MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Jadwiga Rudecka
Określanie właściwości materiałów odzieżowych
311[34].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Eugenia Popławska
mgr inż. Janina Zielińska
Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Joanna Iwanowska
Edyta Kozieł
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34].Z1.01
 Określanie właściwości materiałów odzieżowych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik technologii odzieży.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Materiały odzieżowe i technologie ich otrzymywania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 18
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Metody badania właściwości materiałów odzieżowych 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzające 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych 27
4.3.1. Badania właściwości higienicznych materiałów odzieżowych 28
4.3.1.1.Materiał nauczania 28
4.3.1.2. Pytania sprawdzające 32
4.3.1.3. Ćwiczenia 33
4.3.1.4. Sprawdzian postępów 34
4.3.2. Badania właściwości wytrzymałościowych materiałów odzieżowych 35
4.3.2.1.Materiał nauczania 35
4.3.2.2. Pytania sprawdzające 41
4.3.2.3. Ćwiczenia 42
4.3.2.4. Sprawdzian postępów 43
4.3.3. Badania właściwości estetycznych materiałów odzieżowych 44
4.3.3.1.Materiał nauczania 44
4.3.3.2. Pytania sprawdzające 53
4.3.3.3. Ćwiczenia 53
4.3.3.4. Sprawdzian postępów 56
4.4. Właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych 57
4.4.1. Materiał nauczania 57
4.4.2. Pytania sprawdzające 60
4.4.3. Ćwiczenia 60
4.4.4. Sprawdzian postępów 61
4.5. Właściwości specjalne materiałów odzieżowych 62
4.5.1. Materiał nauczania 62
4.5.2. Pytania sprawdzające 65
4.5.3. Ćwiczenia 65
4.5.4. Sprawdzian postępów 66
5. Sprawdzian osiągnięć 67
6. Literatura 71
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Otrzymujesz do ręki poradnik  Określanie właściwości materiałów odzieżowych , który
zawiera:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, zawierający niezbędne wiadomości teoretyczne, umożliwiający
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- zestaw pytań sprawdzających twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki modułowej,
- literaturę.
W materiale nauczania zostały omówione:
- materiały odzieżowe i technologie ich otrzymywania,
- metody badania właściwości materiałów odzieżowych,
- właściwości użytkowe, konfekcyjne i specjalne materiałów odzieżowych.
Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń zapoznaj się z pytaniami
sprawdzającymi, które pozwolą Ci ocenić stan Twojej wiedzy, potrzebnej do wykonania
ćwiczeń.
Kolejnym etapem poznawania właściwości materiałów odzieżowych będzie realizacja
ćwiczeń, których celem jest nabycie praktycznych umiejętności rozpoznawania materiałów
odzieżowych, oceny ich właściwości użytkowych, konfekcyjnych i specjalnych.
Po wykonaniu ćwiczeń sprawdz
poziom swoich postępów rozwiązując test, zamieszczony
po ćwiczeniach. W tym celu:
- przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
- podaj odpowiedz
wstawiając X w odpowiednie miejsce:
wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedz
na pytanie jest prawidłowa,
wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedz
na pytanie jest niepoprawna.
Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy. Oznacza to konieczność powrotu
do treści, które nie zostały jeszcze dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości o właściwościach materiałów odzieżowych
i metodach badań będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę do przeprowadzenia
sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i nabytych umiejętności. W tym celu
nauczyciel posłuży się zestawem pytań zawierających różnego rodzaju zadania.
Sprawdzian osiągnięć zawiera:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas prowadzenia sprawdzianu,
- zestaw pytań testowych,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi
na pytania.
Będzie to dla Ciebie stanowić trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez
nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Jednostka modułowa  Określanie właściwości materiałów odzieżowych , której treść
teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
materiałoznawstwa odzieżowego  rys. 1.
Moduł 311[34].Z1
Materiałoznawstwo odzieżowe
311[34].Z1.01
Określanie właściwości materiałów odzieżowych
311[34].Z1.02
Dobieranie materiałów odzieżowych i dodatków
krawieckich do asortymentu odzieży
Rys.1. Struktura układu jednostek modułowych  moduł 311[34].Z1
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni materiałoznawstwa zobowiązany jesteś przestrzegać
regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych ćwiczeń.
Przepisy te poznasz w czasie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- rozpoznawać surowce włókiennicze,
- określać właściwości fizyczne i chemiczne włókien,
- stosować zasady identyfikacji włókien,
- charakteryzować włókna wtórne i ponowne,
- określać warunki klimatyczne niezbędne do przeprowadzania badań metrologicznych,
- posługiwać się urządzeniami do oznaczania parametrów klimatycznych pomieszczeń
przeznaczonych do wykonywania pomiarów,
- stosować urządzenia do aklimatyzacji próbek przeznaczonych do badań,
- stosować zasady aklimatyzacji próbek przeznaczonych do badań,
- opracowywać i interpretować wyniki pomiarów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozróżnić materiały odzieżowe,
- scharakteryzować technologie otrzymywania materiałów odzieżowych,
- określić czynniki decydujące o właściwościach materiałów odzieżowych,
- scharakteryzować metody badania właściwości materiałów odzieżowych,
- zaplanować rodzaj i zakres badań niezbędnych do oceny właściwości materiałów
i dodatków krawieckich,
- zorganizować stanowisko do badania materiałów odzieżowych zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz wymaganiami
ergonomii,
- dobrać metody badań materiałów odzieżowych,
- przygotować próbki materiałów odzieżowych do badania laboratoryjnego,
- posłużyć się przyrządami i aparatami do badania właściwości tkanin i dzianin,
- określić wpływ rodzaju włókna i struktury materiału na właściwości higieniczne,
- określić higieniczne właściwości materiałów odzieżowych oraz ich przydatność
w produkcji odzieży,
- określić wpływ surowca i splotu na właściwości wytrzymałościowe materiałów,
- określić czynniki niszczące odzież podczas użytkowania,
- określić właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych oraz ich przydatność w
przemyśle odzieżowym,
- ocenić wytrzymałość materiałów odzieżowych wykonanych z różnych surowców,
- określić estetyczne właściwości materiałów odzieżowych oraz ich przydatność
w produkcji odzieży,
- scharakteryzować właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych,
- określić zasady konfekcjonowania materiałów odzieżowych,
- określić wpływ właściwości konfekcyjnych materiałów odzieżowych na technologię
produkcji wyrobu,
- zbadać właściwości specjalne materiałów odzieżowych,
- zbadać właściwości dodatków krawieckich,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas badania materiałów
odzieżowych i dodatków krawieckich,
- opracować i zinterpretować wyniki badań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Materiały odzieżowe i technologie ich otrzymywania
4.1.1. Materiał nauczania
Materiały odzieżowe są wyrobami, które powstają w wyniku różnorodnych procesów
produkcyjnych.
MATERIAA
Y ODZIEŻOWE
Z LUy
NYCH
Z NITEK INNE
WA
ÓKIEN
filc
tkanina
materiały powlekane
włóknina
dzianina
laminaty
wyroby plecione
folie odzieżowe
przędzina
membrany półprzepuszczalne
tworzywa skóropodobne
skóry naturalne
futra naturalne
futra sztuczne
Rys. 2. Klasyfikacja materiałów odzieżowych
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie Krawiectwo. Materiałoznawstwo  podręcznik tłumaczony z języka
niemieckiego przez Samek P., WSiP, Warszawa 1999.
Materiały odzieżowe z nitek
Podstawowe materiały odzieżowe oraz materiały dodatkowe są wyrabiane z nitek.
W przeważającej ilości są to wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku
do długości i szerokości. Zależnie od systemu przeplatania nitek rozróżnia się następujące
podstawowe rodzaje tych wyrobów:
- tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym,
- dzianiny, których zasadniczym elementem jest oczko, które łącząc się z sąsiednimi
oczkami w kierunku poziomym tworzy rządki, a w kierunku pionowym kolumienki,
- wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów,
- przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w spód tkaninę lub dzianinę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Wyroby plecione
Do wyrobów plecionych zalicza się: tiule, koronki, pasmanterie plecione. Tiule wykonuje
się z włókien bawełny, jedwabiu naturalnego, sztucznego lub syntetycznego oraz nici
metalowych. Do ich wyrobu służą maszyny bobinetowe. W maszynie tej nitki osnowy są
napięte w kierunku pionowym równolegle do siebie, natomiast nitki wątku są nawinięte na
płaskie okrągłe cewki, zwane bobinami. Liczba bobin odpowiada liczbie nitek osnowy, są one
podzielone na bobiny nieparzyste (1,3,5& .) i parzyste (2,4,6& .). Bobiny nieparzyste
okręcają się dookoła jednej nitki osnowy i wędrują skośnie w dół na prawo do następnej nitki
osnowy.
Bobiny parzyste natomiast po okręceniu się dookoła nitki osnowy, wędrują ukośnie w dół
na lewo. Po dojściu do ostatniej nitki osnowy bobiny zawracają w kierunku przeciwnym.
Przez skrzyżowanie się nitek wątku pod kątem około 45o ich okręcanie się dookoła nitek
osnowy powstają sześciokątne regularne oczka tiulu (rys. 3).
Rys. 3. Przebieg nitek osnowy 1 i wątków 2 i 3 w tiulu
y
ródło: Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa 1999.
Utkany tiul wykończa się: pierze, bieli, krochmali i napina. Tiul napina się w stanie
mokrym na specjalne ramy w celu rozciągnięcia i nadania oczkom regularnego kształtu.
Tiulu cienkiego używa się na suknie balowe, na welony ślubne, woalki. Tiul gruby gładki
lub wzorzysty- na firanki i zasłony do okien, na kapy do łóżek. Tiul służy także jako materiał
podstawowy do haftów i koronek.
Koronkami są nazywane wyroby plecione, w których na ażurowym tle występuje wyraz
ny
gęstszy ornament. Koronki tiulowe wyrabiane są na maszynach bobinetowych. Maszyny te
mają urządzenia żakardowe umożliwiające uzyskiwanie wzorów koronek naśladujących
najdelikatniejsze koronki ręczne.
Koronki klockowe wyrabiane są z bawełny lub włókien sztucznych. Wykonuje się je na
maszynach z ustawionymi na obwodzie koła szpulami, które poruszając się przeplatają i łączą
ze sobą nitki. Koronki klockowe, często nazywane niciankami stosowane są głównie do
ozdabiania bielizny pościelowej.
Koronki haftowane są wykonywane na tkaninach, dzianinach lub na tiulu z włókien
bawełnianych, sztucznych lub syntetycznych. Nitka haftująca jest często tego samego
surowca co materiał stanowiący tło haftu. Do haftu bywają też stosowane nitki metalowe.
Przędziny
Przędziny to wyroby włókiennicze zbudowane z nitek odpowiednio ułożonych
i połączonych metodą klejenia, przeszywania lub wszywania w spód.
Wyróżnia się następujące rodzaje przędzin:
- przędziny gładkie produkowane technologią Malimo, która polega na przeszyciu ściegiem
łańcuszkowym za pomocą osnowy łączącej nałożone na siebie nitki osnowy i wątku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- przędziny z okrywą zewnętrzną (pętelkową)  produkowane technologią Malipol, która
polega na wszywaniu w podkładkę (z tkaniny) nitek, które wcześniej zostały uformowane
w pętelki. Wyrób przypomina jednostronną tkaninę frott�. Wszywana nić tworzy z jednej
strony gładkie rzędy ściegów łańcuszkowych, a z drugiej  wysokie pętelki.
Przędziny gładkie (Malimo) przeznaczone są na zasłony, serwety, pieluszki, kaftaniki,
podpinki, lekką odzież, wkłady usztywniające, worki na owoce, ręczniki. Są
najpopularniejszymi przędzinami ze względu na podobieństwo do tkanin.
Przędziny z okrywą zewnętrzną (Malipol) mają węższe zastosowanie niż przędziny
Malimo, ze względu na większą objętość i masę powierzchniową. Produkuje się z nich
ręczniki, prześcieradła i płaszcze kąpielowe, gdy są wykonywane z przędzy bawełnianej.
Jeżeli przędzina wykonana jest z wełny i następnie poddana folowaniu oraz drapaniu znajduje
zastosowanie w wyrobach odzieżowych, obiciach mebli i innych.
Rys. 4. Tworzenie przędziny na maszynie Malimo: Rys. 5. Tworzenie przędziny na maszynie Malipol:
1  iglica; 2-igła suwakowa, 3  nitki 1  igła suwakowa, 2  blaszka stalowa,
osnowy podkładowej, 4  nitka wątku 3  nitka formowana w oczko, 4  tkanina
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
Materiały odzieżowe otrzymywane bezpośrednio z luz
nych włókien
Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy materiałów: filce
i włókniny.
MATERIAA
Y OTRZYMYWANE Z LUy
NYCH WA
ÓKIEN
FILCE WA
ÓKNINY
klejone igłowane przeszywane
Rys. 6. Klasyfikacja materiałów odzieżowych otrzymanych z luz
nych włókien
y
ródło: Opracowanie własne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Filce
Filce są to wyroby włókiennicze zbudowane z masy luz
nych włókien, które nie tylko
stanowią ich podstawową masę lecz są same dla siebie spoiwem dzięki naturalnej zdolności
do spilśniania.
Surowcami do produkcji filców są:
- wełna jako surowiec podstawowy (dzięki zdolności do spilśniania),
- włókna wypełniające, które nie biorą udziału w procesie spilśniania, powodują jednak
zwiększenie masy filcu i wpływają na obniżenie kosztów produkcji.
Produkcja filców przebiega w następujących etapach:
- przygotowanie mieszanki włókien,
- zgrzeblenie  tworzenie jednolitej warstwy włókien  runa,
- spilśnianie  przesycone parą wodną włókna zakleszczają się wstępnie na maszynach
zwanych pilśniarkami,
- folowanie  wstępnie spilśnione runo wprowadza się do kąpieli foluszniczej
(zakwaszonej lub zalkalizowanej) i poddaje ubijaniu drewnianymi młotami; następuje
znaczne wykurczenie wyrobu po długości i szerokości, rośnie natomiast grubość i ciężar
właściwy tworzonego filcu,
- wykończenie, w zależności od potrzeb, prowadzi się następujące procesy: pranie,
barwienie, szlifowanie, nanoszenie apretury przeciwmolowej i wodoodpornej.
Filc jest stosowany w odzieżownictwie jako materiał usztywniający (filc podkołnierzowy)
przy szyciu płaszczy wełnianych, w instrumentach muzycznych, na wkładki do obuwia,
w rymarstwie, na filtry i uszczelki (filc techniczny). Przede wszystkim jest wykorzystywany
w produkcji kapeluszy damskich i męskich.
Włókniny
Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luz
nych, odpowiednio
uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.
Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:
1) przygotowanie mieszanki włókien,
2) zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, runa,
3) łączenie włókien,
4) wykończanie.
A
ączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:
- przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych
w zestaw igieł zasilanych nićmi,
Rys. 7. Fazy przeszywania runa:
I - przechodzenie igieł przeszywających przez runo,
II - zakładanie nitek osnowy za pomocą igieł oczkowych na igły przeszywające,
III - zamykanie igieł przez pręciki (typ Ara) lub suwaki (typ Mali),
IV - przeciąganie nitek osnowy przez runo,
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się
dla włókniny elementem wiążącym,
Rys. 8. Schemat urządzenia do produkcji włóknin igłowanych Rys. 9. Igła przekłuwająca runo
1,2  przenośniki, 3  uiglona głowica, 4,5  płyty z otworami,
6  runo, 7  włóknina igłowa
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
- klejenie, prowadzi się następującymi metodami:
a) nanoszenie środka wiążącego na całą powierzchnię lub tylko miejscowo (przy
użyciu wałków drukarskich o wyżłobionych wzorach wypełnionych środkiem
klejącym),
Rys. 10. Urządzenie do jednostronnego nanoszenia środka wiążącego na runo: 1 runo, 2,3  wały wyżymające,
4  wał przenoszący lepiszcze, 5  wanna z płynnym środkiem wiążącym
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
b) nanoszenie środka wiążącego dokonywane jest przez pełne zanurzenie runa
w przygotowanej kąpieli środka wiążącego o określonym stężeniu, a następnie
odżymanie w celu usunięcia nadmiaru lepiszcza,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 11. Napawarka siatkowo-bębnowa: 1  runo, 2  siatka, 3  bęben perforowany, 4  wał wyżymający,
5  wanna z lepiszczem
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
c) natryskiwanie środka wiążącego przy użyciu dysz rozpylających,
Rys. 12. Urządzenie do wytwarzania włóknin metodą natryskiwania środka wiążącego: 1  runo, 2  siatka
prowadząca, 3  dysze rozpylające środek wiążący, 4  sklejone runo, 5  wałki wyżymające
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
d) zastosowanie w runie włókien termoplastycznych, które pod działaniem
podwyższonej temperatury topią się i sklejają sąsiadujące z nimi włókna
zasadnicze.
Wykończenie włóknin w zależności od potrzeb prowadzi się poprzez barwienie,
