MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
El \
bieta Flis
Określanie zasobów bazy po\
ytkowej
321[04].Z1.05
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Jarosław Stpień
mgr in\
. El\
bieta Worobik
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[04].Z1.05,
 Określanie zasobów bazy po\
ytkowej , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 12
5.1. Podstawy o po\
ytkach pszczelich 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Rozmna\
anie roślin miododajnych 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Po\
ytki nektarowe i spadziowe w Polsce 17
5.3.1. Ćwiczenia 17
5.4. Zapylanie roślin przez pszczoły 19
5.4.1. Ćwiczenia 19
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 20
7. Literatura 31
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik pszczelarz
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne,
- cele kształcenia,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania uczenia się
oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np.: samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, począwszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 321[04].Z1
Produkcja roślinna
321[04].Z1.01
Planowanie zmianowania
roślin i płodozmianów
321[04].Z1.02
U\
ytkowanie sprzętu
rolniczego
321[04].Z1.03
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
321[04].Z1.04
321[04].Z1.05
Organizacja produkcji roślinnej Określanie zasobów bazy po\
ytkowej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- zastosować poszczególne jednostki taksonomiczne,
- dostrzegać zagro\
enia związane z wykonywaną pracą,
- zastosować zasady ochrony środowiska,
- dobrać i zastosować odzie\
ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,
- określać wartość roślin pyłkodajnych,
- scharakteryzować czynniki środowiska i ocenić ich wpływ na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin uprawnych,
- ocenić wpływ właściwości gleby na rośliny,
- określić rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,
- określić wpływ poszczególnych składników pokarmowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,
- scharakteryzować warunki decydujące o atrakcyjności roślin dla pszczół,
- scharakteryzować czynniki wpływające na wartość pszczelarską roślin,
- określać przystosowanie kwiatów do wabienia owadów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- określić rolę pszczół w zapylaniu roślin,
- określić przystosowanie kwiatów do wabienia owadów,
- scharakteryzować warunki decydujące o atrakcyjności roślin dla pszczół,
- ocenić wartość pszczelarską roślin pyłkodajnych,
- scharakteryzować warunki występowania po\
ytków spadziowych,
- dokonać prognoz po\
ytków spadziowych,
- wskazać sposoby polepszania bazy po\
ytkowej,
- scharakteryzować sposoby wegetatywnego rozmna\
ania roślin,
- przygotować sadzonki wegetatywne roślin do wysadzenia,
- zaplanować zało\
enie szkółki roślin sadowniczych,
- wykonać szczepienie roślin sadowniczych ró\
nymi sposobami,
- zaplanować i wykonać właściwe zabiegi pielęgnacyjne,
- uformować koronę drzew i krzewów,
- zaplanować nasadzanie roślin miododajnych,
- scharakteryzować czynniki wpływające na wartość pszczelarską roślin,
- określić ró\
nice w uprawie określonych roślin,
- scharakteryzować wymagania przyrodnicze i glebowe roślin specjalnie uprawianych dla
pszczół,
- zaplanować terminy zapylania wybranych upraw przez pszczoły,
- scharakteryzować technologię uprawy roślin zielarskich,
- zaplanować nawo\
enie, ochronę i właściwe zabiegi pielęgnacyjne w sadach i jagodnikach,
- określić znaczenie i cel prowadzenia plantacji nasiennych,
- scharakteryzować wybrane plantacje nasienne,
- zaplanować wykorzystanie plantacji nasiennych przez pszczoły,
- zaplanować zbiór i przechowywanie nasion,
- określić rośliny miododajne występujące w poszczególnych zbiorowiskach i zaplanować
wykorzystanie ich przez pszczoły,
- obliczyć zasobność naturalnych zbiorowisk pod względem wartości pszczelarskiej,
- ocenić fazy fenologiczne roślin kwitnących w naturalnych zbiorowiskach,
- zaplanować terminy zapylania roślin uprawnych w poszczególnych porach sezonu,
- zaplanować terminy zapylania roślin ró\
niących się atrakcyjnością kwiatów dla pszczół.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Technik pszczelarz 321[04]
Moduł: Produkcja roślinna 321[04].Z1
Jednostka modułowa: Określanie zasobów bazy po\
ytkowej 321[04].Z1.05
Temat: Surowce zbierane przez pszczoły.
