Zagrożenia w środowisku szpitalnym.
Środowisko szpitalne jest miejscem szczególnym ze względu na występowanie wszystkich
rodzajów zagrożeń jednocześnie. Zagrożenia fizyczne, chemiczne, biologiczne, a także
psychofizyczne nieodłącznie towarzyszą temu środowisku. Zagrożenia te dotyczą zarówno personelu
szpitalnego jak i pacjentów. Niektóre z nich (zagrożenia chemiczne, fizyczne) dotykają w większym
stopniu personel szpitalny ze względu na długi czas ekspozycji. Zagrożenia biologiczne dotyczą
zarówno personelu jak i pacjentów, jednak pacjenci, ze względu na swój stan zdrowia, coraz bardziej
inwazyjne metody diagnozowania i leczenia, oraz możliwość wystąpienia osłabionej odpowiedzi
immunologicznej ulegają łatwiej zakażeniom.
Zagrożenia fizyczne:
1) Prom ieniowanie jonizujÄ…ce przenika tkanki podczas badania RTG (Tomografia
komputerowa, mammografia, radiologia interwencyjna) oraz podczas badania
radioizotopowego. Promieniowanie jonizujące może wywołać skutki somatyczne i genetyczne.
Do skutków somatycznych należą białaczka, nowotwory złośliwe kości i skory, zaćma,
zaburzenia przewodu pokarmowego, niepłodność. Skutki genetyczne ujawniają się w
następnych pokoleniach. Małe dawki dają obraz morfologiczny w postaci mutacji w
następnych pokoleniach, duże są letalne.
W raz z łatwiejszym dostępem do badań wzrosło ryzyko narażenia na skutki promieniowania
jonizującego. Może bowiem wymknąć się spod kontroli dopuszczalna dawka promieniowania
w danym okresie czasu. Dopiero przekroczenie dopuszczalnych dawek promieniowania może
wywołać wyż.wym. skutki.
Duży niepokój budzi również stan techniczny aparatury, która nie kontrolowana pod względem
emisji promieniowania ( stare urządzenia bez znaku CE), może stanowić poważne zagrożenie
i powodować skutki uboczne.
2) Pole elektrom agnetyczne jest wytwarzane przez urządzenia do fizykoterapii oraz może być
stosowane w diagnostyce. Diatermie fizykoterapeutyczne wytwarzajÄ… pole
elektromagnetyczne o wartościach odpowiadających strefie zagrożenia. Diatermie
chirurgiczne do terapii nowotworów osiągają wartości równe strefie niebezpiecznej.
Efekt oddziaływania na organizm może objawiać się w sposób różnorodny.
zaburzenia pamięci
zmiany w układzie nerwowym
podrażnienie oczu, zmętnienie soczewek
zmiany ciśnienia krwi (obniżenie)
zmiany w obrazie EKG (zwolnienie akcji serca)
zaburzenia hormonalne, zaburzenia płodności, wady rozwojowe potomstwa
zmiany obrazu krwi ( białaczka)
1
 zmiany aktywności mózgu - EEG
zaburzenia neurologiczne
3) Prom ieniowanie laserowe:
Szkodliwe działanie promieniowania laserowego dotyczy oczu i skóry:
uszkodzenie rogówki, zaćma, poparzenie siatkówki
poparzenie skóry, rumień, działanie rakotwórcze
Eliminowanie zagrożeń fizycznych polega na kontrolowaniu urządzeń pod względem
bezpieczeństwa ich stosowania, egzekwowanie stosowania tzw. osłon osobistych przez narażony
personel, wreszcie kontrolowanie, czy ekspozycja pacjenta jest uzasadniona i promieniowanie nie
przekracza dopuszczalnych dawek.
Dużym błędem jest wykonywanie niektórych badań na zlecenie samego pacjenta.