drukowanie, nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.
Surowcami do produkcji włóknin są: bawełna, włókna: wiskozowe, poliakrylonitrylowe,
poliestrowe i różnego rodzaju włókna ponowne i wtórne.
Włókniny stosowane są jako:
- wkłady usztywniające do odzieży i bielizny,
- wkłady termoizolacyjne do odzieży wierzchniej (zastępują watolinę),
- koce i dywany,
- artykuły jednorazowego użycia: chusteczki higieniczne, pieluszki, ręczniki, fartuchy
i czepki chirurgiczne, pościel szpitalna, obrusy, serwety.
Inne materiały odzieżowe
Materiały powlekane
Materiały powlekane są to wyroby włókiennicze zbudowane z podłoża włóknistego i
warstwy powlekającej z żywicy syntetycznej lub lateksu. Zależnie od rodzaju warstwy
powlekającej rozróżnia się następujące materiały:
- materiały powlekane polichlorkiem winylu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- materiały powlekane poliuretanem,
- materiały powlekane lateksami, gumowane.
Na podłoża materiałów powlekanych stosuje się tkaniny, dzianiny lub włókniny z włókien
naturalnych (najczęściej bawełny), włókien sztucznych (wiskozowych) oraz syntetycznych
(najczęściej poliamidowych i poliestrowych). Wytwarzanie materiałów powlekanych odbywa
się na urządzeniach zwanych powlekarkami.
Powleka się zależnie od rodzaju materiału i przeznaczenia, od dwóch do czterech razy
warstwą tworzywa sztucznego sporządzonego w postaci pasty.
Materiały powlekane charakteryzują następujące właściwości:
- są mocniejsze od tkanin (dzianin) niepowlekanych,
- nie przemakają,
- nie przepuszczają powietrza, pary wodnej i potu (są niehigieniczne),
- nie są wrażliwe na zmiany temperatury,
- są sprężyste i elastyczne,
- są lekkie i łatwe w konserwacji.
Ze względu na włókniste podłoże materiałów powlekanych w procesie konfekcjonowania
stosuje się łączenie elementów na maszynach szwalniczych.
Materiały powlekane stosowane są na: skafandry, kombinezony narciarskie, parasole,
płaszcze przeciwdeszczowe, odzież wodoochronną dla rybaków, żeglarzy i górników
(materiały gumowane), kalosze, obrusy kuchenne.
Laminaty
Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu
włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego
(najczęściej jest to pianka poliuretanowa).
Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:
- laminowanie termiczno-płomieniowe (rys. 13): tkanina i pianka po odwinięciu są
kierowane między wałki kalandrujące. Przesuwająca się obok palnika pianka zostaje
powierzchniowo nadtopiona, tworząc warstwę sklejającą, która pod dociskiem wałków
kalandra łączy tkaninę z pianką. Po przejściu nad urządzeniem chłodzącym, gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające,
Rys. 13. Schemat urządzenia do laminowania
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
- klejenie  może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu
odparowania rozpuszczalnika. W takim  suchym stanie następuje połączenie tkaniny
z pianką pod lekkim dociskiem wałków kalandrujących. Wyroby trójwarstwowe
otrzymuje się w metodzie klejenia przez powtórne laminowanie sklejonej z materiałem
pianki,
- pikowanie (przeszywanie).
Laminaty są materiałami lekkimi, o dobrej odprężności, ciepłymi, o stabilnych wymiarach,
łatwymi w konserwacji, trudnymi do konfekcjonowania. Trudności w konfekcjonowaniu
związane są z dużą sztywnością laminatów i dużym oporem, jaki stawia pianka podczas
szycia.
Laminaty stosowane są na: odzież wierzchnią dziecięcą, damską i męską, wdzianka
skafandry, kombinezony narciarskie, podpinki, rękawice, płaszcze, wkładki ocieplające
butów, kaloszy.
Folie odzieżowe
Do wyrobu odzieży stosuje się folie ze zmiękczonego PCW. Otrzymuje się je przez
zmieszanie polichlorku winylu z dodatkami (barwniki, plastyfikatory), a następnie
walcowanie w podwyższonej temperaturze. Powierzchnia folii może być przezroczysta lub
matowa, gładka lub reliefowa (wytłaczana na walcu o wyrytym wzorze). Bywa
jednokolorowa lub z nadrukowanym wzorem. Folia nie przepuszcza powietrza i pary wodnej.
Jest niepalna, pali się tylko dopóty, dopóki znajduje się w płomieniu. W temperaturze poniżej
0oC staje się sztywna i pęka w załamaniach. W temperaturze powyżej 30oC mięknie. Jest
odporna na działanie stężonych kwasów i zasad oraz olejów mineralnych. Z folii PCW
wyrabia się odzież chroniącą od deszczu, płaszcze, peleryny, kaptury oraz fartuchy ochronne
dla pracowników zatrudnionych w warunkach dużej wilgotności i w warunkach działania
różnych związków chemicznych.
Membrany półprzepuszczalne
Półprzepuszczalne membrany polimerowe są to materiały nowej generacji, produkowane
w formie bardzo cienkich, mikroporowatych folii.
Membrany łączone są z tradycyjnymi materiałami włókienniczymi poprzez:
- laminowanie czyli zgrzewanie membrany z tkaniną, dzianiną lub włókniną,
- bezpośrednie nanoszenie na materiał włókienniczy cienkiej warstwy odpowiedniej
żywicy polimerowej, w postaci roztworu lub pianki,
- umieszczanie membrany jako luz
nej przekładki między warstwą zewnętrzną odzieży,
a podszewką.
.
Rys. 14. Działanie membrany Goretex
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Właściwości membran wynikające z ich mikroporowatej budowy:
- wodoodporność  mikropory są zbyt małe, aby krople wody mogły przez nie przenikać,
- zdolność do oddychania  wilgoć w postaci pary wodnej pochodzącej z ciała łatwo
przenika przez mikropory na zewnątrz. Zapobiega to poceniu się i stwarza korzystny
mikroklimat między powierzchnią skóry, a warstwami odzieży,
- wiatroszczelność  wiatr wplątuje się w niezliczone mikroskopijne rozgałęzienia włókien
membrany i zostaje przez nie skutecznie zatrzymany,
- zwiększona ciepłochronność  wynika z małej przewiewności i możliwości
utrzymywania korzystnego mikroklimatu; membrany są jednak cienkie i dlatego nie
wykazują dobrych właściwości izolacyjnych. W przypadku stosowania ich na odzież
noszoną w niskich temperaturach niezbędne jest użycie dodatkowej warstwy
ocieplającej.
Membrany są bardzo wrażliwe na przebicie, dlatego nie mogą być uszkodzone podczas
konfekcjonowania i użytkowania. Szwy w odzieży wykonanej z tych materiałów powinny
być uszczelnione poprzez zgrzewanie lub zaklejone taśmą izolacyjną.
Rys. 15. Budowa taśmy uszczelniającej szwy: Rys.16. Sposób nanoszenia taśmy uszczelniającej
1  papier, 2  nośnik, 3  klej termotopliwy 4  gorące powietrze, 5  taśma uszczelniająca
6 laminat, 7  ciśnienie, temperatura, prędkość
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
Konserwacja wyrobów odzieżowych zawierających membrany jest bardzo łatwa, mogą
być zarówno czyszczone chemicznie, jak i prane w wodzie o temp. 40�. Właściwości
membrany nie ulegają zmianie nawet po wielokrotnym praniu. Ponieważ ubiory szyte są
z różnych tkanin i mają różne podszewki, należy bezwzględnie przestrzegać wskazówek
dotyczących prania, które podane są przez producenta na etykietce dołączonej do każdej
sztuki ubioru.
Rodzaje membran półprzepuszczalnych:
- Goretex to mlecznobiała membrana z politetrafluoroetylenu (PTFE) zwanego teflonem.
Materiał ten jest odporny na podwyższoną temperaturę (do 260oC), jest odporny
na chemikalia, jest bardzo cienki, ma grubość 0,02 mm, wykazuje znakomitą
wodoodporność.
Membrany Goretex stosowane są do:
- do produkcji odzieży i obuwia,
- do produkcji odzieży o specjalnym przeznaczeniu, kombinezony kosmiczne,
skafandry dla alpinistów, różne stroje sportowe i rekreacyjne,
- do wytwarzania protez naczyń krwionośnych,
- do wyrobu przewodów i zespołów kablowych w lotnictwie, telekomunikacji,
- w przemyśle chemicznym na uszczelki,
- w ochronie środowiska - na filtry redukujące emisję szkodliwych substancji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- Sympatex to bezbarwna, przezroczysta membrana o grubości około 0,015 mm,
wykonana z chemicznie modyfikowanego poliestru. Sympatex w zasadzie nie posiada
mikroporów, a zdolność do oddychania zawdzięcza specjalnej budowie chemicznej.
Zdolność do odprowadzania wilgoci z powierzchni skóry na zewnątrz jest jednak
mniejsza od Goretexu, przy równorzędnej zdolności ochrony przed wiatrem i deszczem.
Zastosowanie jest zbliżone do zastosowania Goretexu.
- Hydrotex to materiał hydrofobowy (odpychający wodę) otrzymany w wyniku
powlekania tkaniny nylonowej spienionym poliamidem. Przepuszcza parę wodną
w mniejszym stopniu niż Goretex. Ma natomiast większą wytrzymałość mechaniczną
i lekkość oraz zachowuje miękkość nawet w niskich temperaturach.
Stosowany przede wszystkim na odzież sportową i rekreacyjną.
Materiały skóropodobne
Produkcja materiałów skóropodobnych jest podobna do produkcji materiałów
powlekanych, ale z tą różnicą, że do warstwy powlekającej dodaje się substancje
porotwórcze, które nadają powierzchni mikroporowatą strukturą.
Dzięki mikroporom materiały skóropodobne przepuszczają powietrze, przepuszczają parę
wodną, nie przepuszczają wody, są miękkie, elastyczne, wykazują odporność na zginanie,
odporność na zmiany właściwości w obniżonej temperaturze.
Skóry naturalne
W odzieżownictwie stosuje się skóry naturalne pochodzące z następujących zwierząt:
krów, cieląt, świń, koni, owiec, jeleni, węży, jaszczurek, krokodyli i innych.
Skóra naturalna zbudowana jest z: lica, skóry właściwej i mizdry.
Skóra naturalna dobrze przepuszcza parę wodną i powietrze, ma dużą zdolność
do pochłaniania pary wodnej z wilgotnej atmosfery, ma dobrą wytrzymałość na rozciąganie
i rozdzieranie, ma zdolność do wiązania kwasów, zasad i innych szkodliwych składników
znajdujących się w pocie, ma niski współczynnik przewodzenia ciepła.
Wyprawa skór naturalnych przebiega w następujących etapach:
- usuwanie mizdry,
- moczenie skóry w celu rozszerzenia porów,
- usuwanie uwłosienia z powierzchni lica,
- garbowanie (roślinne, mineralne, tłuszczowe) w celu zwiększenia odporności na gnicie,
wzrostu odporności termicznej i utraty zdolności do pęcznienia w wodzie,
- obróbka mechaniczna polega na rozciąganiu, wygładzaniu i nadawaniu skórze miękkości
i elastyczności,
- wykończanie.
Rozróżnia się następujące rodzaje skór:
- skóry licowe o gładkiej powierzchni z wyraz
nym rysunkiem otworków powstałych
po usunięciu włosów przed garbowaniem,
- skóry zamszowe, zwane irchowymi produkowane ze skór dziczyzny, pozbawione
warstwy lica,
- welury, nazywane niesłusznie zamszami chromowymi. Wyprawiane są z surowca
koziego, cielęcego, świńskiego oraz bydlęcego. Charakterystyczną ich cechą jest
wykończenie od strony mizdry przez dokładne oszlifowanie, w celu skrócenia włókna
i otrzymania charakterystycznego  zamszowego wyglądu,
- nubuki, wyprawiane z surowca cielęcego, świńskiego, bydlęcego. W odróżnieniu do skór
welurowych wykończane są od strony lica przez delikatne szlifowanie,
- dwoiny to skóry otrzymane przez przepłowienie grubych skór (końskich) i nadanie im
sztucznego lica.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Futra naturalne
Futrem nazywa się skórę ssaka wraz z włosem. Najczęściej futra dostarczają następujące
zwierzęta: lisy, rysie, żbiki, koty, wydry, norki, piżmaki, króliki, szynszyle, owce, foki i inne.
Skóra futerkowa składa się:
- ze skóry właściwej (od spodu),
- z lica wraz z okrywą włosową (na wierzchu), na którą składają się włosy dłuższe
i sztywniejsze, włosy ościste oraz włosy puchowe - cienkie, delikatne, chroniące przed
zimnem.
Obróbka futer naturalnych przebiega w następujących etapach:
- usuwanie mizdry,
- garbowanie,
- obróbka mechaniczna,
- wykończanie - w zależności od potrzeb prowadzi się: barwienie, drukowanie, wyrywanie
lub wszywanie włosów ościstych, przycinanie włosa.
Błamy są to większe powierzchnie materiałów futrzanych powstałe przez zszycie
wąskich pasków futer dobranych pod względem kolorystycznym i jakości włosa.
Futra sztuczne
Futra sztuczne wytwarza się na:
- na krosnach, tak jak tkaniny z okrywą włókienną, aksamit lub jak tkaniny podwójne,
rozcinane,
- na maszynach dziewiarskich, nitka wiązana splotem dziewiarskim, trykotu, tworzy
podstawową konstrukcję dla luz
nych włókien wprowadzonych w ten splot w momencie
jego tworzenia się.
Surowcami do wytwarzania futer sztucznych są: wełna, włókna wiskozowe,
poliakrylonitryl, poliamid.
Futra sztuczne powinny:
- mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie powinny wypadać, w tym celu lewą
stronę wyrobu pokrywa się klejem lateksowym,
- mieć runo odporne na ścieranie,
- być barwione barwnikami o dużej odporności na światło, wodę i tarcie.
Przy konfekcjonowaniu futer w operacji układania form do rozkroju należy uwzględnić
kierunek włosa. Futro z wysokim włosem należy kroić pojedynczo nożyczkami lub żyletką.
Po lewej stronie kroi się samą tkaninę lub dzianinę, a następnie rozciąga przecięte krawędzie,
nie uszkadzając przy tym włosa.
Prasowanie futer należy prowadzić bardzo ostrożnie, unikając spłaszczenia włosa
(postępować tak, jak przy prasowaniu aksamitu).
Czynniki decydujące o właściwościach materiałów odzieżowych
Właściwości użytkowe i estetyczne materiałów odzieżowych zależą od wielu czynników,
w których dominujące znaczenie mają właściwości włókien. Mogą one zmieniać w szerokich
granicach prawie wszystkie cechy gotowych wyrobów. Odpowiedni dobór włókien,
tworzenie prawidłowych ich mieszanek pozwala przystosować właściwości wytwarzanych
wyrobów do z góry założonych warunków użytkowania.
Na rys. 17 przedstawiono czynniki kształtujące właściwości tkaniny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Tkanina Tkanina
Włókno Nitka
surowa wykończona
W ł a ś ci woś ci uż yt kowe t kani ny
Rys. 17. Czynniki kształtujące właściwości tkaniny
y
ródło: Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa 1999 r.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz materiały odzieżowe wykonane z luz
nych włókien?
2. Jakie znasz materiały odzieżowe wykonane z nitek?
3. Jakie znasz inne materiały odzieżowe?
4. Czym różni się otrzymywanie filców od otrzymywania włóknin?
5. Jakimi technologiami wytwarza się przędziny?
6. Jakie znasz metody otrzymywania laminatów?
7. Czym różnią się materiały powlekane od laminatów i tworzyw skóropodobnych?
8. W jaki sposób odróżnić skórę naturalną od tworzywa skóropodobnego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj włókniny, określ sposoby ich produkcji oraz przeznaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z kolekcji włóknin i rozróżnić włókniny: klejone, przeszywane, igłowane,
2) wkleić przykładowe próbki poszczególnych włóknin na wcześniej przygotowany arkusz
papieru według wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Sposób tkania
Sposób przędzenia
Właściwości włókna
Sposób wykończenia
Lp. Rodzaj Próbka Etapy procesu otrzymywania Przeznaczenie
włókniny włókniny
1 Klejona
2 Przeszywana
3 Igłowana
3) wpisać w tabeli: etapy procesu produkcji poszczególnych rodzajów włóknin, określić
przeznaczenie poszczególnych rodzajów włóknin,
4) Zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja włóknin,
- katalogi włóknin różnego przeznaczenia,
- materiały reklamowe dotyczące włóknin odzieżowych,
- lupa,
- igła preparacyjna.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj materiały odzieżowe wykonane z nitek i materiały wykonane z luz
nych
włókien.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych próbkę: tkaniny, dzianiny, włókniny,
przędziny Malimo, przędziny Malipol, filcu,
2) określić, który z wybranych materiałów jest wykonany z luz
nych włókien, a który z nitek,
3) wkleić próbki poszczególnych materiałów na wcześniej przygotowany arkusz
według wzoru,
4) dla każdego materiału określić etapy procesu otrzymywania oraz jego przeznaczenie,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Lp. Rodzaj Nazwa Próbka Etapy procesu Przeznaczenie
materiału materiału otrzymywania
1. Materiały
odzieżowe
z nitek
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
2. Materiały
odzieżowe
z luz
nych
włókien
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja materiałów odzieżowych z nitek i z luz
nych włókien,
- katalogi materiałów odzieżowych,
- lupa,
- igła preparacyjna.
Ćwiczenie 3
Rozróżnij materiały odzieżowe: laminaty, materiały powlekane, skóry naturalne,
tworzywa skóropodobne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych: laminaty, materiały powlekane, skóry
naturalne i tworzywa skóropodobne,
2) wkleić próbki poszczególnych materiałów za wcześniej przygotowany arkusz
według wzoru,
3) dla każdego materiału określić etapy procesu otrzymywania oraz przeznaczenie,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Lp. Rodzaj materiału Próbka Etapy procesu otrzymywania Przeznaczenie
1. Laminat
2. Materiał powlekany
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3. Skóra naturalna
4. Tworzywo
skóropodobne
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja laminatów, materiałów powlekanych, skór naturalnych, tworzyw
skóropodobnych,
- katalogi laminatów, materiałów powlekanych, skór naturalnych, tworzyw
skóropodobnych,
- lupa,
- igła preparacyjna.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać materiały odzieżowe wykonane z luz
nych włókien?