Cel ogólny: Charakteryzować surowce zbierane przez pszczoły.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- definiować pojęcie: nektar spadz
, pyłek, pierzga,
- wymieniać surowce zbierane przez pszczoły,
- rozró\
niać surowce zbierane przez pszczoły,
- opisywać surowce zbierane przez pszczoły.
Metody nauczania uczenia się:
- wykład informacyjny,
- dyskusja dydaktyczna,
- ćwiczenie praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna,
- praca w grupach 3 4-osobowych.
Czas trwania zajęć: 3 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- rośliny miododajne,
- kit pszczeli,
- pyłek kwiatowy.
Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:
- nauczyciel przeprowadza wykład informacyjny na temat ogólnych wiadomości
dotyczących pokarmów którymi od\
ywia się pszczoła. Nauczyciel po wykładzie
zadaje pytanie: Jakie surowce zbierają pszczoły?
-  Burza mózgów  uczniowie udzielają ró\
nych odpowiedzi, wszystkie zostają
zapisane na tablicy. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi,
- nauczyciel prezentuje poszczególne surowce zbierane przez pszczoły. Omawia je
i zwraca uwagę na pojęcia takie jak: nektar, kit pszczeli (propolis), spadz
, obnó\
a. Po
prezentacji nauczyciel zadaje pytanie: Jak dzielimy po\
ytki ze względu na rodzaj
zbieranego przez pszczoły surowca,
- nauczyciel do odpowiedzi typuje ucznia. Uczeń udziela odpowiedzi. Nauczyciel
weryfikuje odpowiedzi. Następnie nauczyciel przydziela zadania grupom.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. Realizacja zajęć:
Praca w grupach 3-4-osobowych:
- nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania,
- uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania,
- uczniowie zapoznają się z surowcami zbieranymi przez pszczoły,
- uczniowie dyskutują na temat charakterystyki poszczególnych surowców zbieranych
przez pszczoły,
- uczniowie określają rolę poszczególnych surowców zbieranych przez pszczoły.
Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek oraz kontroluje:
- czy uczniowie zrozumieli zadanie,
- czy uczniowie prawidłowo wykonują ćwiczenie,
- czy zachowują przepisy bhp.
Zakończenie zajęć
Przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
surowce zbierane przez pszczoły.
Praca domowa
Jakie rośliny w pobli\
u Twojego domu dostarczają pszczołom pyłku.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bie\
ąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Technik pszczelarz 321[04]
Moduł: Produkcja roślinna 321[04].Z1
Jednostka modułowa: Określanie zasobów bazy po\
ytkowej 321[04].Z1.05
Temat: Rozmna\
anie wegetatywne roślin miododajnych.
Cel ogólny: Charakteryzować rozmna\
anie wegetatywne roślin miododajnych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
- wymieniać zalety rozmna\
ania wegetatywnego roślin miododajnych,
- opisywać metody wegetatywnego rozmna\
ania roślin miododajnych,
- rozmna\
ać rośliny miododajne przez podział,
- przeprowadzić szczepienie roślin miododajnych,
- definiować pojęcia: sztorba, okulizacja, podkład.
Metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna,
- praca w grupach 3 4-osobowych.
Czas trwania zajęć: 6 godzin dydaktycznych.
Środki dydaktyczne:
- rośliny miododajne,
- sprzęt ogrodniczy,
- ubranie robocze,
Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:
W oparciu o dotychczasową wiedzę z zakresu produkcji roślinnej przeprowadz
rozmna\
anie
roślin miododajnych sposobem wegetatywnym.
Zadanie powinieneś(aś) wykonać w następujących etapach:
I. Zbieranie i analiza informacji o wegetatywnym rozmna\
aniu roślin.
Aby prawidłowo wykonać zadanie uczeń powinien wiedzieć:
- co to jest sztorba?
- jakimi wegetatywnymi metodami rozmna\
amy roślin miododajne?
- w jakim celu szczepi się lub okulizuje rośliny?
