Zagadka nadciĘnienia
Richard S. Cooper, Charles N. Rotimi i Ryk Ward
niemal wszystkich Amerykanów z wiekiem
stopniowo wzrasta ciĘnienie ttnicze krwi,
Ua u prawie 25% z nich przekracza granic mi-
dzy wartoĘciami uznanymi za prawid"owe a nadciĘnie-
niem (medyczny termin okreĘlający utrzymujące si wy-
sokie ciĘnienie krwi). To z kolei moŻe niepostrzeŻenie
prowadzi do chorób serca, udaru mózgu i niewydolno-
Ęci nerek, przyczyniając si do oko"o 500 tys. zgonów
rocznie. Sytuacja czarnoskórych Amerykanów jest jesz-
cze bardziej groęna: 35% cierpi na nadciĘnienie. Co gor-
sza, choroba ta jest szczególnie zabójcza dla w"aĘnie tej
populacji, prowadząc do zgonu 20% czarnych obywate-
li USA dwukrotnie tylu co bia"ych.
Zwykle t"umaczy si t nierównoĘ pomidzy bia-
"ymi i czarnymi tym, Że osoby pochodzące z Afryki są
wewntrznie podatne na wysokie ciĘnienie krwi z po-
wodu kilku niejasno zdefiniowanych aspektów ich struk-
tury genetycznej. WyjaĘnienie to nie jest jednak zado-
walające, a nas wrcz niepokoi, poniewaŻ jak postaramy
si wykaza, nie w pe"ni znajduje odzwierciedlenie w do-
stpnych dowodach. Ponadto takie rozumowanie zda-
je si wynika z rasistowskiego charakteru wielu badał
dotyczących zdrowotnoĘci spo"eczełstwa, co czasami
prowadzi do uproszczonych interpretacji podkreĘlają-
cych waŻny wp"yw cech rasowych, czyli genetycznych.
Rasa, zamiast by postrzegana jako czynnik warunku-
jący wiele innych parametrów (np. socjoekonomicznych)
wp"ywających na przebieg schorzeł, staje si pod"oŻem
choroby.
YORAM LEHMANN Peter Arnold, Inc. YORAM LEHMANN Peter Arnold, Inc. TOMPIX Peter Arnold, Inc.
74 WIAT NAUKI Kwiecieł 1999
DANIELS & DANIELS
Winą za powszechne wystpowanie nadciĘnienia
u Afroamerykanów czsto obarcza si jedynie geny.
A przecieŻ nieliczne przypadki tej choroby w Afryce wskazują,
Że przyczynia si do niej takŻe Ęrodowisko
Aby zrozumie, dlaczego u Amerykanów pochodzenia W pewnym sensie sytuacja ta przypomina próby zidentyfiko-
afrykałskiego obserwuje si wysokie ciĘnienie krwi, naleŻy wania przyczyn raka p"uca w spo"eczełstwie, w którym wszy-
najpierw odrzuci tradycyjne hipotezy dotyczące ras i uzna, scy palą: bez grupy kontrolnej z"oŻonej z osób niepalących
Że na powstanie nadciĘnienia sk"ada si wiele róŻnych przy- badacze nigdy nie dowiedzieliby si, Że palenie ma tak silny
czyn. NaleŻą do nich na przyk"ad z"oŻone oddzia"ywania związek z powstawaniem tego schorzenia.
pomidzy czynnikami zewntrznymi (np. stresem czy dietą),
fizjologia (uk"ady biologiczne, które regulują ciĘnienie krwi) Lekcja historii
i geny. Tylko analiza powiązał midzy tymi trzema pozio-
mami pozwoli naukowcom naprawd poją, jak rozwija si Rozwiązania problemu szukaliĘmy w Afryce. W 1991 roku
nadciĘnienie. Wiedza ta umoŻliwi potem badaczom udziele- rozpoczliĘmy projekt badawczy dotyczący afrykałskiej dia-
nie odpowiedzi na pytanie, dlaczego choroba ta jest tak roz- spory, bdącej skutkiem przymusowej migracji z zachod-
powszechniona wĘród Afroamerykanów i jakie postpowa- niej Afryki midzy XVI a XIX wiekiem. Jest to haniebny roz-
nie bdzie najlepsze w stosunku do wszystkich pacjentów. dzia" dziejów Ęwiata. Szacuje si, Że w tym czasie europejscy
Jeden ze sposobów wyjaĘnienia prawdziwego wp"ywu handlarze niewolników kupili lub schwytali na zachodnim
czynników Ęrodowiskowych polega"by na uchwyceniu pod-
"oŻa genetycznego wspólnego dla wszystkich ludzi zamiesz-
kujących odmienne Ęrodowiska i skupienie si na róŻnicach
35
w warunkach lub sposobie ich Życia. Nie jest moŻliwe ideal-
ne przeprowadzenie takiego eksperymentu, zw"aszcza jeŻe-
li ogromna liczba Amerykanów naraŻona jest przynajmniej na
30
jeden czynnik ryzyka, a czsto na kilka, o których wiadomo,
Że sprzyjają rozwojowi nadciĘnienia. NaleŻą do nich nadwa-
25
ga, spoŻywanie duŻych iloĘci soli, d"ugotrwa"y stres psychicz-
ny, brak aktywnoĘci fizycznej i naduŻywanie alkoholu.
20
15
CZóSTO WYSTóPOWANIA NADCINIENIA badana by"a
przez autorów zarówno u Afrykanów, jak i u osób pochodzenia
10
afrykałskiego w USA i na Karaibach. Okaza"o si, Że liczba przy-
padków tej choroby spada"a gwa"townie wraz z oddalaniem si od
5
USA przez Atlantyk do Afryki (wykres). Najwikszą róŻnic zaob-
serwowano pomidzy miejską ludnoĘcią amerykałską pochodze-
nia afrykałskiego (poniŻej z prawej) a mieszkałcami rolniczej Ni-
0
gerii (poniŻej z lewej). Wyniki badał wskazują, Że nadciĘnienie
moŻe by spowodowane g"ównie przez wspó"czesny styl Życia, sa-
me geny zaĘ nie wyjaĘniają, dlaczego jest ono tak powszechne
u Afroamerykanów.
