeby ujednolicenia obowiązków podatkowych dla wszystkich
podmiotów gospodarczych w Polsce. Wskazane jest przygotowanie i wprowadzanie
10
 11
rachunkowości zarządczej dla celu podejmowania decyzji produkcyjnych i finansowych. Na
podstawie przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski, że wprowadzenie
rachunkowości w gospodarstwach rolniczych winno objąć około od 10% do 15%
gospodarstw obszarowo większych uzyskujących wyższe dochody. Wprowadzenie
rachunkowości podatkowej jak i zarządczej jest warunkiem racjonalizacji działalności
produkcyjnej i finansowej gospodarstw rolniczych.
Wykorzystana literatura
Bernacki A. (1982) Efektywność różnych poziomów koncentracji środków produkcji w
gospodarstwach indywidualnych. Wyd. SGGW Warszawa.
Bernacki A. Red. (1991) Komputer w Gospodarstwie rodzinnym. Konferencja naukowa
KEiOGR. Materiały pokonferencyjne 17-18 września. Wyd. SGGW.
Bernacki A. (2000) Uwarunkowania historyczne oraz ograniczenia wprowadzenia
rachunkowości w gospodarstwach rolniczych w Polsce. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, tom 1 (57) Warszawa.
Bernacki A. (2001) Międzynarodowy Standard Rachunkowości 41  Rolnictwo Monitor
rachunkowości i finansów numer 10(33).
Bernacki A. (2003)  Wartość firmy a kapitał intelektualny Monitor Rachunkowości i
Finansów numer 10(55), Warszawa.
Covey R. S. (2001)Siedem nawyków skutecznego działania Wyd. Bertelsmann Media Sp z
o.o. Warszawa.
Kopecki J.(1907), Dlaczego i jak powinien gospodarz rachować? Wydawnictwo Patronatu
Kółek Rolniczych TOM XXV.
Jarugowa A., Fijałkowska J. (2002).  Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym
Koncepcja i praktyka ODDK, Gdańsk.
Toffler A.H. (2001)  Budowa nowej cywilizacji Zysk i s-ka, Poznań.
11