Co to jest jąkanie?

Jąkanie jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń mowy.

Badania statystyczne podają, że na świecie jąka się ok. 40 mln. ludzi, a w Polsce ok.

400 tyś. Wyraźna jest przewaga jąkających się chłopców w proporcji 4:1, w starszym wieku zależność ta zmienia się jeszcze bardziej na niekorzyść płci męskiej 10:1.

Jąkanie jest jednym z bardziej przykrych zaburzeń mowy. Polega na przerywaniu

toku mowy przez nieskoordynowane ruchy mięśni fonacyjnych, oddechowych i

artykulacyjnych. Trudności mogą występować na początku lub w trakcie mówienia. W

mowie jąkających się dochodzi do powtórzeń pojedynczych głosek, sylab, słów, części zdań. Ponadto objawami niepłynności mówienia może być:

•

przeciąganie głosek

•

blokowanie

•

pauzy

•

poprawki

•

zbyt szybkie mówienie

•

zbyt wolne mówienie

•

nierytmiczne mówienie

•

unikanie trudnych słów, zastępowanie je innymi, łatwiejszymi

Jąkający "potyka się" na jakimś dźwięku i ze wzmożoną siłą próbuje pokonać tę trudność. Jąkanie jest sytuacyjne, związane z obecnością innych ludzi. W związku z tym jąkający mówi płynnie w samotności. Prawie nigdy nie jąka się podczas

śpiewania lub mówienia tekstów wyuczonych na pamięć. Symptomy jąkania nasilają

się w sytuacjach, gdy osoba musi wypowiedzieć się przed większym audytorium.

Jąkaniu towarzyszą często:

•

ruchy głowy

•

marszczenie różnych części twarzy

•

drganie części twarzy

•

zaciskanie warg

•

wysuwanie języka

•

drżenie lub załamywanie się głosu

•

zbędne ruchy ramion, nóg lub torsu

Do tego dochodzi często czerwienienie się, blednięcie, pocenie, przyspieszone bicie serca.

Zaburzenie płynności mowy nie zawsze występuje w jednakowym nasileniu. Bywają

okresy, kiedy osoba jąkająca się mówi zupełnie płynnie (np. w dobrze znanym sobie

środowisku). Czasami jąkanie jest bardzo silne wynikające ze złego samopoczucia,

złego stopnia znajomości tematu lub zbyt wielkiego zaangażowania się

emocjonalnego.

Sami jąkający się zauważają, że są okresy kiedy mówi się im swobodniej (np. w

czasie wakacji lub uzależniają to od pór roku).

Często jąkanie porównuje się do góry lodowej, której wierzchołek wystaje ponad

powierzchnie, podczas gdy ogromna jej reszta ukrywa się pod wodą.

Jąkający się podzielają opinie, że dla nich o wiele więcej dzieje się "pod

powierzchnią" - czego pozostali ludzie nie uświadamiają sobie. To właśnie "pod powierzchnią" znajduje się wszystko to, co zmusza jąkającego się do ucieczki przed mówieniem. Są to lęki, złość, smutek, zmieszanie, wstyd, zażenowanie, napięcie,

utrata pewności siebie i wiary we własne możliwości.

Strach przed mówieniem i przed reakcją otoczenia na jąkanie powoduje, że jąkający

się nie chce rozmawiać o swoich problemach. Również słuchacz nie porusza tego

tematu, sądząc, że może urazić osobę jąkającą się.

Jąkanie jest uciążliwe zarówno dla jąkającego jak i dla słuchacza.

Przyczyny jąkania

Wielu naukowców zajmuje się badaniem przyczyn jąkania. Jednakże pomimo badań

nie ustalono etiologii tego zaburzenia. Wysuwa się różne teorie. Liczni badacze

skłaniają się ku teorii związanej ku czynnikom psychogennym. Do jąkania

ustosunkowuje się także psychoanaliza, która uważa, że jest to lęk przed mówieniem (logofobia).

Z naszych wieloletnich obserwacji wynika, że jąkanie występuje często u członków

tej samej rodziny. Może jest to związane z dziedziczeniem skłonności do jąkania lub też z naśladownictwem.