2) rozpoznać materiały odzieżowe wykonane z nitek?

3) scharakteryzować technologie otrzymywania: włóknin, filców,
przędzin, laminatów, materiałów powlekanych, tworzyw

skóropodobnych?
4) rozróżnić materiały odzieżowe: filce, włókniny, przędziny?

5) rozróżnić materiały odzieżowe: laminaty, materiały powlekane, skóry
naturalne, tworzywa skóropodobne?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Metody badania właściwości materiałów odzieżowych
4.2.1. Materiał nauczania
Badania wyrobów włókienniczych wykonuje się metodami:
- organoleptycznymi,
- laboratoryjnymi,
- przez próbne użytkowanie odzieży.
Badania organoleptyczne
Badania organoleptyczne polegają na ocenie właściwości tkanin, dzianin lub innych
wyrobów za pomocą zmysłów: wzroku, dotyku i węchu. Metoda ta wymaga dużej wprawy,
pozwala jednak na szybką i bezpośrednią ocenę. Wadą jej jest to, że nie daje dokładnych
liczbowych wyników. Organoleptyczną ocenę tkanin i dzianin powinien umieć
przeprowadzić każdy odzieżowiec.
Na podstawie badań organoleptycznych można określić niektóre właściwości tkaniny
związane z jej budową i wykończeniem. Wrażenie przy dotyku i wygląd zewnętrzny
tkaniny pozwala określić rodzaj zastosowanego splotu, rodzaj wykończenia, sprężystość
tkaniny, układalność. Wzrokowo określa się sposób nadawania wzoru tkaninie; czy jest to
tkanina kolorowo tkana, czy też drukowana.
Przez wyprucie kilku nitek osnowy i wątku, a następnie rozkręcenie ich można
w przybliżeniu określić sposób otrzymywania przędzy (czy jest to przędza zgrzebna, czy
czesankowa) i nitek, stopień ich skrętu, liczbę pojedynczych nitek, z których nitka została
skręcona, a przez ręczne rozciąganie  jej wytrzymałość. Przez zgniecenie próbki w ręku
można również zbadać odporność tkaniny na mięcie.
Na podstawie znajomości rodzaju włókien oraz budowy i wykończenia tkaniny można
przewidzieć do pewnego stopnia jej właściwości higieniczne, wytrzymałościowe, konfekcyjne
itp.
Organoleptycznie ustala się również kierunek osnowy i wątku oraz prawą i lewą stronę
tkaniny. Prawa strona tkaniny jest najczęściej staranniej wykończona, a więc gładsza
(w tkaninach drukowanych ma wyraz
niejszy deseń). W tkaninach podszewkowych prawa
strona jest błyszcząca, w tkaninach z efektami splotowymi - na prawej stronie efekty są
wyraz
niejsze.
Istnieją tkaniny, w których dwie strony mogą być przyjęte w odzieży za prawą stronę, tak
zwanej double face (czyt. dabl fejs). W większości jednak tkanin występuje różnica między
stroną prawą i lewą.
Badanie organoleptyczne dzianin przeprowadza się podobnie jak tkanin. Wzrokowo oraz
na podstawie wrażenia przy dotyku można określić budowę dzianiny, rodzaj zastosowanych
nitek, rodzaj splotu, sposób nadania wzoru dzianinie, miękkość, układalność. Wyciągając
nitkę można stwierdzić, czy jest to dzianina rządkowa, czy też dzianina kolumienkowa.
Na podstawie rozciągania dzianiny w obu kierunkach, a następnie obserwowania
zachowania się po odłożeniu siły rozciągającej można określić sprężystość dzianiny. Rodzaj
zastosowanych nitek bada się podobnie jak w tkaninie. Wzrokowo można określić również
kierunek rządków i kolumienek (prując dzianinę, wypruwa się kolejne rządki). W kierunku
kolumienek dzianina przeważnie jest mniej rozciągliwa niż w kierunku rządków. Prawą
i lewą stronę dzianiny można rozróżnić na podstawie oglądania przeplotu oczek,
wyraz
niejszego wzoru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Badania laboratoryjne
Dokładną ocenę wyrobów włókienniczych uzyskuje się przez badania laboratoryjne.
Wynikami badań i pomiarów laboratoryjnych dotyczącymi zmiany wymiarów wyrobu
po praniu, odporności wybarwień na działanie wody, wytrzymałości wyrobu na rozciąganie,
są dane liczbowe, zwane wskaz
nikami.
Metoda laboratoryjna wymaga posiadania aparatury pomiarowej i przyrządów, na których
można określić poszczególne wskaz
niki, oraz odpowiednich warunków klimatycznych do
przeprowadzania badań. W celu uzyskania prawidłowych wyników należy przeprowadzić
określoną liczbę pomiarów, a następnie wyznaczyć wartości średnie. W badaniach tych
wymagane jest staranne przygotowanie próbek, zgodne z obowiązującymi przepisami, jak
również bardzo dokładne przeprowadzenie samych prób.
Szczegółowe przepisy dotyczące sposobu przeprowadzania badań laboratoryjnych oraz
obliczanie wskaz
ników, jak również ich dopuszczalne wielkości określają normy.
Badania laboratoryjne przeprowadza się w celu kontroli jakości wyrobów
włókienniczych i oceny ich właściwości użytkowych. Tego rodzaju badania są
przeprowadzane zarówno w laboratoriach metrologicznych zakładów włókienniczych jak
i odzieżowych.
Laboratoryjna ocena jakości wyrobów włókienniczych, poza wyznaczaniem parametrów
strukturalnych obejmuje również badania wskaz
ników użytkowych, które można
sklasyfikować w trzech zasadniczych grupach:
- wskaz
niki higieniczne wyrobu,
- wskaz
niki określające trwałość wyrobu,
- wskaz
niki estetyczne wyrobu.
Próbne użytkowanie odzieży
Do badania wyrobów z włókien sztucznych i syntetycznych oraz z mieszanek tych
włókien z włóknami naturalnymi stosowanie laboratoryjnych metod oceny wyrobów jest
niewystarczające. Rzeczywistą ocenę nowych pod względem składu włókien, jak i sposobu
wykończania wyrobów, można uzyskać w doświadczalnym użytkowaniu odzieży z nich
wykonanej.
Zasady doświadczalnego użytkowania tak ustalono, aby gwarantowały porównywalność
i obiektywność wyników. Badania takie są jednak długotrwałe i kosztowne, ponieważ
obserwacje przeprowadza się w ciągu założonego czasu użytkowania, często trwającego
nawet kilkanaście miesięcy. Poza tym badania te przeprowadza się na co najmniej kilkunastu
sztukach odzieży wykonanej z badanego wyrobu włókienniczego użytkowanej przez wybraną
grupę osób oraz dla porównania na tej samej ilości odzieży wykonanej z materiałów
z surowców tradycyjnych przewidywanych do zastąpienia przez badany nowy wyrób. Metoda
doświadczalnego użytkowania wyrobów odzieżowych określa czas użytkowania w godzinach
oraz czynniki decydujące o właściwościach użytkowych i sposobie ich wyznaczania.
Badania użytkowe są przeprowadzane w komórkach naukowo-badawczych przemysłu
włókienniczego i odzieżowego. Szczególnie szerokimi badaniami użytkowymi są objęte nowe
pod względem budowy i wykończenia tkaniny i dzianiny z udziałem włókien syntetycznych
oraz materiały wytwarzane nowymi technikami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polegają badania organoleptyczne?
2. Jakie właściwości tkanin i dzianin możemy określić na podstawie badań
organoleptycznych?
3. Na czym polegają badania laboratoryjne?
4. Jakie właściwości tkanin i dzianin możemy określić na podstawie badań laboratoryjnych?
5. Gdzie należy szukać szczegółowych przepisów przeprowadzania badań laboratoryjnych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ na podstawie badań organoleptycznych właściwości tkanin związane z ich
budową i wykończeniem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych 3 próbki tkanin i na postawie badań
organoleptycznych określić:
- prawą i lewą stronę,
- kierunek osnowy i wątku,
- surowiec,
- splot,
- sposób nadania wzoru (drukowana, kolorowo tkana),
- rodzaj nitek (czesankowe, zgrzebne, czy jedwabne; pojedyncze czy wielokrotne),
- rodzaj i kierunek skrętu nitek wątku i osnowy,
2) oznaczyć na każdej próbce kierunek osnowy i wątku,
3) wkleić próbki tkanin i uzupełnić poniższą tabelę,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
5)
Lp. Nazwa wskaz
nika Numer próbki tkaniny
1 2 3
1 Strona prawa
2 Strona lewa
3 Surowiec
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4 Splot
5 Sposób nadania wzoru
6 Rodzaj nitek
7 Rodzaj i kierunek skrętu
nitek wątku
8 Rodzaj i kierunek skrętu
nitek wątku
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- lupa,
- igła preparacyjna.
Ćwiczenie 2
Określ na podstawie badań organoleptycznych właściwości dzianin związane z ich
budową i wykończeniem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych 3 próbki dzianin i na postawie badań
organoleptycznych określić:
- prawą i lewa stronę,
- kierunek kolumienek i rządków,
- surowiec,
- sposób wytwarzania (rządkowa, kolumienkowa),
- sposób nadania wzoru (drukowana, kolorowo dziana),
- rodzaj nitek (przędza czy jedwab, pojedyncza czy wielokrotna, gładka czy
fantazyjna), dla dzianin rządkowych,
- kierunek skrętu nitek dla dzianin rządkowych.
2) oznaczyć na każdej próbce kierunek kolumienek i rządków.
3) wkleić próbki tkanin i uzupełnić poniższą tabelę.
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Lp. Nazwa wskaz
nika Numer próbki dzianiny
1 2 3
1 Strona prawa
2 Strona lewa
3 Surowiec
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4 Sposób wytwarzania
5 Sposób nadania wzoru
6 Rodzaj nitek
7 Kierunek skrętu nitek
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- lupa,
- igła preparacyjna.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić na czym polegają badania organoleptyczne materiałów
odzieżowych?

2) wymienić jakie właściwości tkanin i dzianin można ocenić na
podstawie badań organoleptycznych?

3) określić na podstawie badań organoleptycznych podstawowe
właściwości tkanin związane z ich budową i wykończeniem?

4) określić na podstawie badań organoleptycznych podstawowe
właściwości dzianin związane z ich budową i wykończeniem?