JIM SUGAR PHOTOGRAPHY Corbis DONNA BINDER Impact Visuals CHRISTOPHER SMITH Impact Visuals
WIAT NAUKI Kwiecieł 1999 75
PRZYPADKI NADCINIENIA (PROCENTY)
JOHNNY JOHNSON
JAMAJKA
ST. LUCIA
BARBADOS
USA (MIASTA)
NIGERIA (WSIE)
KAMERUN (WSIE)
KAMERUN (MIASTA)
rocznie, co w Ęwietle wszelkich zachod-
nich kryteriów jest wartoĘcią wysoką.
Co powinniĘmy wiedzie o ciĘnieniu krwi Ci, którzy doŻywają starszego wieku,
są zdrowi. Zw"aszcza ciĘnienie krwi nie
o pomiaru ciĘnienia krwi stosowany jest sfigmomanometr, który daje odczyt
wzrasta z wiekiem, a nadciĘnienie wy-
Ddwóch jego wartoĘci: skurczowego i rozkurczowego. Pierwsza z nich okreĘla
stpuje wĘród cz"onków tej spo"eczno-
maksymalne ciĘnienie wywierane na Ęciany ttnic, gdy lewa komora serca kurczy
Ęci bardzo rzadko. (ByliĘmy zadowole-
si, t"ocząc do nich krew. WartoĘ rozkurczowa jest pomiarem najniŻszego ciĘnie-
ni, mogąc wraz z tamtejszym perso-
nia dzia"ającego na Ęciany naczył krwionoĘnych w chwili rozkurczu lewej komo-
nelem medycznym leczy pacjentów
ry serca i jej ponownego na-
cierpiących na t chorob.)
pe"nienia si krwią. U zdro-
Na Jamajce, gdzie dla odmiany za-
wych ludzi powinno ono
czyna rozwija si przemys", ryzyko
wynosi oko"o 120 mm Hg
chorób zakaęnych jest bardzo niskie, ale
(skurczowe) i w przybliŻeniu
czstoĘ wystpowania schorzeł prze-
80 mm Hg (rozkurczowe);
wlek"ych wyŻsza niŻ w Nigerii. Naszą
zwykle zapisuje si to jako
bazą naukową by"o Spanish Town, daw-
120/80.
na kolonialna stolica Jamajki. Ruchliwe
Wielu ludzi moŻe doĘwiad-
90-tysiczne miasto stanowi przekrój ca-
cza krótkotrwa"ego wzrostu
"ego spo"eczełstwa. Badaniami kiero-
ciĘnienia krwi, zw"aszcza w
wali naukowcy z Sekcji Badał Tropikal-
sytuacjach stresowych. Kie-
dy jednak utrzymuje si ono nego Metabolizmu w University of West
d"ugo na poziomie 140/90, Indies w Mona Campus.
lekarze rozpoznają nadci-
Struktura rodzinna na Jamajce dale-
Ęnienie. Zaburzenie to na
ko odbiega od afrykałskiego patriar-
ogó" leczy si specjalną die-
chalizmu. Kobiety prowadzą wikszoĘ
tą, wiczeniami fizycznymi
gospodarstw domowych, które są na
i odpowiednimi Ęrodkami
ogó" ma"e i czsto rozdrobnione. Sta"e
farmaceutycznymi.
bezrobocie doprowadzi"o do zepchni-
Redakcja
cia na margines mŻczyzn i obniŻenia
Scientific American
ich pozycji w spo"eczełstwie. Rozpo-
wszechnione jest rolnictwo, podobnie
jak i inne zajcia wymagające wysi"ku
fizycznego. Dieta mieszkałców stanowi
wybrzeŻu Afryki oko"o 10 mln ludzi uchwyci zdrowotne skutki przemiesz- mieszanin produktów wytwarzanych
i przewieęli ich na Karaiby oraz do obu czania si Afrykanów z ich rodzimych na miejscu i przemys"owych. Pomimo
Ameryk. Tam stopniowo przybysze wy- ziem na zachód. PrzeprowadzaliĘmy te- powszechnego ubóstwa Ęrednia prze-
mieszali si z Europejczykami i rdzen- sty na losowo wybranych osobach w widywana d"ugoĘ Życia mieszkałców
nymi Amerykanami. Dzisiaj ich potom- kaŻdym z tych miejsc, aby ustali ogól- ze wzgldu na niŻszą czstoĘ chorób
kowie Żyją w kaŻdym zakątku pó"kuli ną zachorowalnoĘ na nadciĘnienie i po- uk"adu sercowo-naczyniowego oraz no-
zachodniej. wszechnoĘ typowych czynników ry- wotworów jest na Jamajce o szeĘ lat
Naukowcy wiedzą od pewnego cza- zyka, takich jak wysoka zawartoĘ soli d"uŻsza niŻ w przypadku czarnych oby-
su, Że liczba przypadków nadciĘnienia w poŻywieniu, oty"oĘ lub brak aktyw- wateli USA.
w wiejskiej spo"ecznoĘci Afryki zachod- noĘci fizycznej. W wielkomiejskim okrgu Chicago
niej jest mniejsza niŻ w jakiejkolwiek Jak moŻna si by"o spodziewa, róŻ- pracowaliĘmy w mieĘcie Maywood za-
innej czĘci Ęwiata z wyjątkiem kilku nice pomidzy tymi trzema populacja- siedlonym g"ównie przez Afroamery-
rejonów w dorzeczu Amazonki i po"u- mi są ogromne. Spo"ecznoĘ nigeryjską kanów. Wielu starszych mieszkałców
dniowego Pacyfiku. Z kolei czstoĘ badaliĘmy z pomocą kolegów z Univer- tej spo"ecznoĘci urodzi"o si na po"u-
wystpowania nadciĘnienia u ludzi po- sity of Ibadan Medical School w wiej- dniu USA, zw"aszcza w stanach Missi-
chodzenia afrykałskiego zamieszkują- skim okrgu Igbo-Ora. Poligamia jest sipi, Alabama czy Arkansas. Co cieka-
cych USA i Wielką Brytani jest jedna tam powszechnie praktykowana, a za- we, wydaje si, Że migracja na pó"noc
z najwikszych na Ęwiecie. RóŻnice te tem rodziny są z"oŻone i duŻe; kobieta spowodowa"a znaczną popraw zarów-
zdają si wskazywa, Że to raczej Ęro- wychowuje Ęrednio picioro dzieci. no warunków ekonomicznych, jak i
dowisko lub styl Życia europejskich Mieszkałcy Igbo-Ora są zwykle szczu- zdrowia tych ludzi. Zatrudnienie w
i amerykałskich czarnych obywateli pli, zajmują si wymagającą wysi"ku fi- przemyĘle ciŻkim, w którym pracow-
bardziej niŻ czynnik genetyczny by"y zycznego gospodarką rolną i stosują tra- nicy zrzeszają si w związki zawodo-
podstawową przyczyną ich zmienionej dycyjną nigeryjską diet sk"adającą si we, daje doskona"e moŻliwoĘci mŻczy-
podatnoĘci na nadciĘnienie. z ryŻu, bulw i owoców. znom, podczas gdy kobiety tworzą si"
Aby wyjaĘni, co powoduje powsta- Pałstwa Afryki subsaharyjskiej nie roboczą w wielu róŻnych branŻach.