Z rozmów z rodzinami dowiadujemy, się że ich jąkające się dziecko później zaczęło

mówić niż jego rówieśnicy. Miało trudności z opanowaniem, niektórych głosek,

tworzeniu nowych pojęć, wypowiadaniu swoich myśli.

Jąkanie może ujawnić się w mówieniu pod wpływem sytuacji stresowych np.

odseparowanie dziecka od rodziców (pobyt w przedszkolu lub szpitalu), wypadek,

niekorzystna atmosfera w domu.

Dotychczas często przyczyn jąkania doszukuje się w zaburzeniach neurologicznych.

Stąd też jąkający się pacjenci szukają pomocy w wielu klinikach i przychodniach (u logopedów, neurologów, psychologów, bioenergoterapeutów). Zgłaszający się do nas

pacjenci sygnalizują jednak krótkotrwały efekt proponowanego im leczenia.

Dziecko jąkające i jego problemy

JĄKANIE to zespół objawów, na które składa się m.in. - niepłynność w mówieniu –

zawahania, potknięcia, napięcia mięśniowe i nagłe ruchy, tiki

- trudności z koordynacją układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego

- strach przed sytuacjami komunikacyjnymi – zakupy w sklepie, zakup biletu w kasie, załatwianie spraw urzędowych, telefonowanie itp.

Objawy te wywołują lęk zarówno u osoby jąkającej się, jak i u słuchacza. /Renee

Byrnee/

„Jąkanie”, „zacinanie” – są to terminy, które stosowane są zamiennie. Używając

pojęcie „zacinanie” , niejako bardziej chronimy psychikę dziecka i psychikę rodzica.

Ułatwiamy pierwszy kontakt z osobami, potrzebującymi pomocy.

PRZYCZYNY JĄKANIA

Nie można jednoznacznie wskazać na przyczynę jąkania.

Jąkanie jest wynikiem wielu czynników:

1. Predyspozycja – skłonność do jąkania, którą być może dziedziczy się

- słabość układu nerwowego

- występowanie jąkania w rodzinie

- opóźnienie rozwoju mowy

2. Uraz

- fizyczny

- psychiczny - szok, przestrach, nagła zmiana sytuacji dziecka (przedszkole, szkoła, urodziny rodzeństwa itp.)

3. Czynniki podtrzymujące:

- nadmierne wymagania

- sytuacje stresowe w rodzinie

- wymuszanie zmiany leworęczności itp.

W JAKIM WIEKU POJAWIA SIĘ JĄKANIE

Najczęściej około 3 r.ż., 5 – 6 r. ż. Oraz w wieku dojrzewania. Bywa też, że dziecko jąka się od początku tzn. wraz z nabywaniem umiejętności mówienia. Są też

przypadki, kiedy jąkanie wywołane zostało – najczęściej na skutek silnego stresu – u

osoby w wieku dorosłym.

Częściej jąkanie występuje u chłopców niż u dziewczynek – stosunek 3:1.

Osoby jąkające się śpiewając nie jąkają się.

Z mojej praktyki terapeutycznej wynika, że w większości wypadkach występuje

czynnik dziedziczny, której zdaniem specjalisty terapii jąkania Pani mgr Haliny

Stawikowskiej jest to dziedziczenie skłonności do jąkania.

PRZEBIEG I CHARAKTER NIEPŁYNNOŚCI W MÓWIENIU

Jest on ściśle uzależniony od osobowości dziecka, od przebiegu jego rozwoju

fizycznego, emocjonalnego i intelektualnego. Nieobojętny jest też stosunek samego

dziecka do swoich trudności w mówieniu oraz reakcji rodziców ( rodziny ) do jąkania u dziecka.

Problem jąkania dotyczy więc:

DZIECKA, RODZICA, NAUCZYCIELA I RÓWIEŚNIKÓW

Jakie są dzieci jąkające?

· Dziecko, które radzi sobie samo (wyśpiewuje sylaby, zastępuje trudne wyrazy

innymi, pomaga sobie gestem, ukrywa swoje jąkanie )

· Dziecko, które radzi sobie z pomocą terapeuty ( trenuje sposoby upłynniania mowy, pracuje nad rozpoczynaniem wypowiedzi, nad swoim oddechem, jest systematyczne w

ćwiczeniach)

* Dziecko „milczek” (mało aktywne, nieśmiałe, wagarujące, ukrywające swoje jąkanie

)

* Dziecko „zagubione” (nadpobudliwe, nerwowe, agresywne, dużo mówiące )

Jacy są rodzice dzieci jąkających się?