Zagrożenia chem iczne:
Kontakt personelu z wieloma różnymi substancjami chemicznymi sprawia, że częstotliwość
występowania alergii w tym środowisku jest szczególnie wysoka. Kontakt z odczynnikami,
środkami dezynfekcyjnymi, lekami, detergentami, tworzywami, wywołuje nie tylko alergie, ale
stwarza również możliwość zatrucia organizmu, czy uszkodzenia tkanek. Tylko właściwe
postępowanie z tymi substancjami może zmniejszyć zagrożenie. Trudno jest natomiast
wyeliminować alergie, które w przypadku personelu szpitalnego są często efektem nakładania się
kilku czynników (alergenów), z którymi kontakt jest nieodłącznym elementem pracy.
Substancje niebezpieczne muszą posiadać karty bezpieczeństwa. Oprócz kart bezpieczeństwa na
każdym produkcie oraz dołączonej ulotce muszą znajdować się ostrzeżenia dla użytkowników,
oraz dokładne wskazania dotyczące warunków przechowywania, transportowania,
przygotowywania, stosowania, zabezpieczeń osobistych podczas kontaktu z tymi substancjami.
Duży problem dla personelu szpitalnego stanowi brak odpowiedniej wentylacji w większości
polskich placówek służby zdrowia. Przygotowywanie roztworów dezynfekcyjnych oraz ich
stosowanie ( szczególnie dezynfekcja dużych powierzchni), wymaga sprawnego systemu
wentylacji. Eliminuje on w sposób znaczny zagrożenie związane z wdychaniem substancji
niebezpiecznych, zmniejsza narażenie na podrażnienia, wreszcie poprawia komfort pracy
związany z uciążliwym zapachem niektórych preparatów.
W związku z brakiem wentylacji, personel dobiera środki, które są bezwonne, nie znaczy to
jednak, że są mniej toksyczne. Są one często mniej skuteczne lub mają szkodliwy wpływ na
dezynfekowane narzędzia i powierzchnie.
Nie bez znaczenia jest noszenie odpowiednich zabezpieczeń podczas przygotowywania
i stosowania środków do dezynfekcji ( maska, rękawice, okulary, fartuchy)
2
Zagrożenia biologiczne
Czego nie m ożna zobaczyć, powąchać, usłyszeć lub dotknąć wydaje się nam nieistniejące.
Mikroorganizm y nie m ogą zostać dostrzeżone przez ludzkie organy zm ysłu. Z tego powodu
ich obecność jest tak łatwo ignorowana.
Mikroorganizmy stanowią niewątpliwie największe zagrożenie dla pacjentów i personelu
szpitalnego. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych są bakterie. Cechy
wrodzone i nabyte tych drobnoustrojów pozwalają im nie tylko przeżyć w trudnych warunkach, ale
także przystosowywać się do nowych warunków bytowania. Nabyte cechy przekazują następnym
pokoleniom, oraz innym bakteriom, nawet należącym do innych gatunków.
Cechy wrodzone bakterii to:
* mała wrażliwość na czynniki fizykochemiczne
* wytwarzanie przetrwalników
* małe zapotrzebowanie odżywcze
* zdolność do wiązania z białkami nabłonkowymi i białkami surowicy
* tworzenie warstwy ochronnej (glycocalyx)
* wytwarzanie toksyn i enzymów
Cechy nabyte: oporność na antybiotyki i niektóre środki do dezynfekcji.
Oporność na antybiotyki występuje wśród wszystkich gatunków bakterii i dotyczy wszystkich znanych
antybiotyków i chemioterapeutyków.
Powstawanie szczepów wieloopornych następuje w sposób szybki i producenci antybiotyków nie
nadążają już z produkcją nowych skutecznych leków. Przyczyną powstawania tych groz
nych dla życia
szczepów jest przede wszystkim niewłaściwa antybiotykoterapia.
Profilaktyka zakażeń to nie tylko prawidłowa antybiotykoterapia, ale także stosowanie środków do
dezynfekcji oraz antyseptyków. To także noszenie odzieży ochronnej, izolacja chorych, a przede
wszystkim dezynfekcja higieniczna rÄ…k.
