Praca z pacjentem
mgr lic. tech. dent. dypl. hig. stom. Agnieszka Czarnota-Nastały
Asystowanie
w ortodoncji
 aparaty ortodontyczne w leczeniu wad zgryzu
Leczenie wad zgryzu zarówno u dorosłych, jak i u dzieci wymaga
przede wszystkim pogłębionego wywiadu z pacjentem oraz wybrania
odpowiednich metod postępowania.
Dla każdego pacjenta po wnikliwie przeprowadzonym Podczas wstępnej rozmowy lekarz ortodonta informuje
wywiadzie, badaniach klinicznych i pomocniczych lekarz rodziców o przewidywanym czasie leczenia, możliwych
nakreśla plan leczenia. Uwzględniając różnorodność wynikach leczenia oraz kosztach. Natomiast zadaniem
problemów ortodontycznych pacjentów, nie do końca higienistki jest zaznajomienie zarówno dziecka, jak
możliwe jest precyzyjne przedstawienie metod i rodziców o konieczności wprowadzenia wzmożonej
postępowania terapeutycznego w danych przypadkach, ale higieny jamy ustnej oraz higieny aparatu ortodontycznego.
istnieją pewne ogólne wytyczne, którymi kierują się lekarze, Każda higienistka pracująca z lekarzem ortodontą
wdrażając odpowiednie plany postępowania leczniczego. powinna posiadać wiedzę na temat klasyfikacji wad zgryzu
Regułą jest, że przed rozpoczęciem każdego leczenia (tab. 1) i budowy aparatów ortodontycznych stosowanych
ortodontycznego pacjent musi: wyleczyć wszystkie zęby, do ich leczenia. Wykształcenie w tym temacie znacznie
znać i wdrażać prawidłowe nawyki higienizacyjne oraz, poprawia komunikację na linii higienistka  lekarz,
o ile jest taka możliwość, usunąć przyczynę powstania wady co również wpływa na wzbudzenie zaufania pacjenta
zgryzu (np. krzywa przegroda nosa, zbyt krótki przyczep oraz polepszenie komfortu leczenia, jak i komfortu pracy
wędzidełka języka). zespołowej.
Podział wad zgryzu
Wady poprzeczne Wady przednio-tylne Wady pionowe
(wady w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej) (wady w stosunku do płaszczyzny czołowej) (wady w stosunku do płaszczyzny poziomej)
Zgryz krzyżowy: Tyłozgryz: Zgryz otwarty:
1) częściowy: 1) częściowy 1) częściowy przedni
a) przedni: prawy, lewy 2) całkowity 2) częściowy boczny:
b) boczny: jednostronny, obustronny 3) rzekomy a) jednostronny: prawy, lewy
2) całkowity: prawy, lewy b) obustronny
Tyłożuchwie:
3) całkowity
1) czynnościowe
2) morfologiczne  retrogenia
Boczne przemieszczenie żuchwy: Przodozgryz: Zgryz głęboki:
1) czynnościowe 1) częściowy 1) częściowy  nadzgryz
2) morfologiczne  laterogenia 2) całkowity 2) całkowity
3) rzekomy 3) rzekomy
Zgryz przewieszony: Przodożuchwie:
1) jednostronny: prawy, lewy 1) czynnościowe
2) obustronny 2) morfologiczne  progenia
Tab. 1. Klasyfikacja wad zgryzu wg Orlik-Grzybowskiej
16 ASYSTA DENTYSTYCZNA
Praca z pacjentem
1 2a 2b
Fot. 1. Aparat Andresena Fot. 2a. Quad-Helix Fot. 2b. Bi-Helix
Leczenie zgryzów krzyżowych Leczenie dotylnych wad zgryzu
Zgryz krzyżowy powstaje w wyniku dysproporcji Celem leczenia wad dotylnych jest rozbudowa łuku dolnego
szerokości łuków zębowych, stąd w celu leczenia tej wady i wysunięcie żuchwy, równocześnie hamujące doprzedni
stosuje się aparaty, które poszerzają szczękę i zapobiegają wzrost szczęki. Stosuje się tu najczęściej aparat blokowy 
równoczesnemu poszerzaniu dolnego łuku zębowego aktywator Andresena ustawiony z wysunięciem żuchwy
związanego ze wzrostem kości. (fot. 1). Aparat ten ma w swojej budowie dwa łuki wargowe:
W uzębieniu mlecznym w leczeniu zgryzów krzyżowych górny i dolny. Górny łuk w celu leczenia wad dotylnych jest
można stosować aktywator Andresena z aktywnym łukiem czynnym i od jego usytuowania zależy zaplanowanie
dolnym łukiem wargowym. Jest to aparat blokowy, na który ruchu zębów. Dolny łuk to łuk bierny; służy do odsuwania
składają się dwie płyty (podniebienna i językowa) połączone wargi dolnej, co niweluje niekorzystnie działające napięcie
w całość (fot. 1). mięśni warg na zęby przednie dolne.