- kiedy rozmna\
amy metodą przez podział a kiedy poprzez kopczykowanie?
- w jakim celu pozyskuje się sadzonki zdrewniałe (sztorby)?
- jakie czynniki decydują o ukorzenieniu się sadzonek?
Odpowiedzi na powy\
sze pytania wpisują do formularza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
II. Opracowanie planu pracy
Na tym etapie uczniowie powinni przemyśleć jak nale\
y wykonać przydzielone zadanie,
a zatem:
- zorganizować stanowisko pracy (dobór i rozmieszczenie narzędzi pracy, sprzętu
ogrodniczego)
- ustalić kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności ogrodniczych
- ustalić sposób prowadzenia rozmna\
ania roślin miododajnych
- podzielić się pracą
- zaplanować sposób korzystania z materiałów pomocniczych
Pomogą w tym pytania prowadzące:
- jakimi narzędziami pracy oraz jakim sprzętem ogrodniczym będziesz posługiwać się
podczas pracy?
- jak i jakie rośliny rozmna\
a się przez podział?
- jak rozmna\
a się krzewy i drzewa miododajne?
- jak nale\
y pozyskać sadzonkę zdrewniałą?
- jak pozyskuje się sadzonkę zielną?
- jak pozyskuje się sadzonki poprzez kopczykowanie?
- jak przygotowuje się podło\
e dla sadzonek?
- jak pozyskuje się oczka do szczepienia?
- w jaki sposób szczepi się rośliny miododajne?
- jak podzielicie się pracą w zespole?
- w jaki sposób wymienicie się swoją wiedzą, aby wspólnie opracować całość
przedsięwzięcia?
Odpowiedzi na powy\
sze pytania wpiszą do formularza  Plan pracy .
III. Ustalanie harmonogramu pracy.
W tej fazie powinni:
- omówić dokładnie z nauczycielem zaplanowane rozmna\
anie roślin miododajnych mając
na celu pozyskanie młodych roślin miododajnych o tych samych cechach,
- przedyskutować kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności ogrodniczych
oraz podział pracy.
IV. Praktyczne wykonanie zadania.
Pracują samodzielnie nad wykonaniem zadania zgodnie z przyjętym harmonogramem pracy,
wymieniają się wiedzą, konsultują i wspólnie opracowują w zespole trzyosobowym
zaplanowane rozmna\
anie roślin miododajnych mające na celu pozyskanie młodych roślin
miododajnych.
Pomogą im w tym czuwający nad prawidłowym przebiegiem prac nauczyciel, którego
w ka\
dej chwili mo\
ecie prosić o pomoc.
Uwaga!
W czasie realizacji zadania przestrzegają instrukcji rozmna\
ania roślin miododajnych.
V. Sprawdzanie jakości wykonanej pracy.
Kontrolę jakości pracy wykonują na bie\
ąco kierując się pytaniami przewodnimi podanymi
powy\
ej w tekście.
Wyniki rozmna\
ania roślin miododajnych wpisz do formularza  Arkusz rozmna\
ania roślin
miododajnych .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Następnie wymieniają się w zespołach  Arkuszami rozmna\
ania roślin miododajnych
i analizują wyniki oceny przeprowadzonych obserwacji sadzonek roślin miododajnych
i ewentualnie dokonują korekt.
Faza ostatnia jest wspólną pracą całej grupy i nauczyciela.
VI. Analiza przebiegu pracy
W tej fazie uczniowie odpowiedzą na pytanie:
 Co bym zrobił inaczej, lepiej, gdybym wykonywał(a) zadanie jeszcze raz?
Analizują cały przebieg pracy pod kątem polepszenia jakości rozmna\
ania roślin
miododajnych, skrócenia czasu pracy, lepszej organizacji (pod kierunkiem nauczyciela).
Je\
eli poprawki są znaczne - nale\
y cały proces przeprowadzić od początku.
Wypełniacie  Kartę samooceny (Zał. nr 5).
Uwaga!
Ocena pracy zostanie dokonana przez nauczyciela w oparciu o:
-  Arkusz rozmna\
ania roślin miododajnych
-  Arkusz obserwacji ucznia .