nie nadciĘnienia u tych ludzi, stworzy- prowadzą oficjalnych rejestrów doty- PrzewaŻa typowa amerykałska dieta
liĘmy punkty badawcze w Nigerii, Ka- czących umieralnoĘci i przewidywanej o wysokiej zawartoĘci t"uszczu i soli.
merunie, Zimbabwe, USA oraz na St. d"ugoĘci Życia, ale na podstawie lokal- Dla pokolenia wchodzącego obecnie
Lucii, Barbadosie i Jamajce. W miar po- nych badał przypuszczamy, Że g"ówną w wiek dojrza"y przewidywana d"ugoĘ
stpu naszego projektu skoncentrowa- przyczyną zgonów są choroby zakaę- Życia jest wiksza, chociaŻ w ostatnim
liĘmy uwag na Nigerii, Jamajce i Sta- ne, zw"aszcza malaria. Nasze prace dziesicioleciu nie zawsze tak by"o.
nach Zjednoczonych trzech krajach, ujawni"y, Że ryzyko Ęmierci doros"ych Wyszukując te przyk"ady odmien-
w których w pewnym sensie dają si w Igbo-Ora mieĘci si w granicach 1 2% nych kultur, staraliĘmy si upewni, Że
76 WIAT NAUKI Kwiecieł 1999
CC STUDIO/SPL/PHOTO RESEARCHERS, INC.
ludzie, których badaliĘmy, mieli takie miologicznym znakomitą grupą kon- wartoĘ ciĘnienia krwi prawie taką samą
samo pod"oŻe genetyczne. Stwierdzili- trolną, która moŻe stanowi odniesie- jak inne grupy etniczne. I chociaŻ jest to
Ęmy, Że podobiełstwo genetyczne mi- nie dla populacji Żyjących w nowocze- tylko przypuszczenie, by moŻe mi-
dzy czarnymi obywatelami Ameryki Ęniejszych spo"eczełstwach. dzyrasowe relacje w tych spo"eczno-
i Jamajki, którzy brali udzia" w testach, Stwierdzenie, Że nawet niewielka Ęciach stanowią mniejsze obciąŻenie dla
a Nigeryjczykami wynosi"o Ęrednio zmiana tych podstawowych warunków uk"adu sercowo-naczyniowego niŻ na
75%. Pomimo to rzuca si w oczy kilka Życia prowadzi do znacznych róŻnic kontynencie amerykałskim.
istotnych róŻnic. w stopniu ryzyka rozwoju nadciĘnie-
nia, jest niepokojące. Na przyk"ad znacz- Wp"yw Ęrodowiska
Podobiełstwa i róŻnice nie wyŻsze ciĘnienie krwi mają miesz-
kałcy miasta Ibadan w Nigerii niŻ Jako epidemiolodzy chcieliĘmy wyjĘ
Po pierwsze, czstoĘ wystpowania ludzie Żyjący w pobliskich rejonach rol- poza opisowe wnioski dotyczące tego,
nadciĘnienia: mia"o je tylko 7% badanej niczych pomimo ogólnie niewielkich co moŻe zwikszy ryzyko wystąpienia
grupy z rolniczej czĘci Nigerii, a pod- róŻnic w oty"oĘci i spoŻyciu soli. Inne nadciĘnienia u ludzi, i dok"adniej spraw-
wyŻszony wskaęnik zachorował odno- zmienne, takie jak stres psychiczny dzi, jak Ęrodowiskowe i biologiczne
towano w rejonach miejskich. Mniej i brak aktywnoĘci ruchowej, mogą wy- czynniki ryzyka wspó"dzia"ają w po-
wicej 26% badanych czarnoskórych Ja- jaĘni to zjawisko. wstawaniu choroby. Fizjolodzy nie
majczyków i 33% czarnych Ameryka- Stres psychiczny i socjalny są wyjąt- odkryli jeszcze wszystkich niuansów
nów albo skarŻy"o si na nadciĘnienie, kowo trudne do zmierzenia, zw"aszcza utrzymywania prawid"owego ciĘnienia
albo juŻ stosowa"o leki obniŻające ci- w poszczególnych kulturach. Obecnie krwi w organizmie. Wiedzą jednak, Że
Ęnienie krwi. Ponadto wystpowanie dyskusja toczy si wokó" tego, Że czar- nerki odgrywają w tym procesie kluczo-
pewnych czynników ryzyka sprzyjają- ni obywatele w Ameryce Pó"nocnej wą rol, regulując stŻenie jonów sodo-
cych rozwojowi nadciĘnienia nasila"o i w Europie są naraŻeni na nietypowy wych we krwi (pochodzą one z soli ku-
si w miar podróŻy przez Atlantyk rodzaj stresu dyskryminacj rasową. chennej, czyli chlorku sodu), które z
na zachód. Wskaęnik masy cia"a (body D"ugotrwa"y wp"yw rasizmu na ciĘnie- kolei wp"ywają na objtoĘ i ciĘnienie
mass index BMI), wyraŻający propor- nie krwi pozostaje nieznany, jednak krwi.