· Rodzic „ochraniający” - nadmiernie opiekuńczy, nadwrażliwy na problem jąkania (wyręcza dziecko w różnych sytuacjach komunikacji - telefonowanie, zakupy,

zapytania obcych, nauczycieli i itp.)

· Rodzic traktujący jąkanie jako temat „tabu” (nie rozmawia z dzieckiem, ani z jego rodzeństwem na temat jego trudności w mówieniu, nie radzi się specjalisty, nie

rozumie tego, że raz dziecko mówi płynnie, a innym razem bardzo jąka się)

· Rodzic „specjalista” (mądrze pomaga dziecku, korzysta z pomocy logopedy,

rozczytuje się w temacie, „wsłuchuje się w dziecko”, czuwa nad dzieckiem, rozmawia z dzieckiem o jąkaniu, włącza się do terapii jąkania itp.)

Jacy są nauczyciele dzieci jąkających się?

· Nauczyciel „ochraniający” (pomija dziecko przy odpytywaniu na lekcji, rzadko

kieruje pytania do jąkającego się dziecka, nie daje dziecku dodatkowych zadań,

pozwala, aby dziecko siedziało w ostatniej ławce )

· Nauczyciel „nie dostrzegający” jąkania (nie wie jak pomóc, nie poznaje problemu, nie czyta o jąkaniu, nie radzi się logopedy, nie rozumie jąkania, ani problemów osób jąkających się, uważa, że dziecko może mówić płynnie, jak się postara i jak chce, nie dostosowuje swoich metod dydaktycznych do trudności dziecka)

· Nauczyciel „specjalista” - mądrze pomagający (radzi się specjalisty, kieruje do

logopedy, psychologa, lekarza, rozmawia z rodzicami, z dzieckiem o problemie,

omawia temat jąkania w grupie klasowej, nie robi problemu z jąkania, stwarza

sytuacje do wypowiadania się przez dziecko i jednocześnie wspomaga jego

mówienie )

Analizując moment pojawienia się jąkania u dziecka, zauważa się często taką sytuację, że gdy ktoś w rodzinie jąkał się, to u dziecka „śledzi” się jakąkolwiek niepłynność w mówieniu, „wyczekuje się” drobnego chociażby potknięcia, zatrzymania w mowie i

wówczas to- jak w samospełniającym się proroctwie – pojawia się jąkanie u dziecka.

Zdarza się też tak, że gdy zaistnieje u dziecka zacinanie, to jest już ono postrzegane jako wielka tragedia, jako katastrofa w rodzinie. I tak babcia płacze – przy dziecku- bo wnuczek ma taką „ciężką mowę”, a mama i ojciec przejęci każdą sytuacją

komunikacyjną, wyręczają dziecko – mówią za nie, kończą za nie zdanie lub wręcz

chronią dziecko przed mówieniem.

Rodzice „cierpią”, uwidaczniają swój ból w kontakcie z dzieckiem, a ono to postrzega i odczuwa ten niepokój dorosłych. Bywa, że dziecko obarcza się winą za swoją

słabość, bo nie potrafi mówić płynnie, gdyż raz mówi dobrze, a innym razem jąka się.

Dziecko nie rozumie tego i staje się niewiarygodne dla siebie, jak i dla otoczenia.

Niektórzy rodzice, nauczyciele myślą nawet (czasami nawet to wypowiadają głośno),

że „gdy się postara, to potrafi mówić płynnie.” Takie podejście do dziecka jąkającego świadczy o nieznajomości problemu jąkania i trudności osób jąkających się.

Podsumowując etiologię jąkania należy zwrócić uwagę na rolę zarówno czynników

genetycznych, jak i środowiskowych oraz interakcji między nimi.