Zakończenie zajęć
- przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
metody rozmna\
ania roślin miododajnych,
- uczniowie dyskutują na forum grupy na temat zalet rozmna\
ania wegetatywnego.
Praca domowa
Pozyskaj sztorby wierzby.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bie\
ąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Podstawy o po\
ytkach pszczelich
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określanie pory kwitnienia roślin miododajnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować kalendarz kwitnienia roślin miododajnych.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na długość
kwitnienia najwa\
niejszych roślin miododajnych.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z kalendarzem kwitnienia roślin miododajnych,
2) określić średnią datę zakwitania,
3) określić średnią długość kwitnienia najwa\
niejszych roślin miododajnych,
4) wypełnić poni\
szą tabelkę,
Średnia data Średnia długość
Nazwa rośliny Rodzaj po\
ytku Uwagi
zakwitania kwitnienia
Leszczyna
Podbiał pospolity
Dereń właściwy
Wierzba iwa
Klon zwyczajny
Śliwa ałycza
Wierzba biała
Wierzba krucha
Wiśnia
Mniszek pospolity
Jabłoń
Kasztanowiec
Jawor
Głóg szkarłatny
Jarzębina
Malina
Kruszyna pospolita
Chaber bławatek
Koniczyna biała
Robinia akacjowa
Śnieguliczka
Lipa szerokolistna
Lipa drobnolistna
Ostro\
eń polny (oset)
Przegorzan kulistogł.
A
opian większy
Nawłoć póz
na
Wrzos
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- kalendarz kwitnienia roślin miododajnych,
- foliogramy,
- rzutnik.
Ćwiczenie 2
Sadzenie roślin na wyznaczonych miejscach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zapoznać uczniów z materiałem dydaktycznym, dotyczącym
sadzenia roślin.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na
przygotowanie miejsca do posadzenia drzew miododajnych.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym sadzenia roślin,
2) przygotować miejsce do posadzenia drzew miododajnych,
3) wykopać dołek i umieścić w nim sadzonkę drzewka,
4) zasypując dołek sadzonką potrząsamy,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- zajęcia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- foliogramy ze sposobami sadzenia drzewek,
- rzutnik pisma,
- sadzonki drzew miododajnych,
- sprzęt do sadzenia drzewek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Rozmna\
anie roślin miododajnych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotowywanie sadzonek wegetatywnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować poszczególne metody rozmna\
ania wegetatywnego.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na rośliny,
które mo\
emy rozmna\
ać daną metodą.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygiąć wiosną gałązki krzewu do ziemi, tak, aby miały z nią styczność lub były lekko
zagłębione,
2) skaleczyć lekko gałązkę i zastosować ukorzeniacz,
3) obcią\
yć gałązkę, np.: kamieniem lub cegłą lub przysypać ziemią,
4) odciąć jesienią ukorzenioną gałązkę i delikatnie wkopać,
5) narysować poszczególne etapy rozmna\
ania roślin poprzez kopczykowanie,
6) opisać rysunek,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- krzew o gałęziach pokładających się,
- kamień,
- ukorzeniacz,
- okulizak.
Ćwiczenie 2
Przygotowywanie materiału do szczepienia roślin sadowniczych i wykonywanie
szczepień.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować film video  Szczepienie roślin sadowniczych .
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na potrzebę
przeprowadzania okulizacji lub szczepienia.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć film video  Szczepienie roślin sadowniczych ,
2) wysadzić jesienią roczne siewki (podkładki) na kwaterę,
3) ściąć okulizakiem oczko z pędu, powierzchnia musi być gładka,
4) wsunąć oczko za korę podkładki, cięcie i odginanie kory wykonać delikatnie aby nie
uszkodzić miazgi,
5) obwiązać oczko rafią, powinno być mocno związane, aby tarczka przylegała ściśle do
podkładki,
6) narysować oczkowanie (szczepienie) i opisać,
7) zaprezentować ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 dyskusja,
 ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- film video  Szczepienie roślin sadowniczych ,
- podkładka,
- okulizak,
- rafia,
- pędy z oczkami.