Jeśli różnica szerokości łuków zębowych jest duża Do leczenia wad klasy drugiej stosuje się również
(przekraczajÄ…ca 3-4 mm), stosuje siÄ™ aparat staÅ‚y Quad-Helix odpowiednio skonstruowane aparaty: Fränkla (fot. 5),
(łuk górny) lub Bi-Helix (łuk dolny). Do około 10. roku życia Baltersa (fot. 6) i Klammta (fot. 7).
aparat ten działa rozbudowująco na podstawę kostną szczęki. W przypadku leczenia tyłozgryzu z wychyleniem
W póz
niejszym wieku jego funkcjonalność ogranicza się siekaczy i ze zwężeniem łuku zębowego szczęki na początku
do wyrostków zębodołowych i koron zębów (fot. 2a-b). pomocne jest zastosowanie aktywnej płyty górnej ze śrubą
Zgryz krzyżowy ze stłoczeniem zębów w odcinku podniebienną (fot. 8). Poszerzenie szczęki umożliwi
przednim należy najpierw wyleczyć za pomocą aktywnej w tym przypadku wysunięcie dolnego łuku zębowego,
płyty górnej z łukiem zstępującym (fot. 3). a dalsze leczenie można kontynuować za pomocą aparatu
Jeżeli problemem jest zgryz krzyżowy w odcinku czynnościowego, np. aktywatora Andresena.
przednim dotyczący pojedynczego zęba, w celu leczenia Tyłożuchwie morfologiczne (retrogenia) jest wadą
stosuje się ćwiczebną łopatkę. niepoddającą się leczeniu aparatami zdejmowanymi,
Boczne morfologiczne przemieszczenie żuchwy poprawę rysów twarzy uzyskuje się drogą operacyjną.
(laterogenia), będące wadą rozwojową, jest leczone aparatami
cienkołukowymi oraz operacyjnie. Leczenie doprzednich wad zgryzu
Celem leczenia doprzednich wad zgryzu jest zahamowanie
Leczenie zgryzu przewieszonego nadmiernego wzrostu żuchwy, rozbudowy szczęki
Zgryz przewieszony w uzębieniu mlecznym i mieszanym do przodu i na boki. Doskonałe zastosowanie znajduje
leczy się za pomocą szlifowania zębów bocznych mlecznych, tu wspomniany już wcześniej aktywator Andresena; żuchwa
tak aby umożliwiły rozbudowę kostną zahamowanego jest w nim ustawiona w maksymalnym cofnięciu. Dolny
we wzroście dolnego łuku zębowego. łuk aktywatora jest łukiem czynnym i ma na celu cofanie
Jedną z metod jest też cementowanie płaszczyzny nagryzo- zębów siecznych dolnych. Elementy rozbudowy, takie jak
wej na górnych kłach i wykorzystanie podniesionego zwarcia sprężyny Coffina czy śruby, wykorzystywane są w zależności
do rozbudowy łuku dolnego za pomocą płytki dolnej (fot. 4). od potrzeby poszerzania łuków zębowych (fot. 9).