cj wagi do wzrostu (masa cia"a w kilo- warto zwróci uwag na to, Że czarno- Nerki, które ewoluowa"y w okresie,
gramach dzielona przez kwadrat wyso- skórzy w pewnych czĘciach Karaibów, gdy dieta cz"owieka by"a na ogó" uboga
koĘci cia"a w metrach przyp. t"um.), w tym na Trynidadzie, Kubie i w wiej- w sól, wytworzy"y niezwyk"ą zdolnoĘ
podnosi" si stale wraz ze Ęrednim spo- skich rejonach Portoryko, mają Ęrednią do zatrzymywania tego niezbdnego
Życiem soli od Afryki przez Jamajk do
USA. Dokonana przez nas analiza tych
danych wskazuje, Że nadwaga i zwią- 35
zany z nią brak wiczeł fizycznych oraz
USA (MIASTA)
niew"aĘciwa dieta t"umaczą wyŻsze
o 40 50% prawdopodobiełstwo wystą-
pienia nadciĘnienia w populacji czarno-
30
skórych Amerykanów w porównaniu
z Nigeryjczykami. Zmiany w spoŻyciu
soli przypuszczalnie przyczyniają si
BARBADOS
takŻe do wzrostu ryzyka.
ST. LUCIA
Afrykałska diaspora okaza"a si po-
25
tŻnym narzdziem do oceny skutków,
JAMAJKA
jakie wywo"a"y zmiany spo"eczne i Ęro-
dowiskowe przy relatywnie sta"ej puli
genowej. Podczas badał nasun"o si
nam takŻe pytanie, czy podwyŻszone
20
ciĘnienie krwi stanowi niebezpieczeł-
KAMERUN (MIASTA)
stwo związane ze wspó"czesnym Ży-
ciem, groŻące wszystkim ludziom bez
wzgldu na kolor skóry?
KAMERUN (WSIE)
Uk"ad sercowo-naczyniowy cz"owie-
15
ka rozwiną" si w warunkach geogra-
NIGERIA (WSIE I MIASTA)
ficznych, jakie panują w wiejskich re-
gionach Afryki, gdzie oty"oĘ nie by"a
powszechna, spoŻycie soli niewielkie,
dieta uboga w t"uszcz, a Życie wyma-
10
ga"o wysokiej aktywnoĘci fizycznej. 22 24 26 28 30 32
Obecnie w Afryce przynajmniej pod
WSKAŁNIK MASY CIAA
tym wzgldem prawie nic si nie zmie-
WSKAŁNIK MASY CIAA (BMI) wyraŻa proporcj wagi cia"a danej osoby do wzrostu.
ni"o dla ludzi utrzymujących si z rol-
UwaŻa si, Że wartoĘci powyŻej 25 Ęwiadczą zwykle o nadwadze. Badania przeprowa-
nictwa. Obserwujemy, Że u tych osób
dzone przez autorów wykaza"y, Że w populacji pochodzenia afrykałskiego niskiemu
ciĘnienie krwi prawie wcale nie podno-
uĘrednionemu wskaęnikowi BMI towarzyszy"a niewielka liczba przypadków nadci-
si si z wiekiem, a miaŻdŻyca jest prak-
Ęnienia w tej spo"ecznoĘci. W miar wzrostu Ęredniej wartoĘci BMI zwiksza"a si teŻ
tycznie nie znana. W rezultacie afrykał-
czstoĘ wystpowania tej choroby. Wyniki te potwierdzi"y pogląd, Że oty"oĘ sprzyja
scy rolnicy są pod wzgldem epide- wysokiemu ciĘnieniu krwi.
WIAT NAUKI Kwiecieł 1999 77
JOHNNY JOHNSON
PRZYPADKI NADCINIENIA (PROCENTY)
dla nas jonu. PoniewaŻ filtrują krew, duje zwŻenie naczył krwionoĘnych stŻenia estrogenów takŻe wydają si
usuwając produkty przemiany materii, prowadzące do wzrostu ciĘnienia krwi znacząco wp"ywa na ich ciĘnienie
zwykle zatrzymują aŻ 98% przep"y- i pobudza uwalnianie innego bardzo krwi). Co wicej, Ęredni poziom angio-
wających przez nie jonów sodowych, waŻnego związku aldosteronu, który tensynogenu w kaŻdej badanej grupie
które nastpnie zwracają z powrotem indukuje zwrotny wychwyt sodu przez istotnie wzrasta" w miar przemiesz-
do krwiobiegu. Gdy nerki zalane są nerki. Krótko mówiąc, wysoka aktyw- czania si z Nigerii przez Jamajk do
sodem, nadmiar tego jonu przechodzi noĘ szlaku RAA powinna korelowa USA, tak jak czstoĘ wystpowania
do krwiobiegu, podnosząc tym samym ze wzrostem ciĘnienia krwi. nadciĘnienia. Prawid"owoĘ ta zosta"a
ciĘnienie krwi. Zbyt duŻo soli w ner- Wygodną metodą Ęledzenia aktyw- stwierdzona zarówno u kobiet, jak
kach moŻe równieŻ zak"óca ich we- noĘci tego uk"adu u naszych pacjentów i mŻczyzn.
wntrzny mechanizm filtracji, prowa- by"o oznaczanie angiotensynogenu, jed- Otrzymane przez nas wyniki wska-
dząc do utrzymującego si wzrostu nego z obecnych we krwi związków zują, Że niektóre czynniki ryzyka mogą
ciĘnienia. biorących udzia" w pierwszej fazie RAA sprzyja nadciĘnieniu przez podnosze-
Jako miernik prawid"owej regulacji [ilustracja poniŻej]. Zaletą pomiarów nie poziomu angiotensynogenu we
równowagi sodowej w organizmie na- stŻenia angiotensynogenu jest to, Że krwi. Zw"aszcza oty"oĘ w ten w"aĘnie
szych pacjentów przyjliĘmy aktywnoĘ w odróŻnieniu od innych krótkotrwa- sposób wp"ywa na nieprawid"owy
waŻnego szlaku biochemicznego, któ- "ych sk"adników tego szlaku utrzymu- wzrost ciĘnienia krwi. Wykazano na
ry pomaga w regulacji ciĘnienia krwi. je si on we krwi na wzgldnie sta"ym przyk"ad, Że nadmierne ot"uszczenie
Znana jako uk"ad renina-angiotensyna- poziomie. cia"a towarzyszy"o podwyŻszonemu st-
-aldosteron (RAA) ta skomplikowana Jak si moŻna by"o spodziewa, Żeniu angiotensynogenu w krwiobiegu
seria reakcji chemicznych (nazwana tak stwierdziliĘmy, Że na ogó" im wyŻszy danej osoby. CzstoĘ wystpowania
od ich trzech g"ównych sk"adników) poziom angiotensynogenu w krwiobie- oty"oĘci wzrasta"a zaĘ mniej wicej rów-
ostatecznie kontroluje poziom bia"ka an- gu, tym bardziej prawdopodobne wyso- nolegle ze stopniem nadciĘnienia i po-
giotensyny II we krwi. Angiotensyna II kie ciĘnienie krwi. ZaleŻnoĘ ta nie jest ziomem angiotensynogenu w badanych
pe"ni wiele funkcji, na przyk"ad powo- jednak tak wyraęna u kobiet (zmiany grupach. Korelacje te nie muszą oczy-
Uk"ad RAA
Ten biochemiczny szlak, zwany inaczej uk"adem renina-angiotensyna-al-
ANGIOTENSYNOGEN
dosteron, wp"ywa na ciĘnienie krwi. Osoby, u których obserwuje si wy-
soką jego aktywnoĘ, cierpią zwykle na nadciĘnienie.