Ćwiczenie 3
Cięcie drzew i krzewów miododajnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować film video  Przycinanie drzew owocowych oraz
praktycznie pokazać cięcie drzew.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na przycinanie
gałęzi oraz pędu głównego.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć film video  Przycinanie drzew owocowych ,
2) prześwietlić koronę drzewa owocowego, wycinając wilki, krzy\
ujące się gałęzie,
3) przyciąć pęd główny drzewa,
4) narysować cięcie drzewa owocowego i opisać,
5) zaprezentować ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 dyskusja,
 ćwiczenie praktyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Środki dydaktyczne:
- film video  Przycinanie drzew owocowych ,
- sekatory,
- okulizak,
- drabina,
- piła ogrodnicza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.3. Po\
ytki nektarowe i spadziowe w Polsce
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznawanie wybranych gatunków roślin uprawianych specjalnie dla pszczół.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować przez
rocza i rysunki roślin miododajnych
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić uwagę na
charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć przez
rocza i rysunki roślin miododajnych,
2) określić charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin,
3) uzupełnić poni\
szą tabelkę,
Nazwa rośliny Barwa kwiatu Pora kwitnienia Barwa obnó\
a Wysokość rośliny
Rzepak ozimy \
ółta maj cytrynowo-\
ółta ok. 120 cm
4) zaprezentować ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- przez
rocza i rysunki roślin miododajnych,
- zielnik,
Ćwiczenie 2
Rozpoznawanie nasion roślin miododajnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować nasiona roślin miododajnych.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na cechy
charakterystyczne nasion poszczególnych roślin miododajnych.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć nasiona roślin miododajnych,
2) narysować nasionko, zaznaczając jego charakterystyczne cechy,
3) opisać ka\
dy rysunek,
4) zaprezentować ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 dyskusja.
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 kolekcja nasion roślin miododajnych,
 lupa.
Ćwiczenie 3
Określanie ilości wysiewu roślin miododajnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować z materiał dydaktyczny dotyczący wysiewu roślin
miododajnych.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na ilości
wysiewu roślin miododajnych na 1 m2.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym wysiewu roślin miododajnych,
2) określić ilość nasion potrzebnych do obsiania 1 m2,
3) uzupełnić poni\
szą tabelkę,
Nazwa rośliny ilości wysiewu roślin miododajnych na Pora wysiewu
1 m2 w dkg
4) zaprezentować ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 dyskusja.
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 kolekcja nasion roślin miododajnych,
 normy wysiewu roślin miododajnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.4. Zapylanie roślin przez pszczoły
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określanie liczby rodzin pszczelich potrzebnych do zapylenia wybranych upraw roślin.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na normę obsady upraw entomofilnych pszczołami.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na sposób
obliczenia ilości potrzebnych rodzin pszczelich do zapylenia uprawy.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić powierzchnię uprawy roślin,
2) przyjąć normę liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,
3) obliczyć potrzebną ilość rodzin pszczelich,
4) uzupełnić poni\
szą tabelę,
Norma obsady upraw
Ilość potrzebnych
Nazwa rośliny entomofilnych Powierzchnia uprawy
rodzin
pszczołami
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 dyskusja,
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- norma liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,
- tabela atrakcyjności roślin dla pszczół,
- papier A4.
Ćwiczenie 2
Rozpoznawanie gatunków i odmian roślin uprawianych w sadach i jagodnikach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować przez
rocza i rysunki roślin miododajnych.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na
charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin miododajnych,
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć przez
rocza i rysunki roślin miododajnych,
2) określić charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin,
3) uzupełnić poni\
szą tabelkę,
Nazwa rośliny Barwa kwiatu Pora kwitnienia Barwa obnó\
a Wysokość rośliny
4) zaprezentować ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 pogadanka,
 zajęcia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- przez
rocza i rysunki roślin miododajnych,
- zielnik.
Ćwiczenie 3
Rozpoznawanie roślin zielarskich.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nauczyciel powinien zaprezentować przez
rocza i rysunki roślin miododajnych.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na
charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin miododajnych.
Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3 4-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć przez
rocza i rysunki roślin miododajnych,
2) określić charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin,
3) uzupełnić poni\
szą tabelkę,
Nazwa rośliny Barwa kwiatu Pora kwitnienia Barwa obnó\
a Wysokość rośliny
4) zaprezentować ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz z objaśnieniem,
 pogadanka,
 zajęcia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- przez
rocza i rysunki roślin miododajnych,
- zielnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Określanie zasobów bazy
po\
ytkowej
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 4, 6, 7, 10, 12, 13, 14, 15, 17, 18, są z poziomu podstawowego,
- zadania 3, 5, 8, 9, 11, 16, 19, 20, są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. d, 4. b, 5. a, 6. a, 7. c, 8. a, 9. c, 10. c, 11. c,
12. b, 13. a, 14. c, 15.a, 16. d, 17. a, 18. b, 19. b, 20. a.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić pokarmy stosowane podczas
1 C PP a
tresury
Rozpoznać rośliny miododajne na
2 B P a
podstawie rysunku
3 Scharakteryzować rośliny miododajne C PP d
Określić pory kwitnienia rzepaku
4 B P b
jarego
5 Scharakteryzować po\
ytek spadziowy C PP a
6 Rozró\
nić rośliny miododajne B P b
7 Rozpoznać rośliny miododajne B P c
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Zastosować akta prawne dotyczące
8 C PP c
produkcji pasiecznej
9 Scharakteryzować po\
ytki pszczele C PP c
10 Rozró\
nić surowce pszczele B P b
Scharakteryzować nektarowe po\
ytki
11 C PP c
pszczele
Rozpoznać po\
ytki pszczele na
12 B P b
podstawie rysunku sprzętu pasiecznego
Rozpoznać po\
ytki pszczele na
13 B P a
podstawie opisu sprzętu pasiecznego
Określić ilości rodzin pszczelich do
14 B P c
zapylenia
Określić zabiegi pasieczne podczas
15 B P a
trwania po\
ytku spadziowego
16 Scharakteryzować po\
ytki spadziowe C PP d
Określić cele stosowania zabiegów
17 B P a
w roślinach miododajnych
Określić terminy zabiegów
18 B P b
agrotechnicznych
Scharakteryzować zabiegi
19 C PP b
agrotechniczne
20 Dobrać rośliny do płodozmianu C PP a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią ilość testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Tresura pszczół wymaga stosowania
a) syropu aromatyzowanego.
b) syropu gęstego.
c) kandu.
d) syty.
2. Rysunek przedstawia jeden z gatunków roślin, dostarczających nektaru i pyłku. Jest to
a) chaber bławatek.
b) facelia błękitna.
c) gryka zwyczajna.
d) chaber łąkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
3. Jest dość powszechnie uprawianą rośliną. W sprzyjających warunkach z dorodnej
plantacji mo\
na zebrać ponad 200 kg miodu z 1 ha. Tą rośliną jest
a) gryka zwyczajna.
b) koniczyna biała.
c) koniczyna czerwona.
d) rzepak ozimy.
4. Przybli\
oną pora kwitnienia rzepaku jarego jest
a) 05.06 15.07.
b) 15.06 05.07.
c) 25.05 25.06.
d) 01.07 10.08.
5. Charakterystyczną cechą po\
ytków spadziowych ró\
niących je od nektarowych jest
a) brak pyłku.
b) łatwe prognozowanie.
c) regularne występowanie.
d) przydatność miodu do zimowli.
6. Jest jednym z najstarszych gatunków zbó\
uprawianych w naszym kraju. Jej cechą
gatunkową jest wydzielanie obfitego nektaru tylko w godzinach rannych. Tą rośliną jest
a) koniczyna czerwona.
b) gryka zwyczajna.
c) koniczyna biała.
d) rzepak ozimy.
7. Przedstawiona roślina pastewna i wieloletnia na rysunku to
a) lucerna siewna.
b) seradela siewna
c) esparceta siewna.
d) koniczyna szwedzka.
8. W Polskiej Normie  Miód pszczeli , miód rośliny nie jest wyró\
niony
a) rzepak ozimy.
b) akacja.
c) malina.
d) lipa.