5) określić na czym polegają badania laboratoryjne materiałów
odzieżowych?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3. Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych
Do właściwości użytkowych materiałów odzieżowych należą: właściwości higieniczne,
właściwości wytrzymałościowe, właściwości estetyczne.
odporność wybarwień
trwałość wymiarów
odporność na pilling
odporność na mięcie
sztywność zginania
odporność na brudzenie
odporność na wybłyszczanie
wytrzymałość na rozciąganie
wytrzymałość na rozdzieranie
wytrzymałość na przebicie kulką
wytrzymałość na wypychanie
odporność na ścieranie
ciepłochronność
przepuszczalność powietrza
wodochłonność
higroskopijność
Rys. 18. Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych
y
ródło: Opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
estetyczne
wytrzymałościowe
Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych
higieniczne
4.3.1. Badania właściwości higienicznych materiałów odzieżowych
4.3.1.1. Materiał nauczania
Z punktu widzenia wymagań zdrowotno-higienicznych główną rolą odzieży jest
utrzymywanie stałej temperatury ciała (wynoszącej ok. 37�C), niezbędnej do normalnego
funkcjonowania organizmu. W chłodnym klimacie odzież powinna zatrzymywać odpływ
ciepła z organizmu do otoczenia. Natomiast w klimacie ciepłym, jak również przy pracy
związanej z wysiłkiem fizycznym, któremu towarzyszy zawsze wytwarzanie pewnej ilości
ciepła, odzież może pośrednio przyczyniać się do ochładzania organizmu. Organizm bowiem
w tych warunkach wydziela znaczne ilości potu, który zostaje wchłonięty przez odzież
bezpośrednio stykającą się z ciałem (bielizną) i przekazany na zewnątrz w postaci pary przez
warstwę odzieży wierzchniej. Wchłanianie potu z powierzchni skóry przez tkaninę zapobiega
jednocześnie zaziębieniu, które mogłoby nastąpić, gdyby pot wyparowując bezpośrednio
ze skóry na zewnątrz powodował gwałtowne oziębienie ciała.
Ze względu na wymagania higieny, tkaniny powinny wykazywać w zależności
od przeznaczenia:
- odpowiednią higroskopijność,
- odpowiednią wodochłonność,
- odpowiednią przepuszczalność powietrza,
- odpowiednie właściwości cieplne.
Higroskopijność
Włókna, a tym samym i wyroby włókiennicze, należą do materiałów higroskopijnych,
czyli odznaczają się zdolnością wiązania pary wodnej z powietrza. Ilość wody związanej
przez włókna zależy od warunków atmosferycznych i zmienia się do momentu ustalenia się
stanu równowagi między wilgotnością właściwą dla danego rodzaju włókna i wilgotnością
powietrza. Zależnie od panujących warunków atmosferycznych wyrób włókienniczy będzie
wchłaniał lub oddawał wilgoć do otaczającego powietrza.
Higroskopijność tkaniny i dzianiny zależy od rodzaju surowca oraz ich budowy i sposobu
wykończenia. Tkaniny porowate, luz
no tkane lub spulchnione wchłaniają więcej pary wodnej
niż tkaniny wytworzone z tych samych włókien, ale o zwartej budowie. Dobrze wchłaniają
wilgoć tkaniny lniane, bawełniane, natomiast słabo tkaniny z włókien chemicznych. Ilość
wilgoci, którą może wchłonąć surowiec, zależy od temperatury i ilości wilgoci zawartej
w otaczającej atmosferze.
Higroskopijność według normy PN-80/P-04635 określa się procentowym stosunkiem
przyrostu masy próbki aklimatyzowanej, umieszczonej na określony czas w powietrzu
o wilgotności względnej 100%, do masy tej próbki po wysuszeniu .
Higroskopijność tkaniny lub dzianiny oblicza się ze wzoru:
mw -ms
H = �"100[%]
ms
w którym:
mw  masa próbki w warunkach 100% wilgotności względnej powietrza [g],
ms  masa próbki wysuszonej [g].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Higroskopijność niektórych tkanin podano w tabeli 1.
Tabela 1. Higroskopijność niektórych tkanin
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Rodzaj tkaniny Higroskopijność w %
Lniana 15,0
Bawełniana 10,0
Wełniana 14,5
Wiskozowa 17,9
Anilanowa i z włókien poliamidowych 3,0
Elanowa 0,9
Wodochłonność
Po zanurzeniu wyrobu włókienniczego w wodzie znaczna jej ilość zostaje zatrzymana
między włóknami przędzy, tak że masa wyrobu może wzrosnąć nawet trzykrotnie, zależnie
od struktury, rodzaju surowca.
W czasie użytkowania odzież jest narażona na działanie deszczu, śniegu, prania
i wielokrotnego suszenia, co powoduje zmianę jej właściwości.
Znajomość wodochłonnych właściwości danej tkaniny lub dzianiny pozwala na odpowiednie
jej zastosowanie.
Dla materiałów odzieżowych oznacza się wodochłonność względną Ww wg PN-72/P-
04734.
Wodochłonność względna Ww jest to iloraz masy wody pochłoniętej przez
aklimatyzowaną próbkę po zanurzeniu jej w ciągu określonego czasu w wodzie, do masy
próbki aklimatyzowanej, wyrażony w %.
Wodochłonność tkaniny lub dzianiny oblicza się ze wzoru:
mm -ma
Ww = �"100[%]
ma
w którym: mm  masa próbki po zanurzeniu w wodzie [g],
ma  masa próbki aklimatyzowanej [g].
Przepuszczalność powietrza
Przepuszczalność powietrza jest to ilość powietrza przenikającego przez jednostkę
powierzchni wyrobu w ciągu jednostki czasu przy określonej różnicy ciśnień powietrza
po obu stronach wyrobu. Wymagania dotyczące wartości przepuszczalności powietrza zależą,
podobnie jak i inne właściwości użytkowe, od przeznaczenia odzieży, dla tkanin lub dzianin
przeznaczonych na bieliznę osobistą przepuszczalność powietrza powinna być duża,
natomiast dla tkanin na kurtki zimowe - stosunkowo niewielka.
Decydujący wpływ na przepuszczalność powietrza wywiera budowa i wykończenie
tkaniny. Do pomiaru przepuszczalności powietrza stosuje się aparaty pracujące na zasadzie
wytworzenia odpowiedniej różnicy ciśnień po obu stronach badanej próbki, w rezultacie
czego przez wyrób włókienniczy przepłynie mierzona objętość powietrza w ciągu
określonego czasu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Przepuszczalność powietrza wyrobów włókienniczych określa się według PN-89/P-
04618, jako objętość powietrza przechodzącego przez jednostkową powierzchnię
aklimatyzowanego wyrobu włókienniczego w ciągu jednostki czasu przy ustalonej różnicy
ciśnień po obu stronach wyrobu. Przepuszczalność powietrza W określa się zależnością:
V
Ą# ń#
dm3
W =
F�"t
ó#m �" s Ą#
2
Ł# Ś#
gdzie:
V  objętość przepływającego powietrza przez badaną próbkę w dm3,
F  powierzchnia badanej próbki w m2,
t  czas badania w sekundach.
Przepuszczalność powietrza niektórych tkanin podano w tabeli 2.
Tabela. 2. Przepuszczalność powietrza niektórych tkanin
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Różnica ciśnień w Przepuszczalność powietrza w
Rodzaj tkaniny
mm H2O dm3/(m2�s)
Płaszczowe 20 150-600
Ubraniowe i sukienkowe 20 150-1000
Żaglowe 20 15-50
Włókniny klejone 10 150-1400
Do wyznaczania przepuszczalności powietrza stosuje się wiele różnych aparatów,
z których najbardziej rozpowszechnione są aparaty z gazomierzem i aparaty
z przepływomierzem do pomiaru prędkości przepływu powietrza (rys.19).
Rys. 19. Aparat do oznaczania przepuszczalności powietrza
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Aparat z przepływomierzem do pomiaru przepuszczalności powietrza) jest wyposażony w:
- manometr do pomiaru różnicy ciśnień po obu stronach próbki o zakresie 0 200 mm słupa
wody i dokładności odczytu do 0,5 mm,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- urządzenie do pomiaru ilości przechodzącego przez próbkę powietrza, przy czym
elementem pomiarowym jest przepływomierz, zapewniający dokładność odczytu
do trzech cyfr znaczących,
- urządzenie równomiernie zasysające powietrze,
- urządzenie regulujące ilość zasysanego powietrza,
- wymienne głowice pomiarowe, umożliwiające badanie próbek powierzchni 1, 2, 5, 10,
50, 100 cm2.
Po włączeniu aparatu włącznikiem (7), pokrętłem (3) ustawia się poziom zerowy płynu
w manometrze (6). Na stoliku pomiarowym (1) umieszcza się badaną próbkę prawą stroną
na zewnątrz i dociska koszyczkiem (8), przez opuszczenie rączki (9) dz
wigni kątowej.
Kolejno obraca się pokrętłami (4) rotametrów (2), począwszy od najmniejszego, aż do
momentu kiedy pływak kolejnego znajdzie się w polu widzenia. Jednocześnie obraca się
pokrętłem zaworu regulacyjnego (5) aż do uzyskania różnicy ciśnień w najniższej rurce
manometrycznej równej 10 mm słupa wody. Ilość powietrza przechodzącego przez badana
próbkę odczytuje się ze skali rotametrów (2).
W przypadku trudności w uzyskaniu żądanej różnicy ciśnień zmienia się głowicę
pomiarową, zwiększając lub zmniejszając powierzchnię badanej próbki.
Ciepłochronność wyrobów włókienniczych
Właściwości cieplne tkanin dotyczą ich izolacyjności oraz zdolności do pochłaniania lub
odbijania promieni cieplnych. Miarą izolacyjności cieplnej tkaniny jest ilość ciepła
przewodzonego przez jednostkę powierzchni tkaniny w ciągu jednostki czasu przy określonej
różnicy temperatur po obu stronach tkaniny. Co najmniej 2/3 objętości poszczególnych
materiałów odzieżowych stanowi powietrze, które jest dobrym izolatorem ciepła, objętość
powietrza wynosi: w tkaninach gładkich ok. 50%, w tkaninach drapanych ok. 90%,
w dzianinach ok. 90%. O izolacyjności tkanin decyduje zatem ilość powietrza zawartego
w tkaninie. Jak wiadomo, różnice w izolacyjności cieplnej włókien są stosunkowo niewielkie.
Ciepłochronność to przenikanie ciepła przez wyrób w wyniku jednoczesnego
przewodzenia, promieniowania i unoszenia. Miarą ciepłochronności jest ilość ciepła
przenikająca przez jednostkę powierzchni wyrobu w ciągu jednostki czasu przy określonej
różnicy temperatur po obu stronach próbki.
Wyznaczanie przenikania ciepła przez badaną próbkę wykonuje się na przyrządzie
pokazanym na rys. 20. Zasadniczym elementem przyrządu jest walec (1) wykonany z blachy
miedzianej grubości 1 mm, długości 200 mm i średnicy zewnętrznej 86 mm. Na walec
ogrzany do temperatury 37�Cą0,l�C nakłada się badaną tkaninę.
Aby zapewnić żądane parametry powietrza na zewnątrz próbki, temperaturę 20�C
i wilgotność względną 65%, aparat umieszcza się w termohigrostacie.
Wytworzona różnica temperatur powoduje przenikanie ciepła z ogrzanego walca przez
próbkę do otoczenia. Walec przyrządu jest ogrzewany spiralą grzejną (2). W celu
równomiernego i szybszego ogrzania ścianki, wnętrze walca jest wypełnione olejem
transformatorowym wprawionym w ruch mechanicznym mieszadłem. Podstawy walca
stanowią krążki (3), ogrzewane również do temperatury 37�C spiralami grzejnymi (4).
W czasie pomiaru reguluje się zmianą oporności oporników (5) moc prądu spiral grzejnych
tak, aby temperatura walca przyrządu nie zmieniała się. W tym przypadku ilość ciepła
wytworzona w walcu równa się ilości ciepła przechodzącego przez próbkę. Moc prądu spiral
grzejnych w watach wyznacza się na podstawie wskazań mierników (6).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 20. Schemat przyrządu do wyznaczania przenikania ciepła
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Zdolność tkanin do pochłaniania lub odbijania promieni cieplnych zależy od rodzaju
powierzchni tkaniny oraz jej koloru. Tkanina o powierzchni chropowatej i matowej, podobnie
jak tkaniny w kolorach ciemnych przyciągają promienie cieplne.
Jeżeli założymy, że tkanina biała pochłonie 100 jednostek ciepła, to:
- tkanina jasnozielona pochłonie 102 jednostki ciepła,
- tkanina jasnożółta pochłonie 152 jednostki ciepła,
- tkanina jasnoczerwona pochłonie 161 jednostek ciepła,
- tkanina czarna pochłonie 208 jednostek ciepła.
4.3.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wskaz
niki charakteryzują właściwości higieniczne materiałów odzieżowych?
2. Co to jest higroskopijność materiałów odzieżowych i od czego zależy?
3. Co to jest wodochłonność materiałów odzieżowych i od czego zależy?
4. W jaki sposób określa się wartość wskaz
nika przepuszczalności powietrza przez tkaninę?
5. Od czego zależy wartość wskaz
nika przepuszczalności powietrza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.3.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wpływ rodzaju surowca na wodochłonność tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki: tkaniny bawełnianej, wiskozowej,
poliamidowej o zbliżonej grubości,
3) zapoznać się z normą PN-72/P-04734 Metody badań wyrobów włókienniczych.
Wyznaczanie wodochłonności:
4) z poszczególnych tkanin wyciąć po 3 próbki o wymiarach 100 x 100 mm,
5) wycięte próbki aklimatyzować zgodnie z PN-EN ISO 139,
6) zważyć na wadze analitycznej przygotowane do pomiaru naczynka wagowe,
7) umieścić każdą próbkę osobno w naczynkach wagowych i zważyć je,
8) wyjąć próbki z naczynek,
9) jeden z rogów próbki przewlec przez haczyk w odległości 1 cm od brzegów próbki
i próbkę z haczykiem zanurzyć w zlewce z wodą destylowaną,
10) próbki pozostawić w wodzie na 5 minut, a następnie wyjąć je i pozostawić zawieszone na
haczykach przez 2 minut w celu usunięcia nadmiaru wody,
11) próbki zdjąć z haczyków, umieścić w odpowiednich naczynkach wagowych, zamknąć
naczynka i zważyć na wadze analitycznej,
12) wyznaczyć wodochłonność względną dla każdej próbki według wzoru:
mm -ma
Ww = �"100%
ma -mn
w którym:
mm  masa mokrej próbki z naczynkiem [g],
ma  masa próbki aklimatyzowanej z naczynkiem [g],
mn  masa naczynka [g].
13) wodochłonność względną danej tkaniny wyznaczyć jako średnią arytmetyczną
poszczególnych wyników pomiarów.
14) porównać wodochłonność poszczególnych rodzajów tkanin.
15) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 norma PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,
 norma PN-72/P-04734 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
wodochłonności,
 kolekcja materiałów odzieżowych,
 przymiar liniowy,
 nożyczki,
 waga analityczna,
 naczynka wagowe,
 zlewki szklane o średnicy nie mniejszej niż 10 cm i wysokości około 20 cm,
 metalowe nierdzewne haczyki do zawieszania próbek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 pinceta,
 woda destylowana,
 sekundomierz,
 higrostat lub eksykator.
Ćwiczenie 2
Określ wpływ struktury tkaniny bawełnianej na wartość wskaz
nika przepuszczalności
powietrza.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z normą: PN-89/P-04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie
przepuszczalności powietrza,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać 3 próbki tkanin bawełnianych o różnej
strukturze np. perkal, flanela bawełniana, teksas,
4) wyznaczyć przepuszczalność powietrza dla poszczególnych tkanin według obowiązującej
normy (pkt.1),
5) porównać przepuszczalność tkanin o różnej strukturze,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- PN-89/P-04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie przepuszczalności
powietrza,
- aparat do badania przepuszczalności powietrza,
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- higrostat lub eksykator.
4.3.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić jakie wskaz
niki charakteryzują właściwości higieniczne

materiałów odzieżowych?
2) oznaczyć wodochłonność materiałów odzieżowych?

3) określić wpływ rodzaju surowca na wodochłonność materiałów

odzieżowych?
4) oznaczyć przepuszczalność powietrza materiałów odzieżowych?