WŃTROBA
1
Angiotensynogen jest stale
ANGIOTENSYNA II
wytwarzany w wątrobie.
KRWIOBIEG
2
Renina jest uwalniana przez
nerki w odpowiedzi na stres
zarówno fizjologiczny (wysi"ek
fizyczny, zmiana diety),
ANGIOTENSYNA I
jak i emocjonalny.
RENINA
ACE
PUCO
3
W wyniku reakcji angiotensynogenu
i reniny powstaje angiotensyna I.
Kiedy związek ten wraz z krwią
przechodzi przez p"uca, reaguje
z enzymem ACE (enzym konwertujący
angiotensyn I do angiotensyny II).
NERKI
78 WIAT NAUKI Kwiecieł 1999
TOMO NARASHIMA
wiĘcie dowodzi związku przyczyno- angiotensynogen, znane jako 235T i
W
Y
K
A
D
Y
wego, ale zebrane przez nas dane wska- 174M, korelują u osób pochodzących WYKADY
WYKADY
W
Y
K
A
D
Y
zują, Że oty"oĘ, prowadząc do wzmo- z Europy z wysokim poziomem angio-
MONOGRAFICZNE
M
O
N
O
G
R
A
F
I
C
Z
N
E
MONOGRAFICZNE
M
O
N
O
G
R
A
F
I
C
Z
N
E
Żonego wytwarzania angiotensyno-ge- tensynogenu we krwi, a takŻe z nadci-
Zak"adu Neurofizjologii Instytutu
nu, przynajmniej czĘciowo sprzyja nad- Ęnieniem. Jednak naukowcy ci nie wie-
Biologii DoĘwiadczalnej im. M. Nenckiego
ciĘnieniu. dzą, czy te allele same biorą udzia"
dla studentów Wydzia"u Biologii, MISMaP
w regulacji poziomu angiotensynoge-
i Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
Wskazówki w genach nu, czy teŻ są jedynie markerami wspó"-
oraz dla studentów Wydzia"u Lekarskiego
dziedziczonymi z innymi allelami wy-
Akademii Medycznej w Warszawie
Wyniki badał genetycznych wydają wo"ującymi wikszy efekt.
si potwierdza rol nadmiernych ilo- Warto podkreĘli, Że identyfikacja
Starzenie si organizmu,
Starzenie si organizmu,
Ęci angiotensynogenu w powstawaniu genu związanego z wikszą podatno-
zmiany w uk"adzie nerwowym
zmiany w uk"adzie nerwowym
nadciĘnienia. Naukowcy stwierdzili, Że Ęcią na nadciĘnienie nie jest równo-
mechanizmy molekularne,
mechanizmy molekularne,
niektórzy ludzie mają pewne szczegól- znaczna ze znalezieniem przyczyny tej
fizjologia i patologia.
fizjologia i patologia.
ne formy genów odpowiedzialnych za choroby. Nie jest to teŻ równowaŻne ze
produkcj angiotensynogenu (te róŻne stwierdzeniem, Że okreĘlone grupy osób
30.03.1999
warianty genów nazywamy allelami), mające te geny są skazane na nad-
doc. dr hab. Ewa Sikora,
które warunkują zwikszoną iloĘ tego ciĘnienie. Badacze wykazali, Że czynni- Zagadki d"ugowiecznoĘci
od Saccharomyces cerevisiae
bia"ka. Co ciekawe, obecnoĘ tych alle- ki genetyczne są odpowiedzialne za
do Homo sapiens
li zwykle związana jest z podwyŻszo- 25 40% wariancji ciĘnienia krwi pomi-
nym ryzykiem wystąpienia wysokiego dzy poszczególnymi osobami i Że wie-
6.04.1999
ciĘnienia krwi. le genów prawdopodobnie aŻ 10 15 doc. dr hab. BoŻena Kamiłska-Kaczmarek,
Molekularne pod"oŻe Ęmierci
Badacze z University of Utah i z Col- moŻe bra w tym udzia". Liczby te wska-
komórek nerwowych
l ge de France w ParyŻu podali kilka lat zują zatem, Że udzia" pojedynczego ge-
temu, Że dwa allele genu kodującego nu w midzyosobniczej zmiennoĘci wy-
13.04.1999
nosi tylko do 2 4%. Poza tym to, czy
dr GraŻyna Niewiadomska,
geny sprzyjają rozwojowi nadciĘnienia, Starzenie si zmiany neuroanatomiczne
i neurofizjologiczne w mózgu
zaleŻy w znacznym stopniu od obecno-
Ęci w Ęrodowisku czynników niezbd-
NADNERCZA 20.04.1999
nych do ujawnienia si cech sprzyjają-
mgr Pawe" Boguszewski,
cych tej chorobie. Zmiany emocjonalne związane z wiekiem
ALDOSTERON
Wyniki naszych badał genetycznych
27.04.1999
mogą ilustrowa ten pogląd. Zaskocze-
prof. dr hab. Joanna Strosznajder,
5
ni stwierdziliĘmy, Że allel 235T wyst- Tlenek azotu i inne wolne rodniki
Aldosteron nakazuje nerkom
puje dwukrotnie czĘciej u Ameryka- w mechanizmie starzenia si mózgu
wychwyt z krwiobiegu jonów
i w chorobach neurodegeneracyjnych
nów pochodzenia afrykałskiego niŻ
sodowych i wody, co podnosi
u Amerykanów wywodzących si z Eu-
4.05.1999
ciĘnienie krwi.