3/2016 17
fot. archiwum autorki
Praca z pacjentem
W uzębieniu mieszanym stosuje się również a pozostałym stwarza warunki, aby doszły do kontaktu
odpowiednio skonstruowane aparaty Baltersa i Klammta z zębami przeciwstawnymi.
oraz czepiec i procę bródkową. W leczeniu zgryzów otwartych znajdują zastosowanie
aparaty: aktywator Andresena i bionator Baltersa z odpo-
Leczenie zgryzów otwartych wiednio ukształtowanymi z akrylu wałami nagryzowymi.
Zanim rozpocznie się leczenie zgryzu otwartego, należy Jeżeli leczenia wymaga zgryz otwarty ze zwężeniem
zbadać pozycję, wielkość i czynność języka. Zgryzy otwarte łuku zębowego szczęki, wskazaniem jest zastosowanie płyty
związane z nawykami ssania czy innymi parafunkcjami akrylowej z bocznymi wałami nagryzowymi oraz zaporą dla
leczy się bardzo sprawnie, natomiast te związane języka (fot. 10).
z zaburzeniami czynności języka są trudne do wyleczenia Zgryz otwarty całkowity wymaga zarówno leczenia
i często powracają. Jeżeli u dziecka występują równocześnie ortodontycznego, jak i chirurgicznego.
zaburzenia mowy, to oprócz leczenia ortodontycznego
istnieje potrzeba wdrożenia również leczenia Leczenie zgryzów głębokich
foniatryczno-logopedycznego. W leczeniu zgryzu głębokiego dąży się do zahamowania
W celu leczenia zgryzu otwartego hamuje się wzrost pionowego wzrostu przedniej części szczęki i równocześnie
tych zębów, które dochodzą do płaszczyzny zgryzowej, do wychylenia siekaczy górnych, ewentualnie dolnych.
3 4
Fot. 3. A
uk zstępujący Fot. 4. Płyta dolna
5 6
Fot. 5. Aparat Fränkla Fot. 6. Aparat Baltersa
18 ASYSTA DENTYSTYCZNA
Praca z pacjentem
Nadzgryz jest mało podatny na leczenie aparatami żucia zdecydowanie ułatwia komunikację w zespole
czynnoÅ›ciowymi, choć aparat Fränkla wydaje siÄ™ w tym stomatologicznym zajmujÄ…cym siÄ™ leczeniem
przypadku dobrym rozwiÄ…zaniem (fot. 5). ortodontycznym. Higienistka majÄ…ca takowe przygotowanie
Wadę dotyczącą uzębienia mlecznego leczy się już na etapie pierwszej wizyty pacjenta potrafi określić
z zastosowaniem płytki podniebiennej z wałem prostym, plan postępowania i przygotować odpowiednie narzędzia
mieszanego natomiast, stosując płytę aktywną górną pracy, a w dalszej kooperacji daje możliwość swobodnego
z przednim wałem nagryzowym. i celowego działania dającego satysfakcję zarówno jej,
Zgryz głęboki całkowity jest trudny do rehabilitacji. lekarzowi, jak i pacjentowi. q
Towarzyszący mu często tyłozgryz, wyleczony, pozwala
uzyskać korzystniejsze warunki zgryzowe.
Zgryz głęboki rzekomy jest wadą nabytą. Skutecznie
Agnieszka Czarnota-Nastały  dyplomowana higienistka
stomatologiczna oraz absolwentka Lubelskiego Uniwersytetu
leczy się ją protezami dziecięcymi podnoszącymi stosunki
Medycznego (lic. rat. med., lic. tech. dent. oraz mgr zdrowia
zwarciowe, co pozwala prawidłowo ukierunkować
publicznego). Od 2011 r. pracuje w gabinecie stomatologicznym.
wyrzynanie zębów stałych.
Stale podnosi swoje kwalifikacje poprzez uczestniczenie
Znajomość klasyfikacji wad zgryzu i budowy
w kursach i szkoleniach. Prowadzi zajęcia z techniki ortodontycznej
poszczególnych aparatów rehabilitujących narząd na Lubelskim Uniwersytecie Medycznym.
7 8
Fot. 7. Aparat Klammta Fot. 8. Płyta górna ze śrubą podniebienną
9 10
Fot. 9. Sprężyny Coffina Fot. 10. Płyta górna z zaporą językową
3/2016 19