Środki do dezynfekcji powinny posiadać odpowiednie stężenia podczas zalecanego czasu
stosowania. Nietrwałe roztwory robocze ( chlorowce, nadtlenowe) muszą być przygotowywane
bezpośrednio przed użyciem. Inne (np. aldehydy) pozostają skuteczne przez 14 dni. Zastosowanie
nieodpowiednich stężeń i niezachowanie wymaganego czasu zastosowania może generować
powstawanie szczepów opornych. Dotychczasowe badania wykazały, że niektóre bakterie są oporne
na działanie chlorheksydyny, czwartorzędowych soli amoniowych i fenolu. Nabycie odporności na
aldehydy jest mało prawdopodobne, gdyż działają one na DNA drobnoustrojów, nie dając im żadnej
szansy na przetrwanie.
Zakażenia szpitalne to zjawisko, towarzyszące środowisku szpitalnemu, którego nie da się całkowicie
wyeliminować. Dotyczą one zarówno pacjentów jak i personelu szpitalnego, jednak pacjent jest
narażony w stopniu znacznie większym. W pływa na to nie tylko stan jego zdrowia, ale także rodzaj
3
wykonywanych zabiegów. Choroba podstawowa, choroby współistniejące oraz obniżona odporność
organizmu predysponujÄ… do wystÄ…pienia groz
nego w skutkach zakażenia. Także stosowanie coraz
bardziej inwazyjnych metod leczenia i diagnozowania chorób stwarza większe możliwości
drobnoustrojom do skolonizowania, a następnie zapoczątkowania procesu zakażenia.
Prewencja powinna polegać na stosowaniu reżimu sanitarnego wysokiego stopnia.
Stosowanie środków do dezynfekcji przerywa łańcuch epidemiologiczny, pod warunkiem
odpowiedniego doboru preparatów i przestrzegania zaleceń producenta dotyczących ich
zastosowania.
Działania PIS oraz zespołów ds. zakażeń w znacznym stopniu mogą ograniczyć możliwość
występowania zakażeń szpitalnych .Ciągła kontrola wewnętrzna oraz okresowa kontrola zewnętrzna
nie tylko dyscyplinuje personel szpitalny, ale przede wszystkim przyczynia się do eliminacji błędów,
a tym samym zmniejsza ryzyko zagrożeń.
Należy w sposób ciągły podnosić świadomość personelu szpitalnego. Nasza firma za jeden z celów
strategicznych obrała szkolenie pracowników służby zdrowia. Program ten obejmuje szkolenie
personelu medycznego na terenie całej Polski i dotyczy wszystkich grup zawodowych. W ten sposób
przyczyniamy się do zapobiegania zakażeniom szpitalnym.
Barbara Podsadna
Konsultant Naukowy
MEDILAB Sp. z o.o. Białystok
Literatura:
1. Bezpieczeństwo i higiena pracy w zakładach opieki zdrowotnej - H.W ojciechowska-Piskorska,
Leszek Skuza
2. Medycyna Pracy 2000 Nr 2, 5,4, 6
3. Mikrobiologia farmaceutyczna- Parnowska
4. Zakażenia szpitalne  D.Dzierżanowska, J.Jeliaszewicz
5. Mikrobiologia i choroby zakażne  Gabriel Virella
6. Antybiotykoterapia praktyczna  Danuta Dzierżanowska
7. Kontrola zakażeń szpitalnych  Vademecum
8. Meine Hände sind sauber. Ein Leitfaden zur hygienischen Händedesinfektion  Euridiki
9. Epidemiologia zakażeń szpitalnych  Heczko, Bulanda  przewodnik Menadżera Zdrowia
2001,3
10. Różańska, Heczko Zakażenia 1-2/2002 Bulanda, Różańska, W ójtowska - Nowiny Lekarske
2002(71)
4