5) określić wpływ struktury tkaniny na wartość wskaz
nika

przepuszczalności powietrza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.3.2. Badania właściwości wytrzymałościowych materiałów odzieżowych
4.3.2.1. Materiał nauczania
Odzież w czasie użytkowania i w procesach konserwacji ulega zniszczeniu pod
działaniem czynników mechanicznych i chemicznych, których wartość zależy od warunków
użytkowania. Siły mechaniczne działające w procesie użytkowania powodują przecieranie się
tkaniny, jej wypychanie, rozdzieranie, rozciąganie. Zwykle ślady zniszczenia występują
stopniowo. Początkowo rozluz
nia się struktura tkaniny i osłabieniu ulegają poszczególne
włókienka, a następnie przerywają się nitki i ujawniają się zniszczenia tkaniny (przetarcia,
dziury).
Najważniejszymi właściwościami materiałów odzieżowych są:
- odporność na ścieranie,
- wytrzymałość na wypychanie,
- wytrzymałość na przebicie kulką,
- wytrzymałość na rozdzieranie,
- maksymalna siła przy rozciąganiu i wydłużenie względne przy maksymalnej sile.
Odporność na ścieranie
Jednym z tych czynników mechanicznych powodujących powstawanie uszkodzeń
w różnych miejscach odzieży w postaci dziur, przetarcia na kantach i załamaniach, wytartych
prześwitów i tym podobnych jest ścieranie.
Zjawisko ścierania jest wynikiem tarcia powierzchni tkaniny o tkaninę lub o inne
tworzywo, w wyniku czego następuje ubytek masy użytkowanego wyrobu. Odporność tkanin
na ścieranie jest właściwością decydującą o trwałości wyrobu podczas użytkowania.
Odporność tkanin na ścieranie zależy od:
- surowca: największą odporność wykazują włókna syntetyczne poliamidowe
i poliestrowe, a najmniejszą włókna naturalne bawełniane i wełniane,
- kierunku działania siły tarcia: tkanina przeciera się szybciej, gdy siła trąca działa
w kierunku prostopadłym do powierzchni materiału (przetarcia na kolanach spodni) oraz
wtedy, gdy ścieranie następuje w jednym kierunku (przecieranie się kołnierzyka koszuli
w wyniku ocierania o szyję),
- splotu: atłasy, satyny, czyli sploty mające długie przeploty i małą liczbę przewiązań
osnowy z wątkiem, nadają tkaninom większą wytrzymałość na ścieranie niż sploty
krótkoprzeplotowe, np. splot płócienny, tkaniny o splotach złożonych, z nawarstwionym
jednym lub dwoma układami nitek również uodporniają tkaninę na ścieranie,
- liczności nitek: wzrost liczności nitek zwiększa odporność na ścieranie,
- rodzaju nitek: nitki wielokrotne i skręcane wielostopniowo zastosowane na osnowę
i wątek zwiększają odporność tkanin na tarcie,
- wykończenia: nałożone na powierzchnię tkaniny apretury chronią ją przed zbyt szybkim
przetarciem, z kolei proces drapania (flanela) osłabia strukturę materiału.
Laboratoryjnie odporność na ścieranie bada się w aparacie Martindale a i określa się
liczbą obrotów potrzebną do powstania zniszczenia próbki (norma PN-EN ISO 12947-2)
lub ubytkiem masy próbki po ścieraniu (norma PN-EN ISO 12947-3).
Za zniszczenie próbki uznaje się:
- w tkaninie, dwie oddzielne nitki są całkowicie zniszczone (przetarte),
- w dzianinie, jedna zniszczona (przetarta) nitka powoduje powstanie dziury,
- w wyrobie z okrywą, okrywa jest całkowicie zniszczona,
- we włókninie, pierwsze zniszczenie (przetarcie) w postaci dziury ma średnicę równą co
najmniej 0,5 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Na rys. 21 przedstawiono aparat Martindale a do określania ścieralności tkanin. Zasada
wyznaczania polega na tym, że próbki wyrobu włókienniczego będące w stałym kontakcie
z nieruchomym ścieraczem pod ustalonym ciśnieniem, poruszają się cyklicznie po krzywych
Lissajous.
Rys. 21. Aparat do oznaczania odporności tkanin na ścieranie
y
ródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.
Wytrzymałość tkanin na wypychanie
Wytrzymałość na wypychanie jest wskaz
nikiem charakteryzującym przydatność
użytkową wyrobów włókienniczych poddawanych rozciąganiu wielokierunkowemu.
Wskaz
nik ten ma szczególne znaczenie dla tych wyrobów, które w czasie użytkowania są
poddawane intensywnemu wypychaniu, jak tkaniny spadochronowe, żaglowe.
W czasie badania próbka jest poddawana wielokierunkowemu naciskowi, powodującemu
jej wyoblenie, a następnie pęknięcie. Wartość ciśnienia w kN/m2 powodującego pęknięcie
określonej powierzchni wyrobu nazywamy wytrzymałością na wypychanie. Występujące
wyoblenie mierzy się w mm w chwili pęknięcia próbki.
Pomiary przeprowadza się na przyrządzie do wyznaczania wytrzymałości na wypychanie
(rys. 22).
Rys. 22. Schemat przyrządu do pomiaru wytrzymałości na wypychanie: 1  próbka tkaniny, 2  przewód
manometru, 3  zawór odcinający, 4  membrana gumowa, 5  dzwon, 6  doprowadzenie sprężonego
powietrza, 7  zawór główny, 7a  zawór regulacyjny, 8  manometr o zakresie 0 0,981 MPa,
8a  manometr o zakresie 0 3,92 MPa, 9  pierścień dociskowy, 10  skala pomiarowa,
11  wskazówka, 12  stopka, 13  dz
wignia wskazówki
y
ródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.
Badaną próbkę (1) umieszcza się na pierścieniu (9), następnie dociska za pomocą dzwonu (5).
Po uruchomieniu przyrządu stopniowo zwiększa się ciśnienie sprężonego powietrza
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
doprowadzanego przewodem (6) do głowicy. Pod wpływem ciśnienia przepona i próbka
zaczynają się rozciągać, przybierając kształt kulistej czaszy, a po przekroczeniu
maksymalnych wydłużeń, dopuszczalnych dla danego wyrobu próbka pęka. Na manometrze
(8) odczytuje się wówczas wartość panującego ciśnienia, a na skali (10) wysokość wyoblenia
w mm z dokładnością do 0,5 mm
Wytrzymałość na przebicie kulką
Badanie wytrzymałości na przebicie kulką jest bardzo istotne dla dzianin i wyrobów
pończoszniczych. Przeprowadza się je według normy PN-79/P-04738, na specjalnym
przyrządzie lub na zrywarce zaopatrzonej w odpowiednie urządzenie, umożliwiające
przebicie próbki wyrobu włókienniczego prostopadle do powierzchni kulką metalową o
określonej średnicy (rys. 23). Do badań tkanin technicznych, włóknin, filców stosuje się
kulkę o średnicy 10 mm, dla pozostałych rodzajów wyrobów o średnicy 20 mm.
Rys. 23. Schemat uchwytu do wyznaczania wytrzymałości tkaniny na przebicie kulką (z lewej) i widok
szablonu (z prawej)
y
ródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.
Uchwyt do wypychania kulką składa się z dwóch elementów, trzpień (1) wraz
z umieszczoną na nim kulką (2) są połączone z siłomierzem zrywarki natomiast korpus (5)
wraz z pozostałymi częściami z dolnym zaciskiem zrywarki. Podczas pomiaru rejestrowana
jest siła działania kulki na próbkę.
Rozprostowaną próbkę umieszcza się między pierścieniami (3) i (4) uchwytu i zakleszcza
przez dokręcenie śrub (6). Prędkość posuwu zrywarki dobiera się tak, aby czas badania
wynosił 20ą5 sekund.
Na podstawie wyników pomiarów oblicza się:
- średnią siłę przebicia wg wzoru:
"Wi
W = [N]
n
w którym: Wi  siła przebicia poszczególnych próbek,
n  liczba pomiarów.
- średnią wysokość wyoblenia ze wzoru:
"hi
hP = [mm]
n
w którym: hi  wysokość wyoblenia poszczególnych próbek w mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wytrzymałość na rozdzieranie
Wytrzymałość na rozdzieranie jest wskaz
nikiem określającym przede wszystkim
właściwości użytkowe tkanin, dzianin, włóknin. Jej wartość zależy od rodzaju splotu oraz
wytrzymałości nitek tworzących materiał odzieżowy.
Wytrzymałość na rozdzieranie wyznacza się na maszynie rozciągającej. Oznaczenie to
polega na poddaniu pasków tkanin lub dzianin przeciętych wzdłużnie na określonej długości
procesowi rozdzierania pod wpływem napięć kolejno skoncentrowanych na pojedynczych
nitkach próbki.
Jedną z metod wyznaczania wytrzymałości na rozdzieranie tkanin określa norma PN-EN
ISO 13937-3. Do pomiaru tego wskaz
nika należy przygotować próbki o kształcie, zgodnie
z rys. 24.
Rys. 24. Kształt i wymiary próbki do oznaczania wytrzymałości na rozdzieranie
y
ródło: PN-EN ISO 13937-3.
Rys. 25. Sposób mocowania próbki w zaciskach zrywarki w badaniu wytrzymałości na rozdzieranie
y
ródło: PN-EN ISO 13937-3.
Próbki wycięte w kierunku wzdłużnym do brzegu tkaniny służą do wyznaczenia
wytrzymałości na rozdzieranie systemu nitek kierunku poprzecznego, i odwrotnie.
Przygotowane próbki poddaje się aklimatyzacji. Przy oznaczaniu wytrzymałości
na rozdzieranie na mokro próbki umieszcza się na 1 godzinę w naczyniu z wodą
o temperaturze 20�C, zawierającą 1 g/l środka zwilżającego. Przed badaniem nadmiar wody
należy usunąć przez odciśnięcie między warstwami bibuły do sączenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Następnie próbki mocuje się w zaciskach zrywarki, tak aby zaznaczone linie ab i cd
pokrywały się z przednimi krawędziami zacisków zrywarki (rys. 25).
Ustalenie wartości siły rozdzierania przeprowadza się na podstawie wykresu (rys. 26) lub
odczytu ze skali.
Rys. 26. Wykres sił rozdzierających: 1  siła, 2  kierunek rozdzierania (długość wykresu), 3  przybliżony
średni zakres pików, 4  część pomijana, 5  część 1, 6  część 2, 7  część 3, 8  koniec rozdzierania
y
ródło: PN-EN ISO 13937-3
Uzyskane wykresy dla każdej z próbek należy podzielić na cztery równe przedziały
wzdłuż osi drogi rozdzierania, poczynając od pierwszego, a kończąc na ostatnim piku.
Pierwsza część nie powinna być uwzględniana przy obliczaniu wartości średniej.
Z pozostałych trzech części wybiera się wartości sił dwóch najwyższych i dwóch najniższych
pików.
Wytrzymałość na rozdzieranie (P) oblicza się w daN, jako średnią arytmetyczną
z maksymalnych wartości sił rozdzierania, odczytanych ze wszystkich przedziałów wykresu
wszystkich badanych próbek:
i=n�"m
i
"P
i=1
P =
n�"m
gdzie:
Pt  maksymalna wartość siły odczytana w poszczególnych przedziałach wykresu
dla poszczególnych próbek [daN],
m  liczba przedziałów, na które został podzielony wykres,
n  liczba próbek.
Maksymalna siła przy rozciąganiu i wydłużenie względne przy maksymalnej sile
Pod wpływem obciążenia tkanina rozciąga się i wydłuża. Jeżeli nie doprowadzi się
do rozerwania tkaniny, to po usunięciu obciążenia wydłużenie tkaniny po pewnym czasie
może zaniknąć. Wydłużenie zanikające z biegiem czasu jest dodatnią cechą tkaniny,
ponieważ świadczy o jej sprężystości.
Badanie wytrzymałości materiałów odzieżowych przy rozciąganiu jest podstawowym
sprawdzianem właściwości użytkowych oraz technologicznych tych wyrobów. Wytrzymałość
dla tych samych włókien (nitek, tkanin) może być różna przy badaniu w stanie suchym i na
mokro.
Wytrzymałość materiałów włókienniczych przy rozciąganiu zależy:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- od rodzaju surowca; w tabeli 3 przedstawiono wytrzymałość na rozciąganie różnych
włókien:
Tabela 3 . Wytrzymałość włókien na rozciąganie
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr3, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
Nazwa wskaz
nika Rodzaj włókna
bawełna len wełna jedwab wiskoza PA PET PAN
Wytrzymałość na
rozciąganie na 19-57 27-73 9-18 22-46 14-22 33-52 32-45 18-27
sucho cN/tex
Wytrzymałość na rośnie rośnie maleje maleje maleje maleje nie nie
rozciąganie na zmienia zmienia
o 30% o 10% o 30% o 20% o 40-70% o 20%
mokro cN/tex się się
- od splotu, tkanina o splocie płóciennym jest bardziej wytrzymała niż tkanina z tego
samego surowca, ale wykonana splotem atłasowym,
- liczności nitek, tkaniny o dużej liczności nitek są bardziej wytrzymałe od tkanin luz
no
tkanych,
- wykończenia, spilśnianie lub pokrywanie apreturami wzmacnia tkaninę, drapanie osłabia
jej konstrukcję.
Jednym ze sposobów określania wytrzymałości tkanin na rozerwanie jest wyznaczenie
maksymalnej siły i wydłużenia względnego przy maksymalnej sile metodą paska (norma PN-
EN ISO 13934-1). Badanie polega na zarejestrowaniu podczas rozciągania maksymalnej siły
oraz odpowiadającego maksymalnej sile wydłużenia bezwzględnego.
Wydłużenie bezwzględne jest to przyrost długości próbki roboczej wywołany działaniem
siły. Wydłużenie względne wyznacza się jako stosunek wartości wydłużenia bezwzględnego
próbki roboczej przy maksymalnej sile do jej długości początkowej. Wydłużenie względne
podaje się w procentach.
l1-l0
"l
� = �"100% = �"100%
l0 l0
gdzie:
"l  przyrost długości próbki, mm,
l0  długość początkowa próbki, mm,
l1  długość próbki oznaczona przy maksymalnej sile, mm.
Pomiar siły maksymalnej i wydłużenia przy sile maksymalnej przeprowadza się za
pomocą maszyn wytrzymałościowych zwanych potocznie zrywarkami (rys. 27).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
1
Rys. 27. Maszyna wytrzymałościowa
y
ródło: Opracowanie własne.
Oznaczenie polega na tym, że odpowiednio przygotowane próbki tkaniny pobrane
wzdłuż osnowy i wątku o określonych wymiarach mocuje się między dwoma szczękami
zrywarki (1). Jedna szczęka wprawiana jest w ruch, ciągnie ona ze wzrastającą siłą pasek
tkaniny, aż do pęknięcia. Wartość siły maksymalnej i wydłużenia przy tej sile odczytuje się
na urządzeniu rejestrującym (wyświetlacz, komputer) lub na skali.
Wynik oznaczenia podaje się jako średnią arytmetyczną poszczególnych pomiarów,
osobno dla kierunku osnowy i osobno dla kierunku wątku.
4.3.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wskaz
niki charakteryzują właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych?
2. Od czego zależy odporność tkanin na ścieranie?
3. Na czym polega oznaczenie odporności materiałów odzieżowych na ścieranie?
4. Jak oznaczamy wytrzymałość na rozdzieranie materiałów odzieżowych?
5. Od czego zależy wytrzymałość na rozdzieranie materiałów odzieżowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.3.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wpływ rodzaju surowca na odporność tkaniny na ścieranie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin: bawełnianej, wełnianej
i syntetycznej,
3) zapoznać się z normą PN-EN ISO 12947-2,
4) wyciąć próbki robocze z wybranych tkanin i przygotować do badań,
5) wykonać oznaczenie zgodnie z normą (według punktu 3),
6) opisać wpływ rodzaju surowca na odporność tkaniny na ścieranie,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- norma PN-EN ISO 12947-2 Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów na ścieranie
metodą Martindale a. Wyznaczanie zniszczenia próbki,
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- nożyczki, szablon do wycinania próbek, lupa,
- aparat do wyznaczania odporności na ścieranie metodą Martindale a,
- eksykator lub higrostat.
Ćwiczenie 2
Określ wpływ rodzaju splotu tkaniny bawełnianej na wytrzymałość na rozdzieranie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkaniny bawełnianej o zbliżonej
grubości, ale o różnych o splotach: płóciennym, skośnym i satynowym,
3) zapoznać się z normą PN-EN ISO 13937-3,
4) wyciąć próbki robocze z wybranych tkanin i przygotować je do badań,
5) wyznaczyć wartość siły rozdzierającej dla poszczególnych próbek danej tkaniny według
normy (według punktu 3).
W przypadku braku w zrywarce urządzenia wykresowego, po przeprowadzonym
pomiarze odczytać na skali siły zrywarki wskazaną maksymalną siłę rozdzierającą.
6) opisać wpływ rodzaju splotu tkaniny na wytrzymałość na rozdzieranie,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- norma PN-EN ISO 13937-3 Tekstylia. Metody badania rozdzierania płaskich wyrobów.
Część 3. Wyznaczanie siły rozdzierania próbek roboczych w kształcie skrzydełka
(metoda pojedynczego rozdzierania),
- kolekcja materiałów odzieżowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
- nożyczki, przymiar liniowy, szablon do wycinania próbek,
- maszyna wytrzymałościowa.
4.3.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić wskaz
niki określające właściwości wytrzymałościowe
materiałów odzieżowych?

2) wymienić czynniki wpływające na odporność tkanin na ścieranie?

3) określić wpływ rodzaju surowca na odporność tkanin na ścieranie?

4) wymienić czynniki wpływające na odporność tkanin na rozdzieranie?