ropy. A przecieŻ ryzyko wystąpienia
prof. dr hab. Joanna Strosznajder,
nadciĘnienia wĘród czarnoskórych ma- Peptydy amyloidu beta i homeostaza
jonów wapnia w starzeniu mózgu
jących t form genu nie wydaje si
i chorobie Alzheimera
wyŻsze niŻ bez niej. WĘród badanych
przez nas Nigeryjczyków obserwowa-
11.05.1999
liĘmy niewielki wzrost poziomu angio- doc. dr hab. Maria Barcikowska,
4 Starzenie si oĘrodkowego
tensynogenu u tych osób, u których
uk"adu nerwowego a praktyka kliniczna
W wyniku reakcji angiotensyny I i ACE
stwierdzono allel 235T. Podobnie jed-
powstaje angiotensyna II. Pe"ni ona dwie
nak jak przedtem czynnik ten nie ozna-
18.05.1999
podstawowe funkcje: pobudza nadnercza
cza" wysokiego ryzyka rozwoju nadci- prof. dr hab. Leszek Królicki,
do wydzielania aldosteronu i powoduje
Obrazowanie zmian w mózgu związanych
Ęnienia. Ponadto 90% badanych przez
skurcz miĘni g"adkich naczył
z procesem starzenia si u ludzi
nas Afrykanów mia"o allel 235T, cho-
krwionoĘnych, podnosząc tym
ciaŻ liczba przypadków nadciĘnienia
Pierwsze cztery wyk"ady z tego cyklu ( Starzenie
samym ciĘnienie krwi.
w tej spo"ecznoĘci jest, jak zaznaczono si aktualne teorie i poglądy , Uszkodzenia DNA
w chorobach degeneracyjnych i starzeniu si , Ro-
wczeĘniej, bardzo niewielka. (CzstoĘ
la telomerów w regulacji podzia"ów komórkowych
wystpowania allelu 174M by"a podob-
i starzenie si , DroŻdŻe Saccharomyces cerevi-
na we wszystkich grupach.)
siae wieloaspektowy model procesów starzenia )
juŻ si odby"y.
Fragmenty uk"adanki
Na wyk"ady zapraszamy we wtorki
do Sali Konferencyjnej
Jest bardzo prawdopodobne, Że wy-
(I pitro) Instytutu im. M. Nenckiego
sokie stŻenie angiotensynogenu nie
(ul. L. Pasteura 3, 02-093 Warszawa)
wystarcza, aby rozwin"o si nadciĘnie-
w godzinach od 14 16.
nie u osób pochodzenia afrykałskiego.
Zapraszamy zainteresowanych.
Inne czynniki genetyczne, fizjologicz-
Wszelkich informacji udziela
ne lub Ęrodowiskowe mogą by rów-
dr GraŻyna Niewiadomska,
nieŻ niezbdne, by wywo"a t choro-
tel. (022) 6598571 wew. 409,
NACZYNIE KRWIONONE (ZWóONE)
b. Istnieje teŻ rozwiązanie alternatywne e-mail: gwn@nencki.gov.pl
allel 235T nie musi by jednakowo
WIAT NAUKI Kwiecieł 1999 79
Wysokie ciĘnienie krwi a handel niewolnikami
ierzadko przytaczane, cho kontrowersyjne wyjaĘnienie w wyniku przemocy i gruęlicy, która nie jest zaleŻna od utraty du-
Nczstego wystpowania nadciĘnienia u czarnoskórych w Żej iloĘci soli w organizmie. Biologiczne pod"oŻe tej teorii równieŻ
Ameryce, nawiązuje do podróŻy na statkach niewolniczych z Afry- jest niepewne. Biegunka oraz inne choroby związane z niedobo-
ki do Ameryki, znanej jako Middle Passage. Wed"ug tej koncep- rem soli by"y przyczyną najwikszej, zw"aszcza wĘród dzieci, licz-
cji podczas takich rejsów niewolnicy znajdowali si w sytuacji by zgonów w ca"ej historii gatunku ludzkiego.
okreĘlanej przez Darwina przetrwa najlepiej przystosowany : Jakakolwiek powsta"a w wyniku tych warunków presja selekcyj-
przeŻycie zaleŻa"o od w"aĘciwych genów genów mogących na dzia"a"aby zatem na wszystkie rasy i grupy etniczne. W XVIII
teraz powodowa zwikszone ryzyko rozwoju wysokiego ciĘnie- wieku biali mieszkałcy Karaibów Żyli przecitnie tylko nieco d"u-
nia krwi. Żej niŻ czarnoskórzy niewolnicy, co znowu potwierdza pogląd, Że
Naukowcy czsto powo"ują si na teori ewolucji, aby wyjaĘni, Żadna ewolucyjna presja nie by"a ograniczona tylko do Afryka-
dlaczego pewne grupy etniczne lub rasy okazują si bardziej po- nów. Wreszcie na podstawie dzisiejszych danych moŻna wywnio-
datne na ryzyko w okreĘlonych warunkach. Argumentacja z regu- skowa, Że nawet ci Afrykanie, którzy przenieĘli si w ostatnich kil-
"y przebiega nastpująco: populacje poddane by"y tzw. presji se- kudziesiciu latach do Europy, mają wyŻsze ciĘnienie krwi niŻ
lekcyjnej, która faworyzowa"a przeŻycie pewnych jednostek (i ich biali, co wskazuje na wp"yw albo Ęrodowiska, albo czegoĘ zwią-
genów), eliminując jednoczeĘnie inne. JeĘli w pozosta"ej czĘci po- zanego z afrykałskim pod"oŻem genetycznym.