Nadal aktualna jest hipoteza Johnsona, który uważał, że jąkanie powstaje w wyniku

oddziaływania trzech zmiennych: a) nasilenia dziecięcej normalnej niepłynności

mówieniab) reakcji odbiorców – m.in. rodziców na tę niepłynność c) reakcji dziecka na własną niepłynność (jego lęk, zakłopotanie, niepokój). / Małgorzata Jaworska -

Lublin/

TERAPIA

Pomoc dziecku jąkającemu się wymaga obszernej znajomości istoty jąkania,

problemów osób jąkających się, wiedzy na temat psychiki dziecka, jego

indywidualności, jego charakteru i wrażliwości.

W niektórych przypadkach nawet do dziecka 3-4-letniego można otwarcie mówić o

istnieniu zacinania w następujący sposób: „Widzę, że masz trudności w mówieniu.”;,

„Czasami trudno jest ci wypowiedzieć słowo.”; „Zobacz, możesz sobie pomóc ręką.”

itp.

Pomoc dziecku 2 - 5-letniemu skupiona jest na przekazywaniu technik radzenia sobie

w mówieniu w formie zabawy, czy przekazywaniu określonych sposobów radzenia sobie pośrednio – poprzez odpowiednią mowę rodziców (wolniejsze tempo mówienia,

wystukiwanie ręką sylab, mówienie wierszy z gestem, w ruchu, rysując, śpiewając).

Terapię jąkania należy rozpocząć zaraz w momencie pojawienia się tej niepłynności w mówieniu – a więc jak najwcześniej.

Na początku występowania jąkania jest tylko lekka niepłynność – powtarzanie sylab, wyrazów, zatrzymania w trakcie mówienia bez dodatkowych wtórnych objawów,

takich jak: tiki, pocenie się, dodatkowe ruchy, gesty, nadmierne napięcia mięśniowe, negatywne emocje, negatywne myśli. Wówczas to jeszcze nie obserwuje się lęku,

strachu przed mówieniem, panicznej chęci ukrycia jąkania. Jest to po prostu „lekkie jąkanie” (określenie Ch. Van Ripera). W tym właśnie okresie najszybciej i

najskuteczniej można nauczyć dziecko radzenia sobie w mówieniu.

Dzieci jąkające się w wieku szkolnym oczekują też szczególnej pomocy rodziców.

Pragną porozmawiać z rodzicami na temat swoich trudności w wypowiadaniu się.

Niestety nierzadko jest to temat „tabu” w rodzinie i dziecko pozostaje samo ze swoimi problemami. W następstwie samo szuka powodów swojego jąkania i często siebie

obciąża – określa siebie jako „nieudacznika”, „gorszego od innych”, „mniej zdolnego”

itp.

JĄKANIE TO FENOMEN

Naprawdę trudno wskazać konkretną przyczynę jąkania. Pojawia się ono w tak

różnych sytuacjach i emocjonalnie łatwych i emocjonalnie trudnych. Problem ten

dotyka dzieci

z rodzin rozbitych, z zaniedbanych środowiskowo, jak i też dzieci z rodzin, w których zachowane są wszelkie normy .

Podsumowanie

Dziecko jąkające się zawsze oczekuje szczególnej i mądrej pomocy. Jednemu dziecku wystarczą umiejętne podpowiedzi, jak ma sobie pomóc np. ręką, ruchem, czy

wyśpiewaniem sylaby, a innemu należy pomagać poprzez systematyczne ćwiczenia

logopedyczne, psychologiczne oraz poprzez włączenie do terapii również i rodziny.

Nie należy bać się jąkania, dzieci jąkających się, ale poznawać ich emocje,

zainteresowania. Radzić się u specjalisty po to, aby móc mądrze pomagać jąkającemu się w radzeniu sobie z „potknięciami” słownymi.

Literatura wykorzystana i polecana:

1. Rene Byrne – Pomówmy o zacinaniu, PZWL, W-wa 1989

2. Zbigniew Tarkowski – Jąkanie, PWN, W-wa, 1999

3. Halina Waszczuk – Rodzinna Terapia Jąkania – Poradnik, Fundacja Rozwoju

Uniwersytetu Gdańskiego, 2005

4. Jąkanie – Materiały IX Naukowego Zjazdu PTL, Lublin 1987

5. Ulotka „Jąkanie” – opracowanie Halina Stawikowska, Róża Sobocińska