5) określić wpływ rodzaju splotu tkaniny na wytrzymałość tkanin na
rozdzieranie?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.3.3. Badanie właściwości estetycznych materiałów odzieżowych
4.3.3.1. Materiał nauczania
O estetycznym wyglądzie tkaniny i innych wyrobów włókienniczych decyduje wiele
właściwości: sztywność zginania, odporność na mięcie, odporność na pilling, trwałość
wymiarów, odporność wybarwień na światło, pranie, prasowanie, pot i tarcie.
Sztywność zginania
Sztywność zginania jest to opór, jaki stawia ciało odkształceniom sprężystym
spowodowanym działaniem zewnętrznych sił zginających.
Sztywność zginania wyrobu włókienniczego zależy od sztywności włókien, z których
jest wyprodukowany, struktury przędzy oraz struktury samego wyrobu, a także w dużym
stopniu od procesów wykończalniczych, jakim był poddany.
Wyznacza się ją w celu określenia układalności wyrobu włókienniczego oraz jego
przydatności użytkowej, gdyż cecha ta wpływa między innymi na gniotliwość i podatność
formowania żądanych kształtów odzieży.
Do wyznaczania wskaz
ników sztywności zginania według PN-ISO 9073-7 stosuje się
metodę stałego kąta.
.
Rys. 28. Schemat przyrządu do pomiaru sztywności metodą stałego kąta
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
W metodzie stałego kąta używa się przyrządu (rys. 28), którego głównymi elementami
są: płaszczyzna pozioma (AB), płaszczyzna ukośna (BC) nachylona w stosunku do
płaszczyzny poziomej pod kątem 41�30' oraz przymiar metalowy o wymiarach 400 x 30 x 5 mm
i podziałce elementarnej 1 mm.
Przyrząd w czasie pomiaru powinien być ustawiony dokładnie w płaszczyz
nie poziomej.
Pomiaru dokonuje się przez przesuwanie próbki (2) z prędkością około 10 mm/s,
umieszczonej na płaszczyz
nie poziomej i obciążonej przymiarem metalowym, aż do momentu
gdy koniec paska tkaniny pod własnym ciężarem zetknie się z ukośną płaszczyzną.
Długość zwisającej części paska próbki odczytuje się na przymiarze metalowym (1)
w punkcie B i jest określana jako długość zwisu.
Sztywność zginania (G) oblicza się według wzoru:
3
G = 10-3 �" m �" lg �" g [źNm]
w którym:
m  masa powierzchniowa wyrobu [g/m2 ],
lg  długość gięcia czyli połowa obliczonej średniej długości zwisu próbki [mm],
g  przyspieszenie ziemskie równe 9,806 m/s2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Dla wyrobów o długości gięcia poniżej 20 mm oraz wyrobów o tendencji do skręcania
(więcej niż 45�) lub zwijania sztywność oznacza się metodą pętli (rys.29).
Rys. 29. Schemat przyrządu do wyznaczania sztywności metodą pętli
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Długość pętli jest to odległość między punktem zakleszczenia, a najniższym punktem
zwisającej pionowo próbki (l). Przyrząd składa się z zacisków (2), w których zakleszcza się
próbkę i przymiaru (1) o podziałce elementarnej 1 mm. Po ukształtowaniu paska tkaniny
w pętlę zakleszcza się jego końce długości około 25 mm w zaciskach przyrządu, tak aby
obwód pętli wynosił 250 mm. Po upływie 10 sekund odczytuje się długość pętli
z dokładnością do 1 mm.
Odporność na mięcie
Podatność wyrobu na mięcie się jest zjawiskiem niekorzystnym, gdyż obniża wartość
użytkową odzieży. W czasie użytkowania na tkaninie lub innym wyrobie włókienniczym
tworzą się załamania i zagięcia. Jeżeli powstałe załamania po pewnym czasie nie znikają, to
wyrób ma nieładny wygląd, a jego wartość użytkowa znacznie się obniża. Gniotliwość
wyrobów zależy od:
- rodzaju surowca, tkaniny wytworzone z włókien o małej sprężystości (len, bawełna,
wiskoza, mają tendencję do gniecenia w czasie użytkowania),
- splotu, tkaniny o splotach z dużą liczbą punktów powiązań osnowy z wątkiem (splot
płócienny) stają się sztywne i bardziej podatne na gniecenie niż tkaniny wykonane
splotami o długich przeplotach (splot satynowy i atłasowy),
- wykończenia, tkaniny usztywnione (krochmalone) gniotą się bardziej niż tkaniny
spulchnione, drapane i miękkie; tkaniny gofrowane, a więc mające nierówną
powierzchnię, są odporne na mięcie; również tkaniny pokryte apreturą przeciwgniotliwą
są uodpornione na gniecenie,
- koloru i wyglądu powierzchni, na tkaninach jednobarwnych, jasnych wyraz
niej widać
zagniecenia niż na takich samych tkaninach, ale w ciemnych kolorach; zagniecenia są
również mniej widoczne na tkaninach drukowanych.
Najprościej odporność na mięcie materiałów włókienniczych określa się, gniotąc je
w dłoni, a następnie wyprostowując. Im więcej pozostanie załamań i większy będzie ich kąt,
tym próbka wykazuje mniejszą odporność na gniecenie. Laboratoryjnie odporność na mięcie
określa się kątem mięcia, jaki pozostanie po usunięciu obciążenia między ramionami paska
próbki uprzednio zagiętego o 180� i obciążonego.
Badanie odporności tkanin i innych wyrobów włókienniczych na mięcie przeprowadza się
na aparacie przedstawionym na rys. 30.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Rys. 30. Schemat przyrządu do wyznaczania kąta mięcia: 1  stolik z uchwytami do mocowania próbek,
2  uchwyty do zakleszczania próbek, 3  listwy po których przesuwa się stolik, 4  urządzenie
dociskowe, 5  kątomierz, 6  wskazówki kątomierza, 7,8  pokrętła.
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Paski badanych tkanin umieszcza się na stoliku (1), mocuje w zaciskach (2) i poddaje
działaniu (15 minut) płyty dociskowej (4). Następnie stolik z próbkami przesuwa się do
części pomiarowej aparatu, pozostawia pod przykryciem przez 15 minut (w celu odprężenia),
a następnie za pomocą kątomierza (5) określa się kąt zawarty między wolnym
i przymocowanym ramieniem próbki.
Odporność na pilling
Zjawisko pillingowania się tkanin wełnianych lub dzianin było znane od dawna. Jednak
dopiero wprowadzenie do produkcji surowców z udziałem włókien chemicznych ciętych,
głównie włókien poliamidowych, poliestrowych i poliakrylonitrylowych, ujawniło ujemny
wpływ tego zjawiska na wartość użytkową wyrobu oraz na czas jego użytkowania.
W czasie użytkowania wyrobów włókienniczych, a przede wszystkim z włókien
chemicznych i ich mieszanek, na skutek działania zmiennych sił zewnętrznych
rozciągających, zginających lub tarcia powstaje na powierzchni tkanin (dzianin) pilling.
Charakteryzuje się kuleczkami utworzonymi z zagęszczonych włókien. Podczas
powstawania pillingu najpierw następuje zmechacenie powierzchni włókien, zaczynają się
tworzyć ich skupiska, które w końcu zwijają się w kuleczki, zwane pillami. W przypadku,
gdy do tworzących się pill dostaną się włókna z innych wyrobów, niekorzystny wygląd
(dzianiny) potęguje się, gdyż wówczas najczęściej pille zawierają włókna o różnej barwie.
Takie zmiany powierzchni pogarszają znacznie wygląd estetyczny wyrobu. Odporność
na pilling jest więc jednym z zasadniczych kryteriów oceny jakości tkanin (dzianin). Stąd
wynika konieczność badania tego parametru jako ważnego wskaz
nika warunkującego
estetyczny wygląd odzieży.
Badania laboratoryjne odporności tkanin na pilling przeprowadza się różnymi metodami 
na aparacie o specjalnej konstrukcji lub na przyrządach odpowiednio przystosowanych
do ścierania. Niezależnie od metody badania odporności na pilling przebiega ono w dwóch
etapach:
- uzyskanie za pomocą przyrządu zjawiska pillingu,
- ocena jakościowa i ilościowa pillingu.
Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu można
prowadzić, wykorzystując aparat skrzynkowy  metoda PN-EN ISO 12945-1, bądz
aparat
Martindalea  metoda PN-EN ISO 12945-2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Aparat skrzynkowy (rys. 31) składa się ze skrzynki, zawierającej dwie komory robocze
(1), które wewnątrz wyklejone są płytą styrogumową. Jedna ze ścianek komory stanowi
pokrywę (2), która może być wyjmowana.
Rys. 31. Schemat aparatu skrzynkowego do wyznaczania pillingu: 1  komora robocza, 2  pokrywa komory,
3  oś skrzynki, 4  przekładnia pasowa, 5  silnik elektryczny.
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Próbki robocze badanego materiału składa się prawą stroną do wewnątrz i przeszywa się
w odległości 12 mm od brzegów. Każdą próbkę wywija się do wewnątrz, tak aby prawe
strony znajdowały się na zewnątrz uformowanej rurki. Tak przygotowaną próbkę mocuje się
na wałku gumowym (rys. 32).
Rys. 32. Wałki gumowe do wyznaczania pillingu
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Wałki z próbkami umieszcza się w komorze skrzynki do badania pillingu, którą następnie
zamyka się. Skrzynkę wraz z rurkami obraca się określoną liczbę obrotów, po czym próbki
wyjmuje się i rozpruwa szew. Oceny zmiany wyglądu powierzchni próbki określa się według
skali od 1 do 5 (tabela 4).
Tabela 4. Wizualna ocena pillingu
Żródło: EN ISO 12945-1:2000.
Stopień Opis
5 Brak zmian
4 Powierzchnia lekko zmechacona i/ lub częściowo uformowane pille
3 Powierzchnia umiarkowanie zmechacona i/ lub umiarkowany pilling. Pille
o różnych wymiarach i gęstości częściowo pokrywają powierzchnię próbki
2 Powierzchnia wyraz
nie zmechacona i/ lub wyraz
ny pilling. Pille o różnych
wymiarach i gęstości pokrywają znaczna część powierzchni próbki.
1 Silne zmechacenie powierzchni i/lub intensywny pilling. Pille o różnych
wymiarach i gęstości pokrywają całą powierzchnię próbki.
Trwałość wymiarów
Tkaniny i dzianiny szczególnie wyprodukowane z włókien naturalnych mogą zmieniać
swoje wymiary pod wpływem wilgoci, wody i ciepła, jakie towarzyszą procesom
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
konfekcjonowania, wskutek działania deszczu lub śniegu w czasie użytkowania odzieży
oraz podczas chemicznego czyszczenia.
Zjawisko zmiany wymiarów jest spowodowane zanikaniem odkształceń przędzy,
tworzącej dany wyrób, pod wpływem działania pary lub wody. Odkształcenia przędzy
powstają w czasie procesów technologicznych tkania, dziania i wykończania, w którym
tkaniny i dzianiny są poddawane różnym naprężeniom.
Trwałość wymiarów zależy od:
- surowca: włókna bawełniane lniane i wiskozowe klasyczne mają tendencję
do wykurczania podczas prania. Tkaniny wełniane niewłaściwie konserwowane mogą
ulec także wykurczeniu w wyniku spilśniania,
- wykończenia: nałożone na tkaniny apertury przeciwkurczliwe zapobiegają zmianom
wymiarów podczas prania.
Wyznaczanie zmiany wymiarów przeprowadza się między innymi po:
- zamoczeniu w wodzie,
- praniu ręcznym w temperaturze 40�C,
- praniu mechanicznym w temp. 90�C, (lub 60�C albo 40�C dla tkanin wrażliwych
na wyższą temperaturę),
- prasowaniu.
Wyznaczanie zmiany wymiarów tkanin i dzianin zarówno w kierunku wzdłużnym, jak
i poprzecznym przeprowadza się na aklimatyzowanych i odpowiednio przygotowanych
próbkach według PN-EN ISO 3759:1999 (rys. 33).
Rys. 33. Oznaczenie próbki roboczej do wyznaczania zmiany wymiarów
y
ródło: PN-EN ISO 3759:1998.
Zaznaczone krzyżyki wyszywa się kontrastową nitką lub oznacza niezmywalnym tuszem.
Próbki aklimatyzuje się i mierzy z dokładnością do 1 mm długości zaznaczonych odcinków
między środkami krzyżyków. Następnie poddaje się określonej czynności zamaczania, prania
lub prasowania. Po zakończeniu danej czynności próbki aklimatyzuje się, mierzy ponownie
długość zaznaczonych odcinków i oblicza się zmianę wymiarów Z według wzoru;
lz -l0
Z = �"100[%]
l0
w którym:
l0  długość zaznaczonego odcinka przed praniem, zamaczaniem, prasowaniem
w mm,
lz  długość zaznaczonego odcinka po praniu, zamaczaniu i prasowaniu w mm.
Zmiana wymiarów występuje ze znakiem ujemnym (-) w przypadku zmniejszenia
wymiaru zaznaczonego odcinka po praniu lub dodatnim (+) w przypadku zwiększania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
wymiarów. Zmianę wymiarów tkaniny oblicza się jako średnią arytmetyczną zmian
wymiarów poszczególnych odcinków, osobno dla kierunku osnowy i wątku.
Odporność wybarwień
Pod wpływem działania czynników fizykochemicznych i chemicznych (pranie, światło,
prasowanie, tarcie) zachodzą zmiany w wybarwieniu wyrobu.
Zmieniać się może intensywność, odcień lub żywość barwy. Trwałość wybarwienia
zależy od rodzaju użytego barwnika, metody barwienia oraz wykończenia tkaniny lub innego
wyrobu włókienniczego. Dobrej odporności na światło wymaga się przede wszystkim
na tkaninach przeznaczonych na odzież letnią, aby nie płowiała na słońcu. Dobrej odporności
na tarcie i pot wymaga się przede wszystkim od barwników na tkaninach bieliz
nianych,
sukienkowych i podszewkowych, aby nie brudziły ciała i innej odzieży. Dobrej odporności
na pranie wymaga się od barwników na tkaninach bieliz
nianych oraz tych, które są często
prane, aby pod wpływem proszków nie następowało  farbowanie i zmiana odcienia koloru.
Dobrej odporności na prasowanie wymaga się od barwników na tkaninach ubraniowych,
które w czasie konfekcjonowania poddawane są działaniu prasowania i pary wodnej.
Wyznaczanie odporności wybarwienia polega na poddaniu próbki wyrobu działaniu
określonego czynnika. Gdy zachodzi potrzeba oceny stopnia zabrudzenia bieli, przeprowadza
się badanie wybarwionej próbki łącznie z nie barwionymi tkaninami towarzyszącymi.
Tkaniny te przy badaniu odporności wybarwień na czynniki mokre przekłada się z próbkami
wybarwionymi. Na tkaninę towarzyszącą dobiera się najczęściej tkaninę o splocie
płóciennym i masie 1 m2 100-125 g. Tkanina towarzysząca nie powinna zawierać resztek
chemikaliów ani chemicznie uszkodzonych włókien. Tkaniny towarzyszące z bawełny i lnu
powinny być bielone, a z innych włókien - oczyszczone do stopnia zwykłej bieli.
Badanie próbki wybarwionej przeprowadza się z dwiema tkaninami towarzyszącymi,
z których jedna jest z tego samego rodzaju włókna co próbka badana, druga zaś - z włókna
podanego w tabeli 5.
Tabela 5. Rodzaje tkanin towarzyszących przy badaniu odporności wybarwień na czynniki mokre
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Rodzaj próbki badanej Stosowana próbka towarzysząca
bawełniana wełniana
lniana wełniana
wełniana bawełniana
jedwabna bawełniana
z włókien wiskozowych wełniana
z włókien poliamidowych wełniana lub z włókien wiskozowych
z włókien poliestrowych wełniana
Oceny stopnia odporności wybarwienia dokonuje się wzrokowo oddzielnie na podstawie
zmiany barwy próbki powstałej w wyniku wyznaczania i oddzielnie na podstawie
zabrudzenia nie barwionych tkanin towarzyszących. Podstawą wzrokowej oceny jest zmiana
barwy próbki badanej i próbki nie badanej. Zmianę barwy porównuje się z wzorcową szarą
skalą do oceny stopnia zmiany barwy według PN-EN 20105-A02:1996.
Szara skala (rys. 34) składa się ze skali do oceny stopnia zmiany wybarwień i oceny
stopnia zabrudzenia bieli. Pierwszą z nich stosuje się dla próbek badanych, drugą zaś
dla towarzyszących. Każda z tych skal składa się z pięciu par pasków szarej barwy
naklejonych na czarnym kartonie. Górny pasek w każdej parze, zwany paskiem zasadniczym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
ma jednakową barwę. Dolne paski, zwane towarzyszącymi, mają zmienną intensywność
zabarwienia.
Rys. 34. Szara skala barw
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998
W skali zmiany barwy paski zasadnicze mają barwę ciemnoszarą, a paski towarzyszące 
barwę szarą, lecz o coraz jaśniejszym zabarwieniu. Stopień odporności 5 jest przedstawiony
na skali za pomocą pasków o identycznych barwach ciemnoszarych (brak zmian), natomiast
stopień 1 jest zestawiony z ciemnoszarego paska zasadniczego oraz dużo jaśniejszego paska
towarzyszącego (największa zmiana wybarwienia).
W skali zabrudzenia bieli według PN-EN 20105-A03:1996 paski górne są śnieżnobiałe,
a paski dolne o stopniowo wzrastającym zabrudzeniu (w stopniu 5 pasek jest również
śnieżnobiały.
Przy ocenie odporności wybarwień układa się obok siebie w tej samej płaszczyz
nie
jednakowo ustawione pod względem splotu próbki, a obok umieszcza się komplet wzorców
szarej skali barw. Otaczająca powierzchnia powinna być jednostajnie szara, nieco ciemniejsza
od najciemniejszej barwy szarej skali.
W tabeli 6 podano skale odporności wybarwień na czynniki mokre.
Tabela 6. Skala odporności wybarwień na czynniki mokre
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Stopień Odporność Zmiana wybarwienia
tkaniny badanej tkaniny
towarzyszącej
1 zła bardzo silna bardzo silna
2 mierna silna silna
3 dostateczna znaczna znaczna
4 dobra nieznaczna nieznaczna
5 bardzo dobra niewidoczna niewidoczna
Badanie odporności wybarwień na tarcie przeprowadza się w specjalnych urządzeniach
Crocktester lub Staingtester (rys. 35). Oznaczenie polega na pocieraniu tkaniny barwionej
zwilżoną lub suchą białą tkaniną bawełnianą o splocie płóciennym (batyst) i na określeniu
stopnia zabrudzenia bieli tkaniny trącej według szarej skali.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
2
1
3
Rys. 35. Przyrząd Stainingtester do badania trwałości wybarwień na tarcie
y
ródło: Pfeifer S., Salerno-Kochan R.: Towaroznawstwo włókiennicze. Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, 2001.
Próbki badanej tkaniny mocuje się w uchwycie (3), a następnie na podstawie aparatu (1),
tak aby dłuższy bok próbki był zgodny z kierunkiem przesuwu trzpienia. Próbki z tkanin
wielobarwnych należy umieścić w taki sposób, aby tarcie obejmowało wszystkie kolory, bądz