pulacji nie zasz"a wymiana genów z inną grupą etniczną lub rasą, Badacze nie mają jeszcze wystarczającej wiedzy o genach wa-
pewne cechy genetyczne zaczną pojawia si z wikszą czsto- runkujących wraŻliwoĘ na sól, by bezpoĘrednio zweryfikowa
Ęcią. Zak"adając, Że Afroamerykanie mają genetyczne predyspo- hipotez Middle Passage. Ale niektóre dowody poĘrednie dają
zycje do nadciĘnienia, ewolucjoniĘci zastanawiają si, co tworzy- duŻo do myĘlenia. JeĘli Middle Passage stanowi"a wąskie gard"o
"o t wyjątkowo silną presj selekcyjną, prowadzącą do tak ewolucji, to powinna zredukowa zarówno wielkoĘ populacji, jak
czstego wystpowania tej niekorzystnej cechy. i jej genetyczną róŻnorodnoĘ, gdyŻ przetrwa zdo"aliby tylko lu-
Niektórzy badacze sugerują, Że by"y to w"aĘnie ciŻkie warun- dzie o bardzo specyficznym zestawie genów. Dostpne dane za-
ki podróŻy na statkach niewolniczych. Niezwykle wysoka Ęmier- miast jednorodnoĘci ukazują jednak olbrzymie zróŻnicowanie ge-
telnoĘ niewolników przed podróŻą, w jej trakcie i po przybyciu netyczne wĘród Afroamerykanów.
na plantacje w Ameryce nie jest niczym zaskakującym. Wiele Problem polega na tym, Że hipoteza niewolnictwa jest drogą na
zgonów wiąza"o si ze stanami, które lekarze okreĘlają jako ze- skróty do genetycznej i rasowej teorii wyŻszej zachorowalnoĘci
spó" utraty soli (salt-wasting conditions), czyli biegunkami, od- na nadciĘnienie u czarnoskórych. Odzew, jaki wywo"uje to u ba-
wodnieniami i pewnymi infekcjami. ZdolnoĘ zatrzymywania soli daczy i ogó"u spo"eczełstwa, odzwierciedla pragnienie akcepta-
w organizmie by"aby wic wówczas warunkiem przetrwania Afry- cji genetycznego wyjaĘnienia róŻnic pomidzy bia"ymi i niebia"y-
kanów przywiezionych do Ameryki. W obecnych warunkach mo- mi spo"ecznoĘciami bez dok"adnego rozpatrzenia dowodów.
Że jednak predestynowa ich potomków do nadciĘnienia. Postawa taka stanowi oczywiĘcie przeszkod w prowadzeniu rze-
Teoria niewolnictwa pomimo swojej atrakcyjnoĘci jest z nasze- telnych, bezstronnych studiów. PoniewaŻ badania genetyczne
go punktu widzenia wątpliwa i zosta"a, niestety, przyjta bezkry- stają si coraz bardziej obiektywne dziki ocenie rzeczywistej
tycznie. Badacze zajmujący si historią Afryki zakwestionowali zmiennoĘci sekwencji DNA, moŻe to zmusi spo"eczełstwo do
historyczne podstawy tego rozumowania. Nie ma na przyk"ad odrzucenia uprzedzeł rasowych i etnicznych lub da im nowe
w dziejach solidnego dowodu, Że powaŻne niedobory soli w orga- uzasadnienie. Jaki bdzie rezultat zaleŻy od tego, czy naukow-
nizmie by"y g"ówną przyczyną zgonów na statkach niewolniczych. cy poprawnie zinterpretują wyniki, biorąc pod uwag z"oŻonoĘ
Afrykanie umierali na ich pok"adach z róŻnych powodów, m.in. spo"eczełstwa i historii.
80 WIAT NAUKI Kwiecieł 1999
NEGROES IN THE BILGE
, WYGRAWEROWANE PRZEZ DEROI, OPUBLIKOWANE PRZEZ ENGELMANNA,
OKOO 1835 (LITOGRAFIA), PRZEZ JOHANNA MORITZA RUGENDASA (1802 1858)
Stapleton Collection, U.K./Bridgeman Art Library, London/New York
istotny w rozwoju nadci- 100
róŻnic rasowych nie ma
ALLEL 235T
Ęnienia u wszystkich grup Żadnego biologicznego
NADCINIENIE
etnicznych. uzasadnienia i upatrują
ChociaŻ uzyskane w na- 80
w niej raczej odbicia nie-
szych badaniach wyniki równoĘci spo"ecznych
ukazują przynajmniej je- niŻ jasno zdefiniowa-
den aspekt takiego wspó"- nych podstaw nauko-
60
dzia"ania diety i genów w wych. Antropolodzy na
zmienianiu fizjologii cz"o- przyk"ad dawno odeszli
wieka, które z kolei prowa- od wyróŻniania w ga-
40
dzi do nadciĘnienia, to tunku Homo sapiens ras.
ujawni"y teŻ pu"apki zwią- W medycynie i epide-
zane z pochopnym wycią- miologii nadal przypisu-
20
ganiem bardziej ogólnych je si jednak biologicz-
wniosków. ne znaczenie terminowi
OczywiĘcie ani konkret- rasa jako przydatne-
0
ne allele, ani Żaden czyn- mu nie tylko do odróŻ-
NIGERYJCZYCY AMERYKANIE JAMAJCZYCY AMERYKANIE
nik Ęrodowiskowy nie wy- niania grup ludzi, ale
POCHODZENIA POCHODZENIA
AFRYKAĄSKIEGO EUROPEJSKIEGO
jaĘnią, dlaczego rozwija si równieŻ do wyjaĘnienia
nadciĘnienie i z jakiego po- czstoĘci wystpowania
CZóSTO WYSTóPOWANIA ALLELU 235T i nadciĘnienia w róŻnych
wodu jest tak powszechne niektórych chorób w da-
grupach etnicznych wprawia w zdumienie. Naukowcy oczekiwali, Że ludzie
wĘród Amerykanów po- z genem 235T czĘciej bdą chorowali na nadciĘnienie. Tymczasem prawi- nych populacjach. Mimo
d"owoĘ ta nie jest powszechna. Na przyk"ad duŻa czĘ populacji Nige- to klasyfikacja rasowa
chodzenia afrykałskiego.
ryjczyków ma allel 235T, a przypadki nadciĘnienia są wĘród nich rzadkie.