9. Po\
ytków dostarcza surowca, z którego powstaje miód o zawartości soli mineralnych
około 1% to po\
ytek
a) spadziowy.
b) wielokwiatowy.
c) gryczany.
d) wrzosowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
10. Z surowca tego powstaje produkt, który przechowuje się najlepiej ze wszystkich
produktów pszczelich, nie wysycha, nie wchłania wody, rzadko jest atakowany przez
szkodniki i nie wymaga przechowywania w szczelnych pojemnikach. Tym surowcem jest
a) nektar.
b) propolis.
c) pyłek.
d) woda.
11. Miód z tej rośliny ma jasnobursztynowy kolor i bardzo silny i trwały aromat.
Konsystencję ma galaretowatą i dlatego trudno go odwirować z plastrów. Powy\
szy opis
dotyczy rośliny
a) maliny.
b) rzepaku.
c) wrzosu.
d) gryki.
12. Przedstawiony na rysunku sprzęt wykorzystuje się przy pozyskiwaniu miodu z
a) maliny.
b) wrzosu.
c) lipy.
d) akacji.
13. Rozluz
niacz do miodu jest niezbędny do pozyskiwania miodu z
a) wrzosu zwyczajnego.
b) spadzi iglastej.
c) gryki zwyczajnej.
d) rzepaku ozimego.
14. Uzyskanie w pełni wykształconych nasion i owoców wysokiej jakości wymaga u\
ycia do
zapylenia 1 ha sadu
a) 2 rodzin pszczelich.
b) 3 rodzin pszczelich.
c) 4 rodzin pszczelich.
d) 5 rodzin pszczelich.
15. W przypadku, gdy stwierdza się zamieranie pszczół lotnych w okresie obfitego
występowania spadzi, najpewniejszym sposobem zapobiegawczym jest
a) wywiezienie pasieki.
b) uruchomienie poidła.
c) przetrzymywanie pszczół w ulach.
d) usunięcie miodu spadziowego z miodni.
16. Aby uniknąć zatrucia pszczół w okresie zbioru spadzi, nale\
y
a) ograniczyć matkę w czerwieniu.
b) podać dwa obfite plastry pierzgi.
c) podkarmiać ciastem cukrowo-miodowym.
d) zapewnić nieograniczony dostęp do wody.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
17. Ście\
ki technologiczne na plantacji rzepaku ozimego wykonujemy w celu
a) ułatwienia ochrony i nawo\
enia.
b) wprowadzenia walki biologicznej ze szkodnikami.
c) przyspieszenia wegetacji wiosną.
d) odprowadzenia wody z topniejących śniegów.
18. Podstawowym zabiegiem agrotechnicznym w zwalczaniu chwastów przy uprawie roślin
strączkowych jest bronowanie, które nale\
y przeprowadzić
a) z rana.
b) w południe.
c) po deszczu.
d) przed burzą.
19. Podstawowym zabiegiem agrotechnicznym w zwalczaniu chwastów przy uprawie roślin
strączkowych jest bronowanie broną-chwastownikiem lub bronami lekkimi. Względem
kierunku siewu bronuje się
a) wzdłu\
.
b) skośnie.
c) w poprzek.
d) ka\
dym sposobem.
20. Ze względu na niebezpieczeństwo atakowania rzepaku jarego przez pchełki nie nale\
y go
uprawiać po roślinach
a) rzepaku ozimym.
b) gryce.
c) faceli błękitnej.
d) koniczynie czerwonej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Określanie zasobów bazy po\
ytkowej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
TEST 2
Test praktyczny typu   próba pracy do jednostki modułowej  Określanie
zasobów bazy po\
ytkowej
Treść zadania
Wykonaj czynności organizacyjne i przeprowadz
prace związane z rozmna\
aniem
poprzez kopczykowanie. Zadanie wykonaj łącznie z określeniem rośliny miododajnej,
przygotowaniem i wykonaniem kopczykowania oraz wysadzeniem sadzonki.