jeżeli to możliwe wykonać pomiary dla każdej z barw oddzielnie. Następnie na trzpień
urządzenia (2) nakłada się białą tkaninę bawełnianą suchą lub zwilżoną, po czym przesuwa
trzpień po badanej próbce 10 razy w jedną i drugą stronę na odcinku o długości 10 cm.
Po wykonaniu badania usuwa się wszelkie włókienka z powierzchni tkaniny trącej i określa
stopień zabarwienia tej tkaniny, wykorzystując do tego celu szarą skalę. Odporność
wybarwienia na tarcie wyznacza się za pomocą skali stopnia zabrudzenia bieli. Oceny
dokonuje się wzrokowo na podstawie różnicy barwy próbki towarzyszącej (białej)
traktowanej próbką roboczą i pierwotnej (nie poddanej badaniu). Stopień zabrudzenia tkaniny
towarzyszącej określa się wskaz
nikiem liczbowym, odpowiadającym parze pól skali
przedstawiającej taki kontrast jak próbka towarzysząca traktowana i pierwotna.
Odporność wybarwień na tarcie bada się w warunkach suchych i na mokro.
Tabela 7. Skala odporności wybarwień na tarcie
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Stopień Odporność Ścieranie się barwnika
1 zła bardzo silne
2 mierna silne
3 dostateczna znaczne
4 dobra nieznaczne
5 bardzo dobra minimalne
Odporność wybarwień na światło przeprowadza się przy pomocy aparatu Xenotest
do naświetlania światłem sztucznym (rys. 36).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Rys. 36. Aparat Xenotest do naświetlania światłem sztucznym
y
ródło: Katalog firmy Klimatest.
Zasada oznaczenia odporności barwy na światło polega na działaniu sztucznego światła
na próbki badanych materiałów oraz na próbki ośmiu wzorców skali niebieskiej. Oceny
dokonuje się przez porównanie za pomocą szarej skali zmiany barwy wzorców niebieskich
ze zmianą barwy każdej badanej próbki. W tabeli 8 podano skalę odporności wybarwień
na światło.
Tabela 8. Skala odporności wybarwień na światło
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Stopień Odporność Zmiana wybarwienia
1 zła prawie zupełna
2 niedostateczna bardzo silna
3 mierna silna
4 dostateczna dość silna
5 dobra znaczna
6 bardzo dobra nieznaczna
7 celująca minimalna
8 wybitna niewidoczna
A
atwość usuwania brudu
A
atwość usuwania brudu zależy od rodzaju włókna, z którego jest wykonana tkanina oraz
od jej budowy. Z tkanin lnianych brud spiera się lepiej niż z tkanin bawełnianych, z tkanin
rzadkich i porowatych łatwiej niż z gęstych o mocno skręconych nitkach. Tkaniny z włókien
syntetycznych odznaczają się dużą skłonnością do brudzenia się, ponieważ włókna te mają
łatwość elektryzowania się, co sprzyja przyciąganiu cząsteczek kurzu z powietrza
i osadzaniu się ich na powierzchni tkaniny. Jednak w procesie prania brud łatwo daje się
usunąć z ich powierzchni. Jedynie zanieczyszczenia zawierające tłuszcze są trudno usuwalne
z tkanin syntetycznych i powodują trwałe ich zaszarzenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.3.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie właściwości decydują o wyglądzie estetycznym tkaniny i wyrobów
włókienniczych?
2. Jakie czynniki w trakcie użytkowania powodują zmianę wymiarów materiałów
odzieżowych?
3. Jak wyznaczamy trwałość wymiarów po zamoczeniu w wodzie?
4. Jak oznaczamy odporność wybrawień na tarcie na sucho i mokro?
5. Do czego służy szara skala barw?
6. Jak określamy odporności wybarwień przy użyciu szarej skali?
4.3.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyznacz trwałość wymiarów tkanin po zamoczeniu w wodzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z normą: PN-EN ISO 3759:1998 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie
i pomiar próbek płaskiego wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
4) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin wyprodukowanych z różnych
surowców, ale o zbliżonej grubości np. tkanina bawełniana, wiskozowa, syntetyczna,
5) z wybranych tkanin wyciąć po 2 próbki o wymiarach około 15 x 15 cm i aklimatyzować,
6) nanieść na próbkach punkty odległe od siebie o 5 cm według rysunku:
7) zaznaczyć na próbce kierunek osnowy,
8) zmierzyć dokładnie odległości między punktami wzdłuż osnowy i wzdłuż wątku
oddzielnie,
9) zamoczyć próbki w wodzie i po wysuszeniu i wygładzeniu dokonać pomiaru ponownie,
10) wyprasować tkaniny przez zaparzaczkę i ponownie dokonać pomiaru,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
11) obliczyć oddzielnie dla wątku i osnowy zmianę wymiarów według wzoru:
lz -l0
Z = �"100[%]
l0
w którym:
l0  długość zaznaczonego odcinka przed praniem, zamaczaniem, prasowaniem
w mm,
lz  długość zaznaczonego odcinka po praniu, zamaczaniu i prasowaniu w mm.
12) zapisać wyniki pomiarów,
13) porównać zmianę wymiarów oznaczoną dla poszczególnych rodzajów tkanin,
14) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- norma PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,
- norma PN-EN ISO 3759:1998 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar płaskiego
wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów,
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- przymiar liniowy,
- nożyczki,
- igła z nitką,
- naczynie do zamaczania w wodzie
- eksykator lub higrostat.
Ćwiczenie 2
Wyznacz odporność wybarwień tkaniny na tarcie na sucho.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z normą: PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych.
Wyznaczanie odporności wybarwień na tarcie,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii,
3) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin kolorowych wykonanych
z różnych surowców (bawełna, poliester, wełna) i poddać je aklimatyzacji,
4) na trzpień aparatu do badania odporności wybarwień zamocować białą tkaninę
bawełnianą suchą,
5) uruchomić aparat, który zatrzyma się po wykonaniu 10 suwów,
6) zdjąć z trzpienia aparatu tkaninę bawełnianą i sprawdzić w jakim stopniu została
zabrudzona,
7) określić odporność tkanin na tarcie suche wykorzystując do tego celu szarą skalę,
8) porównać wyniki badań uzyskane dla poszczególnych rodzajów tkanin,
9) wkleić do zeszytu próbki tkaniny trącej przed badaniem i po badaniu,
10) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- norma PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
odporności wybarwień na tarcie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- aparat do badania odporności na tarcie,
- szara skala do oceny stopnia zmiany bieli
- nożyczki,
- tkanina bawełniana,
- eksykator lub higrostat.
Ćwiczenie 3
Wyznacz odporność wybarwień na tarcie na mokro.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z normą: PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych.
Wyznaczanie odporności wybarwień na tarcie,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii,
3) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin kolorowych wykonanych
z różnych surowców (bawełna, poliester, wełna) i aklimatyzować,
4) na trzpień aparatu do badania odporności wybarwień zamocować biała tkaninę
bawełnianą mokrą,
5) uruchomić aparat, który zatrzyma się po wykonaniu 10 suwów,
6) zdjąć z trzpienia aparatu tkaninę bawełnianą, wysuszyć ją i sprawdzić w jakim stopniu
została zabrudzona,
7) określić odporność tkanin na tarcie mokre wykorzystując do tego celu szarą skalę,
8) porównać wyniki badań uzyskane dla poszczególnych rodzajów tkanin,
9) wkleić na arkusz papieru próbki tkaniny trącej,
10) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- norma PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,
- norma PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
odporności wybarwień na tarcie,
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- aparat do badania odporności wybarwień na tarcie,
- szara skala do oceny stopnia zmiany bieli,
- nożyczki,
- tkanina bawełniana,
- woda destylowana,
- suszarka laboratoryjna,
- eksykator lub higrostat.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
4.3.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić właściwości materiałów odzieżowych decydujące o estetyce
wyrobu gotowego?

2) przygotować próbkę do oznaczenia zmiany wymiarów po zamoczeniu
w wodzie?

3) oznaczyć zmianę wymiarów próbek po zamoczeniu w wodzie?

4) określić wpływ rodzaju surowca na zmianę wymiarów materiału po
zamoczeniu w wodzie?

5) oznaczyć odporność wybarwień materiałów włókienniczych na tarcie
na sucho?

6) oznaczyć odporność wybarwień materiałów włókienniczych na tarcie
na mokro?

7) ocenić odporność wybarwień na tarcie za pomocą szarej skali?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
4.4. Właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych
4.4.1. Materiał nauczania
Właściwości konfekcyjne tkanin charakteryzują zachowanie się tkaniny w procesach
związanych z wyrobem odzieży. Na ich podstawie ustala się pewne warunki procesu
technologicznego, liczbę warstw tkaniny do rozkroju, szerokość szwów, liczbę ściegów na
centymetr, rodzaj i grubość nici do szycia, sposób i temperaturę prasowania. Właściwości
konfekcyjne materiałów odzieżowych charakteryzowane są przez następujące wskaz
niki:
- układalność,
- wygląd powierzchni tkaniny,
- śliskość,
- podatność na rozciąganie,
- opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju,
- strzępienie się tkaniny,
- rozsuwanie się nitek w szwach,
- termiczne właściwości tkanin.
Miękkość i układalność
Miękkość, układalność, czyli podatność na marszczenie się i układanie wpływają
na wybór odpowiedniego fasonu odzieży.
Do pomiaru układalności wielokierunkowej tkanin służy przyrząd przedstawiony na rys.
37.
Rys. 37. Schemat aparatu do wyznaczania układalności wielokierunkowej
y
ródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.
Przyrząd ten składa się z obudowy (7), której górną ściankę stanowi ekran (6). Na
ekranie obrysowuje się rzut próbki tkaniny (3). Widok rzutu tkaniny można obserwować
po włączeniu z
ródła światła (5). Wysuwana płyta (8) służy do ułożenia próbki, a następnie
do jej zaciśnięcia między tarczą podtrzymującą (1), położoną wcześniej w wycięciu płyty,
a tarczą zaciskową (2) połączoną z trzpieniem (4).
Próbka pod wpływem własnego ciężaru odkształca się przyjmując sfałdowany kształt
(rys. 38).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Rys. 38. Kształt szablonu do wycinania próbek i widok sfałdowanej próbki
y
ródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.
Wygląd powierzchni tkaniny
Wygląd powierzchni tkaniny odgrywa dużą rolę przy rozkroju tkanin. W przypadku
tkaniny o powierzchni pokrytej włosem należy ustalić kierunek włosa w odzieży i uwzględnić
go przy układaniu szablonów oraz układaniu warstw tkaniny do rozkroju, a także
przy prasowaniu.
Tkaniny o drobnych wzorach bezkierunkowych nie stwarzają specjalnych trudności przy
układaniu form do kroju. Natomiast tkaniny deseniowane, w kratę, w duże niesymetryczne
wzory wymagają specjalnego opracowania układu kroju. W tych przypadkach przewiduje się
większe zużycie tkanin na dany fason odzieży niż w przypadku tkanin gładkich lub
o drobnych wzorach.
Śliskość tkaniny
Śliskość tkaniny zależy od charakteru jej powierzchni i ma znaczenie przy układaniu
tkanin w warstwy do rozkroju i przy szyciu. Tkaniny o gładkiej powierzchni ze sztucznego
włókna i włókien syntetycznych zsuwają się i przemieszczają przy układaniu w warstwy jak
również przy rozkroju. Dlatego układa się je w niewielkiej liczbie warstw i spina uchwytami
zaciskającymi.
Podatność na rozciąganie
Podatność na rozciąganie tkanin utrudnia układanie ich w warstwach (warstowanie)
i rozkrój. W tym przypadku należy ostrożnie i umiejętnie obchodzić się z tkaniną.
Opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju
Opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju jest różny w zależności od rodzaju tkaniny 
trudniejsze od innych są do rozkroju tkaniny lniane. Na stopień oporu przy rozkroju wpływa
gęstość tkaniny i apretura usztywniająca.
Strzępienie się tkaniny
Strzępienie się tkaniny wpływa na mniejszą trwałość szwów i powoduje konieczność
powiększania ich szerokości 1,5 do 2 razy w porównaniu z tkaninami nie strzępiącymi się.
Strzępienie się tkaniny zmusza do wprowadzenia dodatkowej operacji obrzucania szwów oraz
zwiększa normy zużycia materiałów podstawowych i dodatków.
Przesuwalność nitek w szwach
Rozsuwanie nitek w szwach występuje w tkaninach o rzadkim przeplataniu się gładkich
nitek osnowy i wątku. Nitki rozsuwają się zazwyczaj w tych szwach, które w czasie
użytkowania ulegają wielokrotnemu rozciąganiu, a więc najczęściej w szwach łokciowych,
w tylnym środkowym szwie spodni. Szwy w tkaninach, w których nitki łatwo rozsuwają się
powinny być szersze, a ścieg gęstszy.
Przesuwalność nitek w szwie oznacza się na zrywarce według PN-76/P-04616. Próbki
badanej tkaniny o wymiarach 75 x 250 mm wycięte wzdłuż osnowy i wątku składa się na pół,
przeszywa równolegle do linii złożenia w odległości 10 mm od brzegu i przecina wzdłuż
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
zagięcia. Próbki zakleszcza się w zaciskach zrywarki na szerokości 25 mm i rozciąga
do momentu uzyskania odpowiedniej wartości siły:
- dla tkanin cienkich  73,5 N,
- dla tkanin grubszych - 117,7 N.
W momencie uzyskania odpowiedniej wartości siły zatrzymuje się zrywarkę i mierzy
z dokładnością 1 mm przesunięcie nitek w szwie, w miejscu maksymalnego prześwitu
(rys. 39).
Rys. 39. Widok próbki po przesunięciu nitek w szwie
y
ródło: PN-76/P-04616.
Termiczne właściwości tkanin
W procesie konfekcjonowania może nastąpić osłabienie tkaniny na skutek działania
wysokiej temperatury w czasie prasowania, przy czym zmniejszenie wytrzymałości następuje
znacznie wcześniej niż pojawienie się śladów przypalenia tkaniny. W związku z tym należy
przestrzegać stosowania odpowiedniej temperatury przy prasowaniu tkanin z poszczególnych
rodzajów włókien.
Tabela 9. Zalecane maksymalne temperatury prasowania
y
ródło: Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa 1999.
Rodzaj włókna zastosowanego w tkaninie Zalecana maksymalna
temperatura prasowania
(oC)
Len 210
Bawełna 210
Wełna 160
Jedwab naturalny 160
Włókno wiskozowe 160
Włókno poliamidowe (Stilon) 120
Włókno poliestrowe (Elana) 160
Włókno poliakrylonitrylowe (Anilana) 120
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są właściwości konfekcyjne tkanin?
2. Jakie wskaz
niki charakteryzują właściwości konfekcyjne tkanin?
3. W jakich procesach wytwarzania odzieży uwzględnia się wygląd powierzchni materiału
odzieżowego?
4. Jak oznaczamy przesuwalność nitek w szwie?
5. Od czego zależy przesuwalność nitek w szwie?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wpływ wyglądu powierzchni materiałów odzieżowych na postępowanie przy ich
rozkroju.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać cztery próbki tkanin o różnym wyglądzie
powierzchni,
2) opisać wygląd powierzchni poszczególnych próbek,
3) wybrane próbki nakleić na dwa arkusze papieru, oddzielnie próbki o wyglądzie
wymagającym przy rozkroju specjalnego układu szablonów (zestaw A) i oddzielnie
próbki, których wygląd powierzchni nie stwarza potrzeby specjalnego układu szablonów
(zestaw B),
4) uzasadnić konieczność stosowania przy rozkroju specjalnego układu szablonów
dla próbek zestawu A,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- dwa arkusze papieru formatu A4.
Ćwiczenie 2
Określ wpływ rodzaju splotu tkaniny na przesuwalność nitek w szwie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
2) z kolekcji materiałów włókienniczych wybrać trzy materiały wykonane z tego samego
surowca, ale o różnych splotach,
3) zapoznać się z normą PN-76/P-04616,
4) wyciąć po trzy próbki o wymiarach 75 x 250 mm z każdej tkaniny wzdłuż wątku
i osnowy,
5) złożyć próbki na pół i przeszyć je jednakowym ściegiem równolegle do linii złożenia
w odległości 10 mm od brzegu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
6) przeciąć próbki wzdłuż zagięcia,
7) próbki kolejno zakleszczać w uchwytach zrywarki na szerokości 25 mm i rozciągać
do momentu uzyskania odpowiedniej siły:
8) dla tkanin cienkich 73,5 N,
9) dla tkanin grubszych 117,7 N, a następnie zatrzymać zrywarkę,
10) zmierzyć z dokładnością do 1 mm przesunięcie nitek w szwie w miejscu maksymalnego
prześwitu,
11) porównać wyniki uzyskane dla poszczególnych tkanin, sporządzając wykres słupkowy,
12) scharakteryzować tkaniny, w których przesuwalność nitek była największa i najmniejsza.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- PN-76/P-04616 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie przesuwalności
nitek,
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- przymiar liniowy o dokładności 1 mm,
- nożyczki,
- maszyna szyjąca stębnowa,
- zrywarka laboratoryjna.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić wskaz
niki charakteryzujące właściwości konfekcyjne tkanin?