Osoba mająca daną kom- stosowana w badaniach
PowyŻsze wyniki wskazują, Że za rozwój nadciĘnienia nie moŻe by odpo-
binacją alleli moŻe by po- nie jest oparta na Ęcis"ych
wiedzialny pojedynczy gen.
datna na wysokie ciĘnienie kryteriach naukowych,
krwi, ale jak wykazują na- lecz na biurokratycz-
sze badania dotyczące dia- nych, takich, jakich uŻy-
spory afrykałskiej, nadciĘnienie rozwi- rych wyewoluowaliĘmy, tak wic na- wa si w spisach ludnoĘci w USA.
nie si u niej tylko w ĘciĘle okreĘlonych uka musi doprowadzi nas do nowych Podczas zmagał badaczy z okreĘle-
warunkach. rozwiązał. Rewolucja sanitarna zrodzi- niem waŻnoĘci rasy w nauce spo"eczna
Ciąg"ym wyzwaniem dla badaczy jest "a si z obawy przed infekcjami. Choro- waga tego zagadnienia nie moŻe zosta
wyodrbnienie swoistych genetycznych by serca sta"y si problemem moŻliwym pominita. yjemy w Ęwiecie, w którym
i Ęrodowiskowych czynników sprzyja- do rozwiązania, kiedy naukowcy od- przynaleŻnoĘ rasowa nabiera negatyw-
jących powstaniu tej choroby, a potem kryli, jak waŻne są zwyczaje Żywienio- nego znaczenia. Destruktywne skutki
z"oŻenie tych fragmentów uk"adanki we w metabolizmie cholesterolu. Profi- rasizmu utrudniają wszelkie prace nad
w ca"oĘ, by okreĘli, na jak niezliczo- laktyka i leczenie nadciĘnienia wyma- wp"ywem choroby takiej jak nadciĘnie-
ną iloĘ sposobów czynniki te mogą gają pe"niejszego zrozumienia sposobu, nie na mniejszoĘci. Lecz jeĘli bdziemy
przyczynia si do powstania stale w jaki czynniki genetyczne i Ęrodowis- kontynuowa badania nad z"oŻonym
utrzymującego si podwyŻszonego ci- kowe wspólnie dzia"ają w zaburzaniu oddzia"ywaniem pomidzy zewntrz-
Ęnienia krwi. regulacji ciĘnienia krwi. nymi czynnikami ryzyka, na przyk"ad
NadciĘnienie powoduje obecnie oko- Wierzymy, Że aby lepiej poją przy- stresem i oty"oĘcią, a genami związany-
"o 7% wszystkich zgonów na Ęwiecie czyny nadciĘnienia u czarnoskórych mi z regulacją ciĘnienia krwi, ich rezul-
i liczba ta bdzie bez wątpienia wzra- Amerykanów, Ęrodowisko naukowe taty powinny stanowi wskazówk dla
sta, w miar jak coraz wicej spo"e- powinno ponownie okreĘli znaczenie nas wszystkich, bez wzgldu na kolor
czełstw zacznie przejmowa zwyczaje podzia"ów etnicznych i rasowych na- skóry.
i styl Życia krajów uprzemys"owionych. szego gatunku. SpecjaliĘci z wielu dzie- T"umaczy"
Romuald Stupnicki
Nie ma powrotu do warunków, w któ- dzin nauki twierdzą zgodnie, Że teoria
Informacje o autorach Literatura uzupe"niająca
RICHARD S. COOPER, CHARLES N. ROTIMI i RYK FAMILIAL AGGREGATION AND GENETIC EPIDEMIOLOGY OF BLOOD PRESSURE. Ryk Ward,
WARD od oĘmiu lat wspólnie prowadzą badania nad Hypertension: Pathophysiology, Diagnosis and Management. Red. J. H. Laragh i
nadciĘnieniem. Cooper uzyska" dyplom lekarza w Uni- B. M. Brenner; Raven Press, 1990.
versity of Arkansas i specjalizowa" si w kardiologii MOLECULAR BASIS OF HUMAN HYPERTENSION: ROLE OF ANGIOTENSINOGEN. X. Jeunemaitre,
klinicznej w Montefiore Hospital w Bronksie (stan No- F. Soubrier, Y. V. Kotelevtsev, R. P. Lifton, C. S. Williams, A. Charu i in., Cell,
wy Jork). Pisa" wiele o znaczeniu rasy w badaniach bio- vol. 71, nr 1, ss. 169-180, X/1992.
medycznych. Cooper i Rotimi pracują w Stritch School THE SLAVERY HYPOTHESIS FOR HYPERTENSION AMONG AFRICAN AMERICANS: THE HISTORICAL
of Medicine w Loyola University Chicago. Rotimi, za- EVIDENCE. Philip D. Curtin, American Journal of Public Health, vol. 82, nr 12,
nim wyemigrowa" do USA, studiowa" biochemi w ss. 1681-1686, XII/1992.
Uniwersytecie w Beninie w rodzinnej Nigerii. Praco- HYPERTENSION IN POPULATIONS OF WEST AFRICAN ORIGIN: IS THERE A GENETIC PREDISPOSITION?
wa" jako konsultant w National Human Genome Re- Richard S. Cooper i Charles N. Rotimi, Journal of Hypertension, vol. 12, nr 3,
search Institute i kierowa" terenowymi badaniami nad ss. 215-227, III/1994.
cukrzycą i nadciĘnieniem w Nigerii, prowadzonymi HYPERTENSION PREVALENCE IN SEVEN POPULATIONS OF AFRICAN ORIGIN. Richard S. Cooper,
przez University of Loyola i NIH. Ward jest profeso- Charles N. Rotimi, Susan L. Ataman, Daniel L. McGee, Babatunde Osotimehin,
rem i szefem Institute of Biological Anthropology Solomon Kadiri, Walinjom Muna, Samuel Kingue, Henry Fraser, Terrence Forrester,
w University of Oxford. Kszta"ci" si w Nowej Zelandii Franklyn Bennett i Rainford Wilks, American Journal of Public Health, vol. 87,
w dziedzinie antropologii oraz genetyki cz"owieka. nr 2, ss. 160-168, II/1997.
WIAT NAUKI Kwiecieł 1999 81
POPULACJA (PROCENTY)
JOHNNY JOHNSON
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Zagadka 4zagadki 4Nadcis ciazaZagadkaNadcisnienie tetnicze Kzagadki 4Dieta w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczegoZagadka 2więcej podobnych podstron