Instrukcja dla nauczyciela
W badaniu osiągnięć ucznia w nabywaniu umiejętności praktycznych przewidzianych
w celach jednostki modułowej zaleca się przeprowadzenie zadania testowego typu  próba
pracy . Zadanie jest tak dobrane, aby pozwoliło sprawdzić poziom ukształtowanych
umiejętności w zakresie wiedzy teoretycznej i praktycznego przeprowadzenia
kopczykowania.
Uczniowie powinni wykonać zadanie indywidualnie. Jest to jednocześnie mo\
liwość
samodzielnego sprawdzenia przez ucznia poziomu nabywania umiejętności i dokonania
analizy podjętych działań praktycznych.
Zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków umo\
liwiających uczniowi wykonanie
zadania zgodnie z obowiązującymi zasadami i w określonym czasie. Uczeń powinien
wykonać zadanie pod nadzorem pracownika odpowiedzialnego za ogród, który zapewni
uczniowi:
- mo\
liwość praktycznego przeprowadzenia rozmna\
ania wegetatywnego poprzez
kopczykowania,
Nauczyciel powinien:
- uzgodnić z pracownikiem odpowiedzialnym za ogród, mo\
liwość i termin
przeprowadzenia ćwiczeń.
- zadbać o przygotowanie stanowiska pracy dla uczniów pod względem bezpieczeństwa
pracy,
- przypomnieć uczniom zasady bezpieczeństwa i higieny pracy i nakazać bezwzględne ich
przestrzeganie,
- skontrolować u\
ycie właściwego ubioru ochronnego,
- przydzielić uczniom kolejność i zakres wykonywania zadania,
- określić kryteria oceny wykonywanego zadania,
- na bie\
ąco nadzorować pracę uczniów,
- dokonać oceny wykonanej pracy.
Instrukcja dla ucznia
Uczeń powinien wykonać następujące czynności:
- dobrać i zało\
yć odzie\
ochronną,
- zapisać w dzienniczku praktyki plan działania oraz kolejność wykonywanych czynności
zgodnie z regulaminem gospodarstwa pasiecznego. Plan przedstawić do zatwierdzenia
nauczycielowi,
- określić roślinę do kopczykowania
- przygotować stanowisko do kopczykowania,
- dobrać sprzęt ogrodniczy do kopczykowania,
- przygiąć wiosną gałązki krzewu do ziemi, tak, aby miały z nią styczność lub były lekko
zagłębione
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- skaleczyć lekko gałązkę i zastosować ukorzeniacz,
- obcią\
yć gałązkę np. kamieniem lub cegłą lub przysypać ziemią,
- odciąć jesienią ukorzenioną gałązkę i delikatnie wkopać,
- uporządkować stanowisko, oczyścić narzędzia i odło\
yć na miejsce przechowywania,
Umiejętności podlegające ocenie
Lp. Czynność wykonywana przez ucznia Punkty Punkty
do uzyskane
uzyskania
1 Dobrać odzie\
ochronną 5
2 Określić roślinę do kopczykowania 10
3 Dobrać sprzęt ogrodniczy do kopczykowania 5
4 Przygiąć gałązki krzewu do ziemi 10
5 Obcią\
yć gałązkę 20
6 Odciąć ukorzenioną gałązkę 20
7 Posadzić sadzonkę 20
8 Uporządkować stanowisko 10
Razem 100
Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne:
Ocena Liczba uzyskanych punktów
dopuszczający 70
dostateczna 85
dobry 90
Bardzo dobry 100
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
7. LITERATURA
1. Jabłoński B.: O potrzebie i mo\
liwościach poprawy po\
ytków pszczelich. Oddział
Pszczelnictwa. ISK, Puławy 2000
2. Jabłoński B.: Ogródek pszczelarski. Oddział Pszczelnictwa. ISK, Puławy 1993
3. Kołtowski Z.: Wielki atlas roślin miododajnych. PWR SA, Warszawa 2006
4. Lipiński M.: Istota Po\
ytki pszczele. PWRiL, Warszawa 1976
5. Pogorzelec M.: Rośliny miododajne. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz 2006
6. Prabucki J.(red.): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
7. Skowronek W.: Pszczelnictwo. Puławy 2001
Czasopisma:
 Pszczelarstwo
 Pszczelarz Polski
 Pasieka
 Przegląd Pszczelarski
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31