2) określić wpływ wyglądu powierzchni materiałów odzieżowych na
postępowanie przy ich rozkroju?

3) wskazać próbki o wyglądzie wymagającym przy rozkroju specjalnego
układu szablonów?

4) oznaczyć przesuwalność nitek w miejscach zszycia próbek tkanin?

5) Wyjaśnić od czego zależy przesuwalność nitek w szwie tkaniny?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4.5. Właściwości specjalne materiałów odzieżowych
4.5.1. Materiał nauczania
Zastosowanie materiałów włókienniczych do wytwarzania odzieży o specjalnym
przeznaczeniu wymaga spełnienia przez nie określonych parametrów, między innymi
wysokiej wodoodporności, odporności na deszcz, oleofobowości.
Wodoodporność
Wodoodporność  jest to właściwość wyrobu włókienniczego, polegająca na
nieprzepuszczaniu wody przy stałym lub wzrastającym ciśnieniu. Wskaz
nikami
wodoodporności mogą być:
- wartość ciśnienia hydrostatycznego potrzebna do przeniknięcia przez próbkę pierwszych
trzech kropel wody, przy stopniowym podwyższaniu ciśnienia wody działającej
na powierzchnię próbki,
- czas potrzebny do przejścia przez próbkę pierwszych trzech kropel, przy stałym ciśnieniu
wody działającym na powierzchnię próbki,
- ilość wody przenikającej przez próbkę, przy stałym ciśnieniu wody działającym na jej
powierzchnię.
Właściwości wodoodporne wyrobu zależą od rodzaju przędzy, budowy tkaniny, ciśnienia
hydrostatycznego i czasu działania wody. Wodoodporność wyznacza się za pomocą
penetrometru (rys. 40) lub metodą niecki (rys. 41).
Rys. 40. Schemat penetrometru
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.
Penetrometr składa się z cylindra (1) napełnionego wodą destylowaną, który może być
opuszczany lub podnoszony wzdłuż prowadnicy. Cylinder jest połączony gumowym wężem
(6) z głowicą (2), na której mocowana jest próbka (3) za pomocą pierścienia (4) i uszczelek
gumowych. Głowica jest połączona z manometrem (5) zaopatrzonym w skalę milimetrową.
Manometr i głowica przed pomiarem muszą być tak ustawione, aby punkt zerowy manometru
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
znajdował się na poziomie płaszczyzny zamocowania próbki. Aparat umożliwia pomiar
ciśnienia w zakresie od 0 do 45 hPa, czyli od 0 do 500 mm słupa wody.
Badanie wodoodporności polega na stałym zwiększaniu słupa wody z prędkością 1,7
mm/s, co uzyskuje się przez przesuwanie szklanego cylindra napełnionego wodą. Po ukazaniu
się trzeciej kropli na powierzchni badanej próbki odczytuje się wartość ciśnienia na skali
rurki manometrycznej.
Prostszym sposobem wyznaczania wodoodporności metodą hydrostatyczną jest tzw.
metoda niecki.
Rys. 41. Urządzenie do wyznaczania wodoodporności metodą niecki
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.
Na czworokątnej ramce drewnianej umocowanej na nóżkach zawiesza się badaną, zmiętą
tkaninę uformowaną w woreczek, do którego nalewa się wodę destylowaną. Miarą
wodoodporności jest czas, w jakim badana próbka nie będzie przepuszczać wody.
Odporność na deszcz
Odporność na deszcz określa się za pomocą wskaz
ników:
- nasiąkliwość, to jest przyrost masy próbki w ciągu określonego działania sztucznego
deszczu w ustalonych warunkach,
- przepuszczalność wody, to jest objętość wody, która przenika przez próbkę podczas
padania sztucznego deszczu w ustalonych warunkach, wyrażona w cm3/dm2.
Do wyznaczania odporności na deszcz wyrobów włókienniczych według PN-91/P-04629
stosuje się przyrząd typu FF-10 oraz przyrząd według Bundesmanna.
Rys. 42. Schemat przyrządu FF-10
y
ródło: Konecki W.: Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych. Cz.II , Wydawnictwo Politechniki
A
ódzkiej, A
ódz
, 1996.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
Aparat do badania odporności na deszcz (rys. 42) składa się ze zbiornika (2) o pojemności
1,5 dm3 z ciągłym dopływem (5) i przepływem (6) w celu utrzymania stałego natężenia
przepływu wody. Woda wypływa przez znormalizowane sitko (1) zawierające 19 otworów
o średnicy 0,7-0,8 mm rozmieszczonych na dwóch współśrodkowych okręgach (rys. 43).
Rys. 43. Sitko przyrządu FF-10
y
ródło: Konecki W.: Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych. Cz. II , Wydawnictwo Politechniki
A
ódzkiej, A
ódz
, 1996.
Próbka (4) mocowana jest na naczyniu (3), w którym zbierana jest woda, jaka przeniknęła
przez próbkę. Naczynie z próbką znajduje się w odległości 500 mm poniżej środka sitka
i może być ustawione w położeniu poziomym bądz
pochylone pod katem 45 stopni
w stosunku do poziomu.
Aklimatyzowane próbki po zważeniu mocuje się na naczyniu aparatu, lekko je naprężając.
Próbkę poddaje się działaniu sztucznego deszczu przez 1,5, 10, 30 lub 60 minut w zależności
od rodzaju badanego materiału. Po upływie ustalonego czasu padania deszczu zdejmuje się
próbkę z naczynia, lekko osusza i wycina się ze środkowej części kwadrat o wymiarach
100 x 100 mm i natychmiast waży. Z naczynia umieszczonego w przyrządzie pod próbką
przelewa się zebraną w nim wodę do cylindra miarowego i mierzy jej objętość.
Na podstawie otrzymanych wyników pomiarów oblicza się średnią nasiąkliwość wyrobu
oraz średnią przepuszczalność wody przez wyrób.
Oleofobowość
Zastosowanie materiałów odzieżowych na niektóre wyroby, ubrania robocze, wymaga od
nich odporności na zabrudzenia typu tłuszczowego. Efekt ten uzyskuje się przez zastosowanie
szlachetnych wykończeń tkanin z wykorzystaniem związków fluoroorganicznych 
wykończenie oleofobowe.
Wyznaczenie efektu oleofobowego według PN-P-84525:1998 Odzież robocza. Ubrania
robocze. Załącznik A, polega na nanoszeniu na wyrób kropel określonej mieszaniny płynnych
węglowodorów (olej parafinowy, n-heptan) i na ocenie zachowania się ich w ustalonym
czasie.
Efekt oleofobowy ocenia się wizualnie obserwując kształt kropli oraz tkaninę:
1  kulisty kształt kropli oznacza, że tkanina nie została zwilżona  wynik pozytywny,
2  spłaszczona kropla, bez zwilżenia tkaniny, wynik niejednoznaczny, badanie należy
powtórzyć,
3  kropla rozpływa się i zwilża tkaninę  wynik negatywny,
4  kropla wsiąka w próbkę, zwilżając tkaninę  wynik negatywny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy wodoodpornością tkanin i od czego zależy?
2. Jakie znasz metody wyznaczania wodoodporności?
3. Na czym polega wyznaczanie odporności na deszcz?
4. W jaki sposób wyznaczamy efekt oleofobowy tkanin?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wpływ rodzaju surowca i wykończenia tkanin na wodoodporność.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
a) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
b) z kolekcji materiałów włókienniczych wybrać tkaninę: bawełnianą, stilonową i ortalion,
c) zawiesić nad zlewką próbkę tkaniny uformowaną w woreczek (nieckę),
d) nalewać do woreczka powoli wodę i mierzyć czas do momentu pojawienia się pierwszej
kropli po drugiej stronie materiału,
e) w taki sam sposób wykonać badania ze wszystkimi próbkami,
f) porównać szybkości przemakania poszczególnych tkanin,
g) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolekcja materiałów odzieżowych,
- przymiar liniowy o dokładności 1 mm,
- nożyczki,
- zlewka,
- sekundomierz.
Ćwiczenie 2
Określ oleofobowość materiałów odzieżowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
2) z kolekcji materiałów włókienniczych wybrać trzy tkaniny przeznaczone na odzież
roboczą,
3) zapoznać się z normą PN-P-84525:1998 ,
4) ocenić efekt oleofobowy poszczególnych próbek wizualnie, obserwując kształt kropli
oraz tkaninę.,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 PN-P-84525:1998 Odzież robocza. Ubrania robocze. Załącznik A  Wyznaczanie efektu
oleofobowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
 kolekcja materiałów przeznaczonych na odzież roboczą,
 przymiar liniowy o dokładności 1 mm,
 nożyczki,
 odczynniki: olej parafinowy, n-heptan,
 pipeta,
 wkraplacz farmaceutyczny,
 kolby stożkowe ze szlifem,
 sekundomierz.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić wskaz
niki określające właściwości specjalne materiałów
odzieżowych

2) wyznaczyć wodoodporność tkanin

3) ocenić wpływ rodzaju surowca na wodoodporność tkanin

4) ocenić wpływ sposobu wykończenia na wodoodporność tkanin

5) oznaczyć efekt oleofobowy tkanin

6) określić od czego zależy oleofobowość tkanin

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
5. Test zawiera 15 pytań, w tym:
- 9 poziomu podstawowego,
- 6 poziomu ponadpodstawowego.
Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest
prawdziwa.
Pytania poziomu ponadpodstawowego oznaczono gwiazdką (*).
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadań na póz
niej i wróć do niego kiedy zostanie Ci wolny czas.
9. Za rozwiązanie testu możesz otrzymać następujące oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 6 zadań poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań, w tym co najmniej 2 poziomu
ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie co najmniej 13 zadań, w tym co najmniej 4 poziomu
ponadpodstawowego.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
Zestaw pytań testowych
1. Wełna jest surowcem niezbędnym do produkcji:
a) włóknin klejonych,
b) przędzin,
c) filców,
d) materiałów przeszywanych.
2. Celem badań laboratoryjnych jest:
a) szybka ocena właściwości,
b) zaangażowanie zmysłów,
c) uzyskanie dokładnych wyników liczbowych,
d) ocena użytkowa.
3. Która z podanych grup wskaz
ników określa właściwości higieniczne materiałów
odzieżowych:
a) przepuszczalność powietrza i sztywność zginania,
b) higroskopijność i układalność,
c) higroskopijność i przepuszczalność powietrza,
d) wodochłonność i odporność wybarwień na światło.
4. Przy wykorzystaniu Xenotestu oznaczamy:
a) odporność wybarwień na światło,
b) odporność tkanin na ścieranie,
c) odporność wybarwień na tarcie,
d) odporność wybarwień na czynniki mokre.
5*.Najniższą higroskopijność mają tkaniny:
a) wiskozowe,
b) elanowe,
c) bawełniane,
d) wełniane.
6*. Technologia wytwarzania przędzin gładkich Malimo polega na:
a) przeszyciu ściegiem łańcuszkowym za pomocą osnowy łączącej nałożonych na
siebie nitek osnowy i wątku,
b) wszywaniu w spód (z tkaniny) nitek uformowanych wcześniej w pętelki,
c) na przeszywaniu runa włókien ściegiem łańcuszkowym,
d) na przekłuwaniu runa włókien za pomocą specjalnych igieł z nacięciem.
7*. Masa próbki tkaniny po zanurzeniu w wodzie i ocieknięciu wynosi 6,50 g, a masa próbki
aklimatyzowanej wynosi 3,25 g. Wodochłonność tkaniny wynosi:
a) 85%,
b) 100%,
c) 120%,
d) 90%.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
8*. Decydujący wpływ na przepuszczalność powietrza tkaniny wywiera:
a) rodzaj włókna i kolor tkaniny,
b) higroskopijność tkaniny i łatwość usuwania brudu,
c) sprężystość i zdolność do pillingu,
d) budowa i wykończenie tkaniny.
9*. Tkanina przeciera się szybciej, jeśli siła tarcia działa:
a) pod kątem 45� do powierzchni tkaniny,
b) pod kątem 60� do powierzchni tkaniny,
c) pod kątem 120� do powierzchni tkaniny,
d) pod kątem 90� do powierzchni tkaniny.
10. Wytrzymałość na rozciąganie tkaniny zależy od:
a) splotu i śliskości tkaniny,
b) rodzaju surowca, splotu, liczności nitek,
c) rodzaju surowca, wodochłonności,
d) sposobu wykończenia i układalności.
11. Właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych charakteryzują:
a) wodochłonność i układalność,
b) rozsuwanie nitek w szwach i strzępienie się tkaniny,
c) śliskości tkaniny i przepuszczalność pary wodnej,
d) higroskopijność i układalność.
12. Specjalnego opracowania układu kroju wymagają tkaniny o powierzchni:
a) we wzory bezkierunkowe,
b) w kropki,
c) we wzory jednokierunkowe,
d) jednokolorowe.
13. Właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych charakteryzują:
a) odporność na ścieranie i wytrzymałość na rozdzieranie,
b) odporność na ścieranie i odporność wybarwień na tarcie,
c) odporność na ścieranie i sztywność zginania,
d) odporność na mięcie i trwałość wymiarów.
14. Niebieska skala stosowana jest w ocenie:
a) odporności wybarwień na tarcie,
b) odporności wybarwień na światło,
c) odporności wybarwień na czynniki mokre,
d) odporności tkaniny na ścieranie.
15. Właściwości specjalne materiałów odzieżowych charakteryzuje:
a) oleofobowość i sztywność zginania,
b) higroskopijność i przepuszczalność powietrza,
c) oleofobowość, wododporność, odporność na deszcz,
d) sztywność zginania i układalność.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Określanie właściwości materiałów odzieżowych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Numer
Odpowiedz

Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
6. LITERATURA
1. Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP,
Warszawa 1999
2. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2. Stowarzyszenie
Oświatowców Polskich, Toruń 2000
3. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 3. Stowarzyszenie
Oświatowców Polskich, Toruń 2000
4. Krawiectwo. Materiałoznawstwo  podręcznik tłumaczony z języka niemieckiego przez
Samek P. WSiP, Warszawa 1999
5. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy, WSiP, Warszawa 1986
6. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. WSiP, Warszawa 1998
8. Normy:
- PN-80/P-04635 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
higroskopijności
- PN-72/P-04734 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
wodochłonności
- PN-89/P-04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie przepuszczalności
powietrza
- PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań
- PN-EN ISO 12947-1 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów
na ścieranie metodą Martindale`a. Przyrząd do badania odporności na ścieranie
- PN-EN ISO 12947-2 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów
na ścieranie metodą Martindale`a. Wyznaczanie zniszczenia próbki
- PN-EN ISO 12947-3 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów
na ścieranie metodą Martindale`a. Wyznaczanie ubytku masy
- PN-EN ISO 12947- Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów
na ścieranie metodą Martindale`a. Oznaczanie zmiany wyglądu
- PN-79/P-04738 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
wytrzymałości na przebicie
- PN-EN ISO 13938-2 Tekstylia. Wypychanie płaskich wyrobów. Część 2. Metoda
pneumatyczna wyznaczania wytrzymałości na wypychanie i wyoblenie przy
pęknięciu
- PN-EN ISO 13937-3 Tekstylia. Metody badania rozdzierania płaskich wyrobów.
Wyznaczanie siły rozdzierania próbek roboczych w kształcie skrzydełka (metoda
pojedynczego rozdzierania)
- PN-EN ISO 13934-1 Tekstylia. Właściwości płaskich wyrobów przy rozciąganiu.
Wyznaczanie maksymalnej siły i wydłużenia względnego przy maksymalnej sile
metodą paska
- PN-ISO 9073-7 Tekstylia. Metody badania włóknin. Wyznaczanie długości gięcia
- PN-EN ISO 12945-1 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego
wyrobu do mechacenia i pillingu. Skrzynkowa metoda badania pillingu
- PN-EN ISO 12945-2 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego
wyrobu do mechacenia i pillingu. Zmodyfikowana metoda Martindale`a
- PN-EN ISO 3759 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego
wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów
- PN-EN 20105-A02 Tekstylia. Badanie odporności wybarwień. Szara skala
do oceny zmiany barwy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
- PN-EN 20105-A03 Tekstylia. Badanie odporności wybarwień. Szara skala
do oceny zabrudzenia bieli
- PN-76/P-04616 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
przesuwalności nitek
- PN-91/P-04629 Tekstylia. Wyznaczanie odporności na deszcz
- PN-P-84525 Odzież robocza. Ubrania robocze. Załącznik A. Wyznaczanie efektu
oleofobowego
- PN-87/P-04908 Metody badań wybarwień włókienniczych. Wyznaczanie
odporności na tarcie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72